Манай улс мөнгөгүй болсон. Ямар ч гүйлгээ хийхгүй байгаа. Дансны үлдэгдлийг нь Сангийн яам татаад авчихсан гэх явган яриа сүүлийн хоёр сар орчим явсан. Гэтэл одоо бүр цалингаа тавих хэмжээний ч мөнгөгүй болсон гэнэ. Аргаа бараад өчигдөр Сангийн сайд Б.Жавхлан гарч ирээд “Төсвийн алдагдал тулсан. Өөрөөр хэлбэл, орлого орж ирээгүй байхад давсан зардал гаргаж болохгүй. Ийм үед цалин, тэтгэвэр тэтгэмж, хүүхдийн мөнгө, салбараар нь эрүүл мэнд, онцгойгийн зайлшгүй зардлыг эрэмбэлж гаргаж байна” хэмээн мэдэгдэв. Нэг ёсондоо тэрээр улс орноо бараг дампуурчихсан гэдгийг өөрийн амаар хэллээ.

Уг нь бол энэ хүн өдийд ингэж яриад гоншигнож байх албан тушаалтан биш. Сүүлийн бараг 3-4 Засгийн газар дамжин Сангийн сайд хийж, Монгол Улсын мөнгөний авдар дээр суусан. Сар хүрэхгүй хугацааны өмнө ч цэнгэлийн манлайд хүргэнэ. Өргөн барьсан төсвийг маань л батлаад аль ухааны юм ярьж байсан шүү дээ. Даанч өнөөдөр улс мөнгөгүй болсон, өнгөрсөн хорвоо гээд сууж байна. Энэ бүхэн АН-ын татварын өршөөл гэж ярьснаас болоод төсөв тасарчихлаа гэж хариуцлагаас бултах гэж үзэж байгаа. Гэтэл энэ төсөв тасрах чинь аль дээр нүүрсний үнэ унаж, тээвэрлэлт нь тасарснаас үүдээд ес, аравдугаар сард л ийм болчихсон байсан гэдгийг учир мэдэх хүмүүс ярьж байна. Сангийн сайд Б.Жавхлан ингэж худлаа, үнэн ярьж аргалаад сурсан хүн. Ямар ч хариуцлага хүлээхгүй байх,гэхдээ мөнгө төгрөггүй бид яах юм бэ. Түүнд хариуцлага хүлээлгэнэ гэж хэн ч хэлж чадахгүй айцгааж байна. Том артай том мөнгөтэй түүнээс УИХ-ын гишүүд ч айдаг байх. Яагаад гэвэл бүх гишүүд мөнгө байхгүйг мэдэж буй ажлаа ч ямар ч арга хэмжээ авахгүй байгаагаас харахад. Одоо улс орноо дампуурлын ирмэгт аваад ирлээ. Сангийн сайд маань сайхан л байвал улны бид мөнгөтэй ч яалаа, мөнгөгүй ч яалаа гэж үзэх нь зөв байх.

М.Зул

"Өдрийн сонин"

Төмөрбаатарын БАТСАЙХАН

Оюу толгойн асуудлаарх нотлох баримтыг шинжлэн судлах сонсгол өчигдөр хоёр дахь өдрөө үргэлжиллээ.

Сонсголоор хөрөнгө оруулалтын гэрээ болон Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ байгуулагдах үеийн санхүүжилт, үр дагаврын асуудлаар шинжээчийн дүгнэлт, хянан шалгагч нарын тайланг сонсож, гэрчүүдээс тайлбар авлаа.

Өчигдрийн сонсголд нийт 109 гэрч дуудагдсаны 104-т мэдэгдэх хуудас хүргүүлжээ. Мэдэгдэх хуудас хүлээн авсан 104 гэрчийн 20 нь сонсголд оролцох боломжгүй талаар хүсэлт ирүүлсэн байна.

2009 оны хөрөнгө оруулалтын гэрээ болон хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ хэрхэн байгуулагдсан талаар болон энэхүү гэрээнд хувь нийлүүлэгчдийн зээлийн хүү хэрхэн яаж туссан мөн 2011 онд хувь нийлүүлэгчдийн гэрээнд нэмэлт өөрчлөлт оруулан хэрхэн яаж тодотгосон болон зээлийн хүү хэрхэн туссан талаар хянан шалгах шинжээч дүгнэлтээ  танилцуулав.

 

Шинжээчийн дүгнэлт: Гэрээний төслийг боловсруулахдаа ил тод явуулна гэсэн ч хувь нийлүүлэгчдийн гэрээг байгуулахдаа нууцад авчээ

 

Хамгийн анх хөрөнгө оруулалтын гэрээ 2007 оны долдугаар сарын 9-нд Засгийн газраас УИХ-д өргөн барьсан. 2008 оны арванхоёрдугаар сарын 4-нд УИХ-аас үндсэн зарчим удирдамж баталснаар энэхүү гэрээг дахин Засгийн газар руу буцсан. Үүнээс гурван сарын дараа Засгийн газраас дахин боловсруулаад УИХ-д гуравдугаар сарын 4-нд өргөн барьсан. Дөрвөн сарын дараа УИХ-ын  57-р тогтоол гарч, дахин сайжруулах эрх олгож дахин буцсан. Засгийн газраас 57-р тогтоолтой холбогдуулж дахин 2009 оны аравдугаар сарын 6-нд хөрөнгө оруулалтын гэрээг байгуулсан юм. 2006 онд Сангийн сайд болон Уул уурхайн сайд нарын хамтарсан тушаалаар  ажлын хэсэг байгуулагдсан. Энэхүү ажлын хэсгийг тухайн үед Сангийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Ч.Хүрэлбаатар ахалж байсан.

Энэхүү гэрээ боловсруулах ажлын хэсэг ажиллаж байх явцад 2007 оны долдугаар сарын 6-ны 27-р тогтоолоор Оюу Толгой бүлэг ордыг стратегийн ач холбогдолтой бүлэг орд гэж үзэн энэхүү тогтоолыг гаргасан. Засгийн газраас энэхүү гэрээний төслийг боловсруулаад 2007 оны тавдугаар сарын 15-ны өдөр ҮАБЗ-д танилцуулсан. Дараа нь 2007 оны долдугаар сарын 3-ны өдөр ҮАБЗ өөрийнхөө өгсөн зөвлөмжийг хэрхэн яаж бэлдсэн талаар дахин хэлэлцсэн. Ингээд тус өдрийн тэмдэглэлээр Засгийн газар, УИХ-д тодорхой чиглэлүүд өгсөн. Чиглэл гарснаас хойш зургаан хоногийн дараа Засгийн газраас УИХ-д Оюу Толгой бүлэг ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээний төслийг хэлэлцүүүлэхээр УИХ-д өргөн барьсан.  Анхны гэрээний төсөлд Монголын Засгийн газар шууд Оюу Толгой бүлэг ордыг түшиглэн байгуулсан ААН-ийн 34 хувийг шууд эзэмшинэ. Гэхдээ 34 хувьдаа таарах хөрөнгө оруулалтыг гүйцэтгээгүй тохиолдолд Айвенхоу Майнз Оюу Толгой Лимитед төлбөрийг гүйцэтгэж, зээл хэлбэрээр ногдол ашгаас эргүүлэн төлүүлэхээр тусгасан. Хувь нийлүүлэгчдийн зээлийн хүүний хувийг тухайн үед lIBOR + 3.3 хувь буюу 8.8 хувь гэж заасан.  Анхны хөрөнгө оруулалтын гэрээний хэмжээ 2.7 тэрбум ам.доллар байсан.

 

Анхны хөрөнгө оруулалтын гэрээний төсөл

 

Анхны гэрээг Засгийн газраас УИХ-д өргөн барьснаас хойш УИХ ямар арга хэмжээ авсан талаар танилцуулъя.  УИХ-ын 24-р тогтоолоор Эдийн засгийн байнгын хороон дээр ажлын хэсэг байгуулагдсан. Мөн 2008 оны гуравдугаар сарын 14-ний өдөр УИХ-ын зарим гишүүд Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл өргөн барьсан. Нийт 19 УИХ-ын гишүүн 5.5 зүйлд стратегийн ач холбогдол бүхий орд газарт түшиглэн байгуулсан ААН-ийн 51 хувиас доошгүй хувийг эзэмших зохицуулалтыг тусгах энэхүү хуулийн төслийг өргөн барьсан.

Сарын дараа УИХ-ын дөрвөн гишүүн АМтХ-д нэмэлт өөрчлөлт оруулах хуулийн төслийг өргөн барьсан. Энэхүү өөрчлөлтөөр бүтээгдэхүүн хуваах зарчмыг тусгах шаардлагатай гэсэн байдлаар холбогдох хуулийн төслийг өргөн барьсан. УИХ 2008 оны сонгууль болсны дараа аравдугаар сарын 9-нд УИХ-ын даргын 103-р захирамжаар дээрх хуулийн төслүүдийг хэлэлцэх мөн Оюу Толгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг дахин хэлэлцэх ажлын хэсгийг байгуулсан. Ингээд 2008 оны арванхоёрдугаар сарын 4-ний өдөр УИХ-аар хэлэлцүүлсэн байдаг. Мөн энэхүү өдөр 40-р тогтоолыг гаргасан. Энэхүү 40-р тогтоолоор өмнөх АМтХ-д өөрчлөлт оруулахаар өргөн барьсан хуулийн төслүүдийг буцаах шийдвэр гарсан.

УИХ-ын 40-р тогтоолын хэрэгжилт: Хөрөнгө оруулалтын гэрээг байгуулах мөн төслийг боловсруулахдаа 34 хувийг шууд эзэмшинэ, хөрөнгө оруулагчид зээл олгоно гэх хувилбарыг сонгож байжээ. Мөн 34 хувьд таарах хөрөнгө оруулалтыг оруулаагүй тохиолдолд зээлээр өөрт ноогдох ашгаар эргүүлэн төлнө гэж тусгасан. Олон улсын нэр хүнд бүхий зөвлөх үйлчилгээ авах гэдэг дээр Goldman Sachs, Lovells гэх компаниудыг сонгож 250 мянган долларыг төлж зөвлөх үйлчилгээ авсан ч зөвлөмжийг дагаагүй байна. Хөрөнгө оруулалтын гэрээний төслийг  боловсруулах болон хэлэлцээр хийх ажлыг ил тод явуулна гэсэн боловч хувь нийлүүлэгчдийн гэрээг байгуулахдаа нууцад авсан.

Эдийн засгийн байнгын хорооны  санал дүгнэлт гаргах ажлын хэсэг:

Засгийн газраас Оюу Толгой ордыг ашиглах, хөрөнгө оруулалтын гэрээний төслийг УИХ-ын чуулганаар хэлэлцүүлэх бэлтгэл хангах, байнгын хорооны санал дүгнэлтийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсэг байсан. Энэхүү ажлын хэсгийн ахлагчаар УИХ-ын Г.Занданшатар ахалж байсан. Ажлын хэсэг санал дүгнэлтээ боловсруулаад байнгын хороогоор хэлэлцүүлсэн. Тус ажлын хэсгийн дүгнэлтээр,

1. Монгол Улсад хүчин төгөлдөр үйлчилж буй хууль тогтоомжид нийцүүлэн гэрээний төслийг боловсруулаагүй

2. Монголын талын эзэмшлийн 34 хувь ногдох хөрөнгө оруулалтыг өндөр хүүтэй зээлээр бүрлүүлж ногдол ашгаас тооцож байгаа нь эдийн засгийн үр ашиг багатай

3. Эдийн засгийн үндэслэл нь тодорхойгүй, эрх бүхий байгууллагаар үнэлгээ, дүгнэлт гаргаагүй нь Монголын талын эзэмшлийн 34 хувьд ногдох хөрөнгө оруулалтын хэмжээг тодорхойлох боломжгүй

4. Цаашид нэмэлт нөөц илрэх бүрт түүнтэй холбогдуулан гэрээнд нэмэлт тодотгол хийх

5. Үйлдвэрийн ашиглалтад оруулах хугацаа болон хөрөнгө оруулалтын хуваарь зөрчигдсөн тохиолдолд гэрээг цуцлах хүртэл арга хэмжээг авах

6. Нөөц баялгаа үнэлж, урьдчилан худалдах, стратегийн орд газрыг хөрөнгө оруулагчтай хамтран ашиглахад алтан хувьцаа эзэмших эрх зүйн орчин бий болгох

7. Гэрээний төсөлд АМтХ 30.1 заасан баримт бичгийг бүрэн бүрдүүлж хавсаргасан байх, 30.2 шаардлагыг хангасан эсэхийг хянах, эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлөөр геологийн хайгуулын ажлын тайланг хэлэлцүүлэн нөөцийг бүртгүүлэх санал гаргасан байна.

