Б.ОЧИР

Засгийн газар стратегийн нэр бүхий ганц нэг ордыг биш УИХ-ын 2007 оны тогтоолд бичигдсэн бүх ордыг Үндэсний баялгийн санд татах бодлого бариад эхэллээ. Засгийн газрын уржигдрын ээлжит хуралдаан дээр холбогдох албан тушаалтнууд Үндэсний баялгийн сангийн үйл ажиллагааны явцыг танилцуулжээ. Түүний дараа сайд нар хэлэлцээд, Засгийн газраас УИХ-ын 2007 оны тогтоолын хоёр дахь хавсралтад бичигдсэн 39 ордыг бүгдийг нь стратегийн ордод хамруулан авах саналыг танилцуулж, УИХ-ын тогтоолын төслийг өргөн барих шийдэлд хүрчээ. Ингэхдээ АМНАТ-ийг сонгодог утга руу нь оруулж, “…Баялаг ашигласны төлбөр /БАТ/ гэж нэрлэх”, “…БАТ-ийн 67 хувийг Үндэсний баялгийн санд татах”, “…2030 оноос БАТ-өөр орж ирсэн санхүүжилтийн 20 хувийг Хуримтлалын санд, 20 хувийг нийтийн тээврийн шинэчлэл, орон нутгийн хөгжилд, 20 хувийг Ирээдүйн санд хуваарилах”, мөн “…Стратегийн орд эзэмшигчид 34 хувиа Үндэсний баялгийн санд өгөх, эсвэл БАТ төлөөд явах сонголтыг санал болгох” зэрэг төлөвлөлтийг хийжээ.
Ер нь бол, Засгийн газар үүгээрээ дахиад л ”гал асааж”, Ордны зодооныг оргилд нь хүргэж мэдэх юм. Яагаад гэхээр, ингэж ордын тоо нэмэгдэх хэрээр Ордны зодоон ихсэж буйг Ухаахудаг, Төгрөг нуурын ордуудыг тойрсон үйл явдлууд харуулж байна.

Эх сурвалж: "Зууны мэдээ" сонин

2025 ОНЫ ДӨРӨВДҮГЭЭР САРЫН 11. БААСАН ГАРАГ. № 67 (7564)

Б.Гарьд

Үндэсний баялгийн сан хоосон байх уу, хоолтой болох уу гэдэг эгзэгтэй үе дээрээ байна. Энэ сангийн “үндсэн меню” нь стратегийн ордууд байхаар хуульчилсан.
“…Стратегийн орд бол энэ” гэдгийг тодорхойлсон УИХ-ын тогтоол хоёр хавсралттай. Нэг дэх хавсралтаар 15 ордыг шууд нэрлээд тогтоочихсон. Сүүлд, 2015 онд Гацууртын ордыг нэмсэн. Тэгээд 16 болж байгаа юм. Хоёр дахь нь 39 ордыг “…Нөөц” хэмээн зарласан. Өөрөөр хэлбэл, цаг тухайд нь УИХ-аар оруулж эхний 15 шиг статустай болгохоор шийдсэн байдаг.
УИХ-аас Үндсэн хуульд 2019 онд өөрчлөлт хийж, 2024 онд Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийг баталсан. Хамтарсан Засгийн газар түүнийг хэрэгжүүлэх үүрэгтэй. Ингээд Үндэсний баялгийн сангаа санхүүжүүлэх гэтэл стратегийн ордуудын дийлэнхийг нь салгаж аваад арилжээ.
УИХ-ын тогтоолын нэг дэх хавсралтын 16 ордоос дөнгөж долоо нь төрийн мэдэлд хагас дутуу байна. Нөгөө ес нь хувь хүмүүст очжээ. Одоо яриад байгаа Ухаахудаг бол төрд байгаа гэх долоогийн нэг Тавантолгойн ордын нэгээхэн хэсэг юм. Тэгсэн атлаа Тавантолгойн ордынхоо өрөм нь байдаг. Тэгээд бас хууль бусаар хувийнхны мэдэлд оччихсон. Ийм шалтгаануудаар Ухаахудагийг төр авч, Үндэсний баялгийн санг санхүүжүүлэх нь тодорхой болсон. Зэрэгцээд Төгрөг нуурын ордын асуудал гарч ирэв. Энэ орд нь стратегийн ордуудыг тогтоосон УИХ-ын 2007 оны тогтоолын хоёр дахь хавсралтад бичсэн 39 ордын нэг юм. Төгрөг нуурын ордын танилцуулгыг харахад яахын аргагүй стратегийн орд байх шалтгаан нь энгийн хүн ч ойлгохоор юм байна лээ. Нөөц арвин, Улаанбаатарт ойрхон, нүүрсний чанарын судалгаагаар бараг л “утаагүй түлш” аж. Гэвч тус ордыг гадагш нь худалдчихсан “сураг” байна. Төгрөг нуурын ордыг ийш тийш болгосон асуудалтай Төрийн тэргүүн асан Х.Баттулга холбогдсон. Түүнтэй энэ сэдвээр “барилдах” учраагаар ЗГХЭГ-ын дарга Г.Учрал тодорсон. Н.Учрал түүнийг “…Төгрөг нуурын ордыг учрыг ол” гэж шахаад байгаа юм.
Харин Х.Баттулга 2-3 хоногийн өмнө хэвлэлээр “…Би сая орон нутгаар явахдаа Үндэсний баялгийн санд стратегийн ордуудыг өгье гэж ярьж явсан. Энэ дотор Төгрөг нуурын орд ч бий. Ухаахудаг ч бий. Үүнийгээ өгөөд Үндэсний баялгийн сангаа арвижуулъя гэж байгаа юм. Ингээд яваад ирсэн чинь Н.Учрал “…Төгрөг нуураа өг” гэх юм. Төгрөг нуурын орд минийх гэдгийг батлах юм бол би 100 хувь өгье. Бусад нь Ухаахудагийг бас 100 хувь өгчих. Уг нь би Засгийн газрыг дэмжээд, Үндэсний баялгийн санг арвижуулъя гэж байгаа шүү дээ” гэж ярив. Харин Ухаахудагийнхан Үндэсний баялгийн санд өгнө, өгөхгүй гэж ямар нэг зүйл хэлээгүй л байна. Ямартай ч ингээд харж байхад стратегийн ордуудад эзэн суусан хүмүүс “…Би өгье, чи ч өг” гээд бие биетэйгээ барьцаад эхэлж байна.

 

Эх сурвалж: "Зууны мэдээ" сонин

2025 ОНЫ ДӨРӨВДҮГЭЭР САРЫН 11. БААСАН ГАРАГ. № 67 (7564)

УИХ-ын гишүүн О.Батнайрамдалтай ярилцлаа.

---

-Та Боловсролын зээлийн сангийн журамд өөрчлөлт оруулах ажлын хэсгийн гишүүн. Энэ журмыг хэрхэн өөрчлөхөөр төлөвлөж буй талаар ярилцъя?

-Боловсролын зээлийн сан дээр сүүлийн хоёр жил маш олон асуудал байсныг бид бүгдээрээ ойлгосон. Том дүнгээр нь аваад үзэхээр, энэхүү сан 1992 онд байгуулагдсанаас хойш бараг 30 гаруй жилийн хугацаанд давхардсан тоогоор 1.4 сая орчим суралцагчид хүрсэн байна. Нийт 1.3 их наяд төгрөг тухайн суралцагчдыг гадаад, дотоодод боловсрол эзэмшихэд зарцуулагджээ. Нэг талаасаа хүртээмжтэй байсан ч нөгөө талаасаа маш их асуудал дагуулж ирсэн байна. Сонирхолтой статистик дурдахад, татвар төлөгчдийн 1.3 их наяд төгрөг зарцуулагдсаны 70 хувь нь дотоодын суралцагчдад, үлдсэн 30 хувь буюу 440 орчим тэрбум төгрөг гадаадад суралцсан 3700-хан суралцагчдад зарцуулагдсан байна.

-Гадаадад суралцагчдын тоо харьцангуй бага байжээ?

-Тийм ээ. Гэхдээ харьцангуй том төсөв гадаадад суралцагчдад зарцуулагдсан гэсэн үг.

-БЗС-гийн шалгуур өнөөдрийг хүртэл хэдэн журмаар зохицуулагдаж ирсэн бэ?

-Олгож буй бүтээгдэхүүний тэтгэлэг, зээл, бусад тусламжууд бүгд нэгхэн журмаар зохицуулагдаж иржээ. Тэр журмыг ажлын хэсгийн хүрээнд ухаад төнхөөд үзэхээр 27 орчим хуудас. Гэхдээ 30-аад жилийн хугацаанд 28 удаа нэмэлт, өөрчлөлт орсоор байгаад уншаад ойлгоход хүнд болчихсон, өөрөө хүнд суртал болчихсон журам байхгүй юу. Би 10-аад удаа уншсан, одоо хүртэл яагаад гэсэн асуултууд их байна. Тэр журмыг хэрэглэгчид нь оюутан суралцагчид. Тэд битгий хэл мэргэжлийн хуульч уншаад ойлгохгүй хэмжээнд хүрсэн.

Ингэж олон удаа нэмэлт, өөрчлөлт орсоор байгаад сэглэгдсэн журам байгаа юм. Ийм журам дээр дахиад нэг жаахан засвар, дахиад нэг засвар гээд яваад байж. Тэгэхээр дахин жаахан засвар ороод, 2025 оны элсэлт явагдана гэхээр өөрөө шударга бус болчихож байгаа юм. Байнгын хороон дээр ажлын хэсгээс өгсөн чиглэл гэвэл энэ журмаа бүр халаад, цоо шинэ, үндсэн хэрэглэгч болох суралцагчаа төв болгосон, маш ойлгомжтой, цэгцтэй, сонгон шалгаруулалт нь шударга, ил тод, ашиг сонирхлоос ангид, үндэслэл бүхий байх зарчмын хүрээнд явагдах ёстой гэсэн шаардлагыг Засгийн газарт тавьсан.

-Энэ онд улсын төсөвт хэдэн төгрөг тусгасан бэ?

-2025 оны төсөлд БЗС-д 158.4 тэрбум төгрөг туссан. БЗС-гийн 33 жилийн хугацаанд хамгийн өндөр төсөв батлагдсан жил. Энэ нэг талаасаа маш сайшаалтай. Нэг ёсондоо боловсрол руу татвар төлөгчдийн мөнгөөр хөрөнгө оруулалт хийж байна гэсэн үг. Сонголт шалгаруулалт, зарцуулалт маш ил тод, шударга явах ёстой. Энэ дээр оюутан суралцагчид, аав ээж нарын маш том хүлээлт бий. БЗС-гийн зарцуулалт зөв хүмүүстээ очиж байсан бол өнөөдөр Монголын дүр төрх ийм байхгүй л болов уу. Яагаад вэ гэвэл шийдэл болгоны ард хүн л байдаг. Хүний ур чадвар боловсролоор дамжиж ирж байдаг. Тийм учраас энэ санг хэл ам дагуулсан ч хамаагүй бид заавал зөв болгож авах ёстой.

-Гадны орнууд БЗС-гаа яаж удирддаг жишиг байна вэ?

-Бид Парламентын судалгааны хүрээлэнгээр БЗС бусад улсад ямар жишигтэй байдаг вэ, жишээлбэл эргэн төлөлт, асуудлуудаа яаж шийддэг вэ гээд судалгаа хийлгэсэн л дээ. Америк, Герман, Хятад, БНСУ, Малайз, Азербайжан зэрэг хөгжилтэй, хөгжилгүй янз бүрийн орны жишээг авч үзсэн. Бүгдэд нь БЗС шиг татвар төлөгчдийн мөнгөөр хөрөнгөждөг, боловсролд хөрөнгө оруулдаг сангууд байна. Яг л зээл, тэтгэлэг, буцалтүй тусламж олгодог. Бүгдээрээ л улсынхаа Боловсролын яамны дэргэд байрладаг сангууд. Оюутан сурагчдаа, боловсон хүчний бодлогоор дэмждэг олон орон байна. Тэнд юу ойлгомжтой байна вэ гэхээр татвар төлөгчдийн мөнгө зээл хэлбэрээр очсон бол заавал эргэн төлөгддөг. Эргэн төлөгдөхгүй бол хариуцлагын механизм нь ажилладаг байна. Тэрнээс биш зээл авчихаад, түүнийг хэн нэг албан тушаалтан дур мэдэж чөлөөлдөг, эсвэл тэрийгээ тэтгэлэг гэж ойлгодог зөрүүтэй ойлголт байхгүй байна.

