Хичээл, сургууль эхлэхтэй зэрэгцээд л шатахуун, бензиний хомсдол бий болсон. Намрын их ажил, хөл хөдөлгөөнтэй үед аль болох бензин, шатахууны хомсдолгүй байлгах тал дээр жил болгон л Засгийн газар салбар яамнаас нь шийдвэр гаргаж ирсэн. Үүнийхээ үр дүнд хомсдол нь 1-2 долоо хоногт үргэлжлээд хэвийн болчихдог байсан бол энэ жилийн хувьд эрт эхэлсэн хомсдол одоог хүртэл үргэлжилсэн хэвээр байна.

Хомсдол үүсэх болгонд салбарын сайд нь “Бензин, шатахууны нийлүүлэлт хэвийн байгаа. Бүх клонкуудаар явж үзлээ. Бүгд жигд нөөцтэй байна. Гол нь ард түмэн өмнөхөөсөө их бензин хэрэглээд байна. Хомсдол бол ард түмний хэт хэрэглээнээс үүдэж байгаа” гэж мэдэгддэг. Бүр ард түмнийг “та нар хэрэглээгээ багасгачих, өмнөх шигээ л амьдар л даа” гэж хэлсэн удаатай.

Тодорхой хэлбэл, яаж ийгээд асуудлыг өөрөөсөө түлхэх, ямар нэгэн байдлаар төрийн буруу биш, ард түмний буруу болгож, шатахууны хомсдол нүүрлээгүй юм шиг энэ намаржингаа чихэн дээр цэцэг ургуулсан сайд саяхан үнэнээ хэлчих шиг боллоо.

Тэрээр чуулганы танхимд “Сая АИ-92-ын хомсдол болж байх үед аль шатахуун түгээх станц хэдий хэмжээний нөөц байгааг бид мэдэхгүй байсан. Шатахуун түгээх станцын нөөцийг хэмжих багаж хэрэгсэл байхгүй” гэж хэллээ.

Иргэд, жолооч нар шатахуунгүй станц болгоныг манаж, хэдэн зуун метрээр дугаарлан зогсож байна. Үнэхээр шатахуун түгээх станцуудад таны ярьж байгаа бензин алга байна. Зөвхөн Улаанбаатар хотод ч биш орон нутаг, сумдад бензин, шатахуун намаржин ирсэнгүй. Одоо өвөл ч ялгаа алга. Ард иргэдийнх нь бодид байдал ийм байхад өдөр болгон хэвлэлээр шатахуунтай, та нар хэрэглээгээ л багасчих гээд мэдэгдэл хийгээд инээж байсан сайд үнэнээ хэллээ. Хомсдол үүссэн байсан гэж. Шатахуун түгээх станц болгоноор очоод хэмжээд, нөөцтэй байгааг нь илрүүлж байсан гэж байсан сайд өнөөдөр бидэнд тэгж хэмжих багаж, боломж байхгүй гэж хэллээ.

Тэгвэл яагаад төдийгөөс өдийг хүртэл иргэдийн хөл хөдөлгөөн, нийгмийн амьдрал идэвхтэй өрнөдөг намар, өвөл шатахуун байхгүй байхад байгаа гэж хэлэв. Одоо зүгээр болно, зөндөө цуваа ирж яваа л гээд байдаг. Тэгээд бодит үр дүн нь хаана байна вэ. Ердөө л шатахуун түгээх дээр шатахуун өгч л байвал ярьсан хэлснийх нь үр дүн гарна гэдгийг мэдэхгүй сайд байна ч гэж юу байх вэ дээ.

Ихэнх аймагт шатахуун тасарч иргэд бухимдалтай байна

Өнгөрсөн долоо хоногоос нийслэл болон орон нутагт дахин шатахууны хомсдол үүсч, иргэд колонкуудын гадаа олон цагаар оочерлож зогсох болсон гэх мэдээлэл цахим орчинд тархсан билээ. Анх шатахууны хомсдол ес, аравдугаар сард үүсч байсан. Тухайн үед салбарын сайд Г.Дамдинням “Иргэд өөрсдөө бензин нөөцлөөд байгаа учраас шатахуун түгээлт тасарч, зохиомол хомсдол үүссэн” гэх тайлбарыг хийж байсан юм. Үүнээс хэд хоногийн дараа дахин хомсдол үүсэхэд салбарын сайд шатахууны бодит хомсдол үүсээгүй. Шатахуун түгээх станцууд өөрсдөө зохиомол хомсдол үүсгэж үнэ нэмэх гэж байна гэх тайлбарыг хийсэн. Хамгийн сүүлийн байдлаар буюу аравдугаар сарын 29-ний өдөр салбарын сайд Г.Дамдинням “14:00 цаг гэхэд шатахуун түгээлт хэвийн үргэлжилж, хязгаарлалтгүй болно” гэх мэдэгдэл хийсэн байна.

Тэгвэл үүнээс хойш буюу арванхоёрдугаар сарын 1-ний байдлаар нийслэл хот болон 21 аймгийн хэмжээнд шатахуун түгээлтийн  нөхцөл байдал ямар байгааг тодрууллаа.

---

Улаанбаатар хот дахь шатахуун түгээлтийн нөхцөл байдал

“Сод Монгол” ШТС: Хотын зүүн хэсгээр шатахуун тасарсан байгаа. Мөн хотын төвөөр дизель түлш тасарсан. Орой гэхэд шатахуун түгээлт хэвийн болох байх. Одоо агуулахаас нийлүүлэлт бүх салбар руу хүргэгдэж байна.

“Петровис” ШТС: Нийслэлийн хэмжээнд шатахуун түгээлт хэвийн явагдаж байгаа.

“ Шунхлай ” Ш Т С : Өнөөдөр өглөө агуулахаас шатахууны нөөц ихэнх салбар руу түгээгдсэн. Тиймээс одоогоор шатахуун түгээлт хэвийн явагдаж байна.

21 аймгийн хэмжээнд шатахуун түгээлтийн нөхцөл байдал ийм байна

Баян-Өлгий аймаг “ Сод Монгол ” ШТС : Манай аймагт долоо хоног бүр шатахууны хомсдол үүсдэг. Өнөөдөр ч гэсэн ихэнх колонк шатахууны хомсдолтой байна. Ер нь хэвийн ажиллаж байгаа колонк алга. Бүгд ямар нэгэн байдлаар доголдолтой.

Увс аймаг “Шунхлай” ШТС: Манай аймагт өчигдөр оройн 20:00 цагаас шатахууны хомсдол гэнэт үүссэн. Одоо маш бага хэмжээгээр бензин өгч байна.

Увс аймгийн иргэн Л.Тулга: Улаангомын ихэнх шатахуун түгээх станцуудад түлш дууссан байгаа. Өчигдөр орой “Сод Монгол” ШТС түлш өгөхөө больсон. Миний мэдэж байгаагаар хоёр хоногийн өмнө Тариалан, Малчин, Давст сумдад шатахуун тасарсан гэсэн. Бусад суманд ч ялгаагүй шатахууны хомсдол үүссэн.

Ховд аймаг “Пеотровис” ШТС: Манайх алаг цоог өгч байна. Ховд аймгийн хувьд одоогоор шатахуун түгээлт бүр тасарсан колонк байхгүй. Гэхдээ бага багаар өгч байгаа.

Ховд аймгийн иргэн Ц.Амартайван: Колонкууд нэлээн оочертой байна. Би “Петровис”-ын гадаа өглөөнөөс хойш гурван цаг оочерлож зогслоо. Бусад газар оочер ямар байгааг танилаасаа асуухад ялгаагүй байна гэсэн. Хэзээ бензин авах юм бүү мэд. Зогсоод л байна. Өнгөрсөн долоо хоногоос Булган, Мөст, Дарви суманд шатахуун тасарсан гэсэн. Үнэхээр бухимдалтай байна. Дандаа тасарсан, байхгүй, амжилгүй гэх юм.

Баянхонгор аймаг “Сод Монгол” ШТС: Шатахуун тасарсан. Орой шатахууны нөөц ирнэ гэсэн. Иргэд их л асууж байна. Зарим хүн утсаар цаг, минутгүй залгаж асуух юм.

Баянхонгор аймгийн иргэн Ш.Насанбат: Аймгийн төвийн бүх колонк өглөө хоёр цаг бензин өгөөд хаасан. Өдөр, оройн цагаар шатахуун түгээхгүй байгаа. Залгаж асуухаар нөөц ирэхээр хэлье гэдэг. Хэзээ ирэх нөөц юм бүү мэд. Салбарын сайд нь шатахуун хэзээ ч тасрахгүй гээд байсан. Одоо байгаа царайгаа хар.

Завхан аймаг “Петровис” ШТС: Одоогоор шатахуун тасарсан байдалтай байна.

Говь Алтай аймаг “Сод Монгол” ШТС: Бензин тасарсан. Орой нөөц ирэхийг хүлээж байна.

Говь алтай аймгийн иргэн Г.Гантулга: Аймгийн төвийн бүх колонкод бензин тасарсан байгаа. Мөн хоёр, гурав хоногийн өмнөөс Цээл, Цогт, Бигэр, Дэлгэр, Есөнбулаг сумдад бензин тасарсан гэсэн. Аймгийн төв дээрээ ийм байгаа юм чинь сум ч аргагүй биз дээ. Одоо бензингүй машинаа өвлийн хүйтэнд түрээд явах юм уу, бүү мэд. Худал ярьдаг дарга нарынхаа үр шимийг ингэж л эдэлж байна даа. Нөөц, нөөц л гэдэг. Хэзээ ирэх нөөц вэ.

Өвөрхангай аймаг “Шунхлай” ШТС: Алаг цоог л өгч байна.

Өвөрхангай аймгийн иргэн У.Батсайхан: Бүх колонк их оочертой байна. Шатахуун бүрмөсөн дууссан колонк байхгүй. Маш бага хэмжээгээр л бензин өгч байна. Өчигдрөөс Төгрөг, Зүүнбаян суманд шатахуун юу ч үгүй тасарсан гэсэн.

Архангай аймаг “Шунхлай” ШТС: Манай шатахуун түгээлт одоогоор зогссон. Орой нөөц ирэхийг л хүлээж байна. Мэдээж, иргэд их бухимдаж байна.

Архангай аймгийн иргэн Ж.Дэлгэрбат: Манай аймагт ганцхан “Сод Монгол” түлш өгч байгаа. Харин “Петровис” бензин өгч байна. Бусад колонкуудад шатахуун тасарсан. Бараг өвөлжин шатахуун тасрах юм биш үү. Сүүлийн гурван сар нөөц ирнэ, удахгүй хэвийн болно гэж яамны сайд, дарга нар өчнөөн худал ярилаа. Одоо үнэнээ хэлэх болсон шүү.

Хөвсгөл аймаг “Шунхлай” ШТС: Алаг цоог л өгч байна.

Хөвсгөл аймгийн иргэн Б.Нямсүрэн: Өчигдөр оройноос бүх колонкийн гадаа оочерлож зогсоод ч шатахуун олж авч чадсангүй. Өнөөдөр “Петровис”-ын гадаа оочерлож байна. Шатахуун авч чадах юм уу, бүү мэд. Миний сонссоноор Тариалан, Цагаан-Уул, Цэцэрлэг суманд түлш тасарсан гэсэн.