УИХ-ын 57-р тогтоол

1. Төрийн эзэмшлийн доод хэмжээг 34 хувиар тогтоох

2. ХөОГ байгуулахыг Засгийн газарт даалгав

3. Төрийн эзэмшлийн хувьцааны хэмжээг 50 хувиас доошгүй хувьд хүргэж нэмэгдүүлэх

4. Тогтоолд хяналт тавих үүргийг ЭЗБХ-нд даалгав.

Гэрээ буцаагдахаас өмнө нэг хоногийн өмнө хуралдаж зөвлөмж гаргасан. ҮАБЗ-өөс хянан шалгах түр хороонд баримт бичиг огт ирүүлээгүй байна.

Анх 2007 онд Засгийн газраас өргөн барьсан анхны гэрээний төслөөр lIBOR 3.3 бюу 8.8 хувь байсан. 2009 оны аравдугаао сард хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ байгуулахад USCPI 9.9 буюу 9.9 дээр тогтворжуулсан хүүг тооцсон. 2011 онд байгуулагдсан нэмэлт өөрчлөлт оруулж дахин тодотгосон гэрээгээр lIBOR 6.5 хувь буюу 6.8 болсон. Гэрээний дагуу санхүүжүүлсэн дүнгийн үлдэгдэл болон хуримтлагдсан хүүгийн нийт дүнгээс улирал тутам хүү тооцож байжээ.

 

“2009 оны сонгууль хуйвалдааны шинжтэй болж Монгол Улсад ашиггүй гэрээг баталсан”

Хянан шалгах түр хорооны дарга, УИХ-ын гишүүн О.Батнайрамдал:

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр болон УИХ-ын гишүүн асан Д.Лүндээжанцан, УИХ-ын дарга асан Д.Дэмбэрэл нарт хандсан асуулт байна. Анхны гэрээний талаар шинжээчийн дүгнэлтийг сонслоо. Тухайн үед ямар зарчим баримталж, ямар шаардлагууд тавьж байсан бэ. Ялангуяа зээлийн хүүтэй холбоотой асуудлуудыг хэрхэн хэлэлцэж, ямар чиглэл өгч байв? 2009 оны аравдугаар сарын 6-нд хөрөнгө оруулалтын гэрээ батлагдсан. Үүнээс нэг өдрийн өмнө, аравдугаар сарын 5-нд ҮАБЗ хуралдсан байдаг. Тухайн өдрийн хурлын тэмдэглэл болон гаргасан зөвлөмжтэй холбоотой баримтыг бид хүссэн боловч Хянан шалгах түр хорооны жагсаалтад багтаагүй. Иймд тухайн үед юу яригдсан талаар тэр үеийн ҮАБЗ-ийн гишүүдээс тодруулмаар байна. Хоёрдугаарт, бид ихэвчлэн Хөрөнгө оруулалтын гэрээний талаар ярьдаг. Гэвч өнөөдөр хөндөгдөж буй зээлийн хүү, засаглал зэрэг олон асуудал нь Хөрөнгө оруулалтын гэрээнээс бус, тухайн өдөр хамт батлагдсан Хувь нийлүүлэгчийн гэрээгээр зохицуулагдаж байна. Тэгэхээр тухайн үед Хувь нийлүүлэгчийн гэрээний талаар хэрхэн хэлэлцэж, ямар түвшинд авч үзэж байсан бэ?

Монгол Улсын гурав дахь Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр:

-Миний хувьд Оюутолгойн гэрээ байгуулагдахаас өмнөх үеийн үйл явцыг, ялангуяа 2009 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн өмнөх нөхцөл байдлыг сайн мэднэ. Учир нь тэр үед би Ерөнхийлөгчөөр сонгогдон, ҮАБЗ-ийг тэргүүлж ажиллаж байсан. Бид энэ асуудлыг ҮАБЗ дээр хэд хэдэн удаа хэлэлцэж, нухацтай хандаж, Монгол Улсын эрх ашгийг нэн тэргүүнд тавих хатуу байр суурийг баримталж байсан. Тодруулбал, Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр орших стратегийн ач холбогдолтой том орд учраас Үндсэн хуулийн зарчмын дагуу Монголын тал 51 хувийг үнэ төлбөргүй, ямар нэгэн өр зээлгүйгээр эзэмших санал дэвшүүлсэн.

Харин “Рио Тинто”-гийн тал үүнд санал нийлэхгүй, “бид ордыг өөрсдөө олсон тул 51 хувийг шууд өгөх боломжгүй” гэсэн байр суурийг илэрхийлж байсан. Ийм нөхцөлд бид уян хатан хандаж, олон улсын жишигт тулгуурлан, цаашдын хэлэлцээрийн үр дүнгээр Монгол Улс дийлэнх хувийг эзэмших боломж нээгдэнэ гэдгийг хэлж байсан. Энэ байр суурийг би ҮАБЗ-ийн хуралдаанаар төдийгүй гадуур холбогдох талуудтай уулзах үеэр ч удаа дараа онцолж байсан. Ингэснээр төр засгийн бодлого тодорхой болж, “Монгол Улс ирээдүйд 51 хувиас доошгүй хэмжээг эзэмших чиглэл баримталж байна” гэсэн ойлголт талуудын хооронд бүрэлдсэн байсан.

Гэтэл 2009 онд болсон хуйвалдааны шинжтэй сонгуулийн дараа миний баримталж байсан энэ байр суурь, тавьж байсан шаардлагуудыг эсрэгээр нь эргүүлсэн буюу Монгол Улсад ашиггүй гэрээг хийсэн.

УИХ-ын дарга асан Д.Лүндээжанцан:

-Оюутолгойн гэрээ байгуулагдаад монголын хөгжил суга үсрээд л гараад ирнэ гэсэн романтик мөрөөдөлтэй л байсан. Хоногт 10 тэрбумын зээлийн хүү төлж байна гэхээр цус харвачих гээд байна. Тухайн үед өдөрт нэг цэцэрлэгийн мөнгө орж ирнэ гэсэн танилцуулга хийж байсан. Сая шинжээчийн дүгнэлтийг сонсоод тухайн үеийн зүйлсийг нэлээд сэргээн саналаа.  2010 онд би дурсамжийн ном бичсэн. Тэр номд сэтгэл зовоож, чөмөг дундалж байж шийдсэн асуудал бол яах аргагүй энэ гэрээ байсан гэж бичжээ, би.2008 онд эдийн засгийн хямрал тулчихсан, ганц Эрдэнэттэй, хоёр гурван саалийн үнээтэй байхгүй бол болохгүй нь гээд энэ асуудалд бүгд анхаарч, оролцсон.

Тэр үед парламентын засаглалын дархлаа харагдсан гэж би боддог. Ганц хүн биш олон талаас нь яриул дархлаанд хэрэгтэй гээд бүгд хэлэлцсэн.Хэлэлцэж, хэлэлцэж Монголын төр 34 хувийг авах хувилбарыг сонгосон тохиолдолд Монголын төрд ногдох өгөөж нь 74 хувь, нэрлэсэн үнээр 53 хувь. Харин 34 хувь эзэмшихгүй хувилбарыг сонгох буюу бүтээгдэхүүн хуваах тохиолдолд Засгийн газарт ногдох өгөөж нь тэр үеийн үнэ цэнээр 66 хувь, нэрлэсэн үнэ нь 41 хувь гэсэн зүйлийг бидэнд танилцуулж байсан. Ажлын хэсэг гэхээр С.Баярцогт сайд зэрэг хүмүүс гэсэн үг. Миний сэтгэлийг хамгийн их эмзэглүүлж байгаа асуудал бол тэр үед хоёр орчим тэрбум ам.доллар гэж байсан зардал одоо бараг 20 орчим тэрбумд хүрсэн гэв үү, тэгж сонслоо. Энэ бүр арай хэтэрхий.

УИХ-ын дарга асан Д.Дэмбэрэл:

- Хувь нийлүүлэгчийн гэрээ гэж жижиг төсөл дагаж явж байсан. Үүнийг Засгийн газрын түвшинд хуулиар хүлээсэн үүргийнхээ дагуу хэлэлцэх нь зүйтэй гэдэг зарчмыг барьсан. Засгийн газрын шийдэх асуудлыг УИХ шүүрч авах нь буруу, та нар энэ гэрээг өөрсдийн түвшинд авч үз гэдэг чиглэл ч өгөгдсөн. Үндэсний аюулгүй байдлын 10 дугаар сарын 5-ны хуралдаанд Сангийн сайд С.Баярцогт асуудал оруулсан, үүнийг би тодорхой санаж байна. Энэ өдөр Ерөнхийлөгч нар солигдсон. Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгчөөр сонгогдоод анх удаа авч хэлэлцсэн Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн шийдвэр энэ. Энэ шийдвэрээр ганцхан л зүйлийг тогтоож өгсөн. Энэ нь Монголын Засгийн газар "Айвенхоу Майнз" компанитай хийсэн гэрээнд гарын үсэг зурах нь зүйтэй гэж хэлсэн. Энэ бол УИХ-ын Засгийн газарт гэрээ байгуулах чиглэл өгснөөс хоёр сар гаруйн хугацааны дараа гарсан шийдвэр. Энэ хугацаанд Засгийн газар УИХ-аас өгсөн чиглэлийг бүрэн тусгасан гэрээг Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлд оруулж байна гэж С.Баярцогт танилцуулж байсан. Гэтэл тэр гэрээнд гарын үсэг зурах чиглэлийг Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөс авсны дараа гэрээнүүдийг хараад байхад УИХ болон Монгол Улсын хуулийн нэлээд зүйл, заалтыг үл хэрэгссэн гэрээ хийгдсэн байна, үүнийг залуу гишүүд шалгах хэрэгтэй шүү.

 

“Ц.Даваасүрэн гишүүний ярьж байгаа шиг эсрэг санал өгсөн гэх мэт асуудал огт яригдаагүй”

УИХ-ын гишүүн Ц.Даваасүрэн:

-Хөрөнгө оруулалтын гэрээтэй холбоотойгоор 57 дугаар тогтоолоор тодорхой чиглэл өгсөн. Харин УИХ-д танилцуулсны дараа найман гишүүн эсрэг санал өгсөн байдаг. Гэвч энэ бүх материал одоо архивт байхгүй байна.

Сангийн сайд асан С.Баярцогт: 

-Хянан шалгах түр хорооны нээлттэй сонсгол дээр олон зүйл яригдаж байна. Хүмүүс зэрэгзэж сууж байгаад олон худлаа зүйл ярьж байна. Тийм учраас би дандаа баримт цуглуулж, баримттай ярьдаг. Надад 2007 онд УИХ-д өргөн барьсан анхны төсөл байна. Үүн дотор Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ байгаа. Хэрэв та нарт байхгүй гэж байгаа бол үүнийг өгөхөд бэлэн байна. Түүнчлэн 2009 оны хоёрдугаар сард өргөн барьсан гэрээ мөн байна. Үүний дараа хэлэлцсэн байнгын хорооны санал дүгнэлт, ҮАБЗ-ийн 2009 оны наймдугаар сарын 11-ний өдрийг хуралдааны тэмдэглэл, шинжээчийн дүгнэлт УИХ-ын архивт байгаа.

Мөн Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд 2009 оны хоёрдугаар сард өргөн барьсан гэрээ болон наймдугаар сард УИХ-д өргөн барьсан гэрээнүүдийг хооронд нь харьцуулсан материалыг УИХ-ын гишүүдэд бүгдэд нь тараасан. Яагаад гэвэл хоёрдугаар сард өргөн барьсан гэрээ өөрөө бие даасан хууль байсан. Тийм учраас хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа маш олон хуулиудтай зөрчилдөж байсан.Тиймээс 57 дугаар тогтоолоор одоо хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа хууль нийцүүлье гэдэг тогтоол гаргасан. Архивын материал нь байгаа. Хувь нийлүүлэгчийн гэрээг яг адилхан нийцүүлээд өөрчилсөн. Энэ мэт материалуудыг УИХ-д тарааж танилцуулсан. Бүх баримт, материал байгаа. Ц.Даваасүрэн гишүүний ярьж байгаа шиг эсрэг санал өгсөн гэх мэт асуудал огт яригдаагүй. Хэлэлцсэн асуудал нь юу вэ гэхээр, гурван хуульд өөрчлөлт оруулах тухай асуудлыг л хэлэлцсэн. Тэгэхээр миний ойлгосноор Ц.Даваасүрэн гишүүний будилаад байгаа асуудал нь энэ гурван хуулийг хэлэлцэхэд нэгэн дээр нь найман гишүүн, нэгэн дээр нь долоон гишүүн, нэгэн дээр нь есөн гишүүн эсрэг санал өгсөн.