-Дээрх улсуудад хариуцлагын механизм нь яаж ажиллаж байна вэ?

-Зээлээ төлөхгүй бол хүү нь өсдөг. Эсвэл зээлжих зэрэглэл нь буурдаг хариуцлагын механизмыг маш ойлгомжтой тусгаж өгсөн байдаг юм билээ. Буцалтгүй тусламж мэдээж илүү зорилтот бүлэг рүүгээ чиглэсэн. Тэтгэлэг нь олон улсын жишгээр аваад үзвэл хоёр төрөл байгаа юм. Нэг нь хэрэгцээн дээр суурилсан буюу тэр хүүхдэд санхүүгийн дэмжлэг зайлшгүй шаардлагатай бол, нөгөөх нь мерит буюу авьяас чадварыг нь үнэлэн олгодог. Хэлбэрүүдийн хувьд Монголд бүх төрөл байдаг мөртлөө сонгон шалгаруулалт, хяналтын механизм нь сул ажилладаг. Үүнтэй холбоотойгоор татвар төлөгчдийн мөнгөнд дэндүү хайнга хандаж байгаа асуудал гараад байгаа юм. Тэгэхээр бид нэгд, 2025 оны БЗС-гийн шалгаруулалт шинэ журмаар, маш ойлгомжтой, шударга, ард түмний нүдэн дээр ил тод явах ёстой. Хоёрдугаарт, БЗС-гийн шугамаар гадаадад сурчихаад, эргэж ирээгүй тэр чигтээ явсан олон оюутан байна.

-Бүр гадны иргэн шилтэй болсон нь ч цөөнгүй байх шиг байсан?

-Энэ бол хүний Үндсэн хуулиар олгогдсон эрх. Тийм тохиолдолд тэр хүүхдэд сонголтыг нь л өгөх ёстой. Санхүүжилтээ эргэн төлөөд, дараагийн хүүхэд явах боломжийг олгох сонголтыг бид хийж өгөх ёстой. Дээрээс нь сонгон шалгаруултын асуудал байна. Ялангуяа гадаадын зээл, тэтгэлгийн сонгон шалгаруулалт нийт гомдлын 70, 80 хувь байдаг. Урьд нь дэлхийн том сургууль төгссөн хүүхдүүдээс ярилцлага аваад, эсээ, оноог нь аваад дахиад нэг их сургуульд тэнцэхэд бүрдүүлэх материал өгдөг юм шиг л шалгаруулалт явдаг байсан. Энэ болгонд нугалаа, авлига, арын хаалга, ашиг сонирхол зөрчил орж ирдэг.

-Хэл ам дагуулсан сүүлиййн хоёр жилд ямар өөрчлөлтүүд орсон бэ?

-Өнөөдрийн сонгон шалгаруулалтын оноожуулалтын 80 хувь нь тухайн сургуулийн дэлхийн эрэмбээс хамаардаг. Үлдсэн 20 хувь нь ерөнхий мэдлэгийн тестээр жагсаадаг. Энэ талаар бид маш олон оюутнуудтай ярилцсан. Миний хувьд ЕБС-ийн бараг 50 гаруй сургуулийн, томоохон их дээд сургуулийн нийтдээ бараг 9000 гаруй оюутантай уулзаж, санаа оноог нь сонслоо л доо. Оюутнуудаас маш ухаалаг шийдлүүд гарч байна. Тэд өөрсдөө үндсэн хэрэглэгчид учраас шийдлээ мэдэж байгаа байхгүй юу. Үнэлэхдээ дэлхийн сургуулийн эрэмбэ харах нь чухал. Эрэмбэ нь дэлхийн сургууль хэн нэгнээс үл хамааран дэлхийд хэдэд жагсдаг нь жишээлбэл дөрөв, таван мянган сургуулийг эрэмбэлсэн эрэмбээс авахад ямар ч асуудалгүй байгаа юм. Түүн дээр оноожуулалтынхаа тодорхой 30 ч юм уу хувийг, дээрээс нь тухайн оюутанд тухайн сургуулиасаа тэтгэлэг авсан бол урамшуулах ёстой. Тэтгэлэг авсандаа тэр хүүхэд нэгдүгээрт, урамшуулал авах ёстой. Хоёрдугаарт, үлдсэн төлбөрийг нь төлсөн ч төр талдаа ашигтай. Тэгэхээр авсан тэтгэлгийн хэмжээгээр онооны урамшуулал авах ёстой. Гуравдугаарт, тухайн сургуулийн нийт төлбөрийн хэмжээ гэсэн гурван үндсэн шаардлага байх хэрэгтэй гэж үзэж байгаа юм.

-Нийт төлбөрийн хэмжээ яагаад чухал вэ?

-Дэлхийн нийт сургуулиуд дотор тухайн сургуулийн бодлогоосоо, амьдрах нөхцөлөөс хамаараад нийт төлбөрийн хэмжээ өдөр, шөнө шиг ялгаатай байдаг. Жишээлбэл, АНУ-ын Стэнфордын их сургуульд бакалавраар сурахад бараг 1.2 тэрбум төгрөг буюу бараг 300 орчим мянган ам.доллар байна. Гэтэл Азийн бараг нэг номерын сургууль гэж нэрлэгддэг Токиогийн их сургуулийн нэг жилийн программ нь л 20 мянга орчим ам.доллар. Хоёулаа дэлхийд эхний 30-д эрэмбэлэгддэг сургуулиуд. Магадгүй Стэнфорд руу нэг оюутан явах төлбөрөөр бид Токиогийн их сургууль руу бараг дөрвөн оюутан явуулж болохоор байна. Тэгэхээр энэ төлбөрийн хэмжээг нь оноожуулалтад нь жин болгож өгөх хэрэгтэй гэсэн зохицуулалтыг тусгаж өгсөн байгаа юм. Ингэснээр нэг талдаа, оюутан суралцагчдаа илүү урамшуулсан байдлаар, нөгөө талдаа хязгаарлалттай төсвөөр аль болох олон хүүхдээ Монгол Улс суралцуулах чиглэл рүү нь хандуулах нь зөв юм аа гэж бид бүхэн оруулсан.

-Боловсролын багц хуульд багш, ажилтны хүүхдүүдийг суралцахад төрөөс дэмжлэг үзүүлнэ гэж заасан. Энэ тухайд?

-Энэ дээр Засгийн газраас баталсан журмыг шинэчлэн өөрчлөх, сайжруулах шаардлага үүсчээ гэж үзсэн. Жишээлбэл, тасралтгүй 15 жил ажилласан багшийн хүүхэд гэж бий. Тасралтгүй 15 жил гэдэг нь дунд нь нэг сарын ч юм уу завсарлага авах ёсгүй юм шиг, энэ мэтчилэн маргаантай асуудлуудыг засах шаардлага байгаа юм. Мөн малчнаар 10-аас доошгүй жил ажилласан малчны нэг хүүхдийг мал аж ахуй, бэлчээр судлалын чиглэлээр суралцахад нь төрөөс үнэ төлбөргүй сургана гээд хуулиндаа заасан. Энэ хууль хэрэгжих ёстой. БЗСгаар дамжаад энэ санхүүжилт хийгдэх ёстой. Эдгээрийг хийх ёстой юм гэсэн агуулгуудыг тусггасан байнгын хорооны тогтоолыг Засгийн газар руу чиглэл өгч явуулсан.

-БЗС-гаар дамжиж гадаад, дотоодод суралцагсдын зээлийн эргэн төлөлт хэдэн хувьтай байна вэ?

-Сонгон шалгаруулал таас гадна дараагийн том асуудал зээлийн эргэн төлөлт. Дотоодод зээлээр хамгийн их оюутан суралцсан ч эргэн төлөлт нь 98 хувьтай, хангалттай түвшинд байна. Зээлээ эргэн төлөхгүй байгаа бол Монголбанкны зээлийн мэдээллийн санд ордог. Хариуцлагын механизм бүрдсэн гэсэн үг. Сүүлийн 10 жил ингэж явж ирсэн. Урьд өмнө нь дипломыг нь хурааж авчихаад, зээлээ эргэн төл гээд өгдөггүй байсан. Одоо БЗС дээр сүүлийн 10 жилийн хугацаанд 15 мянган диплом хураалттай байна. Тэрийг ирж авдаг хүн байхгүй болсон. Гадаадад суралцагсдын тухайд, асуудал болгож тавихаас өмнө зээлийн эргэн төлөлт гэж байдаггүй байсан. Тэдгээр хүүхдүүдийн араас хөөцөлдөж, архив үүсгэсэн ч тохиолол байхгүй байна. Тэр чигт нь хаячихсан. Татвар төлөгчдийн мөнгөнд дэндүү хайхрамжгүй хандсан эс үйлдэхүй гэж хэлэхээс өөр аргагүй. Дотоодын оюутнуудтай харьцуулахад хэт ялгавартай хандсан, хүний эрх зөрчсөн асуудал.

-Дотоодын оюутнуудад гадаадын оюутнуудтай харьцуулахад 10 дахин бага зээл өгчихөөд, араас нь Монголбанк, дипломыг нь хураана гээд мөшгөдөг. Гадаад явсан хүүхдүүдийг яагаад тэр чигт нь хаяж байгаа юм бэ гэсэн асуулт гарч ирж байна?

-Энэ бүхний тайлбар ерөөсөө л ашиг сонирхол байхгүй юу. Ашиг сонирхлоор явсан хүүхдүүдийн араас хэн ч хөөцөлдөхийг хүсээгүй. Бодвол хөөн хэлэлцэх хугацаа гэж байдаг, тэр нь дуусахаар асуудал шийдэгдчихнэ гэж сүүлийн 30-аад жилд гадаад зээл дээр хандаж ирсэн. Сүүлийн хоёр жил асуудал дэвшүүлснээс хойш эргэн төлөлтийг шаардаж эхэлсэн. Үүнээс хойш 12 орчим тэрбум төгрөг эргэн төлөгдсөн. 440 тэрбумаас 12 нь төлөгдөөд, урдахтайгаа нийлээд 14 тэрбумын л төлөлт хийгдсэн. Тухайн үед 360 орчим тэрбум төгрөг байсан, сүүлд Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит тэтгэлэг нэмэг дээд 440 болсон. Эргэн төлөлт 4 хувьтай байна. Харьцуулахад дэндүү чамлалттай байгаа биз дээ. Эндээс харахад хариуцлагын механизм огт байхгүй байсан байна. Монголбанкны Зээлийн мэдээллийн санд гадаадад суралцагсдын зээлийн мэдээлэл одоо хүртэл ороогүй байна. Бид хоёрын ярилцаж буй энэ цаг хугацаа хүртэл “Оруулна аа” гэж Боловсролын яам ярьсаар хоёр жил болж байна. Огт ажил хэрэг болохгүй байна. Энийгээ яаралтай ажил хэрэг болгооч ээ. Энэ нь явж явж оюутан суралцагсдын эрхийг зөрчсөн асуудал болж хөндөгдөж байна. Хэт ялгавартай. Дотоодын суралцагсад, гадаадынх ялгаагүй адил зээл бол зээл. Энэ хэт ялгавартай байдлыг яаралтай зогсоох ёстой. Энэ нь хүний эрхийн зөрчил гэж бид бас үзэж байгаа юм.

Эх сурвалж: “Өдрийн сонин”

Д.Эрдэнэтуяа

Ерөнхий сайдын захирамжаар тулгамдаж буй асуудлыг шуурхай шийдвэрлэх үүрэг бүхий ажлын хэсэг Уул уурхайн бүтээгдэхүүний экспортыг нэмэгдүүлэх, гадаад валютын улсын нөөцийг өсгөх чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх цогц арга хэмжээ хэрэгжүүлж Засгийн газрын хуралдаан бүрд танилцуулга мэдээлэл өгч буй.

Сангийн сайд Б.Жавхлан, "Энэ сарын 7-ны байдлаар, гадаад валютын нөөц 5 тэрбум ам.доллар буюу өмнөх долоо хоногийн түвшинд хадгалагдаж байна. Монгол Улсын экспорт өнгөрсөн долоо хоногтой харьцуулахад 9 хувиар өсөж, 237 сая ам.долларт хүрсэн. Үүнд зэсийн баяжмалын экспорт, ялангуяа, “Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ-ын экспорт өмнөх долоо хоногоос 19 сая ам.доллараар нэмэгдсэн нь нөлөөлсөн" гэв.