Булган аймаг “Петровис” ШТС: Шатахуун түгээлт хэвийн явагдаж байна. Зарим аймагт шатахуун тасарсан гэж байсан. Манай аймагт нөхцөл байдал харьцангуй гайгүй байгаа.

Дорнод аймаг “Шунхлай” ШТС: Шатахуун түгээлт хэвийн явагдаж байна. Одоогоор шатахуун хомсодсон, тасарсан гэсэн асуудал үүсээгүй. Манай аймгийн бүх колонк хэвийн ажиллаж байгаа.

Дорноговь аймаг “Шунхлай ” ШТС: Шатахууны хомсдолтой байна. Өглөө хэдэн машинд шатахуун өгөөд хаасан. Орой нөөц ирнэ гэсэн.

Дорноговь аймгийн иргэн Х.Ариунсанаа : Өнгөрсөн долоо хоногоос эхлээд бүх колонк бага хэмжээгээр шатахуун өгсөн болоод л хаадаг болсон. Тэгээд нөөц ирэхээр хэлье гэдэг. Дээр нь шатахуун өгч байгаа хэдхэн колонкийн оочер нь дийлдэхгүй. Нөхцөл байдал Улаанбаатар хоттой адилхан байна. Шатахууны нөөц ирнэ, удахгүй хэвийн болно гэж хэдий хүртэл биднийг хуурах гэсэн юм.

Өмнөговь аймаг “Сод Монгол” ШТС: Шатахуун тасарсан байгаа.

Өмнөговь аймгийн иргэн Г.Дэлгэрэх: Манай аймгийн колонкууд өлөө 9:00-12:00 цагийн хооронд бага, бага хэмжээгээр шатахуун өгөөд хааж байгаа. Ингэхдээ нэг, эсвэл хоёр колонк л шатахуун өгдөг. Бусад нь бараг ажиллахгүй байгаа гэж хэлж болно. Тэгээд өдөр, орой ямар ч шатахуун түгээлт байхгүй. Арав хүрэхгүй хоногийн дараа дахиад л шатахуунгүй болчих юм. Яачихсан төр засаг гэхээрээ ийм байдаг юм бэ. Өнөө орой жаахан нөөц ирнэ. Тэгээд удахгүй долоо хоногийн дараа дахиад тасарна. Ерөөсөө ийм л цикльтэй болчихлоо.

Булган, Эрдэнэт, Дархан-Уул, Сэлэнгэ, Төв аймгуудад шатахуун түгээлт хэвийн үргэлжилж байна.

Э.МӨНХ

А.ДАВААДУЛАМ

"Өдрийн сонин"

УИХ-ын 24 оны сонгуульд ялсан МАН-ын хоёр дахь Засгийн газрын тэргүүн Г.Занданшатар. Гэм нь өөрөө тэр сонгуульд ялж чадаагүй. Г.Занданшатарын эмзэг цэг нь энэ.

Гэлээ гэхдээ өнөөдрийн МАН-ын албан бус хоёр даргын нэг нь болж чадсан. Уулаасаа МАН гурван даргатай болчихсон. УИХ-ын дарга бөгөөд МАН-ын дарга Н.Учрал албан ёсных нь.

Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх, Ерөнхий сайд Г.Занданшатар хоёр албан бус дарга нар нь. 90 гаруй жилийн өмнөх 28-32 онд МАН даргаа сонгож чадахгүй муудалцаад фракц болгоны төлөөллөөс ижилхэн эрхтэй гурван дарга тавьсан түүхтэй. Нэг нь Ж.Лхүмбэ. Нөгөө хоёр нь нийлж Ж.Лхүмбээ унагаа дараа бие биенийгээ зайлуулсан. Таагүйдүү л түүх. Харин өнөөдрийн гурван даргын түүх яаж дуусах бол…

Ямар ч гэсэн МАН-ын Их хурлаасаа намын дарга болсон арваннэгдүгээр сарын 15-наас Н.Учралын цаг тоологдож эхэлсэн. Гэвчиг намын дарга болсон Н.Учралыг шууд Ерөнхий сайд болгосонгүй. Эхлээд УИХ-ын даргаар тавив.

Уул нь түүнийг МАН-ын дарга болуут Ерөнхий сайд асан, МАН-ын дарга асан С.Баяр: Монгол улс парламентын засагтай улс. Эрх баригч намын даргын албыг ЕС-н албанаас салгадаг нь сайн үр дүнд хүргэхгүй. Аль ч талаас нь бодсон. Тодорхой хүн бус нийтлэг зарчим ярьж буй. Энэ үгийг би одоо л хэлж байгаа юм биш. Одоогоос яг 18 жилийн өмнө, намын XXV их хурлын индэр дээрээс хэлж байлаа. Бодол, зарчим маань хэвээр гэж жиргэсэн. С.Баяр гэдэг улстөрч санаандгүй үг унагах хүн биш.

Мөнхүү: Одоо Н.Учралын ахлах зөвлөх болсон Ч.Хүрэлбаатар МАН-ын Удирдах зөвлөлөөс эвлэрлийн ажлын хэсгийн даргаар томилогдонгуутаа: Их хурлаар МАН-ын даргад Д.Амарбаясгалан, Г.Занданшатар хоёр дахиад нэр дэвших хэрэггүй гэж мэдэгдсэн. Бас л санаатай үг. Тэгэхэд Н.Учрал МАН-ын дарга болох нь тодорхой болсон байсан гэсэн үг.

Басхүү: УИХ-ын дарга Н.Учралд сөрөг хүчний гишүүнээс: Та одоо Засгийн газрын гишүүн бус УИХ-ын дарга болсон гэдгээ ухамсарлаж даргын зөвлөлөөр тогтсон хуваариа дагаж мөрдөх, яаралтай асуудлаас бусдаар томилгоо зэрэгхэн асуудалд чуулганы хуралдааныг зарлахгүй байх /гишүүд хуваарь харж ажлаа төлөвлөдөг/ байнгын хороод тань танай намын асуудлын дараа ирц зэргээс шалтгаалан хуралдаж чадахгүйд хүрч байгаа зэрэг асуудалд анхаарал хандуулан ажиллахыг хүсье гэж мессэж илгээх зэргээр УИХ-ын дарга аль нэг намын дарга байх нь зохимжгүй байна гэдгийг анхааруулаад эхэлж.

Дүгнэх нь ээ: Н.Учрал Ерөнхий сайд болох нь цаг хугацааны л асуудал. Гэхдээ яг одоо буюу он солигдохын өмнө биш…

Гэтэл нь: Г.Занданшатарын Засгийн газрын ажил баахан базаахгүй л дуулдаж байна. Он даваад дахиад хэдэн сар болох юм бол МАН ямар ч гэсэн Ерөнхийлөгчийн сонгуулийг тавиад туучих руугаа орох нь.

Учир үндсийг нь харах нь ээ:

-Энэ Ерөнхий сайдын өнгөн дээр Монгол Улсын эдийн засаг яаж унахыг удахгүй бид харах болно. Тоо худал хэлдэггүй гэж өөрөө их хэлдэг. Тэгэх нь ээ Ерөнхий сайд болсноосоо хойш гаргасан популист шийдвэрүүд нь оны сүүл гэхэд онцгүй тоо олныг гаргаж ирэхээр болж. Нэг л жишээ: Багш нарын цалинг 30 хувь нэмнэ гэдэг нь Засгийн газар амиа хорлосонтой адилхан үр дүнтэй. Төсөв нь даахгүй. Цалингийн нэгдсэн системийг алдагдуулна. Цаанадаж цагаан сар өнгөрөөгөөд энэ шийдвэрээсээ болоод маш хүнд байдалд орно. Төсвийн тэнцэл багадаа 500 саяын алдагдалтай гарна. Төсөв хоёр их наядаар дутна. Ардаас нь АМНАТ-ын хөнгөлөлт гэх мэтээс болоод орлого бүрдүүлэлт бас баларна.

– Г.Занданшатарын Засгийн газар саардуу нэртэй сайд нарын набор боллоо. Сонгосон, сэлгээгээр оруулсан сайд нар нь жинхэнэ үлгэрийн баатруудыг амилуулж байна. Ердөөсөө л: Саардуу нэртэй сайд нараар танхим нь дүүрлээ. Ар сүүлнээсээ олон нэр хоч зүүсэн Х.Ганхуяг, Г.Дамдинням, Б.Энхбаяр, М.Бадамсүрэн нарыг сайд болголоо. Ерөнхийд нь хэлэхнээ 27, 28 оны сонгуульд МАН өөрийгөө дэгээдчихээр Засгийн газартай л өнөөдөр явж байна. Тэргүүн шадар болсон Ж.Энхбаяр яамаа Дархан руу нүүлгээд нэрээ баахан алдчихаж. Явахынх нь алдад яамныхан нь. Баахан хүний амьдрал самарчихаад өөрөө зугтчихлаа гэцгээж байгаа дуулдав. Хамгийн сүүлд томилогдсон М.Бадамсүрэн юу гэв ээ. Намайг хөдөөнийх болохоор Хөдөө аж ахуйн сайдаар томилж байна. Бас би зөвийн талд зогссон учраас сайд боллоо гээд хэнэггүй авч байдаг шүү. Шулуухандаа: Би шагналаа авсан гээд хэлчихсэн.

Гэлээ гэхдээ тохиргоо хийгчийн толгой дахь 27 оны сонгуулийн нэр дэвшигч нь Г.Занданшатар биш байна. Ж.Энхбаярыг Тэргүүн шадар сайдаар томилсон. Тэрээр 27 оны Ерөнхийлөгчид нэр дэвших нь үндсэндээ ил боллоо. Тэгэх нь тодорхой учраас л сонгуулийн штабаа хүртэл байгуулсан байх. Хэрэвзээ Н.Учрал Ерөнхий сайд болох юм бол Ж.Энхбаяр УИХ-ын дарга болох байх. УИХ-ын даргын суудал дээрээс Ерөнхийлөгчид нэр дэвших тохиргоог хийсэн байх өндөр магадлалтай. Харин Ж.Энхбаяр УИХ-ын дарга болох юм бол Тэргүүн шадар дээр Л.Энх-Амгалан очих магадлал өндөр. Ингээд сайхан эзэн компанийн засаг болно. Гэвчиг Н.Учрал Ерөнхий сайд болоод хэр ажиллахаас МАН-ын хувь заяа шалтгаална. Сайн нь: Н.Учрал хурдтай. Түүний өмнөөс харах нь ээ: Хэрвээ Н.Учрал Ерөнхий сайдаа авах юм бол шууд төсвийн тодотгол хийнэ. АН-ын гишүүд дээр тавьж өгсөн 200 тэрбумын зураг төсөв нь байхгүй гэдэг юм уу, тас цавчина. Тэр хэмнэлт болно.

Гэвчиг энэ нь өнөө маргаашдаа шийдэгдэх асуудал биш гэдгийг анхаарна уу. Болохгүй ч байх боломжтой. Гэхдээ л…

Ө.Билэг

Б.Очир

УИХ-аас 1992 онд Үндсэн хуулийг баталж, тэр жилийнхээс хойш УИХ-ын есөн сонгуулийн ард гарсан. Мөн, 1993 оноос хойш Ерөнхийлөгчийн найман сонгуулийг явуулсан байна.
Энэ хоёр сонгууль циклээрээ эхлээд УИХ-ын сонгууль, дараа жил нь Ерөнхийлөгчийн сонгууль болдог байсан. Харин Үндсэн хуулийн 2019 оны өөрчлөлтөөр Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн бүрэн эрхийг зургаан жилийн хугацаатай болгосноор анх удаа УИХ-ын 2028 оны сонгуулийн өмнөх жил Ерөнхийлөгчийн сонгууль болох гэж байна.

Ерөнхийдөө, УИХ-ын сонгуульд ялсан нам нь Ерөнхийлөгчийн сонгуульд амжилт гаргах магадлалтай ч манай нөхцөлд сөрөг хүчнээс голдуу сонгогддог талтай. УИХ-ын 1992 оны сонгуулиар тухайн үеийн МАХН 76 суудлын 70-ыг авч үнэмлэхүй ялада байсан. Ерөнхийлөгчийн 1993 оны сонгуулиар МҮАН, МСДН-ын эвслээс нэр дэвшсэн П.Очирбат ялсан.

УИХ-ын 1996 оны сонгуулиар МҮАН, МСДН-ын “Ардчилсан холбоо” эвсэл 50 суудал авч, Ерөнхийлөгчийн 1997 оны сонгуулиар МАХН-аас нэр дэвшсэн Н.Багабанди ялсан. УИХ-ын 2000 оны сонгуулиар МАХН 72 суудал авч ялаад, дараа жил нь Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар намынх нь Н.Багабанди хоёр дахь удаагаа ялсан. УИХ-ын 2004 оны сонгуульд МАХН 36 суудал авч, Ерөнхийлөгчийн 2005 оны сонгуулиар МАХН-аас нэр дэвшсэн Н.Энхбаяр ялалт байгуулсан. УИХ-ын 2008 оны сонгуульд МАХН 45 суудал авч, Ерөнхийлөгчийн 2009 оны сонгуульд АН-ын нэр дэвшигч Ц.Элбэгдорж ялалт байгуулсан. УИХ-ын 2012 оны сонгуульд АН 34 суудлаар ялж, дараа жил нь тус намын нэр дэвшигч Ц.Элбэгдорж хоёр дахь удаагаа Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон. УИХ-ын 2016 оны сонгуульд МАН 65 суудлаар үнэмлэхүй ялж, Ерөнхийлөгчийн 2017 оны сонгуульд АН-ын нэр дэвшигч Х.Баттулга ялсан. УИХ-ын 2020 оны сонгуульд МАН 62 суудал авч мөн л үнэмлэхүй ялсан. Ерөнхийлөгчийн 2021 оны сонгуулиар тус намын нэр дэвшигч У.Хүрэлсүх олонхын санал авч ялалт байгуулсан. Түүний бүрэн эрхийн хугацаа 2027 онд дуусгавар болно. Түүний дараа жил УИХ-ын сонгуультай. Тэгвэл, өдгөө “…Ерөнхийлөгчийн 2027 оны сонгуульд том намуудаас хэн хэн нэр дэвших вэ” гэдэг таавар улс төрийн хүрээнд газар авч байна. Энэ сонгуулийг сонирхож буй кандидатууд ч бэлтгэлээ базаагаад эхэлсэн тухай яригдаад уналаа.

Юутай ч, АН-аас урьд нь яригдаад байсан олон нэр дэвшигчээс одоогоор УИХ-ын гишүүн Н.Алтанхуяг, Лу.Гантөмөр нар “…2027 онд үзвэл үзье” гэж шийдэл гаргаад байгаа гэх мэдээлэл байна. Түүнээс гадна, АН-ын даргаар сонгогдсон О.Цогтгэрэлийн өмнө хашиж байсан, одоо “давхар дээл” болгочихоод байгаа УИХ дахь АН-ын бүлгийн даргын албан тушаалд ойрын үед өөр гишүүн сонгогдохоор болжээ. Саяхан “…МАН-ын дарга Н.Учрал УИХ-ын дарга болсон учир АН-ын дарга О.Цогтгэрэл УИХ дахь бүлгийн дарга хэвээрээ үлдэхээр болжээ” гэсэн мэдээлэл тарсан. Харин тус намынхан ярилцаад АН-ын дарга, УИХ дахь бүлгийн дарга хоёрыг нэг хүнд байх нь зохимжгүй гэж үзсэн бололтой. Цаашлаад, УИХ дахь АН-ын бүлгийн даргад УИХ-ын гишүүн Х.Тэмүүжин Ж.Батсуурь хоёр нэр дэвшиж өрсөлдөж магадгүй юм байна. Түүнчлэн АН-ын генсекийн албан тушаалд тун удахгүй сэлгээ орж мэдэхээр сонсогдлоо. Уг албан тушаалд нэлээд хэдийнээс нэр нь дуулдсан улс төрийн нэлээд туршлагатай улстөрчийг томилохоор тохирсон байна.

Эх сурвалж: "Зууны мэдээ" сонин

2025 ОНЫ АРВАННЭГДҮГЭЭР САРЫН 28. БААСАН ГАРАГ. № 224 (7721)

Б.Гарьд

Саяхан л УИХ-ын дарга асан Д.Амарбаясгаланг “…Нүүрсний хулгайч” гээд барьж идэж байсан “талууд” МАН-ын Их хурлаас хойш таг болжээ.
Нэг болохоор “…Д.Амарбаясгалан Тавантолгойн нэг хэсэг Бортээгийн ордыг ухаад ачаад явчихсан” ч юм шиг, аль эсвэл “…Д.Амарбаясгалан Бортээгийн ордыг эзэмшихийг завдсан” ч гэх шиг толгой эргүүлсэн янз янзын мэдээлэлтэй хэсэг явсан.
Ерөнхий сайд Г.Занданшатар ч 2025 оны есдүгээр сарын 30-нд “… “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-д нүүрсний хулгайн маш олон арга хэлбэрүүд ил болсон. Бүгдийг нотолгоо баримттайгаар АТГ-т шилжүүлсэн. Нийт нэг их наяд төгрөгөөр барьж байгуулсан үйлдвэрийг яагаад уурхайн амнаас 18 км цаана яагаад байгуулав. Бид долдугаар сарын 19-ний өдөр “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн уурхай дээр очиж ажиллахад олон арван хулгайн тухай ярьж байсан. Бүгдийг нь таслан зогсоож, АТГ-т шилжүүлсэн. Ийм хол газар нүүрс баяжуулах үйлдвэрээ барьчихаад Бортээг гэдэг уурхайн аман дээр баяжуулах үйлдвэр барьчихаад ашиглалтад оруулдаггүй. Тээвэрлэлт нь асар өндөр өртөгтэй буюу 280 тэрбум төгрөгөөр конверын шугам барьж дуустал нь нэг их наяд төгрөгийн үйлдвэр маань үр ашиггүй байсан. Ийм үрэлгэн замбараагүй байдал үүсгэсэн.

Ийм учраас бидний зүгээс нүүрсний хулгайтай тэмцэж, улсын төсөвтэй хамт Бортээгийн ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах УИХ-ын тогтоолын төслийг УИХ-д өргөн барьсан. Бортээгийн ордыг ашиглах тогтоол өргөн барьмагц УИХ-ын дарга гурван сарын өмнө МАН-ын даргад нэр дэвшихгүй гэж байснаа яаран сандарч нэр дэвших мэдэгдэл хийж эхэлсэн. Би УИХ-ын даргыг нүүрсний хулгайн тэмцэлд хамтран ажиллана гэж итгэж байсан. Нүүрсний хулгайд холбогдсон гэдэгт итгэхийг хүсээгүй. Харамсалтай нь, УИХ-ын дарга энэ асуудалд нэр холбогдсон байсан” гэж мэдэгдсэн.

Ердөө гурван жилийн өмнө 2022 оны арванхоёрдугаар сард ЗГХЭГ-ын дарга байхдаа “…Ер нь нүүрсний хулгайтай холбоотой асуудлуудыг Засгийн газар анхаарч,  хууль хяналтын байгууллагууд хяналт шалгалт явуулан ажиллаж байгаа” гээд зогсож байсан Д.Амарбаясгалан УИХ-ын дарга болсныхоо дараа өөрөө “…Нүүрсний хулгайч” хэмээн цоллуулав.

Гэтэл нэг хачин сонин явдал сүүлийн өдрүүдэд болж байна. Д.Амарбаясгалан “…Авсан, авахыг завдсан, аваагүй” гээд байгаа Бортээгийн ордыг “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК мэддэг. Харин “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийг “Эрдэнэс Монгол” нэгдэл хариуцдаг. Тэгвэл “Эрдэнэс Монгол” нэгдлийн захирлаар 2022 оны арваннэгдүгээр сараас хойш С.Наранцогт ажилласан. “Эрдэнэс Монгол” нэгдэл ЗГХЭГ-ын эрхлэх асуудлын хүрээнд ажилладаг. С.Наранцогтыг “Эрдэнэс Монгол” нэдглийн захирлаар очихоос гурван сарын өмнө буюу 2022 оны наймдугаар сард Д.Амарбаясгалан ЗГХЭГ-ын даргаар томилогдсон. Тэд ийм байдлаар шууд харьцдаг албан тушаалд 2022-2024 оныг хүртэл хоёр жил орчим хамт ажилласан. Өдгөө Ерөнхий сайд, ХЗДХ-ийн сайд хоёрын яриад байгаа асуудлын цаг хугацааны хувьд дээрх онуудтай тохироод байгаа юм. Гэтэл УИХ-ын дарга Н.Учрал “Эрдэнэс Монгол” нэгдлийн захирал С.Наранцогтыг Монголбанкны ерөнхийлөгчид нэр дэвшүүллээ. Томилогдох нь тодорхой болов. Энд нэг зүйл ойлгомжгүй байна. Юу гэвэл, хэрвээ Д.Амарбаясгалан Бортээгээр “асуудал”-тай гэвэл Тавантолгойг “харж” байх үүрэгтэй С.Наранцогт хамааралгүй байх боломжгүй юм. Тиймээс, С.Наранцогтыг албан тушаал ахиулж байгаа нь Д.Амарбаясгаланд “асуудал” алга гэсэн үг болж таарах уу. Тэгж “уншигдаад” байна.

Эх сурвалж: "Зууны мэдээ" сонин

2025 ОНЫ АРВАННЭГДҮГЭЭР САРЫН 28. БААСАН ГАРАГ. № 224 (7721)

Бодоход Н.Учрал яаж ч чадаагүй биз. Уул нь тэрбээр нэгэнтээ МАН-ын дарга болсон юм чинь Ерөнхий сайд болох ёстой байсан юм. Гэвчиг МАН, УИХ хоёр бараг л яаралтай горимоор хуралдацагаагаад Н.Учралыг УИХ-ын дарга болгочихлоо. Наахнуураа: Эзэн Богд Чингис хааны төрсөн өдрөөр төрийн гурван өндөрлөг гурвуулаа бүрэн бүтэн байх ёстой учраас түргэн шуурхай томиллоо ч гэх шиг… Гэвчиг цаахнуураа юу юу болоод байгааг ард нийтээрээ шахуу л гадарлаж доторлоод байгаа.

Н.Учрал бол 80-аад оны сүүлхэн үеийн төлөөлөл. МАН-ынхны 70:80-аад оныхны зөрчил хаа байгаа 23 оноос эхтэй. Хоёр жил хэртэй далдуур дайтаж яваад 25 оны тавдугаар сард ил болж дэлбэрсэн. 70 оныхон нь дийлж 80 оныхон ялагдсан. Зургадугаар сард Ерөнхий сайдаар 70 оны төлөөлөл Г.Занданшатар томилогдсон. Есдүгээр сарын сүүлчээр МАН-ын бага хурал болсон. Намын даргаа сонгосон. Г.Занданшатарын эсрэг 80 оны төлөөлөл УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан үзсэн. Тэгээд ялсан. Гэсэн хэдий ч дараа нь нүүрсний хулгайчаар тодроод эрүүгийн хэргийн яллагдагч болсон. Долоо хоногийн өмнө МАН-ын Их хурал болж намын даргаа сонгосон. Тэр сонгуулиас Г.Занданшатар, Д.Амарбаясгалан хоёр нэрээ татаж 80 оны сүүлч үеийнхний төлөөлөл Н.Учрал өрсөлдөгчгүйгээр МАН-ын дарга болсон. Тэрбээр өнөөгийн улс төрийн ноён оргил дээр байгаа Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхтэй зөрчилгүй. Тэгээд МАН-ын дарга болсон хэрэг. Хажуу талаасаа бас 80 оныхон нь дэмжсэн гэсэн үг. Дэмжээгүй бол Их хурал дээрээ бараг 100 хувийн санал авах ямар ч бололцоогүй. Тэрбээр: МАН-ын дарга болоод Ерөнхий сайд болохгүй гэж ам өчиг өгчихсөн шиг байгаа юм. Тэгээд л тэрүүгээрээ УИХ-ын даргаар томилогдсон байх.

Гэвчиг: Улс төр уулаасаа новшийн зан гаргадаг талбар. Тиймийн учраас Н.Учралыг МАН-ын дарга болуутаа Ерөнхий сайд болно гээд үзэх байх гэж ард нийт, улс төр харагчид хэлж хүлээж байсан. Гэсэн нь тэгсэнгүй. Одоо яая гэхэв. Сайхан залуухан шүдгүй арслан л төрлөө. Өөрийг нь МАН-ын дарга, УИХ-ын даргад дэмжсэн 70 оны ах нартаа найдаад: Аятайхан ажиллаасай гэж залбираад сууж баймаар, тийм нэг сонин байдал руу орчихлоо.

Уулаасаа УИХ-ын дарга бол төвийг сахисан албан тушаал. Тэр суудал индэр дээрээс илэрхий улстөржиж болдоггүй. Тэгж чадахад хэцүү. Тиймийн учраас тэр суудал дээрээс сонгууль удирдвал ялагддаг. УИХ-ын дарга болон намын дарга гэдэг хоёр албан тушаал нэг хүнд байж яагаад ч зохидоггүй. Тэр хүндээ халгаатай даа. З.Энхболд, М.Энхболд хоёр яалаа даа. З.Энхболд 16 онд сонгууль удирдаж ороод нам нь нам ялагдсан. М.Энхболд 17 онд Ерөнхийлөгчид нэр дэвшээд бас ялагдсан. Хоёулаа л намын дарга байсан. Адаглаад л Д.Амарбаясгалан УИХ-ын дарга дээрээс МАН-ын дарга руу зүтгээд юу болчихов. Энийг мэдээд мэдрээд үзсэн хүний хувьд З.Энхболд Н.Учралыг УИХ-ын даргад дэвшихэд нь: Үндсэн хуулийн 24.1-д зааснаар УИХ-ын даргыг гишүүдийн дотроос сонгодог. 126 гишүүн бүгдээрээ УИХ дарга болох боломжтой, намууд хамаагүй. Ялсан нам Ерөнхий сайдад л нэр дэвшүүлэх эрхтэй. МАН болон бусад намууд УИХ даргад нэр дэвшүүлэх эрхгүй гэж интернэт сүлжээнд бичээд л байгаа харагдсан. Н.Учрал З.Энхболдод итгэхгүй л дээ. Гэвчиг: Явсан хүнээс үг сонс гэдэг байх аа.

МАН-ын энэ тохиргоог хийгчид нь өмнө нэг хүнд байсан Ерөнхий сайд, МАН-ын дарга гэдэг хоёр албан тушаалыг УИХ-ын дарга руу гулгуулж байна. Сайнгүй туршилт. УИХ-ын даргын албан тушаалыг улс төр рүү хутгаснаар УИХ утгагүй байдал руу орох магадлалтай. МАН-ын дарга нь УИХ-ын дарга болсноор улс төрийн золиос болох тал нь дийлэхээр байна.

24 оны сонгуулиар байгуулагдсан УИХ таван намаас бүрдсэн. Нэг намынх нь дарга УИХ-ын даргална гэдэг зарчмын хувьд өнгөрөгч долоо хоногт АН-ын яриад байсан нь үнэн. Х.Тэмүүжиний: УИХ-ыг нэг намын талбар болгохгүйн тулд намын дарга, парламентын спикерээс түдгэлздэг байх ёстой. Үүнийг олон улсын жишгээс харж болно. Намын дарга парламентын толгойд сууж болохгүй. Намын дарга давхар дээлтэй байж болдоггүй олон улсын жишгийг бид дагах ёстой. УИХ, улс төр дагаж савладаг байхгүйн тулд олон улсын туршлагыг барьж явах ёстой. Бид парламентын засаглалтай улс л юм бол үүнийг халж, олон улсын жишгээр мөн чанараар нь парламентыг бий болгох хэрэгтэй. Голч, төвч байр сууриас парламентын хурлыг удирддаг хүн хэрэгтэй. Иймээс толгой дээр нь нэг намын дарга гарч суух биш, олон намын даргыг мэтгэлцүүлдэг байх ёстой юм. Нэг намын дарга парламентын спикер болбол парламентын ардчилал үгүй болно гэсэн нь уул нь зөв. Гэвчиг МАН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Я.Содбаатар нь: УИХ-ын ээлжит сонгуулиар МАН 68 суудал буюу олонхын санал авсан. Парламентад олонхын санал авсан нам УИХ-ын даргад нэр дэвшүүлнэ. Улс төрийн бусад намтай зөвшилцөхгүй, ярилцахгүй УИХ-ын даргын асуудлыг бие даан шийднэ. УИХ-ын даргад хэнийг дэвшүүлэх, ямар байдлаар ажиллах нь манай намын бодлого. МАН-ын 31 дүгээр их хурлаар бид намын дотоод асуудлаа шийдсэн. Одоо төртэй холбоотой томилгоонуудыг ойрын өдрүүдэд шийднэ. Шийдэж төрийг бүтэн болгох ёстой гээд томилгоо хийчихсэн. АН-аас УИХ-ын дэд дарга болсон Б.Пүрэвдорж ч: УИХ-ын дарга аль нэг намын дарга байж болно гэсэн. Ингэсхийж байгаад Н.Учрал УИХ-ын дарга болох нь болсон. Гэвчиг Н.Учрал УИХ-ын даргын суудал дээрээс МАН-ын даргын ажлыг хийж чадахгүй. Улстөржих гэхээр хаалт боолт ихтэй. Хэтрүүлбэл их улс төрөө самарч ч магадгүй. Ерөнхийдөө л хөдөлж болохгүй. Тэгэхээр Ерөнхий сайд Г.Занданшатар сайн ажиллаж байж МАН-ын ч, Н.Учралын ч хувь заяаг шийднэ. Гэхнээ Г.Занданшатар Ерөнхий сайд болсноосоо хойш багш нарын цалинг салгаж авч нэмээд, НӨАТ-ыг буулган гэх зэргээр нэлээд огцом популист шийдвэрүүдийг гаргаад байна. Тэр ингэх шалтгаантай. 27 оныг хүртэл аятайхан байж байгаад Ерөнхийлөгчид нэр дэвших зорилготой. Наана нь бүдэрчихвэл Ж.Энхбаяр, С.Бямбацогт хоёрт нэр дэвших боломжоо булаалгана. Уул нь Г.Занданшатар нэгэнтээ Ерөнхий сайд болсон юм чинь МАН-ын дарга болох хамгийн боломжит хувилбар байлаа. Даанч өөрөө эхний ялагдалд хэтэрхий шатаад намаа бужигнуулж, өрсөлдөгчөө сайнгүй аргаар намнаж, тэр нь дам утгаараа МАН-ын эв нэгдэлд цөв суулгасан учраас намын даргад явах эрхээ хасуулсан. МАН-ынхан Их хурлынхаа үеэр Г.Занданшатарыг: МАН-ын дарга Н.Учралыг УИХ дарга боллоо гээд Г.Занданшатар тайвширч болохгүй. АН-ынхан анаж байгаа. МАН-аас ч гарын үсэг 30-аас дээш гишүүний тоогоор яригдах хэвээрээ л үлдсэн дуулдаж байна. Байнга хориг, дүгнэлт хоёроор аврагдана гэж байхгүй. Харин Н.Учралынх өөр. Н.Учрал 27, 28 оны сонгуулиудаар МАН-ыг ялуулах цор ганц ажилтай. Ялагдвал өөрөө ч дуусна. Гэтэл нь: МАН буюу Н.Учрал ялах, ялагдахын алин болох нь Засгийн газар буюу Г.Занданшатараас хамаарна. Ялыг нь Н.Учрал, ямбыг нь Г.Занданшатар гээд байгаа маань тэр юм.

Ө.Билэг

"Өдрийн сонин"

2025.11.24

Херо Энтертайнмент”-ийн Ерөнхий найруулагч Б.Баатартай ярилцлаа.

---

-ХЗДХ-ийн сайд Б.Энхбаяр тантай холбоотой асуудлыг хэвлэлд гаргаж, Засгийн газрын эсрэг үйл ажиллагаа явууллаа гэж мэдэгдсэн. Зарим нэг хүнийг хорьсон тухай ч яриад байна. Үүн дээр та юу хэлэх вэ?

-Засгийн газрын талаар шүүмжлэл хэлэх нь ардчилсан нийгэмд хэвийн үзэгдэл, хууль бус зүйл биш шүү дээ. Би энэ улсыг ардчилсан орон хэвээрээ байгаа гэж итгэж байгаа. Одоогоор ийм асуудлаар хоригдсон хүн алга. Харин хэд хэдэн зүйл дээр шалгаж буй зүйлс бий. Бид хууль, шүүхийн байгууллагатай хамтран, шаардлагатай бүх мэдээллийг өгөөд явж байна.

-Ер нь их олон жил таныг улс төр зохицуулдаг, зохиолыг нь гаргадаг гэж ярьж ирсэн. Та улс төрд үнэхээр ийм өндөр оролцоотой юу?

-Аль, аль намтай нь сонгуулийн үед пи-ар, коммуникацийн чиглэлээр мэргэжлийн хүрээнд ажиллаж байсан болохоос төрийн бодлогод оролцож байсан тохиолдол байхгүй. Ерөнхий сайдын ч тэр, Ерөнхийлөгчийн ч тэр бүхэл бүтэн төрт институци жижигхэн студиэр бодлогоо заалгаад явна гэж байхгүй биз дээ.

-Ерөнхий сайд асан Л.Оюун-Эрдэнэ та хоёр ингэхэд ер нь яг ямар холбоотой юм. Одоо та хоёрын харилцаа хэр байгаа вэ?

-Монгол Улсын 32, 33 дахь Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ бол миний төрсөн дүү. Энэ нь ч олон нийтэд нээлттэй мэдээлэл. Манай гэр бүлийн хувьд хүндэтгэж хүлээж авахаар түүхэн үйл явдал байсан. Тэр утгаараа энэ том хариуцлагыг буруу зүйлд хутгаж, хулгай зэлгий хийх, улс орныхоо эсрэг юм хийж сэвтээнэ гэдэг байж болшгүй зүйл. Төрд ажиллах хугацаанд нь ёс ёмбогор, төр төмбөгөр гэсэн утгаар ах, дүүгийн хувьд би хүндэтгэлийн зайгаа барьж, ажил, хувийн амьдрал хоёрыг ялгаж хүндэтгэж ирсэн. Одоо ч хэвийн, хүндэтгэсэн харилцаатай.

-Тантай холбоотой 15 давхрын асуудал байнга яригддаг. Үнэхээр та пи-ар баг гаргаад ингэж ажилладаг хэрэг үү?

-Би дээр хэлсэнчлэн үе үеийн Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдтай сонгуулийн үеэр мэргэжлийн пи-ар, сурталчилгааны ажил хийж ажиллаж байсан. Тэр утгаараа одоо ажиллаж байгаа Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн ялалтад ч тэр, одоо засаг барьж байгаа МАН-ын ялалтад ч тэр бид өөрсдийн хувь нэмрээ мэргэжлийн түвшинд оруулсан гэж боддог. Энэ бол кампанит ажлын хугацаанд явагддаг богино хугацааны мэргэжлийн үйлчилгээ. Харин байнгын улс төрийн пи-ар баг гэж ойлгох нь ташаа зүйл.

-“Монгол хаан” жүжигтэй, жүжигчидтэй холбоотой мэдээлэл маш их гардаг. Улсаас санхүүжүүлсэн, гол дүрийн эмэгтэй гэх зэрэг олон зүйл ярьдаг шүү дээ. Үүн дээр та тодорхой хариулт өгөөч?

-Нэгдүгээрт, ХЗДХ-ийн сайд Б.Энхбаяын яриад байгаа шиг “Монгол хаан” төсөл нь улсын төсөв, Эрдэнэс Тавантолгой, бусад аль ч төрийн байгууллагаас ямар ч санхүүжилт аваагүй. Яг 100 хувь хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалттай төсөл юм. Английн төсөл нийт хоёр сая паундаар бүтэж, 1.8 сая паундын орлого олсон буюу 200 мянган паундын алдагдалтай дууссан. Энэ бүх тоо баримтыг шалгах ёстой газарт нь би урьд өмнө ч шалгуулж байсан. Одоо ч дахин шалгуулж л байна. Арга ядахдаа л та бүхэнд санхүүгийн задаргаагаа хүртэл ярьж байх вэ дээ. Санхүүжилтийн бүтэц нь нэг сая паунд Модерн Номадс, 500 мянган паунд “Херо Энтертайнмент”, 500 мянган паунд нь хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулагчдаас гарсан. Миний оруулсан хөрөнгө бол банкны зээл болон Хөх Хотын тоглолтын орлогоос бүрдсэн. Ер нь уг жүжиг Англи-Монгол хоёр улсын дипломат харилцаа тогтоосны 60 жилийн ойн хүрээнд зохион байгуулагдсан ажил огт биш. Хувийн, бизнесийн зарчмаараа явж буй төсөл. Анх 2023 онд биднийг Англид тоглох жил хугацааны хувьд тэгж давхцал таарсан. “Монгол хаан” төсөлд төр засаг нэг ч тус дэмгүй бөгөөд бодлогын дэмжлэг ч төдийлөн олигтой өгч байгаагүй. Гэсэн хэдий ч дэлхийд 100 мянган үзэгчид хүрсэн. Монгол Улсаа чадлынхаа хэрээр сурталчилж буй энэ жүжгийг дахин, дахин улс төрийн зорилгоор гүтгэн доромжилж, дэлхийд гарч буй бүрэн хэмжээний ганц театрын төслөө хүчээр харлуулж байгаа нь маш харамсалтай байна. Энэ төсөл өөрөө олон улсын хамтарсан төсөл учраас гадны хөрөнгө оруулагчид, олон улсын продюсеруудтай ярилцан уг гүтгэлгийн асуудлыг цаашид шийдэх хэрэгтэй гэж үзсэн учраас бид шүүхэд хандсан байгаа. Цаашдаа ч шаардлагатай тохиолдолд олон улсын шүүхэд хандах бодолтой байна. Засгийн газрын тэргүүн нь надтай хамаарал бүхий этгээд гэдэг утгаар өнгөрсөн таван жилд манай төслөөс болж Засгийн газар, Соёлын яам хэл аманд орох вий хэмээн үргэлж цэрвэж ирсэн. Гэсэн хэдий ч хуучин Засгийн газрын бүрэн эрх дуусангуут энэ мэтээр улс төрийн зорилгоор гүтгэгдэж, хардагдаж, дахин надаас гадна олон залуус хэлмэгдэх, тэднийг улс төрийн бохир пи-ард шалтгаангүйгээр татан оруулж байгаа нь маш харамсалтай зүйл болж байна. Үүний тод жишээ нь жүжигчин О.Дөлгөөнтэй холбоотой асуудал. Манай төслийн ард 90 гаруй залуу уран бүтээлч ажилладаг. Жүжигчин О.Дөлгөөнтэй Л.Оюун-Эрдэнэ эр, эмийн ямар ч холбоогүй бөгөөд сайн таних ч үгүй улсууд. Бүхэл бүтэн эмэгтэй хүнийг энэ олон жил ингэж гүтгэж харлуулж байгаа нь үнэхээр харамсалтай бөгөөд хүний эрхийн маш том зөрчил болж байна. Дахин хэлэхэд би "Оюу толгой" болон улсын төсвөөс энэхүү төсөлд ямар нэгэн санхүүжилт авсан бол 100 хувь хариуцлагаа хүлээхэд бэлэн байгаа.

-Одоо та яг ямар ажил дээр төвлөрч ажиллаж байна вэ?

-Монголын тайзны урлаг дэлхийн зах зээлд өрсөлдөх боломжтой гэдэг судалгааг үндэслэн дараагийн бүтээлээ бэлдэж байна. Дэлхийн чиг хандлага ч амьд, тайзны контент руу эргэж байгаа. Тиймээс бид шинэ тайзны бүтээл дээр төвлөрч ажиллаж байна.

-Ерөнхий сайд асан Л.Оюун-Эрдэнэ төрийн нэр барьж "Рио Тинто" группийг дарамтлан 20 сая ам.доллар авлигад авсан гэсэн яриа байна. Үүнийг та юу гэж бодож байна вэ?

-Миний мэдэхээр Монгол Улс Оюу толгой төсөл дээр 2.3 тэрбум ам.долларын өрөнд орж, гүний уурхай нь ч зогссон байсан асуудлыг Л.Оюун-Эрдэнэ хэлцэл хийж Монгол Улсын энэ их өрийг тэглэж байсан. Тэр их авлагаа цуцлуулсан хүмүүс Л.Оюун-Эрдэнэд мөнгө өгөх үү. Энэ мэтчилэн үнэхээр Эрдэнэс Тавантолгой “Монгол хаан”-д ямар нэгэн замаар мөнгө өгсөн юм бол тэр мөнгө авсан санхүүгийн баримт зэргийг Б.Энхбаяр сайд хамгийн түрүүнд үзүүлэх ёстой байх. Төрийн байгууллагаас санхүүжилт өгсөн гэх баримт байвал түүнийг олон нийтэд нээлттэй танилцуулах ёстой. Бүхэл бүтэн Монгол Улсын Засгийн газар бүтэн кабинетаараа ярьж тохироод, Оюу толгойн 2.3 тэрбум ам.долларын өрийг тэглэх гэх мэт стратегийн томоохон ажлууд дээрээ олон улсын зөвлөх компани авч ажиллуулж, төрийн ажлаа хийлгэчихээд, дараа нь жүжиг санхүүжүүлсэн гэх мэт ямар ч логикгүй гүжир гүтгэлгийг удаа дараа явуулж байгаа нь үнэхээр харамсалтай байна. Дахин хэлэхэд би "Рио тинто" мөн "Оюу толгой", "Эрдэнэс Тавантолгой" зэрэг ямар ч төрийн байгууллагаас ямар ч мөнгө, дэмжлэг авсан түүх байхгүй.

-Та улс төрд орох уу?

-Би улс төрд орохгүй. Би Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан С.Баяр гуайтай орсон нэвтрүүлэгтээ улс төр, уул хоёрыг холоос харах хэрэгтэй гэж хэлсэн дээ. Би ажил, уран бүтээлдээ төвлөрч ирсэн. Цаашдаа ч энэ чиглэлээрээ л ажиллана.

УИХ-ын гишүүн А.Ганбаатартай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

---

-Ирэх оны төсөв батлагдсан. Таны хувьд энэхүү төсвийн хэлэлцүүлгийн үед хэрхэн оролцов. Мөн төсөв анх орж ирэхэд нь ямар байр суурьтай байсан бэ?

-Өмнөх төсөв бол Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газрын үед 14 мега төсөл гэдэг утгаараа нэлээд тэлсэн төсөв орж ирж байсныг та бид санаж байгаа. Одоогийнхыг бодоход тэр үед улс төрийн нөхцөл байдал өөр байлаа. Илүү нягт буюу гурван намын хамтрал байсан. Энэ утгаараа гишүүдийн хувьд 2025 оны орж ирсэн төсвийг нийтлэгээрээ дэмжиж явсан. Зарим нэг шүүмжлэлтэй асуудал ч гарсан. Мөн Ерөнхийлөгч хориг тавьж байсан, тийм үү. Ингээд явж явж 2025 оны төсөв батлагдсан. Батлагдаад удаагүй байж байтал Засгийн газар солигдсон. Г.Занданшатар гарч ирээд өмнө нь ярьж байсан 14 мега төсөл гэхээс илүү хүн бол өөрөө хамгийн том мега төсөл гэдэг бодлого гаргаж ирсэн. Энэ утгаараа ирэх оныг боловсролыг дэмжих жил болгож зарласан. Ингээд ирэх оны төсөв УИХ-д орж ирлээ.

Анх орж ирэхэд нь миний хувьд хүний хөгжлийг эхэнд эрэмбэлсэн төсөв болов уу гэж харж байлаа. Харамсалтай нь миний бодож байсан хэмжээнд хүрээгүй л дээ. Дахиад л нөгөө орон нутаг руу чиглэсэн гишүүдийн тойрог төвтэй, зам, барилгад хөрөнгө оруулалт тавигдсан ийм төсөв орж ирсэн.

-Тэгэхээр хүн төвтэй гэхээс илүү тойрог руу чиглэсэн төсөв орж ирсэн гэж хэлж байна уу?

-Үүнээс харж байхад нэг зүйлийг ойлгосон. Ер нь тойргийн гишүүд гэдэг хэцүү байдаг юм байна. Тойргийн гишүүд гэдэгт АН ч, МАН ч өөр бусад намууд ч ялгаа алга. Яадаг вэ гэхээр тойрогтоо очихоор нөгөө тойргийн иргэд, сонгочид нь нүдэнд харагдсан, гарт баригдсан ажлууд болох зам, барилга, улаан булан, худаг усны асуудлаа нэхээд байдаг юм шиг байна лээ. Өөрөөр хэлбэл, харагдах байдлаар үнэлэх буюу энэ гишүүн тэр замыг тавьсан, тэр гишүүн энэ барилгыг барьсан гэх хандлагаар дэндүү объектив байдлаар дүгнэдэг. Тэгэхээр гишүүдийн хувьд энэ хандлагадаа шахагдаад яах аргагүй орон нутагтаа төсөв тавиулахын төлөө улайран явдаг юм байна л даа. Үүнд манай танай нам ялгаагүй. Гэхдээ нэг зүйл байна. Манай намын тойргийн гишүүдийн тойрогтоо тавиулсан нийт төсөв нь 100 гаруй тэрбум төгрөг гэж зарим гишүүд шүүмжилж байсан даа. Өөрөөр хэлбэл, АН-ын гишүүд лоббидож тойргууддаа энэ хэмжээний төсөв тавиулсан гэж. Гэтэл УИХ-ын дэд дарга Б.Пүрэвдорж хэлсэн байдаг “АН-ын гишүүдийн тойрогт тавиулсан төсөв нь нийт төсвийн ердөө 6.5 хувь л байна. Гэтэл эрх баригч намын нэг гишүүний тойрогтоо тавиулсан төсөв мөн энэ хэмжээнд байгаа шүү” гэж хэлсэн. Өөрөөр хэлбэл УИХ дахь АН-ын бүлэг 42 гишүүнтэй. Үүнээс хэд нь тойрогтой гишүүд вэ. Эдгээр гишүүд нийлээд нийт төсвийн 6.5 хувийг бүс нутагтаа тавиулсан байна. Харин МАН-ын ганцхан гишүүн буюу Ц.Сандаг-Очир гишүүний тойрогтой тавиулсан төсөв нь манай намын 42 гишүүний бүсүүддээ тавиулсан төсөвтэй тэнцүү байна гэж байгаа юм. Үнэхээр энэ логикоор явсан бол АН-ын гишүүдийн хувьд нийт 10 гаруй их наядыг бүсүүдэд тавиулах ёстой байх, тийм үү.

-Төсвөө эрэмбэлэх нь чухал гэдэг зүйлийг хэн хүнгүй хэлдэг. Таны хувьд төсвийн эрэмбэ ямар байх ёстой гэж хардаг вэ?

-Энэ хамгийн чухал асуудал. Юуны өмнө хүний эрүүл мэнд, боловсрол руу чиглэсэн хөрөнгө оруулалт чухал. Тухайлбал, Аргентины ерөнхийлөгч гарч ирээд баруун төвийн үзэл баримтлалаар төсвөө хумьсан, Засгийн газраа багасгасан, цомхон бүтэцтэй эдийн засгийг хийж байгаа боловч зарцуулж байгаа төсвийхөө эрэмбийг хүний хөгжил, татвар, эрүүл мэнд, боловсролын салбар гэж явж байна. Гэтэл манайд хүний асуудал бүр хойно орж байгаа. Эрүүл мэндийн асуудал ард орж ирж байна. Сая багш нар жагсаал цуглаан хийж байж цалингаа нэмүүллээ. Миний хувьд уг асуудлыг жагсаал гэдэг утгаараа ардаа ямар нэгэн улстөржилт байгаа гэж харддаг. Ингээд уг асуудлын хүрээнд бараг нэг их наяд төгрөгийг төсөвт оруулж чадлаа. Араас нь эмч нар жагсаад дараагийн төсөвт асуудлаа шийдвэрлүүлэхээр болж байх шиг. Дараа нь хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, ахмад настны тэтгэвэр гэх мэт үргэлжилнэ. Угтаа энэ асуудал төсөв хэлэлцэхийн өмнө, эсвэл Засгийн газар солигдох, Засгийн газрыг шахах байдлаар буюу Засгийн газрыг татах гэж байгаа бүлгийнхний лоббинд орсон байдлаар нийгмийн энэ асуудал ингэж явж болохгүй.

-Угтаа асуудлыг Засгийн газар яаж шийдэх ёстой байсан гэж та үзэж байгаа юм бэ?

-Юуны түрүүнд Засгийн газар нь мэргэжлийн байгууллагаар судалгаа хийлгэх ёстой байсан. Ямар судалгаа гэхээр жишээ нь, манай улсад ЕБС-д сурч байгаа хэдэн хүүхэд байна. Тэр дундаа бага ангид сурдаг нь хэд байна. Бага ангийн сурагчдад хэдэн багш хэрэгтэй юм. Мөн аль хичээл нь түлхүү явах ёстой юм гээд төрөлжүүлнэ биз дээ. Мэдээж шинжлэх ухаан, байгалийн ухаан талын хичээл нь түрүүнд нь явна байх. Тэгэхээр тэр чигийн хичээл заах багш нарын тоо гараад ирнэ. Энэ утгаараа бага ангийн сурагчдад ийм хэмжээнд бэлтгэгдсэн ийм хэмжээний цалин авсан багш Солонгос явахгүй юм байна гэдэг ерөнхий тооцоолол гарч ирэх ёстой. Гэтэл ийм тооцоо, судалгаа огт алга. Эмчийн асуудал байна.Тэр дундаа сувилагчийн асуудал. Сувилагч бол хамгийн чухал ажил буюу хүний амьд явах хугацааг илүү урт болгох тэр ажлыг хийдэг хүн. Тэгвэл хэчнээн хэмжээний сувилагч эмчдээ тусалж ажиллах шаардлагатай вэ. Хувийн эмнэлгүүд гэхээс илүү улсын эмнэлгүүддээ энэ тооцооллоо хийе л дээ. Манайхны нэг дутагдал байдаг. Сувилагч гэхээр доод албан тушаалтан мэтээр хуучин нийгмийн сэтгэл зүйгээр хардаг. Тэгэхээр энэ хүн аварч, асарч байгаа сувилагчдын цалин хэзээ ч нэмэгдэхгүй шүү дээ. Гэтэл хамгийн гол ажлыг сувилагчид хийдэг. Тэгэхээр боловсролын салбарт бага ангийн сурагчдад математик, физик, хими, биологи зааж байгаа багш нарын, эрүүл мэндийн салбарт өвчтөнийг асардаг, сувилдаг тэр сувилагчийн цалинг нэмэгдүүлэх шаардлагатай байсан юм. Бага ангийн сурагчид гэдэг бол манай ирээдүйн мэдлэгтэй чадвартай боловсон хүчний суурь нь. Сувилагч гэдэг бол хүнээ асарч, эдгээж, амьдрал бэлэглэдэг хүн. Энэ утгаараа тархи сувилж байна, бие сувилж байна. Тэгэхээр энэ хоёр мэргэжил дээр цалингийн доод хэмжээг 1000 ам.доллараар тогтооё. Ингэхээр хэчнээн хэмжээний төсөв шаардлагатай вэ гэдэг тоо гарч ирнэ. Үүнийг хамгийн түрүүнд төсөвт тавиад хамгаалаад явах байсан. Тэргүүлэх асуудал, хүн төвтэй бодлого, хүнээ бодсон төсөв гэдгийн утга нь энд л байна биз дээ.

-Юутай ч төсвөө хугацаанд нь яаруу сандруу баталлаа. Гэхдээ удахгүй тодотгол орно гэж ярих гишүүд олон байна. Таны хувьд мөн ингэж харж байна уу?

-Тодотгол орох нь мэдээж хэрэг байх. Тодотгол оруулах нь зөв гэж үзэж байгаа. Нөгөөтэйгүүр та хугацааг анхаарч хэлээд байна. Мэдээж хугацаандаа багтаад УИХ төсвөө батлах нь сайн. Хугацаандаа баталж чадаагүй бол УИХ тардаг, эсвэл Засгийн газар огцордог хуулийн зохицуулалт бол байхгүй гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Гэхдээ төсвийн хэлэлцүүлгийн үеэр улс төрийн тогтворгүй байдал, тэр дундаа эрх баригч намын дотоод зөрчилдөөнтэй холбоотой асуудал нэлээд өрнөлөө. МАН-ын хувьд төрөө хуваангаа алдлаа. Яг ийм үед нэмээд төсөв нь хойшилбол нийгмийн сэтгэл зүй гэдэг утгаараа ард түмний төрдөө итгэх, УИХ-д итгэх итгэл бүрэн байхгүй болох эрсдэлтэй байсан гэж хардаг. Үр дүнд нь иргэд талбай руугаа гарч ирнэ. Ингээд энэ парламентын легитм шинж алдагдах байсан. Цаашлаад олон нийтийг хамарсан үймээн самуун явагдах, УИХ-ыг тарааж, дахин сонгууль хийгдэх, магадгүй дарангуйллын систем рүү оруулах энэ хаалга бага багаар нээгдэж эхэлж байсан шүү. Ийм улс төрийн зорилготой нийгмийг буруу зүйл рүү турхирсан гадна дотны хүчин хөдөлж байсан. Энэ утгаараа УИХ цагтаа төсвөө баталсан нь сайн хэрэг болсон. Нөгөөтэйгүүр сайн, муу ч төсвөө батлах нь нэн тэргүүний асуудал байсан учраас зарим нэг зүйлийг эргэж харах шаардлагаа үлдээчихсэн гэсэн үг. Тиймээс тэр бүгдийгээ эргэж харахын тулд төсөв тодотгохоос өөр гарц байхгүй.

-Ер нь төсвийн орлогын ихэнх хувийг уул уурхайн бүтээгдэхүүн, тэр дундаа нүүрсний орлогоос бүрдүүлдэг. Цаашлаад эдийн засгийн эрс тэлэлт, орлогын өсөлтийг бий болгохын тулд ямар бодлогоор хэрхэн ажиллах шаардлагатай гэж та боддог вэ?

-Ер нь стратегийн орд газар гэдэг нэр томьёолол миний олж авсан мэдээллээр Монгол, Орос, Казахстан улсад л байдаг юм билээ. Угтаа стратегийн бүтээгдэхүүн гэж зарлах ёстой юм билээ. Үүнийг салбарын сайд нь ярьж байна лээ. Яг энэ чиглэлд болгох хуулийн төслийг өргөн барина гэж. Энэ зөв болов уу. Нөгөөтэйгүүр баялгийн гурван сан гэж бий. Ирээдүй, хуримтлал, хөрөнгө оруулалтын сан гэж. Хоёр сарын өмнө энэ Хөрөнгө оруулалтын сан ямар байгааг шалгасан. Гэтэл энэ сан хоосон байсан. Угтаа дэд бүтцийн асуудлаа энэ сангаас эх үүсвэр татаад хийх ёстой шүү дээ, төсвөөс биш. Хуримтлалын сан бол багш нарын цалин, тэтгэвэр тэтгэмж гэх мэт асуудлаа шийдчих ёстой сан. Харин ирээдүй сангийн хувьд мэдээж ирээдүй хойч үедээ үлдээх сан. Гэтэл энэ гурван сангийн хоёр нь ажилладаг ч идэвхтэй ажилладаггүй, нэг нь таг хоосон байна. Хэрвээ энэ баялгийн сангийн бодлого зөв явбал манай одоо байгаа улсын нийт төсөв хоёр дахин нугалаад тэлэх боломжтой юм билээ. Гол нь зөв менежмент хийх шаардлагатай. Мөн баялгийн хулгайчдаа илрүүлж, хулгайд урсаж байгаа хөрөнгөө төсөв рүүгээ татах нь чухал байна.

-МАН-ын хурлууд дууслаа. Намын даргаа ч сонголоо. Тэгэхээр эрх баригчид удахгүй УИХ-ын даргаа томилох нь тодорхой байх. Таны хувьд ямар хүн УИХ-ын дарга болчихоосой гэж бодож байна вэ?

-Арай цэвэрхэн, дундын төлөөлөл болох сая сонгогдсон намын даргаа эд УИХ-ын дарга болгоно гээд оруулж ирэхийг үгүйсгэхгүй. Энэ бол эцэстээ олонхын бүлгийн л эрх. Эсвэл намын дарга нь биш гэхэд оруулж ирэх магадлалтай хүн нь парламентад олон удаа сонгогдсон улс төрийн туршлагатайгаа гаргаад ирж болох юм. Эдний намд чинь ганц нэг тийм хүмүүс байгаа. Тэгэхээр хоёр вариант байна гэсэн үг. Намын даргаа, эсвэл олон сонгогдсон хашир туршлагатай гишүүдээсээ удирдах зөвлөлдөө танилцуулах байх. Хэрэв энэ хоёроос өөр хүнийг УИХ-ын даргад оруулж ирвэл үндсэндээ энэхүү нам гурав дөрвөн талд хуваагдана гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, намын дарга нь тусдаа, Ерөнхий сайд нь тусдаа, УИХ-ын дарга нь тусдаа явна гэсэн үг биз дээ. Ингэхээр намын бодлого нь тал талдаа үсрээд яагаад ч явахгүй болов уу. Нөгөөтэйгүүр сая МАН чинь хурлаараа намын дарга Ерөнхий сайд байна гэсэн дүрмээ авч хаясангүй. Тэгэхээр эндээс юу харагдаж байна гэхээр Н.Учрал дарга нь Ерөнхийлөгчийн сонгууль хүртэл зөвхөн намын дарга бөгөөд одоо эрхэлж байгаа албан тушаалаа хашаад хүлээнэ гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, Г.Занданшатарыг 2027 онд Ерөнхийлөгчид нэр дэвшүүлээд өөрөө Ерөнхий сайд болох хүлээлт гэсэн үг. Ер нь бол УИХ-ын даргаар Н.Учрал орж ирэх хувилбар нь илүү ойрхон харагдаж байна.

-Гэтэл намын дарга хүн УИХ-ын дарга байх боломжгүй хуулийн өөрчлөлтийг танай бүлэг санаачилчихлаа. Энэ утгаараа АН-ын бүлэг МАН-ын маргааныг дахин өдөөж байгаа үйлдэл биш юм уу?

-Х.Тэмүүжин гишүүн уг санаачилгыг гаргаад бүлэгт танилцуулсан. Ер нь олон улсад УИХ-ын дарга нь нам бус байдаг жишээ цөөнгүй байдаг юм билээ. Гэхдээ бүлэг дээр уг асуудлаар хоёр, эсвэл гурван одтой хатуу шийдвэр огт гаргаагүй шүү. Харин гишүүний хууль санаачлах эрхийг өөрт нь үлдээсэн. Мөн гишүүний энэхүү бланк дээр дэмжиж байгаа гишүүд гарын үсгээ зурах тэр эрхийг нь мөн үлдээсэн шийдвэр гаргасан. Өөрөөр хэлбэл, бүлгийн хувьд нийтээрээ энийг дэмж, эсвэл дэмжихгүй шүү гэдэг шийдвэр гаргаагүй. Бүлгийн гишүүд хувь гишүүдийнхээ итгэл үнэмшлээр уг асуудалд оролцоод явах эрхийг нь нээлттэй өгсөн гэсэн үг.

Уул нь ердөө долоо хоногийн өмнөхөн шийдвэр гаргаж тохиргоо хийдэг хүмүүс: МАН-ын дарга Ж.Энхбаяр шүү гэдэг дээр бараг тогтоод байв. Гэвчиг Ж.Энхбаяр МАН-ын дарга болсонгүй. Тэрэнд хоёр юм нөлөөлжээ.

Нэгдүгээрт, МАН-ын залуучууд Ж.Энхбаярыг дэмжихгүй гэжээ.

Хоёрдугаарт, МАН-ын дарга болох юм бол Ерөнхий сайд болно гэж Ж.Энхбаяр өөрөө хэлсэн байна. Тиймийн учраас сонголт өөрчлөгджээ. Оронд нь Н.Учрал нэр дэвшлээ. Тэгээд МАН-ын дарга болов. 24 оны сонгуульд ялсан МАН-ыг бүрэн эрхийн хугацаатай нь гардаж авлаа. Н.Учралтай зэрэгцээд Танхимын дарга “Урбанек” Б.Лхагважав нэр дэвшсэн. Б.Лхагважавыг үл тооцвол Н.Учрал бараг ганцаараа уралдлаа. Тэр 95, Б.Лхагважав 5 хувийн санал авав. Энэ бол Н.Учрал дээр МАН дахь тохиргоо хийгчид бүгдээрээ тохирсны илэрхийлэл…

Тэгснээр Ж.Энхбаяр МАН-ын Их хуралд дээдсийн лүндэнтэй ороод тэвхийтэл хайрцаглагласан саналаар намын даргаар сонгогдох хачин сайхан тавилангаас мултарлаа. Гэвчиг Ж.Энхбаярын "МАН-ын дарга болох юм бол Ерөнхий сайд болно" гэдэг шаардлага бол зарчмын хувьд зөв. Ерөнхий сайд биш, намын даргаар яах юм? Жинхэнэ шүдгүй арслан гэдэг чинь тэр. 18 жилийн тэртээ МАН /МАХН/-ын С.Баярын хэлснээр намын даргын ажил бол ял. Харин Ерөнхий сайдын албан тушаал бол ямба нь. 19 оны Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөс хойш бүр ч тухтай, цар хүрээ томтой ямба болчихсон юм.

Харин Н.Учрал МАН-ын дарга болохдоо "Ерөнхий сайд болохгүй, одоогийн Ерөнхий сайд Г.Занданшатарыг тогтвортой ажиллуулна" гэх амлалтыг тохиргоо хийгчдэд өгсөн дуулдаж байна. Тийм шинж ч Н.Учралын намынхаа Их хурал дээр байж байгаагаас ажиглагдсан. Тэрээр нэгэнтээ Ерөнхий сайд болохгүй гэж ам өгсөн бол УИХ-ын дарга болох хувилбар үлдсэн.

Д.Амарбаясгалан өргөдлөө өгч чөлөөлөгдсөнөөс хойших бүтэн сарын хугацаанд УИХ даргагүй байна. Ийм байж болохгүй ч тохиргоо хийгчид болгоод л байна. Тэд УИХ-ын даргыг МАН-ын Их хурлын дараа сонгоно гэсэн. Ард нийт бодохдоо "Аа тэгвэл МАН-ын шинэ дарга УИХ-ын дараагийн дарга болох юм байна" гэж таасан. Тэр нь хугацааны хувьд таараад л байна.

Н.Учрал МАН-ын дарга болоод УИХ-ын дарга болдог юм уу, эсхүл Тэргүүн шадар сайд хэвээрээ үлдлээ гэж бодъё. Шүдгүй арслан шиг л байх болно. Хэрэвзээ Н.Учрал УИХ-ын дарга болно гэвэл төдийгөөс өдийг хүртэл хүлээсэн С.Бямбацогт, Л.Энх-Амгалан, нэмээд Ж.Энхбаяр гурав гомдоно. Тэрнээс тойроод Тэргүүн шадар сайд хэвээрээ үлдэхээр намынхаа Засгийн газарт намын дарга нь хэд дэх эрэмбийн сайд ч болох юм, бүү мэд.

Тэгээд ч УИХ-ын АН-ын бүлгийнхэн өчигдрийн хурлаараа УИХ-ын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах болсон тухайгаа зарлалаа. УИХ-ын гишүүн Х.Тэмүүжин танилцуулахдаа "Сүүлийн нэг сарын хугацаанд Монголд өрнөсөн үйл явдалд татагдаж ороогүй төрийн байгууллага үлдээгүй байх. Үүнд хамгийн их хохирол амссан нь парламент байх шиг байна. УИХ-ыг нэг намын талбар болгохгүйн тулд намын дарга, парламентын спикерээс түдгэлздэг байх ёстой. Үүнийг олон улсын жишгээс харж болно. Намын дарга парламентын толгойд сууж болохгүй. Намын дарга давхар дээлтэй байж болдоггүй олон улсын жишгийг бид дагах ёстой. Энэ утгаараа намын дарга, УИХ-ын спикерээс түдгэлзэх ёстой гэсэн хуулийн төсөл санаачилж, өнөөдөр намын бүлэгт танилцуулж дэмжлэг авлаа. Энэ бол Үндсэн хуульд нөлөөлөх хэмжээний асуудал биш. УИХ-ын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай л асуудал. Бид парламентын засаглалтай улс л юм бол энийг халж, олон улсын жишгээр мөн чанараар нь парламентыг бий болгох ёстой. Голч, төвч байр сууриас парламентын хурлыг удирддаг хүн хэрэгтэй. Тиймээс толгой дээр нь нэг намын дарга гарч суух биш, олон намын даргыг мэтгэлцүүлдэг байх ёстой юм. Нэг намын дарга парламентын спикер болбол парламентын ардчилал үгүй болно" гэв. Шулуухандаа энэ нь МАН-ын дарга Н.Учралыг УИХ-ын дарга болох замыг хааж байгаа юм. Нэг талаас энэ. Нөгөө талаасаа Н.Учралыг УИХ-ын дарга биш, Ерөнхий сайд бол гээд зүг чигийг нь заагаад өгчихлөө.

Уул нь Н.Учрал сая хагас сайны орой МАН-ын дарга болуутаа 18 жилийн өмнө С.Баярын МАХН-ын XXV их хурал дээр хэлсэн шиг "Намайг намын даргаар сонгосон журмын нөхдөдөө баярлалаа. Нэгэнтээ ялыг нь үүрэх надад ямбыг нь эдлэх эрхийг олгоно уу" гээд Ерөнхий сайд болох эрхийг Их хурлаасаа авч чадахаар л харагдаж байв. Гэвч тэгсэнгүй. Г.Занданшатарыг Ерөнхий сайдаар тогтвортой ажиллуулна гэж тохиргоо хийгчдэд хэлснээ мартахад арай ойрхон байсан байх.

Гэлээ гэхдээ Ерөнхий сайд байсан С.Баяр Н.Учралыг МАН-ыг дарга болсны дараа олон нийтийн сүлжээнд яг энэ талаар байр суурь илэрхийлжээ. Тэр, "Монгол Улс парламентын засагтай улс. Эрх баригч намын даргын албыг Ерөнхий сайдын албанаас салгадаг нь сайн үр дүнд хүргэхгүй. Аль ч талаас нь бодсон. Тодорхой хүн бус нийтлэг зарчим ярьж буй. Энэ үгийг би одоо л хэлж байгаа юм биш. Одоогоос яг 18 жилийн өмнө, намын XXV Их хурлын индэр дээрээс хэлж байлаа. Бодол, зарчим маань хэвээрээ" гэсэн байна.

Ганц С.Баяр биш, МАН-ын Их хуралд төлөөлөгчөөр ирж оролцсон орон нутгийн гишүүд нь ч энэ утгатай үгийг хэд хэдээрээ хэлж л харагдсан. Тийм учраас Н.Учрал өөрөө л хүсвэл Ерөнхий сайд болохоор зүтгэхэд оройтоогүй гэсэн үг. Уулаасаа нэгэнтээ намын дарга болсон учраас 27 оны Ерөнхийлөгчийн сонгууль, 28 оны УИХ-ын сонгуульд МАН ямар амжилт үзүүлэхээс Н.Учралын хувь тавилан шалтгаална. Ялагдвал хариуцлага хүлээж ажлаа өгнө. Ялах юм бол 28 онд Ерөнхий сайд болно. Ерөнхийдөө ямар ч намын дүрэмд намын дарга ганц л тохиолдолд хариуцлага хүлээдэг. Сонгуульд ялагдвал солигддог. Гэхдээ МАН сүүлийн үед намын даргаа цаг бусаар дүрэм бусаар сольдог болсон.  Үүнээс гадна эдний намынхан нам нь сонгуульд ялах юм бол намын дарга нь Ерөнхий сайд болдог төр ба намын харилцааны бичигдээгүй алтан дүрмийг зөрж явдаг болсон. Энэ яагаад бичигдээгүй атал алтан дүрэм бэ гэхээр: Алив намын мөрийн хөтөлбөрийг тухайн сонгуульд удирдаж орж буй намын удирдлагын баг боловсруулдаг. Автор нь гэсэн үг. Ялах эсэх мөрийн хөтөлбөрийн бодитой болоод чанартай байдлаас шалтгаална. Ялах юм бол тэрхүү хөтөлбөр нь хэрэгжих ёстой болох учраас тэр. Хөтөлбөрийг гүйцэтгэх засаглалаар дамжуулж хэрэгжүүлнэ. Тэгэхийн тулд намын дарга нь Ерөнхий сайд болох улс төрийн шаардлага үүсдэг. Гэтэл 27 оны Ерөнхийлөгчийн сонгууль, 28 оны УИХ-ын сонгуулийн дүн ямар ч гарсан хариуцлага хүлээхгүй субьект болох Г.Занданшатар Ерөнхий сайд хийгээд байдаг. Хэдхэн үгээр буулгахад Г.Занданшатарын ажлаар Н.Учрал дүн тавиулна. Угтаа Н.Учрал 27, 28 онуудад ялах уу, ялагдах уу гэдгийг Г.Занданшатар шийднэ. Г.Занданшатар олигтой ажиллавал Н.Учрал 27, 28 онуудын сонгуулиудад ялж, 28 онд Ерөнхий сайд болно. Олиггүй бол огцорно. Утгагүй л юм. Гэлээ гэхдээ тохиргоо хийгчид энэ удаагийн МАН-ын дарга болон Ерөнхий сайдыг 27 оны сонгуулийн дараа буухаар зурсан гэх юм бас дуулдаж буй. Шулуухандаа У.Хүрэлсүх 27 онд Ерөнхийлөгчөөс буугаад Г.Занданшатараас Ерөнхий сайд, Н.Учралаас МАН-ын даргаа аваад 28 оны УИХ-ын сонгуульд намаа удирдаж орох тохиргоо хийгдсэн гээд байгаа. Гэлээ гэхдээ ам, амьдрал хоёр зөрөх тохиолдол байх. Ерөнхий сайдын албан тушаалгүйгээр МАН-ын даргаа хийгээд явна гээд бодтол болсонгүй. Гол нь өмнө хэлсэнчлэн Г.Занданшатарын ажлаар Н.Учрал дүн тавиулна гэдэг юу ч гэсэн үг болох юм. Базах нь ээ, Монголын зовлон болтол томорсон МАН-ын зөрчлийн үндэс бол энэ намаас тохоогдсон албан тушаалтнууд нь албан тушаалдаа эзэн болж чадалгүй, басхүү нэг нь нөгөөгийнхөө эрх мэдлийг хуваалцсанаас болсон. Сүүл рүүгээ практикаар нэг хүний хашдаг албан тушаалыг хоёр түүнээс дээш хүнд тараах байдлаар үлгэрт гардаг 15 толгойтой мангас шиг тогтолцоо угсарсан. Тэгээд зогсохгүй УИХ-ын сонгуулиар ард нийтийн өгсөн санал, сонголтыг өөрсдийнхөөрөө шинээр зохион байгуулж өөрчилсөн. Сая хагас бүтэн сайнд болсон МАН-ын XXXI их хурлын тайзан дээр ажлаа өгсөн ч албан ёсоор МАН-ын дарга гэсэн бүртгэлтэй Л.Оюун-Эрдэнэ, бага хурал нь МАН-ын даргаар сонгосон ч шүүхдээд түдгэлзүүлчихсэн Д.Амарбаясгалан, нэгэнтээ МАН-ын дарга нь хэн бэ гэдэг асуудалтай тул дүрмээрээ шууд орлох ерөнхий нарийн бичгийн дарга Я.Содбаатар, тэдний дээрээс нэмээд 24 онд өвдөг шороодсон ч сонгуулийн дараа ЕТГ-ын дарга болж, дараагаар нь Ерөнхий сайдын албан тушаалд ирсэн Г.Занданшатар нар чихэлдээд л зогсож буйг бүгдээрээ харлаа…

Ө.Билэг

Т.САЙХАН

УИХ дахь АН-ын бүлэг хуралдаж, өнөөдөр /11.17/ мэдээлэл хийлээ.  Бүлгийн хуралдаанаар Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлэх хуулийн төслийн танилцуулгыг хийлээ. Түүнчлэн хуулийн төсөлд ажлын хэсэг байгуулах тухай асуудлыг тус тус хэлэлцсэн байна.

АН-ын дарга,  бүлгийн дарга О.Цогтгэрэл: -Өнөөдрийн бүлгийн хуралдаанаар гурван асуудлыг хэлэлцлээ. Нэгдүгээрт, Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлэх хуулийн төслийн танилцуулгыг хийлээ. Агуулгын хувьд УИХ-ын дарга аль нэг намын дарга байж болохгүй тухай буюу УИХ-ын дарга тухайн намынхаа гишүүнээс түдгэлздэг байх тухай олон улсын парламентын жишгийн хүрээнд хуулийн төсөлд нэмэлт өөрчлөлт оруулах нь зүйтэй гэдэг асуудлыг хэлэлцлээ. Ардчилсан нам хамтарсан Засагт орохгүй гэдэг байр сууриа би удаа дараа илэрхийлж байсан. Намын дарга УИХ-ын дарга байж болохгүй гэдэг олон улсын жишгийг дагья гэж байгаа нь ч үүнтэй адилхан. Хуулийн төсөл дээр хоёр утга бий. Парламентын дарга намын дарга төдий бус намын гишүүн биш байх асуудлыг ч мөн тусгасан байгаа. Хоёрдугаарт, Эрүүгийн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн талаар мэдээлэл сонссон. Түүнчлэн энэ долоо хоногийн баасан гаригт буюу Монгол бахархлын өдрөөр Ардчилсан намын Үндэсний бодлогын хороо хуралдана. Энэ хурлаар Ардчилсан намын Үндсэн дүрмийн өөрчлөлтийн нэмэлт өөрчлөлтийг хэлэлцэнэ.

 

УИХ-ын гишүүн Х.Тэмүүжин:  -Сүүлийн нэг сарын хугацаанд Монголд өрнөсөн үйл явдалд татагдаж ороогүй төрийн байгууллага үлдээгүй байх. Үүнд хамгийн их хохирол амссан нь парламентын байгууллага байх шиг байна. УИХ-ыг нэг намын талбар болгохгүйн тулд намын дарга, парламентын спикерээс түдгэлздэг байх ёстой. Үүнийг олон улсын жишгээс харж болно. Намын дарга парламентын толгойд сууж болохгүй. Намын дарга давхар дээлтэй байж болдоггүй олон улсын жишгийг бид дагах ёстой. УИХ, улс төр дагаж савалдаг байхгүйн тулд олон улсын туршлагыг барьж явах ёстой. Энэ утгаараа намын дарга, УИХ-ын спикерээс түдгэлзэх ёстой гэсэн хуулийн төсөл санаачилж, өнөөдөр намын бүлэгт танилцуулж дэмжлэг авлаа. Та бүхэн санаж байгаа бол Д.Амарбаясгалан гэдэг хүн МАН-ын даргад өрсөлдөж байхад, Ардчилсан нам УИХ-ын дарга хүн, намын дарга болж болохгүй, давхар дээлээ тайлаад намын даргад өрсөлдөх ёстой гэдэг зарчмын шаардлага тавьж байсан. Энэ бол Үндсэн хуульд нөлөөлөх хэмжээний асуудал биш. УИХ-ын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай л асуудал. Бид даргыг шүтдэг сэтгэлгээнээсээ салаагүй байсан учраас УИХ-ын спикерийг УИХ-ын дарга гэж өргөмжилсөн. Бид парламентын засаглалтай улс л юм бол үүнийг халж, олон улсын жишгээр мөн чанараар нь парламентыг бий болгох ёстой. Голч, төвч байр сууриас парламентын хурлыг удирддаг хүн хэрэгтэй. Иймээс толгой дээр нь нэг намын дарга гарч суух биш, олон намын даргыг мэтгэлцүүлдэг байх ёстой юм. Нэг намын дарга парламентын спикер болбол парламентын ардчилал үгүй болно гэлээ.

Эх сурвалж:www.polit.mn