Алдарт зохиолч Б.Лхагвасүрэнгийн “Тамгагүй төр” жүжиг “Монгол Хаан” нэрээр Их Британийн Уэст Эндед алдарт Коллизум театрт 2023 оны арваннэгдүгээр сарын 27-ноос арванхоёрдугаар сарын 2-нд долоо хоногийн турш тоглож, 40 гаруй мянган үзэгчдэд хүрсэн билээ. Жүжгийн талаар олон улсын томоохон хэвлэлүүдэд шүүмж, нийтлэл бичигдэж, үнэлгээ өгчээ. Монголын урлаг соёлын баг Шекспирийн эх оронд хэрхэн үнэлэгдсэн тухай эдгээр шүүмж нийтлэлүүдийг бид цувралаар орчуулан хүргэж байна.
Английн нөлөө бүхий өдөр тутмын сонин, 1821 онд байгуулагдсан 203 жилийн түүхтэй “The Guardian”-ы 2023 оны арваннэгдүгээр сарын 21-ны дугаарт тус сонины театрын шүүмжийн ахлах редактор Арифа Акбар “Монгол Хаан жүжгийн тойм – Хаан ор залгамжийн тухай яруу, ялгуун дууль” гарчигтай шүүмж бичиж, таван одын үнэлгээнээс дөрвөн од өгчээ. Тэрбээр хорь гаруй жилийн турш “”Independent”, “Observer”, “Financial Times” зэрэг олон улсын тэргүүлэх сонинуудад урлагийн чиглэлээр дагнан мэдээ, шүүмж, нийтлэл бичсэн алдартай сэтгүүлч юм.
Дуучид, бүжигчид, уран нугараачид бүхий уран бүтээлчдийн нүсэр багийн тоглолт нь урвалт шарвалт, эцэг эхийн золиосын тухай туульслаг жүжгээрээ таныг мэл гайхшруулна.
Нүүдэлчин гүрний суу алдар, сүр жавхлангийн тухай өгүүлэх энэ жүжиг Монголын тал нутгаас соёлын сүр жавхлант наадмын баг мэт довтолгон иржээ. Чингис хааны агуу хүчирхэг ноёрхлоос ч өмнө буюу одоогоос хоёр мянган жилийн өмнө төв азийн тал нутгийн тухай өгүүлэх энэ зохиол агуулгын хувьд нүсэр боловч чамин хээнцэр хоёр үнэгийн бүжгээр эхэлж, улмаар дуучин, бүжигчин, уран нугараачдаас бүрдсэн 70 гаруй уран бүтээлчдээр өргөжих нь нүд эрээлжлэм гялбуулах аж.
Бавуугийн Лхагвасүрэнгийн гурван үзэгдэлт эмгэнэлт жүжгийн зохиолоор найруулсан энэ жүжиг нь уран сайхны дүр болох Арчуг хааны (жүжигчин Ганболдын Эрдэнэбилэг) түүхийг хүүрнэнэ. Хүннү гүрний хааны их хатан (Уртнасангийн Уранчимэг) болон бага хатан (Одхүүгийн Дөлгөөн) хоёр зэрэг шахам хаан ор суух нуган хөвгүүдийг төрүүлснээр хаан хэнийг нь угсаа залгамжлагч болгохоо шийдэж ядан ацан шалаанд орно. Улмаар жүжиг урвалт шарвалт, шалиглал хийгээд хаан ор залгамжлахын төлөө хөвгүүдээ солих зэргээр цааш ээдрээ нь өрнөнө.
Егөөтэй нь (төр улсынхаа төлөө) өөрийгөө золигч хааны тухай тууль атал, эмэгтэй дүрүүд нь илүүтэй сэтгэл шимшрэм аж. Эх хүний эмгэнэм уй гашуу, золио нь эртний Грекийн эмгэнэлт жүжгийн оргил “Орестей”-г санагдуулам. Б.Баатарын найруулсан эл жүжигт эхлэх эгшнээсээ л биднийг туульсын тал нутагт зорчуулах мэт.