Тэрбээр ажлын хэсгээс цаашид авч хэрэгжүүлэх зарим ажлуудын талаар тус хуралдаанд танилцуулж, экспортын бүтээгдэхүүний өртгийг бууруулж, өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх, ашигт малтмалын экспортод тулгарч буй тээвэрлэлт, агуулах, биржийн арилжаанд үүсээд буй хүндрэл зэрэг хэд хэдэн асуудлыг шийдвэрлэхээр ажиллаж байгаагаа хэллээ.

Засгийн газрын ээлжит хуралдаан 2025 оны дөрөвдүгээр сарын 09-нд болж дараах асуудлуудыг хэлэлцэн шийдвэрлэлээ.

Сангийн сайд Б.Жавхлан: Өнгөрсөн гуравдугаар сард экспорт нэмэгдсэн

Монгол Улсын Ерөнхий сайдын захирамжаар экспортыг нэмэгдүүлж, тулгамдаж буй асуудлыг шуурхай шийдвэрлэх үүрэг бүхий Ажлын хэсэг Уул уурхайн бүтээгдэхүүний экспортыг нэмэгдүүлэх, гадаад валютын улсын нөөцийг өсгөх чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх цогц арга хэмжээ хэрэгжүүлж Засгийн газрын хуралдаан бүрд танилцуулга мэдээлэл өгч буй.

Гадаад валютын албан нөөц энэ сарын 07-ны байдлаар таван тэрбум ам.доллар буюу өмнөх долоо хоногийн түвшинд байна.

Монгол Улсын экспорт өнгөрсөн долоо хоногтой харьцуулахад есөн хувиар өсөж, 237 сая ам.долларт хүрсэн. Үүнд зэсийн баяжмалын экспорт, ялангуяа, “Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ-ын экспорт өмнөх долоо хоногоос 19 сая ам.доллараар нэмэгдсэн нь нөлөөлжээ.

^[1]

Ажлын хэсгээс цаашид авч хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний талаар тус хуралдаанд танилцуулж, экспортын бүтээгдэхүүний өртгийг бууруулж, өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх, ашигт малтмалын экспортод тулгарч буй тээвэрлэлт, агуулах, биржийн арилжаанд үүсээд буй хүндрэл зэрэг хэд хэдэн асуудлыг шийдвэрлэхээр ажиллаж байгааг Сангийн сайд мэдээллээ.

Тавантолгойн дулааны цахилгаан станц төслийн талаар танилцууллаа

Тавантолгойн дулааны цахилгаан станц төслийн явцыг Эрчим хүчний сайд Б.Чойжилсүрэн танилцууллаа. Монгол Улсын Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр болон Шинэ сэргэлтийн бодлогод Оюутолгой болон Тавантолгойн орд газрууд, бусад стратегийн ач холбогдолтой өмнөд бүс нутгийн уул уурхайн төслийн цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээг дотоодоос хангах боломжийг бүрдүүлэх зорилгоор Тавантолгойн 450 МВт-ын дулааны цахилгаан станц барихаар туссан.

Станцын барилга угсралтын ажлын гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах тендерийг 2023 оны зургадугаар сард зарласан боловч тендерт оролцогчдын зүгээс шүүхэд нэхэмжлэл гаргаж маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагаа 2024 оны арванхоёрдугаар сар хүртэл үргэлжилж Улсын дээд шүүхийн хяналтын шатны тогтоолоор нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгосон. Төслийн барилга угсралтын ажлын гүйцэтгэгч, санхүүжүүлэгчийг сонгон шалгаруулахад тулгамдаж буй асуудлын хүрээнд холбогдох хууль эрх зүйн орчинд өөрчлөлт оруулах арга хэмжээг авч ажиллахыг холбогдох албан тушаалтнуудад даалгалаа.

Н.Учрал: “Төгрөг нуур” ордтой холбоотой татвар төлөхөөс зайлсхийх, мөнгө угаах, залилах, авлига, ашиг сонирхлын зөрчил үүсгэсэн байж болзошгүй асуудлыг шалгуулна

“Тодорхой ордыг стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордод хамааруулах тухай” Улсын Их Хурлын 2007 оны 27 дугаар тогтоолын хавсралтад заасан Төв аймгийн Баян суманд байршилтай “Төгрөг нуур” нүүрсний ордтой холбоотой асуудлыг Монгол Улсын сайд, ЗГХЭГ-ын дарга Н.Учрал танилцууллаа.

^[2]

“Төгрөг нуур” нүүрсний ордын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч “Төгрөгнуурын энержи” ХХК-ийн хувьцаа эзэмшигч болох “САМЕХ” ХХК нь татвар төлөхөөс зайлсхийх, мөнгө угаах, залилах, авлига, ашиг сонирхлын зөрчил үүсгэсэн болон бусад гэмт хэрэг, зөрчил үйлдсэн байж болзошгүй асуудлыг хууль хяналтын байгууллагаар шалгуулна.

Шаардлагатай тохиолдолд санхүү, эдийн засгийн шинжилгээний зөвлөх үйлчилгээ авахыг Монгол Улсын сайд, ЗГХЭГ-ын дарга Н.Учралд, тус асуудлаар мэдээлэл солилцох, эрх зүйн туслалцаа харилцан үзүүлэх чиглэлээр Британийн Виржинийн арлууд болон Кайманы арлууд, Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Засаг Захиргааны Онцгой Бүс Хонконг, Бүгд Найрамдах Сингапур Улс зэрэг улсын хууль хяналтын байгууллагатай хамтран ажиллах арга хэмжээ авахыг Хууль зүй, дотоодын хэргийн сайд О.Алтангэрэлд, “Тодорхой ордыг стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордод хамааруулах тухай” УИХ-ын тогтоолд заасан ашигт малтмалын ордуудыг стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордод хамааруулах эсэх асуудлыг судалж, холбогдох шийдвэрийн төслийг яаралтай боловсруулан Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцүүлэхийг Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд Ц.Туваанд тус тус даалгалаа.

Мөн ЗГХЭГ-ын дарга Н.Учрал “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн ногдол ашгийг маргаашаас иргэдийн данс руу шилжүүлнэ” гэж мэдэгдлээ. Тэрбээр “Ногдол ашиг тараах тухай шийдвэр энэ сарын 4-нд албажсан. Шийдвэр гарсантай холбогдуулж 7 хоногийн хугацаанд иргэдээс И-Монголиа системээр дамжуулж, ногдол ашгаа бэлэн мөнгөөр, хуримтлалын данс руугаа шилжүүлэн авах, хандивлах эсэх гэсэн гурван асуулгаар саналыг нь авлаа. Иргэдийн дийлэнх нь ямар нэг сонголт хийгээгүй буюу дансандаа авах гэсэн хувилбарыг сонгосон байна.

Энэ сард татварын дараах дүнгээр 93,500 төгрөг тараана. Цаашид бид Баялгийн сангийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулж, хувьцаа эзэмшигчдэд олон хувилбарыг санал болгохоор ажиллаж байна" гэв.

“Эрдэнэс Тавантолгой” ХК өнгөрсөн оны цэвэр ашгаас 1072 хувьцаатай иргэн бүрд 350 мянган төгрөгийн ногдол ашгийг гурав хуваан олгохоор шийдвэрлэсэн юм. 

УИХ-ын Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны энэ сарын 8-ны өдрийн хуралдаанд Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн сайд Ж.Энхбаяр “Хаврын тариалалтын бэлтгэл ажил” сэдвээр мэдээлэл хийв.

Хаврын тариалалтын бэлтгэл ажлын хувьд улсын хэмжээнд 2025 онд нийт 655.5 мянган га талбайд тариалалт хийхээс үр тариа 360.7 мянган га-д, төмс 20.1 мянган га-д, хүнсний ногоо 18.8 мянган га-д, тэжээл 141.1 мянган га-д, тосны ургамал 103.7 мянган га-д, жимс жимсгэнэ 7.9 мянган га-д тус тус тариалахаар ажиллаж байна. Малын тэжээлийн тогтвортой хангамжийг бүрдүүлэх, сэлгээний таримлын нэр төрөл, экспортод чиглэсэн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх зорилгоор атар газрыг тариалангийн эргэлтэд оруулах ажлыг зохион байгуулж байгааг салбарын сайд мэдээлэлдээ дурдав.

Түүнчлэн улсын хэмжээнд нийт 45.4 мянган тонн үрийн улаанбуудайн нөөцтэй байгаагаас тариалан бүхий аж ахуйн нэгжүүдэд 35.0 мянган тонн, “Хөдөө аж ахуйн корпораци” ТӨХХК-д 3.5 мянган тонн, үр үржүүлгийн аж ахуйн нэгжүүдэд арилжааны зориулалттай 7.0 мянган тонн үр хадгалж байна. Тариалангийн долоон аж ахуйн нэгж 4.3 мянган тонн үрийн улаанбуудай импортоор авах зөвшөөрөл авсан. Улсын төсвийн 1.4 тэрбум төгрөгөөр зургаан төрлийн тэжээлийн таримлын 360 тонн үр нийлүүлэхээр ажиллаж байгааг дурдав.

Таримлын сэлгээ, малын өндөр уурагт тэжээлийн нөөцийг нэмэгдүүлэх зорилгоор “Хөдөө аж ахуйн корпораци” ТӨХХК есөн төрлийн тэжээлийн таримлын үр 1600 тонны нөөц бүрдүүлэн зээлээр олгосон. Тариалангийн талбайг элэгдэл эвдрэлээс хамгаалах, хөрсний үржил шимийг сайжруулах зорилгоор улсын төсвийн 9.7 тэрбум төгрөгөөр тариалан бүхий аймгуудад нийт 370.8 мянган ширхэг төмөр бетон шон, тэрбум төгрөгөөр дөрвөн байршилд 102.3 км тариалангийн талбайд ойн зурвасыг байгуулахаар төлөвлөөд байгаагаа хэллээ.

Засгийн Газрын хуралдаанаас гарсан шийдвэрийг нэр бүхий сайд нар танилцуулах үеэр Монгол Улсын Сайд, ЗГХЭГ-ын дарга Н.Учрал: "Монгол Улсын төрийн тэргүүнээр ажиллаж байсан Х.Баттулга гуайд хандаж хэлье.Та гучин есөн стратегийн ордод хамаардаг Төгрөг нуурын ордыг зарсан чинь үнэн. Зарах зарахдаа Виржини арал, Сингапур, Хонгконгод бүртгэлтэй компаниудаар дамжуулж, үндэстэн дамнасан санхүүгийн схем хийж, 250 сая ам.доллароор зарсан чинь үнэн.

Дээрээс нь та Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан чинь ч үнэн. Мөн баялгийг иргэдэд өгье, байгалийн баялагтаа эзэн болъё гэж ярьж яваа чинь бас үнэн.

Тийм учраас би Баялгийн сангийн ажлын хэсгийн ахлагчийн хувиар та энэ олон компаниудтайгаа өөрөө учир, холбогдлоо олж, асуудлыг шийд гэдэг 7 хоногийн хугацаа өгч байна.

Хэрэв энэ хугацаанд шийдэж чадахгүй бол Засгийн газар хуулийн хүрээнд дараагийн арга хэмжээг авна гэдгээ хэлье” гэсэн билээ.

Тэгвэл Н.Учралын Х.Баттулгад өгсөн 7 хоногийн хугацаа нөгөөдөр дуусах ажээ. Одоогоор Х.Баттулга ямар нэгэн хариу өгөөгүй байна. Гэвч сайн ч муу ч Монгол төрийн тэргүүн байсан хүний хувьд, нөгөөтэйгүүр байгалийн баялаг гэж хамгийн их ярьж явдагийг нь бодсон ч Х.Баттулгыг уг асуудлаа засна гэдэг хүлээлт бага ч гэсэн байгаа юм.

Төмөрбаатарын БАТСАЙХАН

УИХ-ын гишүүн, Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Цогтбаатартай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

 

-Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн төслийг УИХ хэлэлцэхийг дэмжлээ.  Батлагдсанаар цаашид бүх хууль энэ хуулийн дагуу хэлэлцэгдэнэ гэсэн үг.  Энэ удаагийн өөрчлөлтийн гол үзэл санаа, үзэл баримтлал нь байх вэ. Үүнээс яриагаа эхэлье?

-УИХ-аар хэлэлцэх бүх хууль Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн хүрээнд батлагдах учраас үзэл баримтлалаа нэлээд тодорхой болгоход анхаарсан. Аливаа хуульд хүний эрхийг хамгаалах, хангахад чиглэсэн заалтуудыг заавал тусгах шаардлагыг энэ удаагийн нэмэлт өөрчлөлтөд тусгасан байгаа.  Тэгэхээр хууль санаачлагч хүний эрхийн олон шалгуурыг давж хууль батлуулна гэсэн үг.

Бид хүн төвтэй нийгэм  байгуулна гэж олон жил ярьж ирсэн.  Гэвч тодорхой үр дүнд хүрч чадахгүй байгаа нэг шалтгаан нь хууль боловсруулах, батлуулах процессынхоо шалгуурт хүний эрхийг хангах заалтыг заавал тусгах үзэл баримтлалаа бий болгож чадаагүйд байгаа юм.  Одоогийн хүчин төгөлдөр  мөрдөгдөж байгаа хуулиудад хүний эрхийн мэдрэмжгүй, үгүй бол энэ асуудал огт тусгагдаагүй жишээ олон бий.   Энэ талаар ямар нэгэн судалгаа, үнэлгээ ч хийгдээгүй байна.  Уг нь хууль гэдэг батлагдсан даруйдаа Монгол Улсын гурван сая гаруй иргэнд адил тэгш үйлчлэх бодлогын чухал баримт бичиг юм шүү дээ. Тэгэхээр Үндсэн хуулиар олгогдсон хүний эрхийг хэтрүүлэн хязгаарлаж байна уу, үгүй юу гэдэг хамгийн чухал асуудлыг хууль боловсруулахаас эхлээд л дүгнэчихсэн байх ёстой юм.  Мэдээж хууль гэдэг тодорхой хэмжээнд, хуулийнхаа хүрээнд, хүний үйл ажиллагааг зохицуулна. Энэ нь хүний эрх, эрх чөлөөнд нөлөөлөх асуудал гардаг.  Гэхдээ тэр үйл ажиллагаа нь  олон улсын гэрээ конвенц болоод хүний эрхийн шалгууруудад нийцэж байна уу.  Манай Үндсэн хуулийн шалгуурыг хангаж байна уу гэдэг дүгнэлтээ заавал өгч байж хуулиа өргөн барьдаг болно.   Дараагийн нэг чухал асуудал нь хууль батлуулах процесст иргэдийн оролцоог илүү баталгаажуулж өгч байна.

-Одоо мөрдөгдөж байгаа хуульд иргэдийн оролцоог тусгасан байдаг шүү дээ.  Илүү баталгаажуулж өгнө гэхээр ямар байдлаар иргэд хууль батлуулах процесст оролцох боломжтой болж байна вэ?

-Иргэдийн оролцооны асуудал өнөөдрийн үйлчилж байгаа хуульд байгаа ч тунхаг төдий яваад байна.   Цахим хэлбэрээр хуулийн төслөө олон нийтэд хүргэчхээд үүнийгээ иргэдийн оролцоог хангасан гэж үзээд байгаа.  Энэ бол хууль батлах шаардлагыг хангахгүй. Цахимд байршуулсан хуулийн төслийг хэдэн хүн орж харж үзэх боломжтой билээ.  Түүнээс хэдэн хүн нь санал дүгнэлтээ бичих билээ.  Үүнийг олон нийтийн хэлэлцүүлэг явуулсан гэж дүгнэхэд хэцүү биз дээ.  Харин одоогийн нэмэлт өөрчлөлтөөр олон нийтийн бодит хэлэлцүүлэг, иргэдийн саналыг авсан санал дүгнэлтийг заавал хавсаргах шаардлагыг тавина.  Ингэснээр олон нийтийн оролцоог хангах шаардлага нэг шат ахиж байна.  Мөн хүний эрхийг хангасан, хүний эрхийн мэдрэмжтэй хуулиуд батлан гаргахад  ахиц, дэвшил болно.    Түүнчлэн зарим гишүүд хууль санаачилчхаад энд тэндхийн зөвлөх байгууллагуудтай ярьдаг.  Гэтэл тэд нар нь шаардлагад нь хүрэх үү, хүрэхгүй юу. Сонголт бага байх зэрэг асуудал тулгарч байна.   Харин хууль батлагдсанаар УИХ-ын Тамгын газрын дэргэдэх Парламентын сургалт, судалгааны төв дээрх үйлчилгээг үзүүлэх боломжийг нь нээж өгч байна.

-Хууль тогтоомжийн тухай хууль батлагдсан ч эргэж үйлчлэх боломжгүй шүү дээ.  Гэтэл та хүний эрхийг хангах асуудал огт тусгагдаагүй хуулиуд ч хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байна гэж ярилаа. Тэр хуулиудыг засаж сайжруулахад танай байнгын хороо хэрхэн ажиллах вэ?

- Парламентад орж ирэхээр яригдаж байгаа хуулиуд энэ хуулийн үзэл баримтлалын дагуу орж ирнэ гэсэн үг.  Парламент ирэх дөрвөн жилийн үйл ажиллагааныхаа стратеги төлөвлөгөөг боловсруулан баталсан.  Тэр дундаа Үндсэн хуульд байгаа хүн төвтэй хуулийн тогтолцоог бий болгох заалтыг илүү бодитой болгохоор ажиллаж байна.  Үүний нэг чухал хуулийн төсөл нь  Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн нэмэлт өөрчлөлт юм.  Ямартай ч бүх хуульд тавигдах шаардлагууд эхлээд бий болгож байна.  Дараагийн нэг чухал үр дагавар нь манайд маш олон журам үйлчилж байна.  Хууль баталчхаад дагалдах асуудлыг журмаар зохицуулна гээд нөгөө хуульдаа заагаад өгчихдөг.   Үүний уршгаар хуульд заагдсан журмаасаа давсан олон журам бий болж байна.  Хуулиар зөвшөөрөгдөөгүй журмууд ч их гарсан. Өөрөөр хэлбэл, яг одоо Монгол Улс хуулиар биш журмаар зохицуулагддаг улс болчихсон байна.  Үүнийг Хууль зүй, дотоод хэргийн яам хүлээн зөвшөөрч, дүгнэлт гаргасан.  Бүх журам Хууль зүй, дотоод хэргийн яам дээр бүртгэлтэй байх ёстой.  Гэтэл огт бүртгэлгүй 800 гаруй журам байна.  Тэгэхлээр энэ олон эмх замбараагүй журам ч  Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн төслийн хүрээнд  цэгцлэгдэнэ.  Ямар нэгэн хуулийн мандатгүй, хүний эрхийг хязгаарласан журам байж болохгүй.

-Манай улсад мөрдөгдөж байгаа хуулиудын чанартай, чанаргүйн тухай асуудал сүүлийн үед их хөндөгдөж байна.  Чанаргүй хууль олон байна гэдэгтэй та санал нийлэх үү?

-Бодит амьдрал дээр зарим хуулиа бүрэн гүйцэд хэрэгжихгүй байна.  Үгүй бол хуулиуд хэтэрхий ерөнхий байна гэдэгтэй санал нийлнэ.  Тухайлбал, эрчим хүчний тухай хууль байна.  Саяхан хэлэлцэхэд Монгол Улсын эрчим хүчний салбарыг зохицуулж байгаа үндсэн суурь хууль нь дөрөв хуудастай байна. Гэсэн атлаа маш олон журмаар зохицуулагдаж байна.  Уг нь эрчим хүч хэрэглэж байгаа хэрэглэгч эрхээ бүрэн дүүрэн эдлээд, тав тухтай орчинд ажиллаж амьдрах эрхтэй.  Бизнес эрхлэгч нар ч өөрт хэрэгтэй эрчим хүчээ эргэлтэд оруулж, бизнесээ хөгжүүлэх эрхтэй. Гэтэл салбар нь хуулиар биш журмаар зохицуулагдаад байхаар эдийн засгийн эрх чөлөөнд нь ч нөлөөлж байна.  Уг нь хэн нэгэн албан тушаалтны үзэмжээр гаргасан журмаар биш хуулиар зохицуулагдах ёстой олон асуудал тэнд байна.  Аливаа зүйл хуулийн хүрээнд байна гэдэг нь илүү ойлгомжтой,  баталгаатай, тогтвортой эрх зүйн орчин бүрдэх эхлэл юм.  Журмыг өөрчлөх нь нэг даргын л шийдвэр.  Гэтэл хууль бол 126 хүний шалгуураар дамжиж орж ирнэ шүү дээ.  Гэхдээ үүгээр бүх журмыг үгүйсгэж байгаа юм биш шүү. Журмууд зөвхөн хуульд заагдсан хэм хэмжээнд үйлчлэх ёстой.   Түүнээс биш нэг журам бодож байгаад толгойноосоо гаргаад тавьчихдаг байж болохгүй. Төрийн дунд шатны дарга нарын дур мэдэн гаргасан тэдгээр 850 журмын хор уршиг гэвэл олон улсын байгууллагын судалгаагаар Монгол Улс авлигын төсөөллийн индексээр хэдэн байр ухарсны шууд нөлөө нь энэ гэж хэлье. Ямар ч хуулиар олгоогүй эрхийг тэд дотооддоо журам гаргаад хүнд суртлыг үүсгэж, энэ эргээд авлига өгөх зайлшгүй нөхцлийг бий болгож байна.

-УИХ-ын чуулганаар Засгийн газрын үйл ажиллагааны мөрийн хөтөлбөр, тайлан зэргийг хэлэлцэж байна. Томоохон төслүүд дээр сайн ажиллаж байгаа ч  хүний эрхийн чиглэлд маш дутмаг байна гэдэг асуудлыг чуулган дээр гишүүд хэлсэн. Та ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Дутмаг гэж дүгнэж боломгүй байна.  Барууны өндөр хөгжилтэй,  эрх чөлөөт нийгэм, эрх чөлөөт тогтолцоотой орнуудыг авч үзэхэд тэнд хүн ямар эрх чөлөөтэй амьдарч байгаа юм, тэр эрх чөлөөг ч гэсэн монгол хүн бүрэн дүүрэн эдлэх ёстой.   Ингэхийн тулд манай улс хөгжлөөрөө нийгмийн үзүүлэлтүүдээрээ тэр улс орнуудын түвшинд хүрсэн байх нь чухал.  Гэтэл бид тэр хэмжээнд хүрсэн байгаа бил үү. Болоогүй л байна шүү дээ. Ийм л баримжаатай байна.   Эрх чөлөөтэй өндөр хөгжилтэй нийгэмд хүрээсэй гэж иргэн бүр бодож байгаа.  Хуулиуддаа тийм баримжаа гаргаж батлаад явах хэрэгтэй.  Хүний эрхийн салбарт мэдээж хийх юм зөндөө байгаа. Дутуу дулимаг зүйл олон байна. Гэхдээ бид том зорилго тавьж, том рүү тэмүүлж явах ёстой.

-Та хүний эрхийн тэмцэлд ханаж болдоггүй гэж хэлж байсан шүү дээ?

-Тийм ээ. Бидний хамгийн том дайсан бол хүний эрх хангагдсан гэж дүгнэх үзэл санаа юм.  Барууныхан Монгол Улс ардчилсан улс болжээ гээд жаахан магтаад эхлэхээр хүний эрх нь тэгвэл хангагдсан гээд сэтгэл ханачхаад яваад байдаг. Тэр жинхэнэ хүний эрхийн хамгийн том дайсан шүү дээ.

-Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн төсөлд хууль батлахдаа олон нийтийн санаа бодлыг заавал тусгах асуудал багтаж байгаа.  Тэгвэл олон нийт энэ процесст хэр бэлэн бол.  Та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Олон нийт бэлэн болоогүй байна гээд суугаад байхгүй, очиж заавал асууна.  Зарим иргэд хүний эрхийн тогтолцоог бүрэн ойлгохгүй,  өөрсдөө эрхээ хязгаарлуулах юм ярьдаг хүмүүс бий.   Тухайлбал, иргэний үүргийн тухай хэн ч ярихгүй байгаа биз. Хүний эрх дотор үүрэг гэдэг агуулга нь хамт орчихсон эрх зүйн салбарыг бүхэлд нь нэрлэж байна шүү дээ.  Гэтэл үүргийн ойлголт нь аль хэдийн мартагдаад зөвхөн эрхээ л яриад байдаг. Тэр хүмүүс өөрийнхөө үзэл бодлыг зөв буруу гэж бодохгүй, өөрийнх нь эрхийн тухай яригдаж байхад үзэл бодлоо илэрхийлж аливаа хууль санал дүгнэлтээ оруулах нь ардчилсан нийгмийн нэг зарчим шүү дээ.   Хууль тогтоогчид бүх байр суурийг нэгтгээд амьдрал дээр яг ийм ийм өнцгүүд байна шүү гээд тэндээсээ авах гэхийн ухаанаар хандана шүү дээ. Хууль тогтоогч гэдэг чинь олон талын байр суурийг авч, сайн жишгүүдтэйгээ уялдуулж хүний эрхийн норм дүрмийг тогтоосон шингээсэн хуулиудаа баталж гаргах ёстой юм.  Хүний эрхийн тухай ойлголт ч байхгүй хүн хүний эрхийг бүрэн эдэлж амьдардаг нийгмийг л байгуулах ёстой.  Өөрөө ч мэдэхгүй тэр эрх нь өөрөөс нь асуухгүй өөрт нь үйлчлээд явж байдаг тогтолцоог л хүний эрхийн сайн тогтолцоо гэж байгаа юм.

-Манай улс тэр сайн тогтолцоонд хэр ойрхон байна вэ?

-Ер нь муу биш шүү. Ази дотроо бид дээгүүрт орж байна.  Бүх зүйлийг болохгүй байна, бүтэхгүй байна гэж дүгнэж, цэгнэж таарахгүй.  Хүний эрхийн тэмцэлд сэтгэл ханах болоогүй ч гэлээ бидэнд дэвшилтэй зүйл олон бий.   Өнөөдөр Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн нэмэлт өөрчлөлт батлагдаагүй байгаа ч гэсэн хууль санаачлагчид минь олон нийтийн хэлэлцүүлгийг бодитоор явуулдаг болсон байна.  Хүний эрхийн асуудлуудыг илүү тусгаж оруулж ирж байна.  Хүний эрхийн талд мэдрэг байгаа нь олон зүйл дээр илэрч байна.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2025 ОНЫ ДӨРӨВДҮГЭЭР САРЫН 7. ДАВАА ГАРАГ. № 63 (7560)

Б.ГАРЬД

Улс төрийн хаврын синдром өдийд хөдөлдөг. Энэ жилийнх урьд өмнөхүүдээс өөр байна. Улс төрийн хаврын синдром Төрийн ордонд илэрлээ. Үүний цаана улстөрчид өөрсдөө биш баялгийн лиценз эзэмшигчид байна. Товчхондоо, энэ хаврын улс төрийг ордын эзэд хийж байна

Үнэндээ, үүний суурь нь өнгөрсөн оны сүүлчээс тавигдсан юм. УИХ, Орон нутгийн сонгуулийн сонгуулиуд дуусаж, төр нэг юм эмхэрч ядаж байтал 2025 оны төсвөөс эхлээд гэнэтхэн болохоо байсан. Хэдэн гишүүн гарч ирээд “...Төсөв болохоо болилоо” гэсэн. Цагтаа “Гашуунсухайт төмөр зам” ХХК-ийн ТУЗ-д байсан эрхэм гишүүн энэ шүгэлийг голлож үлээсэн. УИХ төсвийг батлахдаа давхар тогтоол гаргаж буруудаад, Ерөнхийлөгч хориг тавьж байж тэр алдаа засагдсан. Хоригийн дагуу төсвийг янзлаад дахин баталсан. Ингэж ингэж 2025 оны төсвийг батлангуут Улаанбаатарын утааны асуудал залгасан. Харамсалтай нь, “...Утаагаа хэрхэх вэ” гэдэг шийдэл бус улс төрийн оочер дараалал яригдаад унасан. Улмаар Ерөнхийлөгч өрөөндөө УИХ-ын дарга, Засгийн газрын гишүүд, хууль хяналтын байгууллагын удирдлагуудыг дуудаж чиглэл өгсөн. Тэр дагуу Засгийн газар Агаарын бохирдлыг бууруулах үндэсний хороог байгуулж, “Тавантолгой түлш” ХХК-д цогц шалгалт хийх ажлын хэсгийг томилсон. УИХ бас утааны сонсгол хийсэн. Улмаар Улаанбаатарын утааны асуудлаар улс төрийн шийдвэрүүд гарч эхэлсэн. Гэхдээ энэ нь удалгүй “…Утааг арилгах биш Тавантолгойн ордын төлөөх “тэмцэл” Төрийн ордонд ороод бужигнуулсан явдал” болж таарав. Ер нь бол, энэ бүхэн УИХ-аар Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил холболтын асуудал орохтой давхцаж, алсуураа дахиад гацаачих зорилготой нь тодорхой болсон юм.

Засгийн газар Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил холболтын гэрээг хийж, УИХ хаврын чуулганы эхээр уг гэрээг соёрхон баталсан.

Ингээд араас нь хэд хэдэн стратегийн орд, тэдгээрээс салгаж алдсан хэсгүүдийг Баялгийн санд нэгтгэх ажил залгасан. Анхаарлын төвд Тавантолгойн Ухаахудаг байгаа юм. Энэ ордын тодорхой хувийг нийтийн эзэмшилд буюу Баялгийн санд авах эсэх талаар яригдсан. Гэсэн атлаа энэ санал өнөөдрийг хүртэл УИХ-ын даргын гарт очоогүй л байна. 40 хонолоо. Засгийн газар өгөхгүй хүлээзнээд байна уу, УИХ авахгүй зугтаад байгаа юу. Ийм асуултад хариулт өгөх хүн олдохгүй л байна. Харин ингэхтэй зэрэгцээд улс төр улам бужигнаад, улстөрчид сонин сонин байр суурь илэрхийлэх нь ихсэв.

“…Хувийн өмчид халдаж, үндэсний компаниудыг дээрэмдэх гэлээ”, “…Уул уурхайн компаниуд, хөрөнгө оруулагчдын ирээдүйд хөрөнгө оруулалтынх нь үр дүнгээр бий болсон ордыг стратегийн гэх жагсаалтад оруулж төр, олон нийтийн өмчид авах айдас, болгоомжлолыг үүсгэлээ”, “…2006 оноос уул уурхайн салбарт бий болсон стратегийн орд гэх алдаатай ойлголтыг засаж өнөөдрөөс эхлэн нийт уул уурхайн төслөөс Хуримтлалын санд тогтмол, ойлгомжтой, тодорхой хэмжээтэй хураамжийг авч хойч үедээ хуримтлал бий болгох хуулийн төслийг санаачилж өргөн барих нь зүйтэй. Өөрөөр хэлбэл, зөвхөн стратегийн орд гэж хязгаарлагдахгүйгээр нийт уул уурхайн төслүүдээс борлуулалтын орлогын хоёр хувийг жил бүр Хуримтлалын санд төвлөрүүлдэг болох зохицуулалтыг хуульчлах хэрэгтэй” гэсэн саналууд эрхэм гишүүдээс гарч байна. Ерөнхийдөө, баялгийн эздийн “бууны ам” Баялгийн сангийн хуулийг хэрэгжүүлэх Засгийн газар, тэр дундаа Ерөнхий сайд, ХЗДХ-ийн сайд нарыг онилсон байна. Засаг дотор гал тавих оролдлого ч хэд хэдэн удаа гарав. Зарим сайдыг нь баахан нүдчихээд “…Хар даа, сайд нараа балбаад байна”, “…Нэр бүхий сайд нар огцорно” гэх жишээтэй. Ингэчихээд “…УИХ гарт, харин Засгийн газар дургүй хүргэж байна. “…УИХ асуудалгүй, тийм байхад засаг яав л гэж” гээд сууж байгааг нь сайд нар мэдчихсэн  “…Энэ компани үнэхээр даам гарчээ” гэцгээж буй аж. Үнэхээр ч “…Нэр бүхий таван гишүүн тэднээс чиглэл авч улс төрийг нь хийж өгч байгаа” гэх мэдээлэл өнгөрсөн долоо хоногт яригдсан.

Гэхдээ энэ хаврын улс төрийн синдромын үүдэл шалтгаан хоёр янзаар харагдаж байна. Нэг талаасаа Ж.Оджаргал, Х.Баттулга хэмээх хоёр “эзэн” үзэлцээд байх шиг байна.

Баялгийн санд байх ёстой ордуудтай холбоотой асуудлаараа лав энэ хоёр эрхэм “…Хоёр хар хэрээ” байгаа юм. Ухаахудагийн ордыг арай л дэндүү дээрэмдээд гэх үү, луйвардаад аваад үлдчихсэн. Өнөөдөр “…Дэлхий дээр байхгүй Монголд л байдаг стратегийн орд гэдэг ойлголтоо халъя” гэж яриулаад байна. Гэтэл Зарим ордыг стратегийн ордод авах тухай УИХ-ын тогтоол 2007 онд гарч Ухаахудагийг түүний дараа “хувьчилж” авсан байдаг шүү дээ. Тиймээс одоо “…Хэдэн хувийг нь Баялгийн санд өгөх вэ” гэдгээ бодох нь зүйтэй болов уу. Тэгэхгүйгээр, өнгөрсөн хэдэн сарын туршид зөндөө д акц хийлээ. Мөнгө бол байх шиг байна. Харин өмнөөс нь дуугардаг улстөрчдийн дуу хоолой нь суларч, өнцөг юм нь мөлийж байна шүү.

Түүнчлэн Төгрөг нуурын орд ч бас үнэн. Мөн л 2007 оны Зарим ордыг стратегийн ордод авах тухай УИХ-ын тогтоолын хоёрдугаар хавсралтаар тогтоогдсон орд байгаа юм. Х.Баттулгатай холбогдоод байгаа энэ “…Стратегийн орд зарсан” гэхтэй зэрэгцээд бас нэг асуудал босож магадгүй юм байна. “…Уг ордыг зарахдаа бүрдүүлсэн материал нь бодит байдалтай нийцэхгүй буюу хуурамч байж болзошгүй” гэх асуудлыг худалдаж авсан тал нь тавьж буй бололтой. Ингэвэл бүр заваараад явж өгнө. Ер нь Х.Баттулга УИХ-ын гишүүн болоод чуулган тасалсаар байгаад шийтгэл амсахаар болсон. Одоо Баялгийн сан яригдахаар базаахгүй баахан асуудалтай холбогдоод гарч ирж байна. Ерөнхийлөгч байсан хүн гэдгээ жаахан ухаарах хэрэгтэй байгаа юм.

Маш товчоор, бидний баялагт “эзэн” энэ боссууд л хаврын улс төрийг удирдаад байх шиг байна. Өрнөөд байгаа үйл явдлуудаас тодорхой л харагдаад байх юм.

Мэдээж, тэд өөрсдөө гарч ирж үг унагахгүй л дээ. “…Нохойтой хүн өөрөө хуцдаггүй” гэдэг л дээ. Гэхдээ нөгөө талаасаа, наанаа баялгийн эзэд зодолдоод байгаа юм шиг атлаа цаахнуур нь улс төрийн хонжоо харсан “гүйдэл” бас анзаарагдаад байна. Ойрхоны улс төрийн үйл явдал гэвэл 2027 оны Ерөнхийлөгчийн сонгууль л бий. Гэхдээ баялгийн эзэдтэй нийлж улс төр хийгээд тэр сонгуульд хожих шаардлага хэнд байх вэ. Одоохондоо тэр тухай таамаг ч, магадлал ч алга.

Хамгийн гол нь, монголчууд Ухаахудагийн ордын хувийг Баялгийн санд авах вэ. Ер нь тэд өгч, төр авч чадах уу. Үүнээс гадна, хэн, яах гэж Ордны хуйвалдаан явуулаад байна вэ. Яах гэж?!

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2025 ОНЫ ДӨРӨВДҮГЭЭР САРЫН 7. ДАВАА ГАРАГ. № 63 (7560)

Ардчилсан нам үүсэн байгуулагдсаны түүхт 35 жилийн ой өнөөдөр тохиож байгаа юм. Тиймээс эл өдрийг тохиолдуулан Монгол Улсын Тэргүүн Шадар сайд бөгөөд Эдийн засаг хөгжлийн сайд, Ардчилсан намын дарга Л.Гантөмөртэй ярилцлаа.

---

-Танд баярын мэнд хүргэе. Та манай сониноор дамжуулан намынхаа нийт гишүүд, дэмжигчдэд хандаж баярын үгээ хэлнэ үү?

-Тантай дөрөвдүгээр сарын 7-ны өдөр ярилцаж б айгаадаа үнэхээр баяртай байна. Энэ өдөр бол Ардчилсан намын төрсөн өдөр. Олноо хүлээн зөвшөөрөгдөж, төр улсдаа бүртгэгдэж, гэрчилгээгээ авч, “Тэнгэрийн хүлэг” г эдэг цагаан морин жилийн түрлэгийн үзүүрт, тухайн үеийн Ардчилсан хувьсгалыг тээж явах үүрэг даалгавартайгаар түмэн олны хүсэл зоригоор Ардчилсан нам мэндэлсэн. Тийм болохоор өнөөдөр бид баярлаж, бахархаж байх ёстой. Монголын ардчиллын гал голомтыг сахиж явах үе үеийн хүмүүс нь тэр өдрийн түүхэн үйл явдлыг мартаж болохгүй гэдэг утгаараа их чухал ач холбогдолтой өдөр. Өнөөдөр бид түүхээ эргэж хардаг, туулсан замаа дүгнэдэг. Өнөөдрийн ардчиллын үйл явц дээр дүгнэлт хийж, ирээдүйнхээ зураг дээрээ анхаарлаа төвлөрүүлдэг юм. Тэгэхээр энэ чухал өдрийн халуун мэндийг танай сониноор дамжуулан намынхаа гишүүд, дэмжигчдэд хүргэж байна.

-Таны хувьд их ээдрээтэй цаг үед Ардчилсан намын дарга болсон. Өмнө нь хоёулаа ярилцаж байхад та өөрийгөө “Цавууны үүрэг гүйцэтгэж байна” гэж байсан. Тэгвэл одоо танай нам доторх ойлголцол ямар түвшинд хүрсэн бэ?

-Институцийн түвшинд нэгдмэл байх гэдэг бол теорем болсон. Нэгдмэл байхгүй байж болно, хуваагдъя, талцъя гэдэг үзэл санаа хаягдсан гэдгийг би итгэлтэйгээр хэлмээр байна. Ардчилсан нам одоо хэн нэгнийг дуурайж, аль нэг бүлэг фракцыг дагаж салж сарнидаг байдал зогссон. Үүнд маш олон хүн хүчээ өгч, тэвчээр гаргаж, ухаан зарлаа. Үнэхээр монголчууд саруул ухаантай гэдгийн нэг нотолгоо бол өнгөрсөн хоёр жилийн үйл явдал гэрчилнэ гэдэгт би итгэж байгаа. Ирээдүйдээ эргэлзэхгүй байна. Анх үүслээ, хаанаас гарав. Дараа нь ямар замыг туулав. Өнөөдөр бид ямар байна гэдгээ эргэж харах хэрэгтэй. Өнөөдөр бид эв нэгдлийг бэхжүүлж чадсан гэж хувьдаа ойлгож байгаа. Хувь хүмүүсийн зөрчил намын хэмжээнд гарч ирэхээ больсон. Хүмүүс хооронд зөрчил байлгүй яах вэ. Гэхдээ тэр нь намын зөрчил болтлоо томрох боломжгүй болсон шүү гэдэг нь том ололт. Бид үүн рүү л тэмүүлсэн. Одоо бид ардчиллыг, монголчуудынхаа эрх чөлөөг хэрхэн хамгаалах вэ, Монгол Улсаа босгож ирэх вэ, Монголын босох цаг гэж томьёолж байгаа. Монгол босох ёстой. Ингэхийн тулд Ардчилсан нам хэрхэн төлөвшиж, хүчээ өргөх вэ гэдэг асуудал байгаа. Мөн Ардчилсан нам маань хэрхэн шинэчлэгдэх вэ гэдэг асуудал байгаа гэдгийг хэлье.

-Өмнө нь ардчилсан үзэл санаатай таван нам нэгдэж байсан түүхтэй. Харин саяхан хоёр ч нам танайд нэгдлээ. Үүний ач холбогдлыг та хэрхэн дүгнэж байна вэ?

-Монгол Улсын эрх ашиг нэгт гэдэг зарчмыг тал талдаа ойлгосны дохио гэж би бодож байна. Хоёрдугаарт намын эрх ашиг байна. Тэгэхээр эрх ашгийн эрэмбийн тухай энэ ойлголт яг одоо ардчиллын удирдагч асан С.Зоригийн хэлснээр болж чадаж байна гэсэн мэдрэмж төрж байгаа юм. Гуравдугаарт, энэ ойлголт бий болсны дараа институцийг хөгжүүлэхийн тулд хүн бүр хүчин зүтгэе. Хүн бүр үүрэг даалгавартай. Түүнийг биелүүлье гэсэн итгэл үнэмшил байна. ШИНЭ нам маань Ардчилсан намаас гараад буцаад нэгдлээ. Үүн дээр олон мянган гишүүний маань элэг нь дэвтэж байгаа гэж би хувьдаа харж байгаа. Салж сарних гэдэг өөрөө элэг эмтрэм зүйл шүү дээ. Гол нь нэгдэн нийлж байгаа нөхдийн маань намаа босгож ирэх гэсэн хүсэл тэмүүлэл нь биелэх нь ёстой. Тийм учраас нам цаашаа илүү нээлттэй, олуулаа болж алхана гэж хэлмээр байна.

-Та түрүүн хувь хүмүүсийн үл ойлголцол намын хэмжээнийх болтлоо томрохооргүй болсон гэсэн. Гэвч нийгэмд Ерөнхийлөгч байсан Ц.Элбэгдорж, Х.Баттулга гэсэн хоёр хүний үл ойлголцол нэлээд хүчтэй байсаар байх шиг л анзаарагдах юм. Ер нь энэ хоёр хүний нөлөө танай намд хэр байна. Таны хувьд эдгээр хүмүүсийн блансыг хэрхэн тааруулж харилцаж байна вэ?

-Нэгдүгээрт, энэ баярт өдрөөрөө хувь хүмүүсийн асуудал яримааргүй байгаа юм. Хоёрдугаарт, таны хэлсэн энэ хүмүүс түүхэн хүмүүс. Яагаад гэвэл энэ нам мэндлэхэд, морин жилийн хувьсгалд, ардчиллыг нутагшуулж, бэхжүүлэхэд түүхэн үүргээ гүйцэтгэцгээсэн. Энэ хүмүүст түүхэн үүрэг талаасаа маш олон сайн зүйл бий. Хувь хүн талаасаа гаргасан алдаа нь ч бий. Тэгэхээр алдаа оноог түүх шүүдэг болохоос улстөрчид, ялангуяа намын дарга нь шүүгээд байх нь зүйд нийцэхгүй. Тийм болохоор энэ хүмүүсийн хувийн зөрчил маргаан хэрвээ байдаг бол тэр нь намын зөрчил маргааны хэмжээнд хүрэхгүй гэдгийг л хэлмээр байна.

-УИХ-ын сонгуулийг холимог тогтолцоогоор явуулсан. Нам, нам дотор жагсаалтаар гишүүн болсон “Толгойны өвчин” байх шиг харагдах юм. Танай намын жагсаалтад таны нөлөө хэр байсан бэ?

-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг парламентын засаглалыг илүү нутагшуулъя, энэ засаглал дээрээ илүү төвлөрье гэдэг итгэл үнэмшлээр хийсэн. Энэ бол МАН манлайлж хийсэн ажил. Бид хамтарч хийсэн. Шинэ 30 жил бол парламентын бүх сайн шинж чанар гарч ирсэн он жил байгаасай гэж хүсч байгаа юм. Ингэхийн тулд хувь тэнцүүлсэн тогтолцоогоор ард түмний хүсэл зоригийг бүрэн дүүрэн хангаж чадахуйц парламентыг байгуулъя гэдэг зорилготой. Жагсаалт гэдэг нэгдүгээрт, намын үнэт зүйлийг тээх ёстой. Хоёрдугаарт, Монголынхоо оюун ухааныг тээж байх хэрэгтэй. Гуравдугаарт, илүү мэргэжлийн түвшинд очоосой гэсэн үндсэн гурван бодлого дээр гарч ирдэг. Тэгэхээр би бол намынхаа үнэт зүйл буюу эрх чөлөөний мэдрэмжээ илүү тээж чадахуйц баг дэвшүүлж чадсан гэж бодож байгаа. Мөн илүү Монголоо гэдэг, мэргэжлийн хүмүүсээ шингээж чадсан. Тодорхой салбарын хүмүүсээ оруулж чадсан гэж хэлмээр байгаа юм. Энэ хүмүүс өнөөдөр намаа сөрж байгаа юм шиг харагдаж байгаа боловч цаагуураа саяны хэлсэн гурван даалгаврын төлөө байна гэдэгт би эргэлзэхгүй байгаа.

-Орон нутгийн сонгуульд их л хүнд байдалтай оролцчих шиг болсон. Намын даргын хувиар гарч ирж ярих гэхээр хамтарсан засгаа муулах болчих гээд байсан байх л даа. Орон нутгийн сонгуулийн үр дүн, алдаагаа хэрхэн дүгнэж байгаа вэ?

-Ер нь орон нутгийн сонгууль гэдэг айхтар улстөржөөд байх зүйл биш. Яагаад гэхээр орон нутгийн бие даасан эрхийг хангах гэдэг бол Үндсэн хуулийн үзэл санаа. Үүнийг биежүүлэхийн тулд орон нутаг илүү бие дааж сонгуульдаа орох боломж, бололцоог нь хангаж өгөх хэрэгтэй. Урдуур нь ороод айхтар улстөржөөд, ард түмний амьдралыг айхтар савлуулах бол сайн зүйл биш. Тэгэхээр дараа, дараагийн орон нутгийн сонгуулиар тухайн аймаг, хот нь өөрөө амьдрал ахуйгаа ярьдаг. Түүнээсээ шийдлээ гаргадаг, илүү бүтээлч байгаасай. Ард түмэн юу хүсч байна гэдгийг анзаарах хэрэгтэй. Жишээлбэл, аймагт газрын албанд ажиллаж байсан залуу хотод ирж агентлагт ажилд орсон байна. Тэр залуу хөдөө байхдаа өдөрт 80 хүнтэй уулздаг байсан байгаа юм. Гэтэл хотод ирээд цаастайгаа зууралдаад хүнтэй уулзах нь хойш нь тавигддаг болсон. Энэ юуг хэлж байна гэхээр төв засаг гэдэг бол бодлогын газар юм. Орон нутаг болохоор яг амьдрал ахуй юм. Хэн ядарч байна, хэн даварч байна. Тэр бүрийг мэддэг, ялгаварлан гадуурхалтыг хойш нь тавьдаг. Бүх хүнд ижилхэн боломжийг олгодог болоосой гэж хүсч байгаа. Энэ үзэл санааг амилуулахын тулд бидэнд нэлээд их хичээл зүтгэл хэрэгтэй юм билээ. Тэгэхгүй дээрээс нь бүх зүйлд хутгалдаад байхаар тэнд талцаад байна. Сум, баг дээр талцаад байгаа нь тэндхийн хөгжил дэвшилд маш их сөрөг нөлөө үзүүлж байгаа. Гадуурхалт их байхаар бусдыгаа су орон нутгаа орхиж явахад хүргэдэг, ингээд эзгүйрдэг. Дахиад нэг жишээ хэлье. Увс аймгийн Малчин сумын Засаг дарга байсан манай н.Цэндсүрэн хэлж байна лээ. Өнгөрсөн хугацаанд 50 гаруй залууг сумаас нь дэмжиж, МУИС-д хууль, эдийн засгаар сургасан. Гэтэл өнөөдөр зөвхөн гурав нь аймагтаа ажиллаж байна гэж байгаа юм. Ингэтлээ улс төрийн талцал явагдаж, хүний нөөц, уураг тархиа алдаж байна. Тэгэхээр уураг тархийг зөвхөн Улаанбаатарт биш, задлахын тулд орон нутагт эрх мэдэл, бие даасан байдал, эв нэгдлийг аваачих ёстой гэдэг утгаар нь л хэлээд байгаа юм. Бид яг л авдаг саналаа авсан. Улаанбаатар хотын хувьд эрс ялагдал хүлээсэн. Хотын иргэдийн санал нэгдүгээрт байсан. Хоёрдугаарт, хотынхны ихэнх нь цагаан худаас өгсөн гэж харж байгаа. Ирц бага, оролцоогүй. Тэгэхээр нийслэлийнхэн маань яаж бие даасан хөгжлийнхөө оролцоог бий болгох вэ гэдэг дээр ард түмэн өөрсдөө сайн бодож, тунгаах цаг нь болсон болов уу. Улс төрийн намууд чирж гулдраад байлгүй хотын иргэдийнхээ оролцоог нэмэх хэрэгтэй. Хамтын шийдэл, оролцоо гэдэг зүйлийг яаж нэмэх вэ. Ялангуяа залуучуудын оролцоог хэрхэн нэмэх вэ. Ингэхийн тулд захим засаглалыг яаж бэхжүүлэх юм. Залуу хүмүүсийн давуу тал нь гар утас шүү дээ. Цахим ертөнц, мэдээллийн технологи тэдний давуу тал. Тэгэхээр үүн рүү чиглэсэн бодлогыг манай улс төрийн намууд бодож, Засгийн газар, дээд түвшнээс цахим засаглалыг нэлээд түлхэж байгаа нь дараа, дараагийн сонгуульд өөрчлөлт авч ирэх болов уу гэж найдаж байна.

-Тун удахгүй л Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн цаг хугацаа болно. Нэр дэвших магадлалтай хүмүүсийн таамаг ч яваад эхэлсэн харагдсан. Энэ удаагийн сонгуульд Ардчилсан нам хэрхэн оролцох вэ?

-Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн бэлтгэл ажлыг хангах комиссыг удахгүй гаргана. Ирэх сардаа багтаагаад гаргая гэж би бодож байгаа. Өнөөдрийн Ардчилсан намын мөрийн хөтөлбөр, шинэ дүрмийн хэлэлцүүлгийн зэрэгцээ Ерөнхийлөгчийн сонгуульд бид хэрхэн оролцох вэ. Ард түмэн Ерөнхийлөгчид ямар хүнийг хүсч, түүнээс юуг шаарддаг юм бэ г эдэг дээр судалгаа, хэлэлцүүлэг явуулна. Ингэж байж дараагийнхаа нэр дэвшигчийг нэлээд чамбайруулах, сонгуульд бүтэц, агуулгынхаа хувьд чамбай байх тал дээр Ажлын хэсэг гаргаад ажиллана. Ер нь нэр дэвших сонирхолтой олон хүн бий. Дэвшээд ялалт байгуулж чадах нь ч олон байгаа. Энэ утгаараа бүгдэд нь хаалгыг нь нээж өгөх хэрэгтэй гэж намын даргын хувьд харж байгаа юм. Чөлөөт марафон руу бид сонгууль дөхөхөөр орно. Тэгээд эцсийн дүндээ нэгдмэл байдлаар сонгуульдаа орж, ялалт байгуулах нь Ардчилсан намын туйлын зорилго байх ёстой гэсэн хатуу байр суурьтай байна.

-МАН-тай хайнаа хагалах сонгууль болох байх, тийм үү?

-Цаашдаа бид парламент т өвтэй засаглалын хэлбэрээ хадгалахын тулд Ерөнхийлөгчийн институц хэрхэн хөгжих дээр нэлээд бодлого бодогдох болов уу гэж харж байгаа. Тэгэхгүй бол бланс барих гэдэг тал дээрээ нэлээд юм хойшоо тавигддаг. Эрх мэдлийн хуваагдал дээр зөрчил үүсдэг.

-Ерөнхийлөгчийг парламентаас сонгодог байх тухай ярьж байна уу?

-Тэр тухай өнөөдөртөө ярихад эрт байгаа. Тийм болохоор байгаа хуулийнхаа хүрээнд Ерөнхийлөгч маань ямар хүн байгаад, хөтөлбөр дэвшүүлээд явах вэ гэдгээ ярих хэрэгтэй. Ямар ч байсан Засгийн газраас тусдаа мөрийн хөтөлбөр гаргаад, тэр нь мөргөлддөг байж болохгүй. Тэгэхээр хөтөлбөр, урт хугацааны бодлогын агуулгын хувьд нэгдмэл байх гэдэг тал дээр нэлээд анхаарч ажиллах нь зөв болов уу гэж харж байгаа. Тийм айхтар хайна хагална, ингэнэ гэхээсээ илүү Ардчилсан нам бол хүний эрхийн тал дээр илүү хүчирхэг, итгэл үнэмшилтэй, дуу хоолойтой нам. Үүнийг нь Ерөнхийлөгч маань илэрхийлдэг байвал хүний эрхийг хамгаалах ажил хүчтэй хийгдэх болов уу гэж бодож байгаа. Тэр утгаараа бид алдаж болохгүй сонгууль гээд байгаа юм.

-За хоёулаа ярилцлагын сэдвээ засаг, төрийнхөө ажил руу хандуулъя. Таны хувьд Тэргүүн Шадар сайд бөгөөд Эдийн засаг хөгжлийн сайдаар ажиллаж байгаа. Анх удаа алдагдалгүй төсөв баталлаа гээд өнгөрсөн намар бид ярьцгааж байсан. Гэтэл одоогийн байдлаар юу, юугүй төсөвт тодотгол хийх шаардлагатай болсон гээд шуугиад байх юм. Ер нь манай улсын эдийн засгийн нөхцөл байдал ямар байна вэ?

-Манай нөхцөл байдал айхтар ганхсан юм алга. Гэхдээ эрсдэл их өндөр байна. Олон улсад үнэхээр ёстой нэг тоосоо гартал гөвөлцөж байна шүү дээ. Орвонгоороо эргэж, бүх дүрэм журам арчигдаж байна. Ерөнхий төсөөлөл бүгд алдагдсан. Хамгийн эрсдэлтэй, ойлгомжгүй он жил бол 2025, 2026 байх нь гэдэг нь их тодорхой болчихлоо. Тэгэхээр ийм үед монголчууд бид их тодорхой, ойлгомжтой байх хэрэгтэй. Амьдралын төлөвлөлтөө сайн хийж, өдөр бүр оргилуун дарстай байх боломжгүй болсон шүү гэдгийг ойлгож учиртай байх хэрэгтэй болж байгааг хаа хаанаа ойлгох хэрэгтэй. Засгийн газар маань 14 мега төслөө хэрэгжүүлэх, мөнгө санхүү дээрээ тодорхой байх, хөрөнгө оруулалтын шинэ хуулийн орчинг бий болгох, аж үйлдвэржих, эрчим хүчний үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх гэдэг процессыг зогсоож болохгүй. Илүү хүчирхэг бодлогыг бид гаргаж байж суларч байгаа, ойлгомжгүй дэлхий ертөнц дээр өөрийнхөө байр суурийг бэхжүүлж чадна. Ойлгомжгүй байна гэдэг чинь бүх төр улс суларч байгаагийн хэлбэр. Энэ үед нь ойлгомжтой, тодорхой төр засаг л өөрийнхөө бодлогыг хэрэгжүүлж чадна. Тийм учраас өөрсдийнхөө бодлогыг маш тууштай, з арчимтай, хурдтай хэрэгжүүлэх хэрэгтэй.

Төмөр замтай болъё. Хил холболтоо хийе. Эрчим хүчний нөөцөө нэмэгдүүлье. Нүүрсээ боловсруулъя, алт зэснийхээ олборлолтыг нэмэгдүүлье. Эдгээр ажлуудаа ямар ч хамаагүй аргаар хийж хэрэгжүүлж дуусгах ёстой. Бид энэ бүхнийхээ төлөө эргэлзэж тээнэгэлзэлгүйгээр алхах хэрэгтэй. Бид ойлгомжтой, тодорхой байснаараа илүү боломж олж авч болно. Эрсдэл, хүндрэл талаасаа бид магадгүй хүнд өдрүүдийг өнгөрөөж болзошгүй. Тэглээ гээд зугтана, халширна, ухарна гэсэн үг ерөөсөө биш. Биднээс маш их зориг шаардана. Худалдааны дайн гэдэг бодит дайнаасаа илүү хортой. Хүн болгон л ухамсартай байх хэрэгтэй байна. Бид ухамсартайгаар уураг тархиа шатаагаад нэгдвэл давж чадахгүй зүйл гэж байхгүй.

-Та сая цухасхан дурдаад өнгөрлөө. АНУ-ын ерөнхийлөгчийн хэрэгжүүлж байгаа татварын бодлого бүх улс орныг илүү ухаалаг байхад шахаж байх шиг?

-Асар хүчтэй цохилт авч байгаа шүү дээ. Харин үүнийг ашигтай болгохын тулд маш их хөдөлмөрлөх хэрэгтэй. Боломж бидэнд байгаа. Ямар ч сорилт хүнд боломж, уналт хоёрыг зэрэг өгч байдаг. Тийм болохоор харж зогсож байгаад унах биш, харай тэмцэж байгаад боломжоо олж авах ёстой. Монголын эдийн засгийг солонгоруулах гэдэг утгаараа бид Евразитай худалдааны хэлэлцээр хийж байна шүү дээ. Энэ мэтчилэн бидэнд нөөц боломж байна. Солонгос улс руу коксоо, Япон руу нүүрсээ гаргах гээд олон давуу тал бидэнд гарч ирж магадгүй. Зарим нэг нарийн технологийн үйлдвэрлэлийг нутагтаа хийх, Монголдоо гадны томоохон технологийн үйлдвэрүүдийг үйл ажиллагаа явуулах боломжийг олгох гээд байж болно.

Их тодорхой тоонууд харагдаж байна. Зарим улсад 25, заримд нь 30 хувь байна гэхэд Монгол Улсад 10 хувь байна гээд хэлчихлээ. Энэ зөрүүг арилгахад бидний дотоод ойлгомжтой, тодорхой байдал их чухал. Хоёрдугаарт, тээвэр ложистикийн хүндрэлийг бүрэн шийдэх шаардлага байна. Зардлыг нь эрс буулгах бодлого баримтлах хэрэгтэй. Гадаад харилцаагаа улам хүчирхэг, ойлголцлоо тодорхой болгох шаардлага байгаа. Энэ бүхнээ хийгээд жаахан ажилсаг байж чадвал боломж байна. Наад зах нь гэхэд Хятад улсад барилгын материалын үнэ буурч байна. Тэгэхээр манайд ч буурах ёстой. Ингэснээр бидэнд хямд орон сууцны боломж бололцоо гарч ирнэ.

-Нэг хэсэг таныг Евразийн эдийн засгийн холбооны гэрээнд гарын үсэг зурчихлаа гээд шуугьсан. Энэ чухам юу болсон юм бэ. Ер нь тус холбоонд орох нь дотоодын эдийн засагтаа сөрөг нөлөөтэй гээд байдаг шүү дээ. Та үүн дээр юу хэлэх вэ?

-Евразитай хийж байгаа хэлэлцээр манай хөдөө аж ахуйн салбарын үйлдвэрлэлийг сэргээх, амь оруулах, экспорт хийх чадалтай болох гэдэг дээр олон жил ярьж, татаасын орчинд амьдруулж ирснийг хөл дээр нь босгох, 250 мянган малчин өрхийн амьдралыг дээшлүүлэх гээд олон талын ач холбогдолтой. Сүүлдээ Ч.Хүрэлбаатар сайд “ОХУ өөрсдөө эдийн засгийн хориг яриад байдаг. Гэтэл Монгол Улсын хувьд олон жил эдийн засгийн хоригт байлгасан шүү” гэж хүртэл хэлсэн. Үхрийн мах 50 хувь, дандаа 15-20 хувийн татвартай байсаар ирсэн. Үүнийг тэглэе гээд тэглэсэн. Ингэснээр манай экспортод боломж гарна. Харин зүгээр ажиллаж чадах уу , үгүй юу л гэдэг асуудал яригдана. Гомдол мэдүүлээд байгаа хүмүүсийг харахад манайхан ажиллаж чадахгүй шүү дээ гэсэн тийм үл итгэл байна. Тийм болохоор үйлдвэрлэл эрхэлж байгаа хүмүүс маань жаахан итгэлтэй, зоригтой алхаж чадах юм бол төр засаг чинь бэлэн байдлыг авч ирж байна шүү гэдгийг хэлмээр байна. Хоёрдугаарт, дотоодынхоо тодорхой үйлдвэрлэлийг хамгаалах ёстой. Газар тариалан, хүнсний ногоог бүрэн хамгаалж, татвар, квоттой байлгахаар болсон. Илүү боломж өгөхгүй. Яагаад гэхээр тарьж байгаа хөрс нь тэнгэр газар шиг ялгаа байна. Яагаад манайх болохгүй байна гэхээр цэвдэгтэй байна. Энэ их цэвдэгтэй тариалангийн боломж хомс байдаг юм. Дээрээс нь ихэнх нь говь, хээрийн бүс. Үүнд усны их дутагдал байдаг гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Тийм болохоор газар тариалангийн салбараа хамгаалж байгаа юм. Хоёрдугаарт согтууруулах ундааг бид татвартай үлдээж байгаа. Учир нь татварыг нь багасгачихвал манай эрүүл мэндийн салбар засрах аргагүй болтлоо доройтно. Би очоод Евразийн сайдад манайх элэгний хавдраар дэлхийд тэргүүлж байна, үүний шалтгаан нь ногоо, хүнс гэхээсээ илүү согтууруулах ундаа гэдгийг хэлсэн. Тиймээс татвартай байх нь тодорхой шүү гэсэн. Мөн сүү, сүүн бүтээгдэхүүн байна. Манайх одоо бэлчээрийн аж ахуйг яавал эрчимжүүлэх вэ гээд ярьж байгаа. Нэг үеэ бодоход дотоодынхоо сүүг уудаг болчихсон. Тийм болохоор сүүний үйлдвэрлэлийг дотооддоо үлдээе гээд татварыг нь хэвээр үлдээсэн. Ингээд манайд үйлдвэрлэл явуулж, бүтээгдэхүүн гаргаж байгаа талдаа харьцангуй татварын орчныг нь хадгалсан шүү. Үүн дээр өндөг ч орж байгаа. Үүнийг би Евразид ойлгуулж чадсан гэж хувьдаа маш том итгэл үнэмшилтэй байгаа. Мэдээж техник, тоног төхөөрөмжийг нь татвараас чөлөөлж байгаа. Ингэснээр Монголын хөдөө аж ахуй, технологийн салбарыг дэмжинэ гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Үүн дээр нэг их алдагдал тооцоод орилж хашгираад байгаа хүмүүс үндсэндээ итгэлгүй, халширчихсан, түүндээ итгэчихсэн хүмүүс байгаа. Миний хувьд ноолуур, мах хоёр дээр нэлээд их өрсөлдөөн гарна. Магадгүй тэрбум ам.долларын борлуулалт хийх болов уу гэж бодож байгаа. Энэ талдаа Засгийн газрын зүгээс их ажил хиймээр юм билээ. Тэгэхгүйгээр гэрээ хийгээд орхичихоор гацчихдаг. Гэрээний хэрэгжилтийн төлөө их ажил хийх нь л чухал.

-Манай улсын нутгаар хийн хоолойг дамжин өнгөрүүлэх асуудлыг яриад нэлээд хэдэн жил болж байна. Энэ ажил чухам ямар шатандаа явна вэ. Үүнийг хийж чадвал гарах үр дүнг нь хэрхэн харж байна вэ?

-Энэ бол Монголын газар нутгаар агаар, төмөр болон авто замаар транзит тээвэр хийгээд манайх ашгаа олдогтой яг адилхан. Хийн хоолойг нутаг дэвсгэртээ байгуулаад ашиг олъё гэж байгаа юм. Энэ бол нэг төрлийн дэд бүтэц, транзит тээврйин бизнес. Зүгээр энгийн бизнес шүү. Нэг их улс төр хараад байх хэрэггүй юм билээ. Нийт 970 орчим км шугам барина, 8 тэрбум орчим ам.долларын хөрөнгө оруулалт хэрэгтэй. Үүний тал нь газар шорооны ажил гээд дотооддоо шингэх юм. Урт хугацаандаа 10 гаруй тэрбум ам.долларын өгөөж өгнө. Монголын эдийн засгийг тогтвортой байлгах их чухал нөлөө үзүүлнэ. Газар нутаг нь Монголынх байна. Хугацааны хувьд 25 байх уу, 60 байх уу гэдэг дээр худалдагч, худалдан авагч тал хийнэ. Бид бол гэрээгээ хурдан хийгээч гэдэг шаардлагыг тавьж байгаа. Энэ гэрээ хийгдэж, төсөл хэрэгжих ёстой. Үүн дээр нэг их айж цочоод, болгоомжлоод байх шаардлага байхгүй. Газар доогуур явах хоолой байна. Тийм болохоор малын хөл, бэлчээр суудалд нөлөөл үзүүлэхгүй. Төмөр зам дагасан кабелиар бид Хятад, Оросоо холбочихсон байгаа. Үүнтэй л адилхан юм.

-Засгийн газраас 14 мега төслийг хэрэгжүүлэхээр зарласан. Эхнээсээ хөдөлж байх шиг байна. Эдгээр төслүүдийн явц ер нь хэр байна. Тулгарч байгаа хамгийн хэцүү хүндрэл нь юу байна вэ?

-Улстөржилтөөс болоод л хийгдээгүй ажлууд шүү дээ. Үүнээс гарахын тулд л хамтарсан юм. МАН-ын удирдлагын сонголт, хамтраад энэ ажлуудаа хийе гэсэн. Бид ч гэсэн ийм л бодолтой байсан. Өнөөдрийн байдлаар таван төсөл хэрэгжиж байна. Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц, Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн мөнгө шийдэгдсэн. Хил холболтын төмөр замын асуудал шийдэгдсэн. Ораногийн шууд хөрөнгө оруулалт байна. Одоо Нүүрс-химийн үйлдвэрийн газар нь авагдаад, ТЭЗҮ нь зарлагдаад энэ жилдээ багтаад эхлэх гэж байна. Мөн хий дамжуулах хоолойн хэлэлцээр явж байгаа. Дараагийнх нь Улаанбаатар хотын дэд бүтцийг сайжруулах асуудал явагдана. Бэрхшээл гэвэл өнөөдөр санхүүгийн загвар, аргачлал дээрээ л хэлэлцүүлэг өрнөж байгаа болохоос биш улс төрийн саад тотгор ерөнхийдөө байхгүй. Тиймээс бидэнд хийх эрмэлзэл л хэрэгтэй. Мөнгө санхүүгийн дутагдал эдгээрт байхгүй.

-Гэтэл нөгөө талдаа том төслүүдийг эсэргүүцсэн хүмүүс, тэдгээрийг дэмжсэн байдал их байх шиг л харагдах юм. Энэ тал дээр хэрхэх ёстой юм бэ?

-Одоо бид гурван том шилжилт хйинэ гэж зарлаад байгаа. Нэгдүгээрт, хүний нөөцийн шилжилт хийнэ. Илүү мэдээллийн технологийн эрин үед амьдрах чадвартай хүнээ бэлдэх ёстой. Хоёрдугаарт, ногоон эдийн засаг руу алхана. Бид одоо хав хар эдийн засагтай байгаа. Үүнийг хүрэн, тэгээд ногоон болгоно. Гуравдугаарт, мэдээллийн технологийн Монгол Улсдаа нутагшуулж, хөгжүүлэх ёстой гэсэн энэ гурван шилжилтийн хүрээнд энэ янз бүрийн эргэлзээнүүд арилах болов уу гэж харж байгаа. Гэхдээ өнөөдөр эргэлзэж байгаа хүмүүст буруу өгч болохгүй. Парламент, Засгийн газар өөрөө эргэлзэхгүй байх хэрэгтэй. Зоригтойгоор ажлаа хийх ёстой. Шүүмжлэл байлгүй яах вэ. Түүнийг нь сонсоно. Түүнд нь хариулж чаддаг мэдлэг, боловсрол Засгийн газарт хэрэгтэй.

-Аль нам сонгуульд оролцохдоо татварыг багасгадаггүй юм гэхэд нэмэхгүй л гэж орсон. Гэвч өнөөдөр татвар болоод төрийн элдэв хураамжууд нэмэгдээд иргэд, аж ахуйн нэгжүүдэд дарамт болж байна гэдэг зүйл яригдаад байгаа. Татварын багц хуулийн өөрчлөлтийг Засгийн газраас өргөн барих гэж байгаа гэсэн. Ер нь татварыг бодитоор буулгах боломж бий юу?

-Татварыг бодитоор бууруулахын тулд бид хоёр зүйл дээр алхам хийх ёстой. Нэгдүгээрт, халамж болоод тэтгэмжийг нэлээд багасгана. Цалингаа бид хасч болохгүй. Хоёрдугаарт, төрийн албаны цомхотгол хүчээр явна. Гуравдугаарт, зардлын хэмнэлт тасралтгүй үргэлжилнэ. Төрийн албаны цомхотголоо хэрхэн зөв хийх вэ, орлогоо нэмэх вэ, хэрхэн халамжаас татгалзах вэ гэдэг эр зоригоос л шалтгаална. Гэхдээ нэг зүйл их тодорхой боллоо гэдгийг олон түмэн ойлгоосой гэж хүсч байна. Тэр нь Монгол Улс уул уурхайгаа хөгжүүлнэ, тэндээсээ татвараа бүрдүүлнэ. Бусад салбар буюу хөдөө аж ахуй, үйлчилгээ, аялал жуулчлал, боловсрол, эрүүл мэнд, шинжлэх ухаан, технологи, инновац их зөөлөн, бага татвартай орчинд явах юм байна гэдэг эргэлзэхгүйгээр тавигдчихсан суур шүү. Үүнийг бид Баялагийн сангаараа хийчихсэн. Тийм болохоор цаашдаа хүмүүс дунд хугацаандаа энэ салбаруудаа харж хүмүүсийг хөдлөөрэй гэж хэлье. Уул уурхай бол асар их ашигтай.

-Авлигаас ангид байя, ардчиллыг хөгжүүлнэ, бэхжүүлнэ гээд яриад л байдаг. Гэтэл манай улс сүүлийн хэдэн жил энэ хоёр үзүүлэлтээр байнга ухарч ирлээ. Үүний шалтгаан нөхцөл юундаа байна вэ?

-Манайх бол дэлхийн ардчилсан 30 гаруйхан улсын л нэг шүү дээ. Сонгуулиа хийж, нээлттэй байж чаддаг. Ард түмэн өөрсдийнхөө хүссэн төр засгаа байгуулдаг. Нөгөө талдаа индекс сайжрахгүй байгаа нь ч их олйгомжтой. Төрийн оролцоо их өндөр байна. Намуудын шинэчлэл харагдахгүй байна. Хамгийн ноцтой нь үг хэлэх эрх чөлөө хөндөгдөөд, зарим нэг шүүмжлэл хэлсэн хүмүүс шоронд ордог тогтолцоо байгаад байна. Тэгэхээр бид байгаа байдлаа харж буй учраас эдгээрийгээ засахын төлөө алхах л хэрэгтэй. Ер нь авлигыг алга болгож байж ардчилал амилна гэдгийг тал талдаа ойлгож, ухамсарлах ёстой юм билээ л дээ.

-Тэгвэл энэ талдаа төр засгаас ямар ажлууд хийж байна вэ?

-Авлигын үндэсний хөтөлбөр батлагдаад хоёр жил явж байна. Үүнийг яг бодитоор хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Ялангуяа худалдан авалтыг хиймэл оюун ухаанаар хийх шаардлагатай. Би жишээлбэл Эдийн засаг хөгжлийн яам дээр нэг ч худалдан авалтыг хийхгүй гэсэн зарчимтай байгаа. Ингэснээр наад зах нь энэ яаманд ажилладаг хүмүүсийг тендерийн авлигад өртүүлэхгүй. Энэ бол наад захын алхам. Ингээд дор бүрнээ хичээх хэрэгтэй. Тусгай зөвшөөрлүүдийг онлайн болгож байна, зөвшөөрөл багасах ёстой. Эдгээр зүйлүүд хийгдэж байна. Зөвшөөрлийн хууль одоо УИХ дээр хэлэлцэгдэж байгаа.

-Ярилцлагынхаа төгсгөлд танд нэмж хэлмээр юм юу байна вэ?

-Ардчилсан нам өөрөө сэргэн мандалт, босолт уналт, үзэл санаагаа түгээн дэлгэрүүлэх гээд сайн муу цаг ээлжилж байгаа. Гэхдээ манай нам институц болж, мянга мянган жилийн түүх бүтээх үүрэгтэй шүү. Одоо байгаа, тэнгэрийн оронд очсон, ардчиллын төлөө тэмцэж байсан олон мянган буурлынхаа хүсэл мөрөөдлийг биелүүлэх үүрэг бидэнд байгаа. Тийм болохоор хүн бүр илүү ухаалаг, тэвчээртэй, зөв байх шаардлага байна. Хүний хүүхдүүдтэй барьцаад байх шаардлага байхгүй. Тэнд нэг нөхөр авлига авч байна гэвэл дагаад авъя гэж бодож ерөөсөө болохгүй. Бид арай өөр үүрэг даалгавартай. Энэ цагт бид хүний эрх чөлөөг хангах, монголчуудынхаа эрхийг баталгаажуулах, ингэснээр улсынхаа тусгаар тогтнолыг нандигнан хамгаалах алтан үүргээ биелүүлнэ. Тэгэхээр энэ үүрэг хариуцлага бол бидэнд илүү хүчтэй байдаг. Бидэнд Монголоо гэсэн зарчим, улс орноо гэсэн зориг юу юунаас илүү чухал байна. Өнөөдрийг хүртэл эв нэгдлээ хамгаалж чадсан намынхаа гишүүдэд чин сэтгэлээсээ баярын мэнд хүргэе. Чин сэтгэлийн талархал илэрхийлье. Бидний ирээдүй их өнгөтэй байгаа гэдэгт эргэлзэхгүй байна.

Эх сурвалж: “Өдрийн сонин”

Т.Дарханхөвсгөл