УИХ-ын гишүүн асан, Эдийн засаг, хөгжлийн сайд асан Ч.Хүрэлбаатар:

-Болоод өнгөрсөн асуудал хэдий ч бид бүгд тухайн үеийн нөхцөл байдлыг тод санаж байгаа. Тиймээс бодитой ярьж, худал мэдээлэл тараахгүй байх нь чухал. Юу ч хийгээгүй хэр нь бүхнийг бусдад тохдог байж болохгүй.Эрчим хүчний асуудлын хувьд ч адил. “Оюутолгой” компани станц барина гээд удаж байна, үндэсний компаниуд ч бас гацаад байна гэдэг шалтгаанаар төр өөрөө тендер, сонгон шалгаруулалтаа зохион байгуулаад шийдчихвэл ямар вэ гэдэг саналыг бид гаргаж байсан.

Улсын төсвөөс “Оюутолгой”-д зориулж станц барина гэдэг бол боломжгүй зүйл. Ямар бяслагны үйлдвэр барих гэж байгаа биш шүү дээ.Энэ хэлэлцүүлэгт оролцож буй хүмүүс эрх мэдэлтэй байхдаа өөрсдийн хариуцсан ажлыг хийж гүйцэтгээгүй. Тиймээс сонсгол зохион байгуулж буй гишүүд энэ бүхнийг ялгаж салгаж ойлгох хэрэгтэй. Өөрсдөө эрх ашигтаа автаж байсан атлаа өнөөдөр бүх бурууг бусдад тохох гэж оролдож байна. Хамаагүй бусдыг гүтгэж болохгүй.

“Гэрээг голлон хариуцсан луйварчин бол С.Баярцогт юм”

 

УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ:

-Цаашид байгуулах хөрөнгө оруулалтын гэрээнд өөр өөр татварын дэглэм тогтоож, татварын хөнгөлөлт чөлөөлөлт эдлүүлэх мөн гэрээний хугацааг хуулиар бус гэрээгээр тогтоох боломжийг бий болгож байна. Эдийн засгийн үр ашиг багатай байна гэж санал дүгнэлт ажлын хэсгээс гарсан. Та нарын хийсэн зүйл эсрэг болоод байна.

Сангийн сайд асан С.Баярцогт:

-57-р тогтоол нь хоёр дахь төслийг хэлэлцэж баталсан. Энэ төсөл нь биеэ даасан хууль байсан. Энэ нь тухайн үеийн бүх хуультай зөрчилдсөн. Гэтэл хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа хуульд нийцүүл гээд заасан байгаа. Тиймээс бид хуулинд нийцүүлж шинээр найруулсан гэсэн үг.

ЭЗБХ-ны гишүүн УИХ-ын гишүүн асан Л.Гүндалай:

-Оюу Толгойн гэрээ бол олон жил дамжсан Монголыг дарлах гэсэн өөрсдөө дээд зэргийн ашиг авч биднийг доромжилсон маш том хулгай луйвар юм. Тэд нар үнэхээр цагаа хүлээгээд отож байсан. Гэрээг яаж ч хувиргаж болохуйц, албаар ийм гэрээг батлуулсан.Гэрээг голлон хариуцсан луйварчин бол С.Баярцогт юм. Оюу Толгойн гэрээ батлагдсантай холбоотой энэ нөхөр чинь гадаадын хөрөнгийн бирж дээр явж очоод дотоод мэдээллээ ашиглаад 25 сая доллар Швейцарьт оффшор дансандаа нуусан байгаад илэрсэн. Өөрөө 1 сая доллар гэж ярьдаг. Үгүй юм. Одоо тэгээд ичихгүй Монголын төрд гавьяа байгуулсан 20 мянган хувьсагчтай гэж ярьж байдаг. Одоо юун ОНТРЭ-д хувь өгөх огт хэрэггүй.Сая Н.Алтанхуяг хэлж байсан. Миний Засгийн газрыг унагаагаад ийм гэрээ байгуулсан гэж. Үгүй шүү. Ц.Сэдваанчиг далд уурхайн ийм гэрээ хийж болохгүй гэж албан бичиг гаргахад үүнийх нь төлөө Н.Алтанхуяг ажлаас нь чөлөөлж байсан юм. Дараа нь Д.Ганболдыг тавиад өөрөө гадаадын иргэнд захидал бичиж би энэ далд уурхайг чинь дэмжье. Бүрэн эрхээрээ гэрээг баталж өгье гэж, Улаанбаатарт хийх үү, Лондонд гэрээ хийх үү хэмээн бичсэн байгаа юм.

 

УИХ-ын гишүүн асан Д.Тэрбишдагва: Гадаадад зангиагаа зүүгээд, гутлаа тослоод явж байгаа хүнийг ч сонсголд дуудах хэрэгтэй

 

-Мордохын хазгай гэдэг шиг энэ гэрээ эхнээсээ л буруу болсон. Хууль зөрчсөн, стандарт бус Засгийн газар байгуулж зориуд луйврын гэрээ байгуулсан. Хууль бусаар Засаг байгуулснаас болж бүх юм стандартгүй явсны нэг бодит жишээ бол энэ гэрээ. Үүнд оролцсон, чиглэл өгсөн хүмүүс ч энд сууж байна. Тэр үед  Б.Бат-Эрдэнэ, С.Даваасүрэн, З.Энхболд зэрэг гишүүн нам үл харгалзан бодит байдлыг хэлэх гэж оролдож байлаа. Эдийн засгийн байнгын хорооны 2009 оны шийдвэр их зөв байсан. Г.Занданшатар тэр ажлын хэсгийг ахлаад тодорхой чиглэлүүд өгсөн. Миний хувьд тухайн үед ТЭЗҮ-гүй гэрээ оруулж байгаа чинь буруу шүү гэж байсан. Өөрийнхөө үгийг дахин шалгалаа, 2018 онд нэмээд шалгахад үнэхээр ТЭЗҮ-ийн үзүүлэлт батлагдаагүй байсан, сүүлд нөхсөн баримт нь байна.  Гадаадад зангиагаа зүүгээд, гутлаа тослоод явж байгаа хүнийг ч сонсголд дуудах хэрэгтэй.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2025 ОНЫ АРВАНХОЁРДУГААР САРЫН 11. ПҮРЭВ ГАРАГ. № 233 (7730)

 

Хуурамч мэдээлэл хаа сайгүй тархах болсон энэ үед баримттай, эх сурвалжтай, үнэн бодитой мэдээллийг “Зууны мэдээ” сониноос аваарай.

Үнэн мэдээллийг хамтдаа хамгаалцгаая.

Эх сурвалж: "Зууны мэдээ" сонин

Б.ГАРЬД

Оюу толгой төсөл ойрын өдрүүдэд тал бүрээсээ “мөлжүүлж” байна. Угтаа, энэ сайн хэрэг юм. Учир нь, “...Төрийн нууц”, “...Түшээдийн цээжинд үлдсэн нууц”, “...Хөрөнгө оруулагчийн бизнесийн нууц” гээд өнгөрсөн 16 жилийн туршид Оюу толгой үндсэндээ нууцын дардастай явж ирснийг ил болгох цаг нь ирсэн. Яг үнэндээ, эдгээр нууцаар халхавчилснаас үүдээд Оюу толгойн гэрээний эргэн тойрон дахь нууцыг Монголын ард түмэн байтугай, төр ч мэдэх ёстойгоо мэддэггүй байна.

Ямартай ч, 16 жил явсны эцэст Оюу толгой төслийг тойрсон эрх ашгийн “трио” буюу гурван тал хоорондоо мөргөлдөж байна. Энэхүү эрх ашгийн “трио” нь эхлээд Оюу толгойд хөрөнгө оруулсан “Рио Тинто”, удаах нь Оюу толгойн гэрээг хийсэн Монголын Засгийн газрын түшээд, гуравт нь Оюу толгойн эзэд бөгөөд энэ орд, төслөөс хувь ашиг хүртэх учиртай Монголын ард түмэн юм. Өнөөдөр хөрөнгө оруулагчид нэгэнт хангасан эрхээ хангасан хэвээр үлдэхийг, уг гэрээг хийсэн түшээд “...Монголд ашигтай” гэж итгүүлсээр байхыг, харин Монголын ард түмэн 16 жилийн өмнөөс ашиглаж эхэлсэн Оюу толгойн ордоос хувь хүртэхийг хүсэж байгаа юм. Тиймээс Оюу толгойн гэрээг 2009 онд байгуулахдаа, түү­нээс хойш бага зэрэг хөндөх бүртээ дэлхийд хэрэглэдэг жам ёсны хуулийн дагуу хийсэн үү. Ер нь энэ гэрээ онолд хэрхэн нийцдэг вэ. Ийм асуудлууд зүй ёсоор хөндөгдөж байна.

Уг нь, Монгол Улс 2009 онд Оюу толгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг байгуулсан. Эхэндээ “…Энэ бол улс орны эдийн засагт асар их боломж авчрах төсөл” хэмээж байсан. Гэвч 16 жил үргэлжилсэн олборлолт, ашиглалтын дараа Монголын талын 34 хувийн эзэмшлийн бодит өгөөж “тэг” хэвээр л байна. Ухаад үзвэл, энэ нь хөрөнгө оруулалтын эхний зардлыг Монголын талын өр хэлбэрээр тооцсон санхүүгийн бүтэц, зардлын хэтрэлт, мэдээллийн ил тод бус байдал, арбитрын дарамт, тогтвортой байдлын заалтаар дамжсан хууль тогтоох бүрэн эрхийн хязгаарлалт зэргээс болжээ. Харамсалтай нь, эдгээр хүчин зүйл нь “…Оюу толгой төсөл зөвхөн эдийн засгийн төдийгүй геополитикийн болон улс төрийн эдийн засгийн бие биедээ нөлөөлсөн асимметрик бүтцийг агуулсан” гэдгийг нотлон харуулж буй юм.

Ер нь бол, Оюу толгой төсөл нь Монголд одоогоор “…XXI зууны хамгийн эхний бөгөөд хамгийн том зэс, алтны хөрөнгө оруулалт болсон. Гэсэн хэдий ч уг гэрээг байгуулсан Монгол Улсын Засгийн газар “Рио Тинто” группын хоорондын түншлэлийн эдийн засаг, улс төрийн бүтэц олон жилийн турш маргааны гол сэдэв байсаар ирлээ.

Хэдийгээр “Рио Тинто”-г “…Оюу толгой ордыг хүчээр түрэмгийлэн ашиглаж, тухайн улсад эдийн засгийн болон улс төрийн тогтолцоо албадан байгуулсан империалист хүч” гэж шууд нэрлэх боломжгүй ч уг ордыг ашиглах хэлэлцээ, санхүүжилт, мэдээллийн урсгал, арбитрын стратеги, “тогтвортой байдлын заалт”-аар дамжуулсан бүрэн эрхийн хязгаарлалт зэрэг нь орчин үеийн корпорацийн нео-империализмын онолд тодорхойлогддог шинжүүдийг тодорхой хэмжээнд агуулсан байгаа юм. Тодруулбал, төсөл хэрэгжиж эхэлснээс хойш “Рио Тинто”-гийн Оюу толгойтой холбоотой бүхий л шийдвэрүүд Монгол Улсын бодлогын маневрын орон зайг системтэйгээр хумьж, санхүүгийн хамаарал үүсгэж, мэдээллийн тэгш бус байдлыг бий болгосон. Үүнийг “…Оюу толгойн гэрээ нь нео-империалист бүтцийн тод шинж хэлбэртэй байна” гэж үзэхээр болсон байна.

Бүр цаашлаад, онолын талаасаа “Рио Тинто”-гийн Оюу толгой дахь үйл ажиллагаа нь уламжлалт империализм, нео-империализм, төв–захын харилцааны онолын хаана нь харьяалагдахыг харах нь чухал юм. Уламжлалт империализмын тухайд нутаг дэвсгэрийн эзлэн түрэмгийлэл, улс төрийн шууд хяналт, цэргийн хүчээр дэмжигдсэн нөөцийн олборлолт, колонийн ашиг сонирхолд нийцсэн захиргааны шинжээр илэрдэг. Гэхдээ “Рио Тинто” нь Оюу толгой төсөлд хөрөнгө оруулагчаар орж ирснээр Монгол Улсын нутаг дэвсгэр эзлээгүй, улс төрийн шууд хяналт тогтоогоогүй, цэргийн хүчин ашигладаггүй юм. Иймээс уламжлалт утгаар “империалист” гэж нэрлэх боломжгүй гэсэн үг. Гэхдээ, империализмын функциональ шинж, тухайлбал нөөцийн төвлөрсөн олборлолт, эрх зүйн ялгаатай дэглэм тогтоох, эдийн засгийн хамаарал үүсгэх зэрэг нь орчин үеийн корпорацийн түвшинд дахин илэрч байгаа юм.

Харин нео-империализм ба хамаарал-структурын онолын тухайд, эдийн засгийн давамгайлал, улс төрийн шууд бус хяналт буюу колони тогтоохгүй ч гэрээ, санхүү, хууль эрх зүйгээр дамжуулан тусгаар улсын бодлогын орон зайг хязгаарлах, хамаарал бий болгох механизм буюу өрийн дарамт, мэдлэгийн дангааршил, технологийн хяналт, зах зээлд нэвтрэх хязгаарлалт, мөн орчин үеийн корпорациудын “квази-сөрөг эрх мэдэл” буюу томоохон корпорациуд заримдаа жижиг улсуудаас ч илүү хууль эрх зүйн нөөцтэй, санхүүгийн хүчтэй, мэргэжлийн чадавхтай, мэдээллийн монопольтой байдаг. Энэ нь төв–захын загварын бүтцийг хуулбарладаг. Төв буюу ашиг шингээх, зах буюу нөөц нийлүүлж, эрсдэл хүлээнэ гэсэн үг.

Ер нь бол, томоохон олборлогч корпорациудын үйл ажиллагааг сүүлийн 10 жилээр нь харахад, Эквадорт орчны бохирдол, арбитрын дарамт, Индонезид бүрэн эрхийн хязгаарлалт, Танзанид төлбөрийн маргаан, татварын хөнгөлөлт зэрэг тохиолдлууд дэлхийн хэмжээнд ан­хаарал татсан. Үүгээрээ, “коопоратив нео-империализм”-ын жишээ болж академик судалгаанд орсон байна.

Гэтэл “Рио Тинто”-гийн Оюу толгой дахь үйл ажиллагаа дээрхтэй структурын түвшинд төстэй механизмыг илэрхийлж буй юм.

Үүнээс гадна, Оюу Толгойн гэрээг нарийчвлан шинжилсэн дүгнэлтүүдээс харахад, тогтвортой байдлын заалтаар дамжсан бүрэн эрхийн хязгаарлалт хийсэн. Ингэхдээ “Рио Тинто” нь Оюу толгойн гэрээгээр Монгол Улсаас татварын шинэчлэл хийх, байгаль орчны стандарт чангатгах, ашигт малтмалын бодлогоо өөрчлөх зэрэг үндсэн бүрэн эрхүүдээ олон арван жилээр “царцаах”-ыг шаардсан. Тодруулахад, тогтвортой байдлын гэрээ нь хөрөнгө татахад ашиглагддаг ч ядуу орнуудад энэ нь улс төрийн бүрэн эрхийг хязгаарлах корпорацийн механизм болж хувирдаг талтай.

Мөн Арбитрын стратеги ба “хуульчилсан дарамт” үүссэн. “Рио Тинто” компани татварын маргаан бүр дээр олон улсын арбитр ашиглахаа зарлаж, дотоодын шүүхийн эрх мэдлийг тойрч, түүгээрээ Монголын улс төрийн шийдвэр гаргагчдыг дарамталсан. Үүнийг академик судалгаанд “…Эмзэг орны нийгмийн гэрээг эвдэх засаглалын механик” гэж нэрлэдэг байгаа юм.

Дээрээс нь, өрийн бүтэц ба хамаарлын тухайд Монголын 34 хувийн парадокс бий болсон. Монголын тал ийм хэмжээний хувь эзэмшлийнхээ төлөө хөрөнгө оруулалтын зардлыг “Рио Тинто” компанитай байгуулсан өрийн гэрээ, компанийн өөрийн оролцоотой зээл, хүү, зардлыг нөхөх бүтэц болж хувирсан. Ингэснээр Монголын тал ашиг хүртэх хугацаа олон арван жилээр хойшлоход хүрсэн. Зардлын хэтрэлт бүр Монголын өрийг нэмэгдүүлдэг.  Тэр өрийн дарамт нь улс орны бодлогын хараат байдлыг нэмэгдүүлдэг. Шууд хэлэхэд, энэ нь өрийн колоничлолын орчин үеийн хэлбэр гэж үзэж болохуйц бүтэц юм.

Түүнчлэн мэдээллийн монополь, геологийн дата ба техникийн ноёрхол бас нэмэгдэнэ. “Рио Тинто” нь төслийн геологийн загварчлал, техник, инженерийн шийдэл, төсвийн хэтрэлтийн тооцоо, олборлолтын график, ил болон далд уурхайн бүтээн байгуулалтын хурдыг бүрэн хянадаг. Энэ нь Монгол Улс төслийн бодит өгөгдлийг бие даан баталгаажуулах техникийн болон хүний нөөцийн хүчин чадалгүйгээс болсон. Ингэж ассимметрик мэдээллийн орчин бий болсон гэсэн үг.

Эдгээр дээр Монголын улстөр-эдийн засгийн эмзэг байдал бас тодорхой нөлөө үзүүлдэг. Тухайлбал, Оюу толгойн гэрээ байгуулагдах үед Монгол Улс санхүүгийн хувьд хөрөнгө татах өндөр хэрэгцээтэй, уул уурхайн аудитын чадавх сул, улс төрийн тогтворгүй байдалтай, олон улсын корпорациудтай харьцах туршлага муутай байсан. Энэ нь хэлэлцээнд асар их асимметрийг бий болгосон байдаг.

Тиймээс “Рио Тинто”-г “…Онцгой муу тоглогч уу” гэх асуулт гарч ирнэ. Судалгаануудаас үзэхэд “…“Рио Тинто” бол системийн нэг хэсэг юм. Тэд дэлхийн олборлох корпорациудын нийтлэг стратегийг ашигладаг. Тэр нь корпорацийн системийн структурын тэгш бус байдалд оршдог” гэж болохоор байна. Гэхдээ “…“Рио Тинто” нь уламжлалт империализмын утгаар империалист компани” гэж нэрлэх боломжгүй юм. Учир нь, тус компани түүхэндээ аль нэг улсын нутаг дэвсгэрийг эзэлж, улс төрийн албан захиргаа тогтоож үзээгүй байгаа юм. Гэвч, Оюу толгойн төсөл дээр тогтвортой байдлын заалтаар Монгол Улстай хамтарсан бүрэн эрхийг хязгаарласан. Өрийн механизмаар Монголын талын өгөөжийг хойшлуулсан. Мэдээллийн монополь бий болгосон. Арбитрын дарамтаар бодлогын орон зайг шахсан. Ашиг хуваарилалтыг асимметрик бүтцээр зохион байгуулсан. Эдгээр стратегиудыг баримталж хэрэгжүүлсэн. Энэ нь шууд утгаараа, орчин үеийн корпорацийн нео-империализм юм. Өөрөөр хэлбэл, “Рио Тинто” нь колоничлолын уламжлалт хэлбэрийг бус, харин нео-империалист эдийн засаг, эрх зүйн бүтцийг Монгол Улсад хэрэгжүүлсэн байна. Хамгийн гол нь энэ дүгнэлтийг дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн томоохон экспертүүд хийжээ. Тиймээс, эхэнд хэлсэнчлэн эрх ашгийн “трио”-гоос ганц “Рио Тинто” л ханатал хангасан болж таарч байна. Үүнийг дагаад, уг гэрээг байгуулсан, дараа нь хөндсөн зассан Монголын төр, засгийн үе үеийн улстөрчид хаяагаа манаж, өөрсдийгөө цагаатган авч гарахыг оролдож байна. Харин Монголын ард түмэн “…Оюу толгойгоос хэзээ нэг цагт ашиг хүртэнэ” гэх итгэлтэйгээр олон сая хувьсагчтай тооны хичээлд суусаар л өнөөдрийг хүрлээ.

 

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2025 ОНЫ АРВАНХОЁРДУГААР САРЫН 10. ЛХАГВА ГАРАГ. № 232 (7729)

Хичээл, сургууль эхлэхтэй зэрэгцээд л шатахуун, бензиний хомсдол бий болсон. Намрын их ажил, хөл хөдөлгөөнтэй үед аль болох бензин, шатахууны хомсдолгүй байлгах тал дээр жил болгон л Засгийн газар салбар яамнаас нь шийдвэр гаргаж ирсэн. Үүнийхээ үр дүнд хомсдол нь 1-2 долоо хоногт үргэлжлээд хэвийн болчихдог байсан бол энэ жилийн хувьд эрт эхэлсэн хомсдол одоог хүртэл үргэлжилсэн хэвээр байна.

Хомсдол үүсэх болгонд салбарын сайд нь “Бензин, шатахууны нийлүүлэлт хэвийн байгаа. Бүх клонкуудаар явж үзлээ. Бүгд жигд нөөцтэй байна. Гол нь ард түмэн өмнөхөөсөө их бензин хэрэглээд байна. Хомсдол бол ард түмний хэт хэрэглээнээс үүдэж байгаа” гэж мэдэгддэг. Бүр ард түмнийг “та нар хэрэглээгээ багасгачих, өмнөх шигээ л амьдар л даа” гэж хэлсэн удаатай.

Тодорхой хэлбэл, яаж ийгээд асуудлыг өөрөөсөө түлхэх, ямар нэгэн байдлаар төрийн буруу биш, ард түмний буруу болгож, шатахууны хомсдол нүүрлээгүй юм шиг энэ намаржингаа чихэн дээр цэцэг ургуулсан сайд саяхан үнэнээ хэлчих шиг боллоо.

Тэрээр чуулганы танхимд “Сая АИ-92-ын хомсдол болж байх үед аль шатахуун түгээх станц хэдий хэмжээний нөөц байгааг бид мэдэхгүй байсан. Шатахуун түгээх станцын нөөцийг хэмжих багаж хэрэгсэл байхгүй” гэж хэллээ.

Иргэд, жолооч нар шатахуунгүй станц болгоныг манаж, хэдэн зуун метрээр дугаарлан зогсож байна. Үнэхээр шатахуун түгээх станцуудад таны ярьж байгаа бензин алга байна. Зөвхөн Улаанбаатар хотод ч биш орон нутаг, сумдад бензин, шатахуун намаржин ирсэнгүй. Одоо өвөл ч ялгаа алга. Ард иргэдийнх нь бодид байдал ийм байхад өдөр болгон хэвлэлээр шатахуунтай, та нар хэрэглээгээ л багасчих гээд мэдэгдэл хийгээд инээж байсан сайд үнэнээ хэллээ. Хомсдол үүссэн байсан гэж. Шатахуун түгээх станц болгоноор очоод хэмжээд, нөөцтэй байгааг нь илрүүлж байсан гэж байсан сайд өнөөдөр бидэнд тэгж хэмжих багаж, боломж байхгүй гэж хэллээ.

Тэгвэл яагаад төдийгөөс өдийг хүртэл иргэдийн хөл хөдөлгөөн, нийгмийн амьдрал идэвхтэй өрнөдөг намар, өвөл шатахуун байхгүй байхад байгаа гэж хэлэв. Одоо зүгээр болно, зөндөө цуваа ирж яваа л гээд байдаг. Тэгээд бодит үр дүн нь хаана байна вэ. Ердөө л шатахуун түгээх дээр шатахуун өгч л байвал ярьсан хэлснийх нь үр дүн гарна гэдгийг мэдэхгүй сайд байна ч гэж юу байх вэ дээ.

Ихэнх аймагт шатахуун тасарч иргэд бухимдалтай байна

Өнгөрсөн долоо хоногоос нийслэл болон орон нутагт дахин шатахууны хомсдол үүсч, иргэд колонкуудын гадаа олон цагаар оочерлож зогсох болсон гэх мэдээлэл цахим орчинд тархсан билээ. Анх шатахууны хомсдол ес, аравдугаар сард үүсч байсан. Тухайн үед салбарын сайд Г.Дамдинням “Иргэд өөрсдөө бензин нөөцлөөд байгаа учраас шатахуун түгээлт тасарч, зохиомол хомсдол үүссэн” гэх тайлбарыг хийж байсан юм. Үүнээс хэд хоногийн дараа дахин хомсдол үүсэхэд салбарын сайд шатахууны бодит хомсдол үүсээгүй. Шатахуун түгээх станцууд өөрсдөө зохиомол хомсдол үүсгэж үнэ нэмэх гэж байна гэх тайлбарыг хийсэн. Хамгийн сүүлийн байдлаар буюу аравдугаар сарын 29-ний өдөр салбарын сайд Г.Дамдинням “14:00 цаг гэхэд шатахуун түгээлт хэвийн үргэлжилж, хязгаарлалтгүй болно” гэх мэдэгдэл хийсэн байна.

Тэгвэл үүнээс хойш буюу арванхоёрдугаар сарын 1-ний байдлаар нийслэл хот болон 21 аймгийн хэмжээнд шатахуун түгээлтийн  нөхцөл байдал ямар байгааг тодрууллаа.

---

Улаанбаатар хот дахь шатахуун түгээлтийн нөхцөл байдал

“Сод Монгол” ШТС: Хотын зүүн хэсгээр шатахуун тасарсан байгаа. Мөн хотын төвөөр дизель түлш тасарсан. Орой гэхэд шатахуун түгээлт хэвийн болох байх. Одоо агуулахаас нийлүүлэлт бүх салбар руу хүргэгдэж байна.

“Петровис” ШТС: Нийслэлийн хэмжээнд шатахуун түгээлт хэвийн явагдаж байгаа.

“ Шунхлай ” Ш Т С : Өнөөдөр өглөө агуулахаас шатахууны нөөц ихэнх салбар руу түгээгдсэн. Тиймээс одоогоор шатахуун түгээлт хэвийн явагдаж байна.

21 аймгийн хэмжээнд шатахуун түгээлтийн нөхцөл байдал ийм байна

Баян-Өлгий аймаг “ Сод Монгол ” ШТС : Манай аймагт долоо хоног бүр шатахууны хомсдол үүсдэг. Өнөөдөр ч гэсэн ихэнх колонк шатахууны хомсдолтой байна. Ер нь хэвийн ажиллаж байгаа колонк алга. Бүгд ямар нэгэн байдлаар доголдолтой.

Увс аймаг “Шунхлай” ШТС: Манай аймагт өчигдөр оройн 20:00 цагаас шатахууны хомсдол гэнэт үүссэн. Одоо маш бага хэмжээгээр бензин өгч байна.

Увс аймгийн иргэн Л.Тулга: Улаангомын ихэнх шатахуун түгээх станцуудад түлш дууссан байгаа. Өчигдөр орой “Сод Монгол” ШТС түлш өгөхөө больсон. Миний мэдэж байгаагаар хоёр хоногийн өмнө Тариалан, Малчин, Давст сумдад шатахуун тасарсан гэсэн. Бусад суманд ч ялгаагүй шатахууны хомсдол үүссэн.

Ховд аймаг “Пеотровис” ШТС: Манайх алаг цоог өгч байна. Ховд аймгийн хувьд одоогоор шатахуун түгээлт бүр тасарсан колонк байхгүй. Гэхдээ бага багаар өгч байгаа.

Ховд аймгийн иргэн Ц.Амартайван: Колонкууд нэлээн оочертой байна. Би “Петровис”-ын гадаа өглөөнөөс хойш гурван цаг оочерлож зогслоо. Бусад газар оочер ямар байгааг танилаасаа асуухад ялгаагүй байна гэсэн. Хэзээ бензин авах юм бүү мэд. Зогсоод л байна. Өнгөрсөн долоо хоногоос Булган, Мөст, Дарви суманд шатахуун тасарсан гэсэн. Үнэхээр бухимдалтай байна. Дандаа тасарсан, байхгүй, амжилгүй гэх юм.

Баянхонгор аймаг “Сод Монгол” ШТС: Шатахуун тасарсан. Орой шатахууны нөөц ирнэ гэсэн. Иргэд их л асууж байна. Зарим хүн утсаар цаг, минутгүй залгаж асуух юм.

Баянхонгор аймгийн иргэн Ш.Насанбат: Аймгийн төвийн бүх колонк өглөө хоёр цаг бензин өгөөд хаасан. Өдөр, оройн цагаар шатахуун түгээхгүй байгаа. Залгаж асуухаар нөөц ирэхээр хэлье гэдэг. Хэзээ ирэх нөөц юм бүү мэд. Салбарын сайд нь шатахуун хэзээ ч тасрахгүй гээд байсан. Одоо байгаа царайгаа хар.

Завхан аймаг “Петровис” ШТС: Одоогоор шатахуун тасарсан байдалтай байна.

Говь Алтай аймаг “Сод Монгол” ШТС: Бензин тасарсан. Орой нөөц ирэхийг хүлээж байна.

Говь алтай аймгийн иргэн Г.Гантулга: Аймгийн төвийн бүх колонкод бензин тасарсан байгаа. Мөн хоёр, гурав хоногийн өмнөөс Цээл, Цогт, Бигэр, Дэлгэр, Есөнбулаг сумдад бензин тасарсан гэсэн. Аймгийн төв дээрээ ийм байгаа юм чинь сум ч аргагүй биз дээ. Одоо бензингүй машинаа өвлийн хүйтэнд түрээд явах юм уу, бүү мэд. Худал ярьдаг дарга нарынхаа үр шимийг ингэж л эдэлж байна даа. Нөөц, нөөц л гэдэг. Хэзээ ирэх нөөц вэ.

Өвөрхангай аймаг “Шунхлай” ШТС: Алаг цоог л өгч байна.

Өвөрхангай аймгийн иргэн У.Батсайхан: Бүх колонк их оочертой байна. Шатахуун бүрмөсөн дууссан колонк байхгүй. Маш бага хэмжээгээр л бензин өгч байна. Өчигдрөөс Төгрөг, Зүүнбаян суманд шатахуун юу ч үгүй тасарсан гэсэн.

Архангай аймаг “Шунхлай” ШТС: Манай шатахуун түгээлт одоогоор зогссон. Орой нөөц ирэхийг л хүлээж байна. Мэдээж, иргэд их бухимдаж байна.

Архангай аймгийн иргэн Ж.Дэлгэрбат: Манай аймагт ганцхан “Сод Монгол” түлш өгч байгаа. Харин “Петровис” бензин өгч байна. Бусад колонкуудад шатахуун тасарсан. Бараг өвөлжин шатахуун тасрах юм биш үү. Сүүлийн гурван сар нөөц ирнэ, удахгүй хэвийн болно гэж яамны сайд, дарга нар өчнөөн худал ярилаа. Одоо үнэнээ хэлэх болсон шүү.

Хөвсгөл аймаг “Шунхлай” ШТС: Алаг цоог л өгч байна.

Хөвсгөл аймгийн иргэн Б.Нямсүрэн: Өчигдөр оройноос бүх колонкийн гадаа оочерлож зогсоод ч шатахуун олж авч чадсангүй. Өнөөдөр “Петровис”-ын гадаа оочерлож байна. Шатахуун авч чадах юм уу, бүү мэд. Миний сонссоноор Тариалан, Цагаан-Уул, Цэцэрлэг суманд түлш тасарсан гэсэн.

Булган аймаг “Петровис” ШТС: Шатахуун түгээлт хэвийн явагдаж байна. Зарим аймагт шатахуун тасарсан гэж байсан. Манай аймагт нөхцөл байдал харьцангуй гайгүй байгаа.

Дорнод аймаг “Шунхлай” ШТС: Шатахуун түгээлт хэвийн явагдаж байна. Одоогоор шатахуун хомсодсон, тасарсан гэсэн асуудал үүсээгүй. Манай аймгийн бүх колонк хэвийн ажиллаж байгаа.

Дорноговь аймаг “Шунхлай ” ШТС: Шатахууны хомсдолтой байна. Өглөө хэдэн машинд шатахуун өгөөд хаасан. Орой нөөц ирнэ гэсэн.

Дорноговь аймгийн иргэн Х.Ариунсанаа : Өнгөрсөн долоо хоногоос эхлээд бүх колонк бага хэмжээгээр шатахуун өгсөн болоод л хаадаг болсон. Тэгээд нөөц ирэхээр хэлье гэдэг. Дээр нь шатахуун өгч байгаа хэдхэн колонкийн оочер нь дийлдэхгүй. Нөхцөл байдал Улаанбаатар хоттой адилхан байна. Шатахууны нөөц ирнэ, удахгүй хэвийн болно гэж хэдий хүртэл биднийг хуурах гэсэн юм.

Өмнөговь аймаг “Сод Монгол” ШТС: Шатахуун тасарсан байгаа.

Өмнөговь аймгийн иргэн Г.Дэлгэрэх: Манай аймгийн колонкууд өлөө 9:00-12:00 цагийн хооронд бага, бага хэмжээгээр шатахуун өгөөд хааж байгаа. Ингэхдээ нэг, эсвэл хоёр колонк л шатахуун өгдөг. Бусад нь бараг ажиллахгүй байгаа гэж хэлж болно. Тэгээд өдөр, орой ямар ч шатахуун түгээлт байхгүй. Арав хүрэхгүй хоногийн дараа дахиад л шатахуунгүй болчих юм. Яачихсан төр засаг гэхээрээ ийм байдаг юм бэ. Өнөө орой жаахан нөөц ирнэ. Тэгээд удахгүй долоо хоногийн дараа дахиад тасарна. Ерөөсөө ийм л цикльтэй болчихлоо.

Булган, Эрдэнэт, Дархан-Уул, Сэлэнгэ, Төв аймгуудад шатахуун түгээлт хэвийн үргэлжилж байна.

Э.МӨНХ

А.ДАВААДУЛАМ

"Өдрийн сонин"

УИХ-ын 24 оны сонгуульд ялсан МАН-ын хоёр дахь Засгийн газрын тэргүүн Г.Занданшатар. Гэм нь өөрөө тэр сонгуульд ялж чадаагүй. Г.Занданшатарын эмзэг цэг нь энэ.

Гэлээ гэхдээ өнөөдрийн МАН-ын албан бус хоёр даргын нэг нь болж чадсан. Уулаасаа МАН гурван даргатай болчихсон. УИХ-ын дарга бөгөөд МАН-ын дарга Н.Учрал албан ёсных нь.

Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх, Ерөнхий сайд Г.Занданшатар хоёр албан бус дарга нар нь. 90 гаруй жилийн өмнөх 28-32 онд МАН даргаа сонгож чадахгүй муудалцаад фракц болгоны төлөөллөөс ижилхэн эрхтэй гурван дарга тавьсан түүхтэй. Нэг нь Ж.Лхүмбэ. Нөгөө хоёр нь нийлж Ж.Лхүмбээ унагаа дараа бие биенийгээ зайлуулсан. Таагүйдүү л түүх. Харин өнөөдрийн гурван даргын түүх яаж дуусах бол…

Ямар ч гэсэн МАН-ын Их хурлаасаа намын дарга болсон арваннэгдүгээр сарын 15-наас Н.Учралын цаг тоологдож эхэлсэн. Гэвчиг намын дарга болсон Н.Учралыг шууд Ерөнхий сайд болгосонгүй. Эхлээд УИХ-ын даргаар тавив.

Уул нь түүнийг МАН-ын дарга болуут Ерөнхий сайд асан, МАН-ын дарга асан С.Баяр: Монгол улс парламентын засагтай улс. Эрх баригч намын даргын албыг ЕС-н албанаас салгадаг нь сайн үр дүнд хүргэхгүй. Аль ч талаас нь бодсон. Тодорхой хүн бус нийтлэг зарчим ярьж буй. Энэ үгийг би одоо л хэлж байгаа юм биш. Одоогоос яг 18 жилийн өмнө, намын XXV их хурлын индэр дээрээс хэлж байлаа. Бодол, зарчим маань хэвээр гэж жиргэсэн. С.Баяр гэдэг улстөрч санаандгүй үг унагах хүн биш.

Мөнхүү: Одоо Н.Учралын ахлах зөвлөх болсон Ч.Хүрэлбаатар МАН-ын Удирдах зөвлөлөөс эвлэрлийн ажлын хэсгийн даргаар томилогдонгуутаа: Их хурлаар МАН-ын даргад Д.Амарбаясгалан, Г.Занданшатар хоёр дахиад нэр дэвших хэрэггүй гэж мэдэгдсэн. Бас л санаатай үг. Тэгэхэд Н.Учрал МАН-ын дарга болох нь тодорхой болсон байсан гэсэн үг.

Басхүү: УИХ-ын дарга Н.Учралд сөрөг хүчний гишүүнээс: Та одоо Засгийн газрын гишүүн бус УИХ-ын дарга болсон гэдгээ ухамсарлаж даргын зөвлөлөөр тогтсон хуваариа дагаж мөрдөх, яаралтай асуудлаас бусдаар томилгоо зэрэгхэн асуудалд чуулганы хуралдааныг зарлахгүй байх /гишүүд хуваарь харж ажлаа төлөвлөдөг/ байнгын хороод тань танай намын асуудлын дараа ирц зэргээс шалтгаалан хуралдаж чадахгүйд хүрч байгаа зэрэг асуудалд анхаарал хандуулан ажиллахыг хүсье гэж мессэж илгээх зэргээр УИХ-ын дарга аль нэг намын дарга байх нь зохимжгүй байна гэдгийг анхааруулаад эхэлж.

Дүгнэх нь ээ: Н.Учрал Ерөнхий сайд болох нь цаг хугацааны л асуудал. Гэхдээ яг одоо буюу он солигдохын өмнө биш…

Гэтэл нь: Г.Занданшатарын Засгийн газрын ажил баахан базаахгүй л дуулдаж байна. Он даваад дахиад хэдэн сар болох юм бол МАН ямар ч гэсэн Ерөнхийлөгчийн сонгуулийг тавиад туучих руугаа орох нь.

Учир үндсийг нь харах нь ээ:

-Энэ Ерөнхий сайдын өнгөн дээр Монгол Улсын эдийн засаг яаж унахыг удахгүй бид харах болно. Тоо худал хэлдэггүй гэж өөрөө их хэлдэг. Тэгэх нь ээ Ерөнхий сайд болсноосоо хойш гаргасан популист шийдвэрүүд нь оны сүүл гэхэд онцгүй тоо олныг гаргаж ирэхээр болж. Нэг л жишээ: Багш нарын цалинг 30 хувь нэмнэ гэдэг нь Засгийн газар амиа хорлосонтой адилхан үр дүнтэй. Төсөв нь даахгүй. Цалингийн нэгдсэн системийг алдагдуулна. Цаанадаж цагаан сар өнгөрөөгөөд энэ шийдвэрээсээ болоод маш хүнд байдалд орно. Төсвийн тэнцэл багадаа 500 саяын алдагдалтай гарна. Төсөв хоёр их наядаар дутна. Ардаас нь АМНАТ-ын хөнгөлөлт гэх мэтээс болоод орлого бүрдүүлэлт бас баларна.

– Г.Занданшатарын Засгийн газар саардуу нэртэй сайд нарын набор боллоо. Сонгосон, сэлгээгээр оруулсан сайд нар нь жинхэнэ үлгэрийн баатруудыг амилуулж байна. Ердөөсөө л: Саардуу нэртэй сайд нараар танхим нь дүүрлээ. Ар сүүлнээсээ олон нэр хоч зүүсэн Х.Ганхуяг, Г.Дамдинням, Б.Энхбаяр, М.Бадамсүрэн нарыг сайд болголоо. Ерөнхийд нь хэлэхнээ 27, 28 оны сонгуульд МАН өөрийгөө дэгээдчихээр Засгийн газартай л өнөөдөр явж байна. Тэргүүн шадар болсон Ж.Энхбаяр яамаа Дархан руу нүүлгээд нэрээ баахан алдчихаж. Явахынх нь алдад яамныхан нь. Баахан хүний амьдрал самарчихаад өөрөө зугтчихлаа гэцгээж байгаа дуулдав. Хамгийн сүүлд томилогдсон М.Бадамсүрэн юу гэв ээ. Намайг хөдөөнийх болохоор Хөдөө аж ахуйн сайдаар томилж байна. Бас би зөвийн талд зогссон учраас сайд боллоо гээд хэнэггүй авч байдаг шүү. Шулуухандаа: Би шагналаа авсан гээд хэлчихсэн.

Гэлээ гэхдээ тохиргоо хийгчийн толгой дахь 27 оны сонгуулийн нэр дэвшигч нь Г.Занданшатар биш байна. Ж.Энхбаярыг Тэргүүн шадар сайдаар томилсон. Тэрээр 27 оны Ерөнхийлөгчид нэр дэвших нь үндсэндээ ил боллоо. Тэгэх нь тодорхой учраас л сонгуулийн штабаа хүртэл байгуулсан байх. Хэрэвзээ Н.Учрал Ерөнхий сайд болох юм бол Ж.Энхбаяр УИХ-ын дарга болох байх. УИХ-ын даргын суудал дээрээс Ерөнхийлөгчид нэр дэвших тохиргоог хийсэн байх өндөр магадлалтай. Харин Ж.Энхбаяр УИХ-ын дарга болох юм бол Тэргүүн шадар дээр Л.Энх-Амгалан очих магадлал өндөр. Ингээд сайхан эзэн компанийн засаг болно. Гэвчиг Н.Учрал Ерөнхий сайд болоод хэр ажиллахаас МАН-ын хувь заяа шалтгаална. Сайн нь: Н.Учрал хурдтай. Түүний өмнөөс харах нь ээ: Хэрвээ Н.Учрал Ерөнхий сайдаа авах юм бол шууд төсвийн тодотгол хийнэ. АН-ын гишүүд дээр тавьж өгсөн 200 тэрбумын зураг төсөв нь байхгүй гэдэг юм уу, тас цавчина. Тэр хэмнэлт болно.

Гэвчиг энэ нь өнөө маргаашдаа шийдэгдэх асуудал биш гэдгийг анхаарна уу. Болохгүй ч байх боломжтой. Гэхдээ л…

Ө.Билэг

Б.Очир

УИХ-аас 1992 онд Үндсэн хуулийг баталж, тэр жилийнхээс хойш УИХ-ын есөн сонгуулийн ард гарсан. Мөн, 1993 оноос хойш Ерөнхийлөгчийн найман сонгуулийг явуулсан байна.
Энэ хоёр сонгууль циклээрээ эхлээд УИХ-ын сонгууль, дараа жил нь Ерөнхийлөгчийн сонгууль болдог байсан. Харин Үндсэн хуулийн 2019 оны өөрчлөлтөөр Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн бүрэн эрхийг зургаан жилийн хугацаатай болгосноор анх удаа УИХ-ын 2028 оны сонгуулийн өмнөх жил Ерөнхийлөгчийн сонгууль болох гэж байна.

Ерөнхийдөө, УИХ-ын сонгуульд ялсан нам нь Ерөнхийлөгчийн сонгуульд амжилт гаргах магадлалтай ч манай нөхцөлд сөрөг хүчнээс голдуу сонгогддог талтай. УИХ-ын 1992 оны сонгуулиар тухайн үеийн МАХН 76 суудлын 70-ыг авч үнэмлэхүй ялада байсан. Ерөнхийлөгчийн 1993 оны сонгуулиар МҮАН, МСДН-ын эвслээс нэр дэвшсэн П.Очирбат ялсан.

УИХ-ын 1996 оны сонгуулиар МҮАН, МСДН-ын “Ардчилсан холбоо” эвсэл 50 суудал авч, Ерөнхийлөгчийн 1997 оны сонгуулиар МАХН-аас нэр дэвшсэн Н.Багабанди ялсан. УИХ-ын 2000 оны сонгуулиар МАХН 72 суудал авч ялаад, дараа жил нь Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар намынх нь Н.Багабанди хоёр дахь удаагаа ялсан. УИХ-ын 2004 оны сонгуульд МАХН 36 суудал авч, Ерөнхийлөгчийн 2005 оны сонгуулиар МАХН-аас нэр дэвшсэн Н.Энхбаяр ялалт байгуулсан. УИХ-ын 2008 оны сонгуульд МАХН 45 суудал авч, Ерөнхийлөгчийн 2009 оны сонгуульд АН-ын нэр дэвшигч Ц.Элбэгдорж ялалт байгуулсан. УИХ-ын 2012 оны сонгуульд АН 34 суудлаар ялж, дараа жил нь тус намын нэр дэвшигч Ц.Элбэгдорж хоёр дахь удаагаа Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон. УИХ-ын 2016 оны сонгуульд МАН 65 суудлаар үнэмлэхүй ялж, Ерөнхийлөгчийн 2017 оны сонгуульд АН-ын нэр дэвшигч Х.Баттулга ялсан. УИХ-ын 2020 оны сонгуульд МАН 62 суудал авч мөн л үнэмлэхүй ялсан. Ерөнхийлөгчийн 2021 оны сонгуулиар тус намын нэр дэвшигч У.Хүрэлсүх олонхын санал авч ялалт байгуулсан. Түүний бүрэн эрхийн хугацаа 2027 онд дуусгавар болно. Түүний дараа жил УИХ-ын сонгуультай. Тэгвэл, өдгөө “…Ерөнхийлөгчийн 2027 оны сонгуульд том намуудаас хэн хэн нэр дэвших вэ” гэдэг таавар улс төрийн хүрээнд газар авч байна. Энэ сонгуулийг сонирхож буй кандидатууд ч бэлтгэлээ базаагаад эхэлсэн тухай яригдаад уналаа.

Юутай ч, АН-аас урьд нь яригдаад байсан олон нэр дэвшигчээс одоогоор УИХ-ын гишүүн Н.Алтанхуяг, Лу.Гантөмөр нар “…2027 онд үзвэл үзье” гэж шийдэл гаргаад байгаа гэх мэдээлэл байна. Түүнээс гадна, АН-ын даргаар сонгогдсон О.Цогтгэрэлийн өмнө хашиж байсан, одоо “давхар дээл” болгочихоод байгаа УИХ дахь АН-ын бүлгийн даргын албан тушаалд ойрын үед өөр гишүүн сонгогдохоор болжээ. Саяхан “…МАН-ын дарга Н.Учрал УИХ-ын дарга болсон учир АН-ын дарга О.Цогтгэрэл УИХ дахь бүлгийн дарга хэвээрээ үлдэхээр болжээ” гэсэн мэдээлэл тарсан. Харин тус намынхан ярилцаад АН-ын дарга, УИХ дахь бүлгийн дарга хоёрыг нэг хүнд байх нь зохимжгүй гэж үзсэн бололтой. Цаашлаад, УИХ дахь АН-ын бүлгийн даргад УИХ-ын гишүүн Х.Тэмүүжин Ж.Батсуурь хоёр нэр дэвшиж өрсөлдөж магадгүй юм байна. Түүнчлэн АН-ын генсекийн албан тушаалд тун удахгүй сэлгээ орж мэдэхээр сонсогдлоо. Уг албан тушаалд нэлээд хэдийнээс нэр нь дуулдсан улс төрийн нэлээд туршлагатай улстөрчийг томилохоор тохирсон байна.

Эх сурвалж: "Зууны мэдээ" сонин

2025 ОНЫ АРВАННЭГДҮГЭЭР САРЫН 28. БААСАН ГАРАГ. № 224 (7721)

Б.Гарьд

Саяхан л УИХ-ын дарга асан Д.Амарбаясгаланг “…Нүүрсний хулгайч” гээд барьж идэж байсан “талууд” МАН-ын Их хурлаас хойш таг болжээ.
Нэг болохоор “…Д.Амарбаясгалан Тавантолгойн нэг хэсэг Бортээгийн ордыг ухаад ачаад явчихсан” ч юм шиг, аль эсвэл “…Д.Амарбаясгалан Бортээгийн ордыг эзэмшихийг завдсан” ч гэх шиг толгой эргүүлсэн янз янзын мэдээлэлтэй хэсэг явсан.
Ерөнхий сайд Г.Занданшатар ч 2025 оны есдүгээр сарын 30-нд “… “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-д нүүрсний хулгайн маш олон арга хэлбэрүүд ил болсон. Бүгдийг нотолгоо баримттайгаар АТГ-т шилжүүлсэн. Нийт нэг их наяд төгрөгөөр барьж байгуулсан үйлдвэрийг яагаад уурхайн амнаас 18 км цаана яагаад байгуулав. Бид долдугаар сарын 19-ний өдөр “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн уурхай дээр очиж ажиллахад олон арван хулгайн тухай ярьж байсан. Бүгдийг нь таслан зогсоож, АТГ-т шилжүүлсэн. Ийм хол газар нүүрс баяжуулах үйлдвэрээ барьчихаад Бортээг гэдэг уурхайн аман дээр баяжуулах үйлдвэр барьчихаад ашиглалтад оруулдаггүй. Тээвэрлэлт нь асар өндөр өртөгтэй буюу 280 тэрбум төгрөгөөр конверын шугам барьж дуустал нь нэг их наяд төгрөгийн үйлдвэр маань үр ашиггүй байсан. Ийм үрэлгэн замбараагүй байдал үүсгэсэн.

Ийм учраас бидний зүгээс нүүрсний хулгайтай тэмцэж, улсын төсөвтэй хамт Бортээгийн ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах УИХ-ын тогтоолын төслийг УИХ-д өргөн барьсан. Бортээгийн ордыг ашиглах тогтоол өргөн барьмагц УИХ-ын дарга гурван сарын өмнө МАН-ын даргад нэр дэвшихгүй гэж байснаа яаран сандарч нэр дэвших мэдэгдэл хийж эхэлсэн. Би УИХ-ын даргыг нүүрсний хулгайн тэмцэлд хамтран ажиллана гэж итгэж байсан. Нүүрсний хулгайд холбогдсон гэдэгт итгэхийг хүсээгүй. Харамсалтай нь, УИХ-ын дарга энэ асуудалд нэр холбогдсон байсан” гэж мэдэгдсэн.

Ердөө гурван жилийн өмнө 2022 оны арванхоёрдугаар сард ЗГХЭГ-ын дарга байхдаа “…Ер нь нүүрсний хулгайтай холбоотой асуудлуудыг Засгийн газар анхаарч,  хууль хяналтын байгууллагууд хяналт шалгалт явуулан ажиллаж байгаа” гээд зогсож байсан Д.Амарбаясгалан УИХ-ын дарга болсныхоо дараа өөрөө “…Нүүрсний хулгайч” хэмээн цоллуулав.

Гэтэл нэг хачин сонин явдал сүүлийн өдрүүдэд болж байна. Д.Амарбаясгалан “…Авсан, авахыг завдсан, аваагүй” гээд байгаа Бортээгийн ордыг “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК мэддэг. Харин “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийг “Эрдэнэс Монгол” нэгдэл хариуцдаг. Тэгвэл “Эрдэнэс Монгол” нэгдлийн захирлаар 2022 оны арваннэгдүгээр сараас хойш С.Наранцогт ажилласан. “Эрдэнэс Монгол” нэгдэл ЗГХЭГ-ын эрхлэх асуудлын хүрээнд ажилладаг. С.Наранцогтыг “Эрдэнэс Монгол” нэдглийн захирлаар очихоос гурван сарын өмнө буюу 2022 оны наймдугаар сард Д.Амарбаясгалан ЗГХЭГ-ын даргаар томилогдсон. Тэд ийм байдлаар шууд харьцдаг албан тушаалд 2022-2024 оныг хүртэл хоёр жил орчим хамт ажилласан. Өдгөө Ерөнхий сайд, ХЗДХ-ийн сайд хоёрын яриад байгаа асуудлын цаг хугацааны хувьд дээрх онуудтай тохироод байгаа юм. Гэтэл УИХ-ын дарга Н.Учрал “Эрдэнэс Монгол” нэгдлийн захирал С.Наранцогтыг Монголбанкны ерөнхийлөгчид нэр дэвшүүллээ. Томилогдох нь тодорхой болов. Энд нэг зүйл ойлгомжгүй байна. Юу гэвэл, хэрвээ Д.Амарбаясгалан Бортээгээр “асуудал”-тай гэвэл Тавантолгойг “харж” байх үүрэгтэй С.Наранцогт хамааралгүй байх боломжгүй юм. Тиймээс, С.Наранцогтыг албан тушаал ахиулж байгаа нь Д.Амарбаясгаланд “асуудал” алга гэсэн үг болж таарах уу. Тэгж “уншигдаад” байна.

Эх сурвалж: "Зууны мэдээ" сонин

2025 ОНЫ АРВАННЭГДҮГЭЭР САРЫН 28. БААСАН ГАРАГ. № 224 (7721)

Бодоход Н.Учрал яаж ч чадаагүй биз. Уул нь тэрбээр нэгэнтээ МАН-ын дарга болсон юм чинь Ерөнхий сайд болох ёстой байсан юм. Гэвчиг МАН, УИХ хоёр бараг л яаралтай горимоор хуралдацагаагаад Н.Учралыг УИХ-ын дарга болгочихлоо. Наахнуураа: Эзэн Богд Чингис хааны төрсөн өдрөөр төрийн гурван өндөрлөг гурвуулаа бүрэн бүтэн байх ёстой учраас түргэн шуурхай томиллоо ч гэх шиг… Гэвчиг цаахнуураа юу юу болоод байгааг ард нийтээрээ шахуу л гадарлаж доторлоод байгаа.

Н.Учрал бол 80-аад оны сүүлхэн үеийн төлөөлөл. МАН-ынхны 70:80-аад оныхны зөрчил хаа байгаа 23 оноос эхтэй. Хоёр жил хэртэй далдуур дайтаж яваад 25 оны тавдугаар сард ил болж дэлбэрсэн. 70 оныхон нь дийлж 80 оныхон ялагдсан. Зургадугаар сард Ерөнхий сайдаар 70 оны төлөөлөл Г.Занданшатар томилогдсон. Есдүгээр сарын сүүлчээр МАН-ын бага хурал болсон. Намын даргаа сонгосон. Г.Занданшатарын эсрэг 80 оны төлөөлөл УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан үзсэн. Тэгээд ялсан. Гэсэн хэдий ч дараа нь нүүрсний хулгайчаар тодроод эрүүгийн хэргийн яллагдагч болсон. Долоо хоногийн өмнө МАН-ын Их хурал болж намын даргаа сонгосон. Тэр сонгуулиас Г.Занданшатар, Д.Амарбаясгалан хоёр нэрээ татаж 80 оны сүүлч үеийнхний төлөөлөл Н.Учрал өрсөлдөгчгүйгээр МАН-ын дарга болсон. Тэрбээр өнөөгийн улс төрийн ноён оргил дээр байгаа Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхтэй зөрчилгүй. Тэгээд МАН-ын дарга болсон хэрэг. Хажуу талаасаа бас 80 оныхон нь дэмжсэн гэсэн үг. Дэмжээгүй бол Их хурал дээрээ бараг 100 хувийн санал авах ямар ч бололцоогүй. Тэрбээр: МАН-ын дарга болоод Ерөнхий сайд болохгүй гэж ам өчиг өгчихсөн шиг байгаа юм. Тэгээд л тэрүүгээрээ УИХ-ын даргаар томилогдсон байх.

Гэвчиг: Улс төр уулаасаа новшийн зан гаргадаг талбар. Тиймийн учраас Н.Учралыг МАН-ын дарга болуутаа Ерөнхий сайд болно гээд үзэх байх гэж ард нийт, улс төр харагчид хэлж хүлээж байсан. Гэсэн нь тэгсэнгүй. Одоо яая гэхэв. Сайхан залуухан шүдгүй арслан л төрлөө. Өөрийг нь МАН-ын дарга, УИХ-ын даргад дэмжсэн 70 оны ах нартаа найдаад: Аятайхан ажиллаасай гэж залбираад сууж баймаар, тийм нэг сонин байдал руу орчихлоо.

Уулаасаа УИХ-ын дарга бол төвийг сахисан албан тушаал. Тэр суудал индэр дээрээс илэрхий улстөржиж болдоггүй. Тэгж чадахад хэцүү. Тиймийн учраас тэр суудал дээрээс сонгууль удирдвал ялагддаг. УИХ-ын дарга болон намын дарга гэдэг хоёр албан тушаал нэг хүнд байж яагаад ч зохидоггүй. Тэр хүндээ халгаатай даа. З.Энхболд, М.Энхболд хоёр яалаа даа. З.Энхболд 16 онд сонгууль удирдаж ороод нам нь нам ялагдсан. М.Энхболд 17 онд Ерөнхийлөгчид нэр дэвшээд бас ялагдсан. Хоёулаа л намын дарга байсан. Адаглаад л Д.Амарбаясгалан УИХ-ын дарга дээрээс МАН-ын дарга руу зүтгээд юу болчихов. Энийг мэдээд мэдрээд үзсэн хүний хувьд З.Энхболд Н.Учралыг УИХ-ын даргад дэвшихэд нь: Үндсэн хуулийн 24.1-д зааснаар УИХ-ын даргыг гишүүдийн дотроос сонгодог. 126 гишүүн бүгдээрээ УИХ дарга болох боломжтой, намууд хамаагүй. Ялсан нам Ерөнхий сайдад л нэр дэвшүүлэх эрхтэй. МАН болон бусад намууд УИХ даргад нэр дэвшүүлэх эрхгүй гэж интернэт сүлжээнд бичээд л байгаа харагдсан. Н.Учрал З.Энхболдод итгэхгүй л дээ. Гэвчиг: Явсан хүнээс үг сонс гэдэг байх аа.

МАН-ын энэ тохиргоог хийгчид нь өмнө нэг хүнд байсан Ерөнхий сайд, МАН-ын дарга гэдэг хоёр албан тушаалыг УИХ-ын дарга руу гулгуулж байна. Сайнгүй туршилт. УИХ-ын даргын албан тушаалыг улс төр рүү хутгаснаар УИХ утгагүй байдал руу орох магадлалтай. МАН-ын дарга нь УИХ-ын дарга болсноор улс төрийн золиос болох тал нь дийлэхээр байна.

24 оны сонгуулиар байгуулагдсан УИХ таван намаас бүрдсэн. Нэг намынх нь дарга УИХ-ын даргална гэдэг зарчмын хувьд өнгөрөгч долоо хоногт АН-ын яриад байсан нь үнэн. Х.Тэмүүжиний: УИХ-ыг нэг намын талбар болгохгүйн тулд намын дарга, парламентын спикерээс түдгэлздэг байх ёстой. Үүнийг олон улсын жишгээс харж болно. Намын дарга парламентын толгойд сууж болохгүй. Намын дарга давхар дээлтэй байж болдоггүй олон улсын жишгийг бид дагах ёстой. УИХ, улс төр дагаж савладаг байхгүйн тулд олон улсын туршлагыг барьж явах ёстой. Бид парламентын засаглалтай улс л юм бол үүнийг халж, олон улсын жишгээр мөн чанараар нь парламентыг бий болгох хэрэгтэй. Голч, төвч байр сууриас парламентын хурлыг удирддаг хүн хэрэгтэй. Иймээс толгой дээр нь нэг намын дарга гарч суух биш, олон намын даргыг мэтгэлцүүлдэг байх ёстой юм. Нэг намын дарга парламентын спикер болбол парламентын ардчилал үгүй болно гэсэн нь уул нь зөв. Гэвчиг МАН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Я.Содбаатар нь: УИХ-ын ээлжит сонгуулиар МАН 68 суудал буюу олонхын санал авсан. Парламентад олонхын санал авсан нам УИХ-ын даргад нэр дэвшүүлнэ. Улс төрийн бусад намтай зөвшилцөхгүй, ярилцахгүй УИХ-ын даргын асуудлыг бие даан шийднэ. УИХ-ын даргад хэнийг дэвшүүлэх, ямар байдлаар ажиллах нь манай намын бодлого. МАН-ын 31 дүгээр их хурлаар бид намын дотоод асуудлаа шийдсэн. Одоо төртэй холбоотой томилгоонуудыг ойрын өдрүүдэд шийднэ. Шийдэж төрийг бүтэн болгох ёстой гээд томилгоо хийчихсэн. АН-аас УИХ-ын дэд дарга болсон Б.Пүрэвдорж ч: УИХ-ын дарга аль нэг намын дарга байж болно гэсэн. Ингэсхийж байгаад Н.Учрал УИХ-ын дарга болох нь болсон. Гэвчиг Н.Учрал УИХ-ын даргын суудал дээрээс МАН-ын даргын ажлыг хийж чадахгүй. Улстөржих гэхээр хаалт боолт ихтэй. Хэтрүүлбэл их улс төрөө самарч ч магадгүй. Ерөнхийдөө л хөдөлж болохгүй. Тэгэхээр Ерөнхий сайд Г.Занданшатар сайн ажиллаж байж МАН-ын ч, Н.Учралын ч хувь заяаг шийднэ. Гэхнээ Г.Занданшатар Ерөнхий сайд болсноосоо хойш багш нарын цалинг салгаж авч нэмээд, НӨАТ-ыг буулган гэх зэргээр нэлээд огцом популист шийдвэрүүдийг гаргаад байна. Тэр ингэх шалтгаантай. 27 оныг хүртэл аятайхан байж байгаад Ерөнхийлөгчид нэр дэвших зорилготой. Наана нь бүдэрчихвэл Ж.Энхбаяр, С.Бямбацогт хоёрт нэр дэвших боломжоо булаалгана. Уул нь Г.Занданшатар нэгэнтээ Ерөнхий сайд болсон юм чинь МАН-ын дарга болох хамгийн боломжит хувилбар байлаа. Даанч өөрөө эхний ялагдалд хэтэрхий шатаад намаа бужигнуулж, өрсөлдөгчөө сайнгүй аргаар намнаж, тэр нь дам утгаараа МАН-ын эв нэгдэлд цөв суулгасан учраас намын даргад явах эрхээ хасуулсан. МАН-ынхан Их хурлынхаа үеэр Г.Занданшатарыг: МАН-ын дарга Н.Учралыг УИХ дарга боллоо гээд Г.Занданшатар тайвширч болохгүй. АН-ынхан анаж байгаа. МАН-аас ч гарын үсэг 30-аас дээш гишүүний тоогоор яригдах хэвээрээ л үлдсэн дуулдаж байна. Байнга хориг, дүгнэлт хоёроор аврагдана гэж байхгүй. Харин Н.Учралынх өөр. Н.Учрал 27, 28 оны сонгуулиудаар МАН-ыг ялуулах цор ганц ажилтай. Ялагдвал өөрөө ч дуусна. Гэтэл нь: МАН буюу Н.Учрал ялах, ялагдахын алин болох нь Засгийн газар буюу Г.Занданшатараас хамаарна. Ялыг нь Н.Учрал, ямбыг нь Г.Занданшатар гээд байгаа маань тэр юм.

Ө.Билэг

"Өдрийн сонин"

2025.11.24

Херо Энтертайнмент”-ийн Ерөнхий найруулагч Б.Баатартай ярилцлаа.

---

-ХЗДХ-ийн сайд Б.Энхбаяр тантай холбоотой асуудлыг хэвлэлд гаргаж, Засгийн газрын эсрэг үйл ажиллагаа явууллаа гэж мэдэгдсэн. Зарим нэг хүнийг хорьсон тухай ч яриад байна. Үүн дээр та юу хэлэх вэ?

-Засгийн газрын талаар шүүмжлэл хэлэх нь ардчилсан нийгэмд хэвийн үзэгдэл, хууль бус зүйл биш шүү дээ. Би энэ улсыг ардчилсан орон хэвээрээ байгаа гэж итгэж байгаа. Одоогоор ийм асуудлаар хоригдсон хүн алга. Харин хэд хэдэн зүйл дээр шалгаж буй зүйлс бий. Бид хууль, шүүхийн байгууллагатай хамтран, шаардлагатай бүх мэдээллийг өгөөд явж байна.

-Ер нь их олон жил таныг улс төр зохицуулдаг, зохиолыг нь гаргадаг гэж ярьж ирсэн. Та улс төрд үнэхээр ийм өндөр оролцоотой юу?

-Аль, аль намтай нь сонгуулийн үед пи-ар, коммуникацийн чиглэлээр мэргэжлийн хүрээнд ажиллаж байсан болохоос төрийн бодлогод оролцож байсан тохиолдол байхгүй. Ерөнхий сайдын ч тэр, Ерөнхийлөгчийн ч тэр бүхэл бүтэн төрт институци жижигхэн студиэр бодлогоо заалгаад явна гэж байхгүй биз дээ.

-Ерөнхий сайд асан Л.Оюун-Эрдэнэ та хоёр ингэхэд ер нь яг ямар холбоотой юм. Одоо та хоёрын харилцаа хэр байгаа вэ?

-Монгол Улсын 32, 33 дахь Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ бол миний төрсөн дүү. Энэ нь ч олон нийтэд нээлттэй мэдээлэл. Манай гэр бүлийн хувьд хүндэтгэж хүлээж авахаар түүхэн үйл явдал байсан. Тэр утгаараа энэ том хариуцлагыг буруу зүйлд хутгаж, хулгай зэлгий хийх, улс орныхоо эсрэг юм хийж сэвтээнэ гэдэг байж болшгүй зүйл. Төрд ажиллах хугацаанд нь ёс ёмбогор, төр төмбөгөр гэсэн утгаар ах, дүүгийн хувьд би хүндэтгэлийн зайгаа барьж, ажил, хувийн амьдрал хоёрыг ялгаж хүндэтгэж ирсэн. Одоо ч хэвийн, хүндэтгэсэн харилцаатай.

-Тантай холбоотой 15 давхрын асуудал байнга яригддаг. Үнэхээр та пи-ар баг гаргаад ингэж ажилладаг хэрэг үү?

-Би дээр хэлсэнчлэн үе үеийн Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдтай сонгуулийн үеэр мэргэжлийн пи-ар, сурталчилгааны ажил хийж ажиллаж байсан. Тэр утгаараа одоо ажиллаж байгаа Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн ялалтад ч тэр, одоо засаг барьж байгаа МАН-ын ялалтад ч тэр бид өөрсдийн хувь нэмрээ мэргэжлийн түвшинд оруулсан гэж боддог. Энэ бол кампанит ажлын хугацаанд явагддаг богино хугацааны мэргэжлийн үйлчилгээ. Харин байнгын улс төрийн пи-ар баг гэж ойлгох нь ташаа зүйл.

-“Монгол хаан” жүжигтэй, жүжигчидтэй холбоотой мэдээлэл маш их гардаг. Улсаас санхүүжүүлсэн, гол дүрийн эмэгтэй гэх зэрэг олон зүйл ярьдаг шүү дээ. Үүн дээр та тодорхой хариулт өгөөч?

-Нэгдүгээрт, ХЗДХ-ийн сайд Б.Энхбаяын яриад байгаа шиг “Монгол хаан” төсөл нь улсын төсөв, Эрдэнэс Тавантолгой, бусад аль ч төрийн байгууллагаас ямар ч санхүүжилт аваагүй. Яг 100 хувь хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалттай төсөл юм. Английн төсөл нийт хоёр сая паундаар бүтэж, 1.8 сая паундын орлого олсон буюу 200 мянган паундын алдагдалтай дууссан. Энэ бүх тоо баримтыг шалгах ёстой газарт нь би урьд өмнө ч шалгуулж байсан. Одоо ч дахин шалгуулж л байна. Арга ядахдаа л та бүхэнд санхүүгийн задаргаагаа хүртэл ярьж байх вэ дээ. Санхүүжилтийн бүтэц нь нэг сая паунд Модерн Номадс, 500 мянган паунд “Херо Энтертайнмент”, 500 мянган паунд нь хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулагчдаас гарсан. Миний оруулсан хөрөнгө бол банкны зээл болон Хөх Хотын тоглолтын орлогоос бүрдсэн. Ер нь уг жүжиг Англи-Монгол хоёр улсын дипломат харилцаа тогтоосны 60 жилийн ойн хүрээнд зохион байгуулагдсан ажил огт биш. Хувийн, бизнесийн зарчмаараа явж буй төсөл. Анх 2023 онд биднийг Англид тоглох жил хугацааны хувьд тэгж давхцал таарсан. “Монгол хаан” төсөлд төр засаг нэг ч тус дэмгүй бөгөөд бодлогын дэмжлэг ч төдийлөн олигтой өгч байгаагүй. Гэсэн хэдий ч дэлхийд 100 мянган үзэгчид хүрсэн. Монгол Улсаа чадлынхаа хэрээр сурталчилж буй энэ жүжгийг дахин, дахин улс төрийн зорилгоор гүтгэн доромжилж, дэлхийд гарч буй бүрэн хэмжээний ганц театрын төслөө хүчээр харлуулж байгаа нь маш харамсалтай байна. Энэ төсөл өөрөө олон улсын хамтарсан төсөл учраас гадны хөрөнгө оруулагчид, олон улсын продюсеруудтай ярилцан уг гүтгэлгийн асуудлыг цаашид шийдэх хэрэгтэй гэж үзсэн учраас бид шүүхэд хандсан байгаа. Цаашдаа ч шаардлагатай тохиолдолд олон улсын шүүхэд хандах бодолтой байна. Засгийн газрын тэргүүн нь надтай хамаарал бүхий этгээд гэдэг утгаар өнгөрсөн таван жилд манай төслөөс болж Засгийн газар, Соёлын яам хэл аманд орох вий хэмээн үргэлж цэрвэж ирсэн. Гэсэн хэдий ч хуучин Засгийн газрын бүрэн эрх дуусангуут энэ мэтээр улс төрийн зорилгоор гүтгэгдэж, хардагдаж, дахин надаас гадна олон залуус хэлмэгдэх, тэднийг улс төрийн бохир пи-ард шалтгаангүйгээр татан оруулж байгаа нь маш харамсалтай зүйл болж байна. Үүний тод жишээ нь жүжигчин О.Дөлгөөнтэй холбоотой асуудал. Манай төслийн ард 90 гаруй залуу уран бүтээлч ажилладаг. Жүжигчин О.Дөлгөөнтэй Л.Оюун-Эрдэнэ эр, эмийн ямар ч холбоогүй бөгөөд сайн таних ч үгүй улсууд. Бүхэл бүтэн эмэгтэй хүнийг энэ олон жил ингэж гүтгэж харлуулж байгаа нь үнэхээр харамсалтай бөгөөд хүний эрхийн маш том зөрчил болж байна. Дахин хэлэхэд би "Оюу толгой" болон улсын төсвөөс энэхүү төсөлд ямар нэгэн санхүүжилт авсан бол 100 хувь хариуцлагаа хүлээхэд бэлэн байгаа.

-Одоо та яг ямар ажил дээр төвлөрч ажиллаж байна вэ?

-Монголын тайзны урлаг дэлхийн зах зээлд өрсөлдөх боломжтой гэдэг судалгааг үндэслэн дараагийн бүтээлээ бэлдэж байна. Дэлхийн чиг хандлага ч амьд, тайзны контент руу эргэж байгаа. Тиймээс бид шинэ тайзны бүтээл дээр төвлөрч ажиллаж байна.

-Ерөнхий сайд асан Л.Оюун-Эрдэнэ төрийн нэр барьж "Рио Тинто" группийг дарамтлан 20 сая ам.доллар авлигад авсан гэсэн яриа байна. Үүнийг та юу гэж бодож байна вэ?

-Миний мэдэхээр Монгол Улс Оюу толгой төсөл дээр 2.3 тэрбум ам.долларын өрөнд орж, гүний уурхай нь ч зогссон байсан асуудлыг Л.Оюун-Эрдэнэ хэлцэл хийж Монгол Улсын энэ их өрийг тэглэж байсан. Тэр их авлагаа цуцлуулсан хүмүүс Л.Оюун-Эрдэнэд мөнгө өгөх үү. Энэ мэтчилэн үнэхээр Эрдэнэс Тавантолгой “Монгол хаан”-д ямар нэгэн замаар мөнгө өгсөн юм бол тэр мөнгө авсан санхүүгийн баримт зэргийг Б.Энхбаяр сайд хамгийн түрүүнд үзүүлэх ёстой байх. Төрийн байгууллагаас санхүүжилт өгсөн гэх баримт байвал түүнийг олон нийтэд нээлттэй танилцуулах ёстой. Бүхэл бүтэн Монгол Улсын Засгийн газар бүтэн кабинетаараа ярьж тохироод, Оюу толгойн 2.3 тэрбум ам.долларын өрийг тэглэх гэх мэт стратегийн томоохон ажлууд дээрээ олон улсын зөвлөх компани авч ажиллуулж, төрийн ажлаа хийлгэчихээд, дараа нь жүжиг санхүүжүүлсэн гэх мэт ямар ч логикгүй гүжир гүтгэлгийг удаа дараа явуулж байгаа нь үнэхээр харамсалтай байна. Дахин хэлэхэд би "Рио тинто" мөн "Оюу толгой", "Эрдэнэс Тавантолгой" зэрэг ямар ч төрийн байгууллагаас ямар ч мөнгө, дэмжлэг авсан түүх байхгүй.

-Та улс төрд орох уу?

-Би улс төрд орохгүй. Би Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан С.Баяр гуайтай орсон нэвтрүүлэгтээ улс төр, уул хоёрыг холоос харах хэрэгтэй гэж хэлсэн дээ. Би ажил, уран бүтээлдээ төвлөрч ирсэн. Цаашдаа ч энэ чиглэлээрээ л ажиллана.