Жон Мэний орчуулж, Тимберлейк Уэртенбэйкерийн хянан зассан энэ жүжгийн хүүрнэл нь эртний өнгө аястай, сүр жавхлантай, тунхаглал мэт агаад дүрүүдийн өгүүлэмж нь ч аянгалан нүргэлэхийн сацуу үнэхээр аянгын нүргээнтэй ч хамсарна. Тайзнаа өрнөх үйл явдал “тас няс” хийх нь зарим үед утгаа алдсан гэмээр. Энэ жүжгийн гол амин сүнс нь цар хэмжээ, жүжгийн тоглолтын ой тойнд багтамгүй гойд нийцэлд орших бөгөөд “Шаолиний сүнс”, “Нарны цирк”, “Араатны хаан Арслан” зэрэг шоунуудын төгс нийлбэр мэт ээ.
Даваасүрэнгийн Баярбаатар, Хатанхуягийн Хашхүү нарын дэглэсэн бүжиг нь уулга алдам агаад бүжгийн найрсал нь тоглолтын тайзнаа гялалзах жинхэнэ од байлаа. Бүжгийн хоршил нь тайзнаа өрнөх тулаан тэмцэл, ордон харшийн алийг нь ч амилуулж, цэрэг мэт зэрэг жигдрэн хөдлөнгөө үзэгчдийн анхаарлыг хамгийн анзаарагдамгүй чухаг эд эс рүү чиглүүлэн, гар хуруу чичигнэх төдий үл ялиг үйлдлийг ч тодотгож, тэр ч байтугай сэтгэлийн хямралыг ч үзүүлнэ. Бас тулааны үзэгдлүүдийг тод томруун дүрслэхийн зэрэгцээ эцэг эхийн энэлэн шаналлыг ч харуулна. Нэгэн үзэгдэлд тэд мурилзан тачаадах албин мэт болсноо, өөр нэгэн бүлэгт шатан дүрэлзэх Дантегийн домгийн дүрүүд шиг хувирна.
Мягмарын Бирваа, Баттогтохын Одбаяр нарын зохиосон жүжгийн хөгжим нь исгэрээ, хонх, хөөмий зэрэг уламжлалт ая, аялгууг орчин үеийн хүнд аргил хэмнэл, цохилготой зохируулсан нь аварга биетүүд тайзнаа дэвслэх мэт сэтгэгдэл төрүүлнэ. Харин Очиржанцангийн Болдын урласан хувцас өмсгөлүүд нь уран нарийн хийцтэй түүхэн бэлгэдэл, амьтны дүр дүрслэлүүдийг хослуулснаараа мэлмий мялаасан үзэсгэлэн болжээ.
Англид ирэхийн өмнөхөн Хятадын захиргаан дахь Өвөр Монголд тоглох ёстой байсан ч, Хятадын эрх баригчид үндсэрхэг үзэл, салан тусгаарлах үзлийг дэвэргэхээс болгоомжлон жүжгийн тоглолтыг цуцалсан юм. Жүжгийн утга санаа нь Уэст Эндийн тайзнаа тавигддаг нийтлэг агуулгаас тэс өмнөө бөгөөд ерөөс арилжааны өнгөөр гялтагнуулсан соёлын түүх гэлтэй. Харин тайзны арын дэвсгэрт эргэлдэн үзэгдэх гараг эрхэс болон шуугин харвах сүүлт одод нь нэг л наалдацгүй. Зарим талаараа Монголын соёл, түүхийг харуулсан “Гладиатор”-ын хувилбар ч гэмээр энэ зохиол бүхэлдээ оргилуун, туульслаг уянгын эмгэнэлт жүжиг ажээ. Гэхдээ нэгэнт ийм уран яруу юм хойно хэнд хамаа байх вэ?
Эх сурвалж: Английн өдөр тутмын “The Guardian” сонин
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин