Их Британи Умард Ирландын Нэгдсэн Хаант Улсын Гадаад хэргийн сайд Дэвид Камерон Монгол Улсад айлчилж байна. Айлчлалын хүрээнд Боловсрол, шинжлэх ухааны сайд Л.Энх-Амгалантай уулзаж, 23 дугаар сургуулиар  өнөөдөр зочлон, Pearson англи хэлний хөтөлбөрийн хэрэгжилттэй танилцлаа.

Pearson англи хэлний хөтөлбөрийг манай улс 2022-2023 оны хичээлийн жилд 38 сургуульд туршилтаар хэрэгжүүлсэн бол энэ хичээлийн жилд төрийн өмчийн бүх ерөнхий боловсролын сургуулийн 5-6 дугаар ангийн 140 орчим мянган хүүхэд судалж байна. Ирэх хичээлийн жилд Pearson хөтөлбөрийг судлах сурагчдыг нэмэгдүүлнэ.

2023 онд баталсан Боловсролын ерөнхий хуулиар сурагчдын судлах үндсэн гадаад хэл нь англи хэл байхаар хуульчилсан. Тиймээс хуулийн хэрэгжилтийг хангах зорилгоор ирэх 2024 оны 9 дүгээр сарын 1-нээс 3 дугаар ангийн сурагчид англи хэл үзэж эхэлнэ. Мөн энэ хүрээнд багш нарыг бэлтгэх, давтан сургах юм. Англи хэлний хөтөлбөрийг хэрэгжилтийг ИБУИНХУ-ын Гадаад хэргийг сайд дэмжихээ илэрхийлж 3 жилийн хугацаанд 10 сая фунтын дэмжлэг үзүүлнэ гэлээ.

Pearson англи хэлний хөтөлбөрөөс гадна тус улсын Кембрижийн их сургуультай манай улс боловсролын салбарт хамтран ажилладаг. Энэ хүрээнд олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн ерөнхий боловсролын тогтолцоог бүрдүүлэх, бэхжүүлэх ажил үе шаттай хэрэгжиж байна.

Мөн дэлхийн хэмжээнд их, дээд сургуулиудын эрэмбэ чансааг тогтоодог Times Higher Education байгууллагатай хамтран 2023 онд Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа дээд боловсролын байгууллагуудын үндэсний эрэмбийг анх удаа тогтоосон. Хамтын ажиллагаа цаашид ч үргэлжилж тодорхой давтамжтайгаар эрэмбэ чансааг шинэчилж байх юм. Үндэсний үнэлгээний тогтолцоогоо бэхжүүлэх зорилгоор бид Английн AQA байгууллагатай мөн хамтран ажилладаг.

Чевнингийн хөтөлбөрийн хүрээнд сүүлийн жилүүдэд манай улсаас Англи улсад 200 гаруй оюутан суралцаж төгсөөд байна. Тэтгэлгийн хэмжээ болон хамрагдах оюутны тоог нэмэгдүүлэх чиглэлээр ажиллаж байна. Энэ мэтчилэн ИБУИНХУ болон Монгол Улсын боловсролын салбар дахь хамтын ажиллагаа улам бүр өргөжиж байна гэж БШУЯ мэдээлэв.

Нийгмийн даатгалын багц хуулийн шинэчлэл энэ оны эхнээс хэрэгжиж эхэлсэн. Шинэчилсэн хуулийн нэг гол заалт нь иргэдийн нэрийн дансыг өргөжүүлэх талаар тусгасан. Багц хуулийн зарим өөрчлөлт, хэрэгжилтийн талаар эдийн засгийн сэтгүүлчид Нийгмийн даатгалын ерөнхий газар (НДЕГ)-ын дарга Л.Мөнхзултай уулзаж тодрууллаа.

-Хуулийн хэрэгжилтийн хүрээнд энэ онд иргэдийн нэрийн дансыг мөнгөжүүлэх гэж байгаа. Энд хэдий хэмжээний хөрөнгө орох боломжтой вэ? Нэрийн дансыг яаж өргөжүүлэх талаар тодруулна уу?

-Өнөөдрийн байдлаар улсын хэмжээнд 800 мянгаас нэг сая даатгуулагч НДШ төлж байгаа. Сар бүр янз бүр гарч байгаа. Тэтгэврийн даатгалд 17 хувийн шимтгэл төлж байгаагаас 8.5 хувийг даатгуулагч цалингаасаа, мөн 8.5 хувийг ажил олгогч төлдөг. Энэ мөнгөнөөс 2 хувь буюу 17 хувиас 2 хувийг салгаад даатгуулагчийн мөнгөн хуримтлалын данс руу шилжиж орох юм. Шимтгэл хаана төлж байгаа тухайн банк дээр буюу ажил олгогчийн сонгосон банкны дансанд хуримтлал үүсээд явна. 2 хувийн мөнгөн дүнгээр, тусдаа баланс үүсгээд нягтлан бодох бүртгэл бичигдээд тусдаа хуримтлагдах юм.

Оны эхний улирлын байдлаар, урьдчилан тооцоолсноор 50 гаруй тэрбум төгрөгөөр даатгуулагчийн бодит мөнгөн хуримтлал үүснэ гэж болно. Оны эцэст буюу хүлээгдэж буй тооцоо төлөвлөгөөгөөр даатгуулагчийн нэрийн дансанд 380 гаруй тэрбум төгрөг бодит мөнгөөр хуримтлагдах юм.

Нийгмийн даатгалд даатгуулагчдын нэрийн дансанд энэ оны I улиралд 50 тэрбум төгрөгийн бодит хуримтлал үүсээд байна.

Одоо үйлчилж буй эрх зүйн хүрээнд иргэд нэрийн дансанд хуримтлагдсан дээрх мөнгийг 4 төрлийн хэрэгсэл болгох буюу оруулах боломжтой байгаа. Нөлөө бүхий банкуудад хугацаат хадгаламж хэлбэрээр байршуулах, Засгийн газрын болон бусад газраас гаргасан баталгаат бондууд болон Төвбанкны үнэт цаасыг богино хугацаанд худалдаж авах, Төрийн сан дээр эргэлтийн байдлаар хүүтэй байршуулах гэсэн 4 төрлийн хэрэгсэл болгох боломжтой байгаа.

Нийгмийн даатгалын байгууллага мэдээллийн системээ шинэчилсэн. Шинэчлэлийн нэг хэсэг нь тухайн иргэний тэтгэврийн мөнгөн хуримтлалыг дээрх байдлаар бүртгэлжүүлж байгаа. Хуримтлалын тооцооллыг хийх үйл явцыг системийн шинэ программ дээр тусгаж байгаа. Энэ талын аппликэйшн ирэх 5 дугаар сарын сүүл, 6 дугаар сарын эхээр хангагдана.

Өөрөөр хэлбэл, даатгуулагчийн зүгээс ямар төрөлд хөрөнгө оруулах талаар Засгийн газраас батлах журмаар зохицуулна. Журам баталсны дараа даатгуулагч иргэн насны бүлгээсээ хамаараад тэтгэврийн хуримтлалаараа ямар төрлийн хөрөнгө оруулалт хийх сонголтын талаар санал авна. Даатгуулагч иргэн дундаж өгөөжөө тооцоолоод оруулах хуримтлалаа шийднэ. Энэ талын хүсэлтийг харгалзан үзэж байж хөрөнгө оруулалтын багц руу хуваарилах гэсэн бодлого, төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна.

-Хувь хүн, иргэд нэрийн данс дахь хуримтлалын мөнгөн эх үүсвэрийн хөрөнгөө хэдийнээс ашиглах боломжтой байна вэ?

-Үүнийг нарийн хуулиар зохицуулах учиртай. Энэ жил дөнгөж дансны үйл ажиллагаа эхэлж байна. Нарийн зохицуулалтын хуулийг УИХ-ын дараагийн чуулганаар батлах байх. Манай улс тэтгэврийн нэрийн дансны хувьд хагас хуримтлалын тэтгэврийн тогтолцооны хэлбэрт зөвхөн энэ оноос шилжиж байгаа юм. Аажмаар шилжүүлж байна. Аажим ч гэсэн ч 2 хувийн шимтгэл энэ жил 400 тэрбум төгрөг, ирэх жил 800 тэрбум төгрөг гэх мэтээр 3-4 жилийн дараа нийт тэтгэврийн сангийн зардал 30 орчим хувьд хүрнэ гэсэн тооцоотой байгаа. Энэ нь тэтгэврийн сангийн бодит мөнгөн хуримтлал харьцангуй хурдацтай өснө гэсэн үг.

Ингэж өсөхийн хэрээр эрх зүйн орчноо цааш улам гүнзгийрүүлэн сайжруулж, хөрөнгө оруулалтад оруулах санхүүгийн хэрэгслийн тоог зайлшгүй нэмэх хэрэгтэй юм. Ингэж байж гэмээн Нийгмийн даатгалын мөнгөн хуримтлалын сан, тэтгэврийн өгөөжийг хүртэж, инфляциас сэргийлэх болно.

Даатгуулагч нэрийн данснаасаа мөнгө хэзээ авч, ашиглах боломжтой талаар эхний ээлжинд Засгийн газраас эрүүл мэнд, боловсролдоо зарцуулахаар хуульд тусгаад байгаа. Яг ямар хэмжээгээр, хэдэн насандаа, яаж авч ашиглах талаар түрүү хэлсэнчлэн дахиад хууль эрх зүйн нарийн зохицуулалтаар шийдэхээр батлах байх.

-Нийгмийн даатгалын сангаас “Капитал” болон Чингис хаан” зэрэг арилжааны банкуудад байршуулсан хөрөнгө мөнгөний эргэн төлөлт ямар байдалтай байна вэ?

-“Капитал” банк дампуурсантай холбоотойгоор тус банкны эрх хүлээн авагчаас нийт 104 тэрбум төгрөгийг Нийгмийн даатгалын санд авах ёстой хөрөнгөөр бүртгэсэн байгаа. Энэ хөрөнгийн 50 орчим хувь нь нэмэгдүүлэн тооцсон хүү юм. Одоогийн байдлаар дээрх 104 тэрбум төгрөгөөс 64 тэрбум төгрөгийн үлдэгдэлтэй,  барагдуулахаар ажиллаж байгаа. Энд тодорхой хөрөнгийг санал болгодог. Нийгмийн даатгалын Үндэсний зөвлөлөөс шийдвэр гарсны дараа нийгмийн даатгалын байгууллага авч борлуулдаг.

Нийгмийн даатгалын сан “Чингис хаан” банкнаас 100 орчим тэрбум төгрөгийн авлагатай. “Чингис хаан” банкны дампуурлыг албан ёсоор зарлаагүй, эрх хүлээн авагч гараагүй. Тус банкны талаар бидэнд өгсөн албан ёсны мэдээллээр бол гадаадын хөрөнгө оруулагч энэ банкийг худалдан авахаар судалж байгаа. Хэрэв худалдан авах болбол НДС-гийн давхар худалдан авна. Ийм тохиолдолд НДС-гийн хохирлыг бүрэн барагдуулна гэсэн мэдээлэлтэй байна.

Олон Улсын Эрүүгийн цагдаагийн байгууллага Интерполын “Хөх булант” зар мэдээгээр эрэн сурвалжлагдаж байсан Монгол Улсын иргэн “Н”-г холбогдох хууль тогтоомжийн хүрээнд энэ оны 04 дүгээр сарын 20-ны өдөр Бүгд Найрамдах Турк Улсаас Монгол Улсад албадан авчирч мөрдөн шалгах ажиллагааг үргэлжлүүлэн явуулж байна.

Уг этгээд нь “Шувуу” ажиллагааны хүрээнд эрэн сурвалжлагдаж байгаа оргодол этгээдүүдийн жагсаалтад багтсан ба хүний эрүүл мэндэд хохирол учруулсан хэрэгт холбогдон шалгагдаж байхдаа шүүхийн шатнаас гадаад улсад оргон зайлсан аж.

Түүнийг Монгол улсад авчрах ажиллагааг Хууль зүй, дотоод хэргийн яам, Гадаад хэргийн яам, Цагдаагийн Ерөнхий Газар хамтран зохион байгууллаа.

Төв цэнгэлдэх хүрээлэнг тойрсон асуудлаар Нийслэлийн Засаг даргын орлогч О.Номинчимэг, “Төв цэнгэлдэх хүрээлэн”-гийн гүйцэтгэх захирлаар томилогдсон Ж.Энхжаргалан нар өнөөдөр мэдээлэл өглөө.

Мэдээллийн эхэнд О.Номинчимэг ярихдаа, “Төв цэнгэлдэх хүрээлэн бүхэлдээ нийслэлийн иргэдийн өмч боллоо. Энэ асуудал нь нийслэлийн өмч үнэгүйддэг, шударга бусаар завшиж ирсэн олон жишээний нэг гэж бодож байна. Үе үеийн олон хүн мэдсэн ч мэдээгүй юм шиг өнгөрдөг байсныг бид нэг талд нь гаргасан. Төв цэнгэлдэхийн асуудлыг өнгөрсөн оны есдүгээр сараас судалж, 2024 оны хоёрдугаар сараас эхлэн баримт бичиг, тооцоо судалгаанд үндэслэн албан хэлцлийг хийлээ. Хууль зөрчсөн үйлдэл их, засаглал тун сул явж ирсэн нь энэ явцад харагдсан.

Түүнчлэн эргэн тойронд нь байсан газруудыг шилжүүлсэн, хамгийн үнэ цэнтэй өмчүүдийг нь өөр хүмүүст шилжүүлж завшсан, Төв цэнгэлдэхийг хангалттай арчилж, дараагийн шатанд нь гаргаагүй. Ийм шударга бус зүйлтэй эвлэрч болохгүй. Бүх асуудлыг АТГ-т өгсөн. АТГ эдгээр асуудлыг хуулийн хүрээнд үнэлж дүгнэнэ. Ажлын хэсгийн дүгнэлтээр нийслэлээс нэлээд хөрөнгө оруулалт хийсэн ч тайлан тооцоонд ордоггүй, хувь эзэмшигч хувийн хэвшлийн тал хөрөнгө оруулаагүй, орлогын бүртгэл хангалтгүй байна.

Иймээс өр төлбөрийг танилцуулж, хөрөнгө оруулалт хийх шаардлагатайг нь хэлэхэд 51 хувийг эзэмшигчийн өв залгамжлагч тал хөрөнгө оруулах боломжгүй тул өвөөсөө татгалзаж, өр төлбөртөө суутгаж тооцох саналыг бидэнд зөвшөөрснөөр өчигдөр бид хүлээн авч, улсын бүртгэлд бүртгүүлсэн. Цаашид Төв цэнгэлдэхийн ойр орчим дахь газруудыг тусгай хэрэгцээнд авах шаардлага бий. Үүний тулд Засгийн газрын тогтоол гаргуулна. Төв цэнгэлдэхийн ойролцоох, зарагдсан газруудын үнэлгээ 245 орчим тэрбум төгрөг гэж гарсан” гэв.

Улаанбаатар хотын түгжрэлийг бууруулах ажлын хүрээнд Таван шарын гарам, Геологийн төв лабораторийн уулзвар, “Хермес” төвийн төмөр замын зоорь, Нарантуул захын дөрвөн замын уулзвар гэсэн дөрвөн байршилд нүхэн гарц байгуулах төслийг хэрэгжүүлж буй. Тухайлбал, Таван шарын гарам хэсэгт төмөр замын доогуур байгуулж байгаа гарцын ажил 70 хувьтай үргэлжилж байна. Уг байршилд хийж буй нүхэн гарцын урт 160 метр, өндөр нь таван метр бөгөөд дээрх дөрвөн байршилд баригдах нүхэн гарцаас хамгийн том нь юм. Мөн нүхэн гарцад борооны болон үерийн усыг зайлуулах хоёр төрлийн насос суурилуулна.

^[1]

Уг нүхэн гарцын ажлын явцын талаар “Улаанбаатар хотын авто замын түгжрэлийг бууруулах нэгдсэн төсөл хэрэгжүүлэх нэгж”-ийн инженер Я.Өнөртүвшин мэдээлэл өгөв. Тэрбээр "Уг бүтээн байгуулалт нь ажлын зураг боловсруулж, барилга угсралтын ажлыг гүйцэтгэх, түлхүүр гардуулж өгөх гэрээний нөхцөлтэйгөөр хийгдэж байна. Барилга угсралтын ажлын ерөнхий гүйцэтгэгчээр БНХАУ-ын “Чайна Тисижу Сивил Инженеринг Групп” ХХК, туслан гүйцэтгэгчээр дотоодын компаниуд ажиллаж байгаа. Түр барилга байгууламжийн ажил 2023 оны наймдугаар сард эхэлж, одоогоор төмөр замтай огтлолцох хэсгийн үндсэн барилгын ажил дуусах шатандаа явж байна. Энэ удаагийн нүхэн гарцыг барихдаа төмөр замын хөдөлгөөнийг хаахгүйгээр угсралтын ажлыг үргэлжлүүлдэг технологи ашиглаж байна” гэв. Уг нүхэн гарцын хөдөлгөөнийг ирэх 6 дугаар сард нээхээр төлөвлөж байна. Ингэснээр авто замын түгжрэл 10.5 хувиар буурах юм.

^[2]

Улсын дээд шүүхийн Эрүүгийн хэргийн танхимын нийт шүүгчийн хуралдаанаар Т.Бадамжунай, Э.Жаргалсайхан, Д.Баярсайхан, Д.Бямба-Очир нарт холбогдох хэргийг прокурорын бичсэн эсэргүүцэл болон шүүгдэгч Т.Бадамжунайгийн өмгөөлөгч Э.Эрдэнэхишиг, Н.Цэцэгмаа, шүүгдэгч Д.Бямба-Очирын өмгөөлөгч Б.Мөнхбат нарын гаргасан гомдлыг үндэслэн хяналтын шатны шүүх хуралдаанаар хэлэлцүүлэх эсэхийг 2024 оны дөрөвдүгээр сарын 17-нд хэлэлцжээ.

Нийт шүүгчийн хуралдаанаар прокурорын бичсэн эсэргүүцэл, шүүгдэгчдийн өмгөөлөгчдийн гаргасан гомдлыг хянан хэлэлцээд Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 40.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан хяналтын журмаар гомдол, эсэргүүцэл гаргах үндэслэлд хамаарахгүй байгаа тул уг хэргийг хяналтын шатны шүүх хуралдаанаар хэлэлцүүлэхээс татгалзав.

Ингэснээр давж заалдах шатны шүүхийн магадлал хэвээр үлдэж байна хэмээн Улсын Дээд Шүүхээс мэдээлжээ.

Энэ талаар албаны эх сурвалжаас тодруулахад "Прокурор тус хэргийг шийдвэрлэхдээ зөвхөн авлига авсан этгээдүүдэд яллах дүгнэлт үйлдэж ирүүлсэн.

Энэ нь хэргийн бодит байдлыг тогтооход саад учруулахаар байгаа тул авлига өгсөн этгээдийн хэргийг авлига авсантай нь нэгтгэн шийдвэрлэх нь зүйтэй.

Тиймээс гурван шатны шүүхээс авлига өгсөн гэх Ц.Анандбазар болон авлига авсан гэх Т.Бадамжунайн нарын хэргийг нэгтгэж шийдвэрлүүлэхээр прокурорт буцааж байна" хэмээн тайлбарлав.

Сүхбаатар дүүргийн 10 дугаар хороонд 234 дүгээр цэцэрлэгийн 200 ортой өргөтгөлийн барилга угсралт, дотор засал, инженерийн шугам сүлжээ, гадна, дотор цахилгаан хангамж, холбоо дохиоллын ажил бүрэн дуусаж ашиглалтад ороход бэлэн болжээ.

Өргөтгөлийн барилга зоорьгүй хоёр давхар, бүлэг, гал тогоо, багш ажилтнууд, ариун цэврийн болон бусад өрөө тасалгаануудаас бүрдсэн, төв цэцэрлэгтэйгээ хоёр давхрын хүзүүвчээр холбогдсон зохион байгуулалттай юм.

234 дүгээр цэцэрлэгийн төв байрт одоогоор 305 хүүхэд хүүхэд хамрагдаж байгаа бөгөөд өргөтгөл ашиглалтад орсноор нэмж 200 хүүхэд сургуулийн өмнөх боловсролд хамрагдах боломжтой болж байна.

Нийслэлийн төсвийн хөрөнгө оруулалтаар тус ажлын зураг төслийг “Дукат” ХХК Ерөнхий гүйцэтгэлийг “Ванхүү” ХХК нар тус тус хийж гүйцэтгэж Нийслэлийн Хөрөнгө оруулалтын газар захиалагчийн хяналтыг хэрэгжүүлэн ажиллажээ.

Сургууль, цэцэрлэгийн чанар хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, суралцагчдыг ая тухтай орчинд боловсрол эзэмшүүлэх, хамрах тойргийн сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор улс, нийслэлийн төсвийн хөрөнгө оруулалтаар бүтээн байгуулалтын ажил явагдаж буй юм.

Л.Буанган тэргүүтэй Элчин сайдын яамны төлөөлөгчид 2024 оны 4 дүгээр сарын 10-ны өдөр “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сум дахь салбарт зочилж, ил уурхайн үйл ажиллагаатай танилцлаа.

Элчин сайд Ричард Л. Буанган болон Элчин сайдын яамны төлөөлөгчдийг  Дотоод хяналт, эрсдлийн удирдлагын газрын захирал Х.Мөнхжаргал тэргүүтэй удирдлагын баг угтан авч, компанийн үйл ажиллагааны талаар танилцуулав. Элчин сайд, Элчин сайдын яамны төлөөлөгчид компаниас хэрэгжүүлж буй нүүрс баяжуулах үйлдвэр, түүхий нүүрс ачих логистикийн төвийн төслүүд, Тавантолгой төмөр замын өртөөний үйл ажиллагаа, түүний дотор саяхан хүлээн авсан, АНУ-д үйлдвэрлэсэн хоёр зүтгүүрийг үзэж сонирхлоо.

Элчин сайд Ричард Л. Буанган Элчин сайдын яамны төлөөлөгчдийг  халуун дотноор угтан авч, уурхай болон хэрэгжүүлж буй төслүүдээ танилцуулсан компанийн хамт олонд талархал илэрхийллээ.