29 дэх удаагийн Таллины “Хар шөнө” олон улсын кино наадам Эстони улсын Таллин хотноо энэ сарын 7-23-нд болж шилдгүүдээ тодрууллаа.

Энэ жил үндсэн уралдаант хэсэгт Унгар, Морокко, Испани, Филиффин, Монгол, Герман зэрэг улсын 17 кино уран бүтээл өрсөлдсөн юм.

Наадмын үндсэн уралдаант хэсэгт найруулагч Ж.Сэнгэдоржийн шинэ бүтээл болох “Сэтгэлийн зураг” /The Muralist/ уран сайхны кино шалгарч NETPAC шагнал хүртлээ.

Мөн найруулагчийн “Чимээгүй хотын жолооч” /Silent city driver/ уран бүтээл нь өнгөрсөн жилийн үндсэн өрсөлдөөнт хэсгийн Гран при /Grand Prix/ болон Шилдэг зураачийн /Best Production Design/ шагналыг хүртэж байв.

Эзэн Богд Чингис хааны мэндэлсний 863 жилийн ой, “Монгол бахархлын өдөр”-т зориулсан “Чингис хаан” цомын төлөөх чансаа өндөр 128 бөхийн барилдаан өнөөдөр 12:00 цагт Монгол бөхийн өргөөнд эхэлнэ.

Тус барилдаанд дархан аварга Н.Батсуурь, улсын аварга О.Хангай, арслан Э.Оюунболд, Ц.Бямба-Отгон, Э.Батмагнай, Р.Пүрэвдагва, Ц.Содномдорж нарын тэргүүтэй улсын цолтой 47 бөх барилдахаар бүртгүүлжээ. Тодруулбал, дархан аварга нэг, улсын аварга нэг, арслан тав, заан долоо, харцага 12, начин цолтой 21 бөх байгаа юм. Тэгвэл үлдсэн 81 бөхийг чансааны оноогоороо жагссан аймгийн цолтнууд бүрдүүлж байна.

“Монгол бахархлын өдөр”-ийн барилдаанд өнгөрсөн жилээс “Чингис хаан” шилжин явах цом олгож эхэлсэн бөгөөд анхны цомын эзнээр улсын харцага Э.Даш тодорч байв.

Энэ удаагийн барилдаанд улсын арслан Б.Орхонбаяр, харцага Б.Зоригтбаатар, О.Мөнх-Эрдэнэ, Э.Сумъяабат нар зодоглохгүй. Б.Орхонбаярын арслангийн тухайд өнөөдөр Солонгос дахь фэн клубийнхээ уулзалтад оролцоно. Харин улсын харцага Б.Зоригбаатар, О.Мөнх-Эрдэнэ, Э.Сумъяабат нар бэртлийн улмаас “Чингис хаан” цомын барилдааныг өнжиж байна.

-Монгол бахархлын өдөрт-

Монголын болон дэлхийн суут их хүмүүн эзэн богд Чингис хаанаар овоглосон үндэсний музейгээр хийх аяллыг энэ удаад сонирхуулъя. Ийнхүү онцлохын учир нь, одоогоос гурван жилийн өмнө буюу 2022 онд монголчуудын түүхэнд алтан үсгээр бичигдэх бүтээн байгуулалтыг монголчууд өөрсдөө хийсэн билээ. Энэ бол “Чингис хаан” үндэсний музей маань байсан. Ингээд тус музейн захирал, Монголын Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн, академич, түүхч Сампилдондовын Чулуунтай хийх ярилцлагаа эхлүүлье.

- Эзэнт гүрний удирдагчдад зориулсан олон алдартай музей дэлхий дахинд бий. Эдгээрийн дундаас Чингис хаан Үндэсний музей юугаараа ялгарах вэ? Чингис хааны түүхэн нөлөөг бусад эзэнт гүрний удирдагчдынхтай харьцуулахад ямар сонирхолтой дүгнэлт хийж болох вэ?

-"Чингис хаан" Үндэсний музей байгуулах шийдвэрийг 6 жилийн өмнө, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх Ерөнхий сайд байхдаа гаргаж байлаа. Энэ бол Чингис хааны алдар сууг дэлхий дахинд түгээн дэлгэрүүлэх, сурталчлах, их соён гэгээрлийн ордонтой байх түүхэн шийдвэр байсан юм.

Дэлхий дахинд суу алдраа тунхаглан, түүхэнд ул мөрөө үлдээсэн хаад язгууртан олон бий. Гэхдээ Чингис хаан шиг хүн төрөлхтөнд хамгийн том нөлөө үзүүлсэн хаан бол цөөхөн. Ялангуяа, сүүлийн 1000 жилийн суут хүн бол Чингис хаан.

Хүн төрөлхтний төрт улсын хамгийн идэвхтэй цаг үеэс хойш 2000 жил болжээ. Үүний 1000 жилд нь их эзэн Чингис хааны алдар суу дор дуурьсагдан, дэлхий даяараа түүнийг хүндэтгэж байна.

Их хаад ялгууртны музей хоёр янз байдаг л даа. Нэг нь агуу их хаад язгууртнуудын өөрийнх нь сууж байсан ордонг музей болгосон байдаг. Нөгөөх нь хаад язгууртны эд өлгийн зүйлс, тэдгээрийн дурсгалыг хүндэтгэж байгуулсан музей байдаг. Чингис хааны нэрээр нэрлэсэн энэ музей бол Монголын төрт улсын түүхийн музей юм. Тиймээс нэгдүгээрт, Чингис хаан, түний өвөг дээдэс буюу Хүннүчүүдийн цаг үеийн түүхийг, хоёрдугаарт нь эзэн Чингис хааны үр удмынхан, Монголын Эзэнт гүрний цаг үе, гуравдугаарт 20-р зууны эхэнд Чингис хааны угсааныхны бүтээсэн түүхийг харуулсан.

Бид 70 жилийн турш Чингис хааны үүх түүхийг ярих харьцангуй хориотой байлаа. 1962 онд Чингис хааны мэндэлсний 800 жилийн ойг тэмдэглээд олон хүн хилс хэрэгт орсноос гадна, Чингис хааны түүхийг онцгойлж ярьдаггүй, их хаанаа шүтэх эрхгүй байв. Харин 1996 онд “Вашингтон пост” сониноос Чингис хааныг “Мянганы хүн” хэмээн өргөмжилсөн.

Тэгэхээр эзэн Чингис хааны эх оронд ирж буй хэн боловч түүний түүхийг танин мэдэх хүсэл, зайлшгүй шаардлага бий болно. Энэ их түүхийг танин мэдүүлэх хамгийн том зүйл бол түүний өсөж төрсөн өлгий нутаг, түүний үлдээсэн өв соёл юм. Тэгээд энэ музейг Монгол Улсын Засгийн газар өөрийнхөө санхүүжилт зардлаар босгосон. Монголын эрдэмтдийн үзэл санаа, эрдэм мэдлэгт тулгуурлан бүтээн байгуулахдаа, Монголын барилгачид архитекторуудын ур ухаан, монгол судлаачид, дэлхий дахинд байгаа хүмүүсийн дэмжлэг туслалцаа, Монголын уран бүтээлчдийн мэдлэг оюуныг шингээсэн. Цар тахлын хамгийн хэцүү хүнд үед босгосон энэ музей маань сүүлийн 30 жил дэх манай улсын соёлын салбарын хамгийн том бүтээн байгуулалт болсон юм.

-Монголын их эзэнт гүрэн тухайн үедээ дэлхийн хүн амын хэчнээн хувийг захирч байсан бэ, энэ нь дэлхийн түүхэнд хэр онцгой тохиолдол вэ?

-Хүн төрөлхтөн Монголын түүхийг, тэр дундаа Чингис хааны түүхийг янз бүрээр үздэг. Нэг хэсэг нь Чингис хаанд эзлэгдсэн хүмүүс. Нөгөө хэсэг нь буюу Монголын талаас эзэн Чингис хааныгаа харах бас нэг өөр. Гэхдээ хүн төрөлхтний, ялангуяа дэлхийн шилдэг эрдэмтдийн судалгааны үр дүнд Чингис хааны түүхийг үзэх хандлага өдгөө өөр болжээ. Чингис хаан бол зөвхөн байлдан дагуулагч биш, Евроазийн их солилцоог бий болгосон хүн. Тэр үед Евроази л гэж байлаа шүү дээ, Америк, Австрали тив нээгдээгүй, Африк тивд хүчтэй том гүрэн ч байсангүй. Тэгэхээр Чингис хааны эзэнт гүрэн байгуулагдсанаар Европ, Ази тивийн том солилцоог, тэр дундаа эдийн засаг, аж ахуйн хувьд, мөн хамгийн том Торгоны замыг аюулгүй болгосон.

Хүн төрөлхтөн хэдэн зуун жил зөрчилдөн тэмцэлдэж ирсэн шашны эрх чөлөөг нээлттэй болгосон. Ази, Европ хоёр тивийн ард түмэн нэгэндээ хүрч үл болох том орон зай гэж бодож байсан бол хоорондын уялдаа холбоо, соёлын нөлөөлийг бий болгосон. Ийнхүү Чингис хаан хүн төрөлхтний түүхэнд олон зүйлээр гайхамшигтай үйлийг бүтээсэн хүн юм.

Өнөөдөр хүн төрөлхтөн шийдэж чадахгүй байгаа, шийдэхийг мөрөөдөж буй олон зүйлийг 13-р зуунд Монголын эзэнт гүрэн шийдвэрлэсэн.

Тийм учраас Жак Уэтерфорд номоо “Өнөөгийн ертөнцийг үндэслэгч Чингис хаан” гэж нэрлэсэн хэрэг шүү дээ. Хүн төрөлхтөн өнөөдөр дайн байлдаан, эдийн засгийн либералчлал, шашны эрх чөлөөгөө шийдэж чадахгүй л байна. Тэгвэл Монголын их хаан үүнийг 13-р зуунд шийдсэн. Тиймээс Чингис хааныг, Монголын түүхийг харах дэлхий дахины нүд өөр болж байгаа. Энэ хандлага, үзэл санааг бий болгоход энэ музей үүрэг гүйцэтгэх ёстой хэмээн зорьж ажиллаж байна.

Япон Улсын Цог Жавхлант Эзэн Хаан Нарүхито 2025 оны 7 дугаар сарын 7-ны өдөр

Чингис хаан Үндэсний музейд зочлох үеэр

-Чингис хаан музей анх нээгдэхдээ 12 мянга гаруй үзмэртэй гэж байсан. Хамгийн нууцлаг, эсвэл онцгой үзмэрээр та юу юуг нэрлэх вэ?

-Одоогоор манайд 13400 орчим үзмэр байна. Гэхдээ бүгд нууцлаг, бас онцлог. Үзмэр бүр өөрийн өгүүлэмжтэй. Өөрөөр хэлбэл, нэг жижиг сумны зэв ч түүх өгүүлнэ. Манай музейн үзмэрийг бусад музейтэй харьцуулахад хамгийн гайхалтай нь 93 хувь нь эх үзмэр. Бас өнөөгийн ертөнцөд нүүдэлчдийн иргэншлийг харуулж чадах хамгийн том, цогц музей. Үүнээс том нүүдэлчдийн түүхийг харуулах музей дэлхийд байхгүй. Тухайлбал, 2000 жилийн өмнө өнөөгийн Монгол Улсын газар нутагт анхны нүүдэлчдийн төр улсыг байгуулан хөгжүүлэхдээ урлаг, сэтгэлгээ, үзэл баримтлалын хувьд ямар түвшнийг бий болгосныг Хүннүгийн дурсгалуудаас харж болдог. Тэдгээр нь Хүннүгийн язгууртны оршуулгын цогцолбор газар болох  Гол модны дурсгалууд юм.

Хоёрдугаарт, монгол нутгаас олдсон археологийн эртний олдворын дурсгал нь суурин иргэншилтэй Хятад, төв Азийн дургалуудаас тэс өөр, бас нийтлэг гэдгийг харж болно. Юу гэсэн үг вэ гэхээр, Хүннүгийн язгууртнуудын булшнаас Ромын эдлэл, Грек, Энэтхэг, Хятадын Хан улсын дурсгал гарсан нь маш том сүлжээ, соёлын солилцоо байсныг илтгэдэг.

Мөн музей байгуулснаас хойш “Сав нь бий болохоор сааль нь бий болдог” гэдгийн үлгэрээр гайхалтай дурсгалууд илэрч олдож байна. Уншигчдад сонин болгож, хоёр дурсгалыг л би онцолъё.

Жинхэнэ монголчуудын хаад язгууртны сонгодог дурсгал болов уу гэмээр, адууны шүдээр хийсэн эмээл манай музейд бий. Энэ эмээлийг өмнө нь хэн ч, хаана ч дэлгэж байгаагүй.

Нөгөө нь, МУИС-ийн судлаач, археологич Ц.Төрбат тэргүүтэй хүмүүсийн олж илрүүлсэн, Сүхбаатар аймгийн Онгон сумын Тавантолгойн булшнаас гарсан хатан хүний цул мөнгөн эмээл бий. Галт шувуун дүрслэлтэй.  Түүнчлэн Алтайн нуруунаас зүүн тийш өнөөдрийг хүртэл олдоогүй байсан алтадмал, цул мөнгөн гэрэгэ анх удаа олдлоо. Энэ бол Юань улсын үеийн гол бичиг дөрвөлжин үсгээр бичигдсэн, үнэхээр гайхалтай дурсгал л даа.

 МОНГОЛЫН ЦЭРГИЙН УРЛАГИЙН ГАЙХАМШИГ НЬ ...

-Дэлхийд 9 сая хүн Мона Лизаг л үзэх гэж Луврыг зорьдог. Тэгэхээр Чингис хаан агуу их хаан байсан шигээ агуу их нууцтай. Дэлхийн нэгэн мянганы суут их хүн ямар дүр төрхтэй байсан нь бүгдийн сонирхол татна. Нүдэндээ галтай, нүүрэндээ цогтой гэрэлт хөвүүн гэдгээс эхлээд “Бие бялдар том чийрэг, билиг ухаан хурц, ер бусын сүрлэг” хэмээн тэмдэглэгдэж үлдсэн Чингис хааны ямар эш хөрөг Танай музейд байна вэ?

-Чингис хааны бүх юм нь л нууц. Түүний тухай бичсэн түүхэн сурвалж нь нууц товчоо. Төрсөн он сар нь нууц, оршуулсан газар нь нууц. Гэхдээ энэ хүн бол яалт ч үгүй түүхэн, хүчирхэг бие хүн байсан нь ойлгомжтой. Гурван голын савд, талын язгууртны гэрт төрсөн. Хүнд бэрх замыг туулсан, хүн төрөлхтөнд байхгүй, гайхамшигтай төр улсыг байгуулсан, он цаг улирах тусам нь алдар суу нь оньсого мэт боловчиг суу алдар нь бусдад хүндлэгдэж ирсэн, ийм л хүн.

Хүн бүрийн ертөнцөд өөрийн ойлгодог Чингис хаан гэж бий. Чингис хаан музейн нэг ажилтны хувьд биш, судлаачийн хувьд, миний ойлгодог Чингис хаан бол тал нутагт байсан язгууртнуудын дотор зайлшгүй байсан тэр ёс суртахууныг өөртөө бүрэн суулгасан хүн.

Гурван голын сав нутагт захын дайсандаа л хөнөөгдчих гээд явж байсан хүү хүн төрөлхтний түүхэнд 200 жил удам залган оршин тогтнох их эзэнт гүрнийг байгуулах чинь ер нь бүтэхгүй асуудал байхгүй юу. Тэгвэл түүнийг бий болгож чадсан хүн Чингис хаан юм.

-Чингис хаан Үндэсний музейг нээхэд та түүнийг маш гоё тодорхойлж хэлсэн шүү дээ?

-Уул мэт сүрлэг, мөрөн мэт хүчирхэг амьдарсан хүн юм даа. Үнэхээр хүн төрөлхтөнд дурсагдаж байгаа ай сав нь тийм л гайхамшигтай.

- Энэ музейг нээх өдөр Чингис хаанаа монголчууд хэрхэн тодорхойлохыг дэлхий дахин сонирхсон байх. "Монголын уудам тал нутагт мэндэлсэн талын баатрын хөвгүүн хүнд бэрхийг туулан ертөнцийг тохинуулж, амар амгаланг энхжүүлэн, ёст төрийн голомтыг бадрааж, өнө мөнхөд орших агуу түүхийг бүтээж, хүн төрөлхтөнд оньсого мэт нууцлаг, Уул мэт сүрлэг, мөрөн мэт хүчирхэг амьдарсан хүн" гэж хэлэхэд тань нээлтэд оролцсон хүмүүс алга ташин баяр хүргэж байсан. Тэгэхээр Чингис хаан бол IQ өндөр хүн байсан гэж ярьж бичиж байна. Тэр хүний сэтгэлгээний чадварыг илэрхийлэх сонирхолтой баримтаас өгүүлж болох уу?

-Чингис хаан бол их сонин. Хаанаас сурсан нь мэдэхгүй, төрт ёс гэж юу байдгийг онцгой мэддэг хүн байсан. Тэр тал нутагт хэн сургасан юм бүү мэд.

-Тэр үед л уламжлал нь хадгалагдсаар байсан юм биш үү?

-Харин тийм. Чаньчун бумбад “Миний улс бол шаньюн улсаас эхтэй” гэж хэлж байгаа нь 1000 жилийн түүхээ мэдэж байгаа хэрэг шүү дээ. Тэр хүнд нүүдэлчдийн төрөө уламжлах ухаан байсан байх. Яагаад гэвэл, өөрөө агуу их улс байгууллаа гэж хэлэхгүй байна. Би бол 1000 жилийн түүхтэй улсын залгамж гээд байна шүү дээ. Тэгэхээр миний улс дахиад 1000 жил орших ёстой гэж ойлгож байсан байна. Асар удаан хугацааны дараа өөрөө яаж үнэлэгдэхээ ч Чингис хаан ойлгосон байгаа нь агуу юм.

-Чингис хааны арми дэлхийн хамгийн хурдан хөдөлгөөнт хүч байсан нь морьт армитай нь холбоотой юу, эсвэл өөр стратеги байсан уу? Манай музейд Чингис хааны үед хэрэглэж байсан зэр зэвсгийн талаарх ямар үзмэр байгаа вэ?

-Жишээ нь, гайхамшигтай хурдан морь байж болно. Муу уяач дээр хэзээ ч айрагдахгүй.

Тэгэхээр Чингис хаан бол өөрийн онцлогтой, тухайн үед дэлхийд байсан 2 давуу тал бий. Хамгийн хол буюу 330 алд харвадаг зэвсэг нум сум, нөгөөх нь туулах чадвартай, хамгийн хол явдаг морьд байв. Энэ хоёр зөвхөн нүүдэлчдийн гарт байсан.

Энэ хоёрыгоо гайхамшигтай маневр, стратеги, тактик болгож чадсан нь тэр хүний ухаан. Өөрөөр хэлбэл, морио сайн уяж чадсан байна шүү дээ.

Хүмүүс Чингис хааны байлдах урлагийг янз бүрээр л хэлж бичдэг. Миний бодлоор, нүүдэлчид бол нэгдүгээрт байгальтай байнгын харьцаж байдаг, ядаж өндөр уул, өргөн голыг яаж гатлахаа сайн мэднэ.

Хоёрдугаарт, нүүдэлчид хамгийн зохистой амьдралын хэв маягийг тээж явдаг. Тэдэнд ардаа олон тэрэг цагаан будаа ачиж явах шаардлагагүй, үхрийн давсгандаа бүтэн үхэр хийчихээд явж байх нь илүү зохистой. Ингэхээр амьдралын хэв маяг нь давуу тал болчихож байгаа юм.

Гуравдугаарт, нүүдэлчид бусдаас суралцаж чаддаг ард түмэн. Суурин иргэншилтэй ард түмэн, Ромчууд гэхэд дайтахдаа халз өөд өөдөөсөө алхаж очоод л тулж байлддаг учраас, дүрэгдвэл үхнэ, дүрэхгүй бол өөрөө алуулна. Гэтэл нүүдэлчид анх удаа ухарч чаддагийг үзүүлж байгаа юм. Байлдааны үед ухарна гэдэг нь өрнөдийн ертөнцөд байхгүй. Монголчууд ухрахыг, буцаж зугтахыг, дахиж довтлохыг үзүүлж чадна. Монголын цэргийн урлагийн гайхамшиг нь өөрт байгаа давуу талаа л гайхамшиг болгосон юм болов уу даа гэж бодогддог юм.

Судлаачийн хувьд харахад, тэр Памирын өндөр уулс, Кавказын уулс, Ижил мөрний хөндийг, орчин үеийн машин техникээр гаталж чадахгүй. Евроазийн тал нутгийг яаж туулах вэ гэдэг бол нүүдэлчдийн онцлог. Дээрээс нь захын нүүдэлчин цэрэг Кавказын ууланд байлдаад, Иран Исламын ертөнц, Тэнгэр уул, Алтан уулс, Хар мөрний сав нутагт очсон, дэлхий ертөнцийг үзсэн хүмүүс байв. Тэгэхэд суурьшмал соёл иргэншлийнхэн бол тариан талбайгаас холдож үзээгүй.

-Монголчууд эх орондоо байхгүй амьтдыг хүртэл монголоор нэрлэчихсэн байдгаас харахад л эртнээс уул усыг гэтэлж "юм үзэж нүд тайлсан ард түмэн" байсныг нь гэрчилдэг ...

-Манай Чингис хаан музей олон улсад хурдан танигдах шалтгааныг хүмүүс гайхаад байдаг. Яагаад 3-хан жил болчихоод Европт хүртэл сайхан үзэсгэлэн гаргаад байдаг юм гээд л.

Хаан маань улсаасаа илүү нэртэй, бидэнтэй бидэнгүй дэлхийн хүн байхгүй юу. Чингис хаан гэдэг нэрийг сонсоогүй хүн ертөнцөд байхгүй.

Тэр алдар сууг сонссон хүн газрын зураг дээр хайж байгаад Чингис хааны мэндэлсэн нутагт нь ирнэ. Ирэхэд нь бид үзүүлэх юмтай байх ёстой. Тэгэхэд, шинээр улс байгуулсан хүмүүсийг хар, өөр газраас өөр хүний хааныг минийх гэх гээд үйлээ үзэж, тамаа цайж байна. Зарим нь шинэ түүх бүтээж, шинэ кино хийцгээгээд л. Гэтэл бидэнд бараг нэг хаан маань нь л 100 ангит кино шүү дээ. Бид үүнийгээ ашиглаж чадахгүй байна.

Тэгэхээр манай музейд байгаа үзмэр яагаад дэлхий дахинд гарах ёстой юм гэвэл, энэ чинь хүн төрөлхтний өмч. Ногоон дарь эхийг Италид,  Францад хүн үзэх эрхтэй. Яагаад гэвэл, тэнд байгаа Мона Лизаг би үзэх эрхтэй яг адил. Тэгэхээр бид тийм том соёлын орон зайгаар харах ёстой. Мэдээж эзэмшигч нь Монгол Улс.

ЧИНГИС ХААНЫ ОНГОН БОЛ ГАНЦААРАА БИШ...

-“Чингис хаан” музей Чингис хааны тухай түүхийн хамгийн сүүл үеийн судалгаа бүрийг шимтэн сонирхдог байх. Эрдэм шинжилгээний хурлууд ч музейдээ зохион байгуулж байна. Чингисийн онгон гэдэг өнөө ч сонирхол татдаг сэдэв шүү дээ. Энэ талаар танай музей ямар баримт цуглуулж байна вэ?

- Мэдээж Чингис хааныг оршоосон газар бол Монгол Улс мөн. Дэлхий үүнтэй маргахгүй. Угаасаа сурвалж байгаа юм чинь. Бурхан Халдунд гэж үздэг нэг хэсэг байна. Нөгөө хэсэг нь Алтай ханд гэж үздэг. Тэр бол Алтайн уулсын Алтай Хан биш. Бурхан Халдуны хажууд Алтай Хан гэж уул байна. Тэртээ тэргүй Хэнтийн нуруунд гэдэг нь ойлгомжтой. Энэ бол нууц. Олон жил эрдэмтдийн сонирхлыг татсан. Миний мэдэхээр Чингисийн онгоныг хайгаад 200 жил болж байна. Манай “Чингис хаан” музей Чингис хаан, түүний өв соёлыг сурталчлах түгээх үүрэгтэй ч нөгөө талаасаа эрдэм шинжилгээний байгууллага.

Ялангуяа, Ази язгууртны түүхийг судлах, сурталчлах, эрэн хайх, гадаад, дотоодын эрдэмтэн судлаачдыг урьж ажиллах, хамтрах үүрэгтэй. Ер нь, дэлхийн томоохон музейнүүдийн бяр чадал нь судалгаандаа л байдаг. Судалгаа муутай музей бол үзүүлэн, дэлгүүр гэсэн үг. Сайн судалгаатай музей бол шинжлэх ухаан, танин мэдэхүйн төв. Энэ музей байгуулагдсанаас хойш Монголд шинжлэх ухаан, танин мэдэхүйн маш том орон зай бий болсон. Тиймээс Чингис хааны судалгаанд мэдээж анхаарч байгаа. Гэхдээ онгон хайх хэмжээнд хүрэх болоогүй. Нэгдүгээрт, бидний бяр хүрэхгүй. Хоёрдугаарт, цаг нь болоогүй. Үүнээс өмнө ШУА-ийн Түүх, археологийн хүрээлэнг 10 жил хариуцаж ажилласан хүний хувьд энэ тухай сайн мэдээлэлтэй л дээ. Монголын эрдэмтэд энэ тал дээр харьцангуй нэгдмэл байр суурьтай байдаг юм. Ер нь, их хааны онгоны судалгаанд ихэд болгоомжтой хандах хэрэгтэй.

2011 онд газар дороос маш том ханын зурагтай бунхан олоод шуугиан болсон доо. Тэр бол Түрэгийн үеийн уйгур жанжных байсан. Монголд том хэмжээнийг эрэл хайгуул, судалгааг бэлтгэлтэй хийх ёстой юм байна гэдгийг тэндээс бид ухаарсан. Газар дор байхдаа хуурай орчинд сайн хадгалагдаад, нээсний дараа органик зүйлсэд нь аюул учирдгаараа нүүдэлчдийн дурсгал хэцүү.

Чингис хааны онгон бол ганцаараа биш, Монголын их хаадынхтай хамт байгаа. Тэгэхээр нэг нь илэрвэл, нийтээрээ илэрнэ. Түүнээс биш 800 жилийн өмнөх Чингис хааных битгий хэл 2000 жилийн тэртээх Хүннүгийн хааных олдсон байхгүй юу.

Тэгэхээр энэ булшнууд нэг л зохион байгуулалттай. Хүннүгийн язгууртныг монголчууд малтаж чаддаг, гаднаас нь хараад таньж чаддаг болсон. Түрэг, Уйгурын язгууртныхыг таньж чадна. Харин Монголын эзэнт гүрнийхийг чадахгүй. Ямар шинж тэмдэгтэй, яаж оршуулдаг байв гээд л... ийм л байна.

ЧИНГИС ХААН МУЗЕЙГЭЭС ӨӨР ЮУГ ҮЗЭЖ БОЛОХ ВЭ?

-Бүр их сонирхол татчихлаа. Тэгэхээр “Чингис хаан” музейн үзмэр баяжсаар байгаа тухай та ярьсан. Хэрхэн баяжуулж байна вэ?

-Товчхондоо дөрвөн чиглэлээр баяжуулж байна. Нэгдүгээрт, малтлага судалгаа. Энэ бол хамгийн чухал. Хоёрдугаарт, зарим хүний хандив тусламж. Гуравдугаарт, чухал гэсэн үзмэрүүдийг худалдаж авч байна. Дөрөвдүгээрт, гадаадад байгаа түүхэн дурсгалуудыг хуулбарлаж авч байна. Тавдугаарт, орчин үеийн техник, технологийн дэвшлийг ашиглан сэргээж байна. Зургадугаарт нь, уран бүтээлчид хийж байна. Сүүлийн хоёр нь шууд хамааралтай биш ч, эхний дөрөв нь маш чухал.

Та бүхэн ойлгох хэрэгтэй л дээ. Тайванийн хааны музей дор хаяж 500 жилийн түүхтэй. Эрмитаж 300 жилийн түүхтэй байхад бид гурван жил ч болоогүй байна.

Ганцхан жишээ хэлэхэд, Хүннүгийн язгууртны булш Монгол Улсын газар нутаг дээр 11400 бий. Гэтэл 100 жилийн турш нэг хувьд нь ч хүрэхгүй, 10 гаруйхан булш л малтлаа. Цаана нь асар их нөөц байна. Тэгэхээр тодорхой хугацааны дараа юу илрэхийг хэн ч таашгүй.

Монгол шиг газрын хөрсөн дороо, газрын хөрсөн дээрээ ийм баялаг үзмэртэй улс дэлхийн хаана ч байхгүй гэж П.К.Козлов 1925 онд, яг 100 жилийн өмнө хэлсэн юм шүү дээ.

-Яндаж болшгүй далай шиг яасан баян нутаг вэ гэж бахдахаас аргагүй юм даа. Та бидний яриа Чингис хаан музейн үзмэрийн уран сайхан, соёлын нөлөөг тайлбарлахад голлон чиглэлээ. “Чингис хаан” музейгээс Францын Нант хотод зохион байгуулсан үзэсгэлэн шилдэг болсон. Өнгөрсөн онд National Geografic сэтгүүлд заавал зочлох ёстой шилдэг 20 музей, соёлын өвийг нэрлэхэд Чингис хаан музей маань нэрлэгдсэн. Тэгвэл ойрын үед ямар үзэсгэлэнг гаргахаар төлөвлөж байна вэ?

-Монголчуудын ахуй амьдрал, нүүдэлчин зан заншлыг сурталчилсан үзэсгэлэнг 2028 он хүртэл гаргах байх. Гэхдээ “Чингис хаан” музейгээс баримталж буй сонирхолтой гэхүйц бодлого нь өөрийнхөө үзмэрийг авчирч үзэх албагүй. Харин бусдын гайхамшигтай соёлоос авчирч үзэх хэрэгтэй, бас эрхтэй. Тиймээс манай музей жилд 1-2 үзэсгэлэнг гаднаас авах зорилго тавьж байгаа.

Үзэсгэлэн гаргахын тулд хамгийн багадаа гурван жил хөөцөлддөг юм. Тээвэрлэлт, гэрээ, ойлголцол, аюулгүй байдал, даатгал, зардал гээд маш их хүчин зүйлээс хамаардаг. Монголд өмнө нь яагаад олон улсын үзэсгэлэн гардаггүй байсан бэ гэхээр, олон улсын стандартын шаардлага хангасан музей, аюулгүй орчныг хангасан танхим байгаагүй. Харин одоо энэ бүх шаардлагыг манай музей хангаж байгаа. Тэгээд өнгөрсөн жил Өлзийт хааны захидлыг авчирсан.

Цаашид Унгарын үндэсний музейтэй хамтраад Сиси хатны тухай үзэсгэлэнг Монголд авчрах төлөвлөгөө байна. Тэр хатан хааны эдэлж, хэрэглэж байсан эд өлгийн зүйлийг эх орондоо авчирч, үзүүлэх юм.

Манайд чинь Гүнжийн сүмд гайхалтай дурсгалууд байдаг шүү дээ. Тэр бол Чингис хааны угсааны ноёны хатан бөгөөд ордны бүсгүй тал нутгийн баатар ноёны хатан болж ирээд, хожим болтол тахигдаж, шүтэгдэж байсан гайхамшигтай түүхтэй. Хувь тавилан нь Хятадын олон ангитай кинонууд дээр гардаг гүнжүүдээс дутахааргүй гайхамшигтай их түүхтэй. Энэ гүнжтэйгээ нийлүүлээд “Ази, Европын гүнжүүд” гэсэн үзэсгэлэн гаргах юм.

Түүнчлэн өнөө жил Өндөр гэгээн Занабазарын мэндэлсний 390 жилийн ой тохиож байна. Өндөр гэгээн Занабазар бол Чингисийн дараа орох гурван хүний нэг. Нөгөө нь Хубилай хаан гэсэн үг шүү дээ. Өндөр гэгээний гайхамшигтай урлал бий. Италийн Элчин сайдын яамтай хамтраад өнгөрсөн жил сэргэн мандалтын том төлөөлөгч Караваджогийн зургийг авчирсан нь Монголд дэлхийн сонгодог зураг ирсэн анхны тохиолдол байсан.  Харин дараагийн удаад нь сэргэн мандалтын үеийн хамгийн том төлөөлөгч Микеланжелогийн нэг зураг авчрах санаа байгаа. Түүний гайхамшигтай бүтээлийг өндөр гэгээний Ногоон Дарь эхтэй харьцуулж, “Ази, Европын Микеланджело нар” гэсэн үзэсгэлэн гаргахаар төлөвлөсөн. Өөрөөр хэлбэл, бид хүн төрөлхтний гайхамшигт түүхтэй зэрэгцэн оршиж чадаж байгаагаа харуулах зорилготой юм.

-Египетийн Фараон авчирвал бас л шуугиан тарих байх даа?

-Яваандаа авчрахыг зорино. Манай музейд 3000 жилийн тэртээх есөн муми байна. Фараоны үед Египетэд хүнийг занданшуулж оршуулж байсан бол хүрэл зэвсгийн үед Алтайн нуруунд мөсөн цэвдэг дотор хүн оршуулж байсан нь шивээс арьс махтайгаа олдож байна шүү дээ.  Нүүдэлчний ертөнц занданшуулах уламжлал байсныг зэрэгцүүлж үзэсгэлэн гаргавал хүмүүсийн сонирхлыг татах болов уу гэх мэтчилэн олон юм бодож байна.  Дэлхийд аль болох гайхамшигтай үзмэрүүдээс авчирч, монголчууддаа харуулж, соён гэгээрүүлэх ёстой. Энэ бол манай музейн үүрэг, нэр төрийн хэрэг.

Жишээлбэл, 720 жилийн өмнөх Өлзийт хааны Францын хаанд бичсэн захиаг монгол хүн бүр 50 см-ийн зайнаас нүдээр үзэх боломж хүн бүрд олдохгүй шүү дээ. Түүнийг хоёр жил гаруй хугацаанд хөөцөлдөж, анх удаа Францын хилээс гаргаж, энд авчраад ард түмэндээ, Монголд зочилсон дэлхийн хүмүүст харуулах нь бидний хувьд нэр төрийн хэрэг юм.

Монголын их хаан 3000 метр урт захиаг Францын хаанд 700 гаруй жилийн өмнө бичиж чаддаг байсан, энх амгаланг тогтоож чаддаг байсан, хүн төрөлхтөн монголчуудын хувьд хол биш байж гэдэгтэй адилхан зүйлүүдийг хийх бололцоо эзэн “Чингис хаан”-ы музейд бий.

-Захиаг алгын чинээ цаасан дээр л бичдэг гэсэн төсөөлөл хэвшсэн энэ үед үнэхээр монгол хааны захидал гайхамшигтай сайхан байсан. Дэлхийн том музейгээс үзмэр авчирна гэдэг нэр хүндтэй хэрэг ч маш том хариуцлага дагуулж таарна. Чингис хаан музейн аюулгүй байдлын хангалтад итгэж байгаагийн илрэл болов уу?  

-Нэг л удаа алдаа гаргавал дэлхийн томоохон музейтэй дахиад хамтарч ажиллаж чадахгүй болно. Амжилттай болоход бидэнд дараагийн зам нээгдэж байгаа юм. Ирэх жилийн аравдугаар сард Берлин хотод үзэсгэлэн гаргана. Энэ жил Чехэд гаргалаа. Берлиний тал энэ үйл ажиллагааныхаа хариуд та нар манайхаас хүссэн сэдвээрээ үзэсгэлэн аваарай гэж хэлсэн. Берлиний үзэсгэлэн бол Европын топ. Британийн музей, Францын музей, тэгээд л Берлиний музей нэрлэгддэг шүү дээ. Тэгэхээр тэр гайхалтай газраас бид хүссэн сэдвээрээ Монголд үзэсгэлэн гаргах боломж бүрдсэн. Манай стандартыг дэмжиж байгаа. Нэг ёсондоо дэлхийн том музейн сүлжээнд Монголын “Чингис хаан” музей орчихож байгаа юм. Энэ том эргүүлэг дотор алдаа гаргавал аюултай. Харин алдаа гаргахгүй, хамтарч ажиллаж чадвал ашигтай. Үүнийг ухаалгаар харж чадвал Монголд боломж их бий. Яагаад гэвэл, бидэнд давтагдашгүй нөөц байна. Бид нөөцөө огт задалж чадаагүй. Зөвхөн танин мэдэхүйн түвшинд л явж байна. Цаашид улам туршлагажина, өргөжинө, чөмөг сууна. Музейн 50 жилийн ой болоход машид баялаг түүхтэй болсон байх болов уу.

Америкийн “Тайм” сэтгүүлийн редакц хиймэл оюуныг (AI) “Оны хүн”-ээр тодруулж магадгүй байна.

“Полимаркет” цахим платформд мэдээлснээр, AI оны хүнээр тодрох магадлалаар Тэргүүн хамба XIV Лео, “OpenAI” компанийн гүйцэтгэх захирал Сэм Альтман зэрэг нэр дэвшигчдийг ардаа орхисон бөгөөд оны хүнээр өргөмжлөгдөх магадлал 36 хувьтай байгаа аж.

“Оны хүн”-ээр шалгарах хамгийн өндөр магадлалтай нэр дэвшигчдийн дунд “Nvidia” компанийн гүйцэтгэх захирал, үүсгэн байгуулагч Женсен Хуан 17 хувийн магадлалтайгаар дараагийн байрт орж байна. Пап лам XIV Леогийн хувьд 14 орчим хувь, “OpenAI”-гийн гүйцэтгэх захирал Сэм Алтманы шалгарах магадлал 8 орчим хувьтай гарчээ.

Тус сэтгүүл өнгөрсөн онд АНУ-ын Ерөнхийлөгч Дональд Трампыг оны хүнээр тодруулсан юм. Д.Трамп өнгөрсөн оны сонгуульд дахин өрсөлдөхдөө гайхалтайгаар эргэн ирж, сонгуулийн дүн хаашаа ч хэлбийх магадлалтай муж улсуудад ялсан билээ.

“Тайм” сэтгүүл 1927 оноос хойш “Оны хүн”-ийг тодруулж байгаа юм. Энэ цолыг олгоход тодорхой шалгуур байхгүй, эерэг эсвэл сөрөг байсан эсэхээс үл хамааран тухайн жилд нийгэмд хамгийн их нөлөө үзүүлсэн хүнд олгодог.

Уг шагналыг олны танил эсвэл нэг хүнд тэр бүр өгдөггүй. Тухайлбал, 1969 онд дундаж америкчуудыг оны хүнээр тодруулж байсан бол 2006 онд интернэтийн хэрэглэгчид оны хүн болж байв. Харин 1982 онд компьютерыг "Оны машин"-аар шалгаруулж байжээ.

Өчигдөр танилцуулсан ФИФА-гийн чансаагаар ОХУ-ын хөл бөмбөгийн шигшээ баг 1524,52 оноотой болсноор 30 дугаар байрнаас 33 дугаар байр руу ухарчээ. Шинэчилсэн чансаанд Панам (1540,43), Польш (1532,04) Уэльсийн (1529,71) шигшээ багууд Оросын багийн өмнө бичигдсэн байна.

Харин эхний гуравт бичигдэж байсан Испани (1877,18), Аргентин (1873,33), Францын (1870) багуудын чансаа өөрчлөгдсөнгүй.

11 дүгээр сарын их завсарлагааны үеэр В.Карпины удирдсан Оросын шигшээ баг 12-нд Санк-Петербург хотноо Перугийн багтай нөхөрсөг тоглолт хийж 1:1-ээр тэнцсэн бол 15-нд Сочид болсон тоглолтод 0:2 харьцаагаар Чилийн багт хожигджээ.

19-ний өдөр гаргасан ФИФА-гийн шинэчилсэн чансааны эхний 10 багийг танилцуулбал:

1 (1). Испани - 1877,18 оноо

2 (2). Аргентин - 1873,33

3 (3). Франц - 1870

4 (4). Англи - 1834,12

5 (7). Бразил - 1760,46

6 (5). Португал - 1760,38

7 (6). Нидерланд - 1756,27

8 (8). Бельги - 1730,71

9 (10). Герман - 1724,15

10 (11). Хорват - 1716,88

2022 оны хоёрдугаар сард Украинд болж буй үйл явдалтай холбогдуулан ФИФА болон УЕФА-гийн зүгээс Оросын шигшээ багууд ба клубүүдийг олон улсын тэмцээнүүдэд тодорхойгүй хугацаагаар оролцуулахгүй байх шийдвэрийг гаргасан юм. 2023 оны намар дээрх хоёр холбоо цэргийн тусгай ажиллагаа дуусах хүртэл хоригийг хэвээр үлдээсэн байна.

Азийн анхны мега дууны төсөл болох “Silk Way Star” шоуны хагас шигшээ шатны тоглолт Астана хотод амжилттай боллоо. Энэхүү дууны тэмцээн нь цар хүрээний хувьд урьд өмнө болж байгаагүйгээрээ онцлог бөгөөд 12 орны уран бүтээлчид оролцож, дэлхий даяар олон сая үзэгчийн анхаарлыг татаж байна. Ес дэх шат бол тэмцээний хамгийн эрч хүчтэй, сэтгэл хөдөлгөм шатны нэг байсан гэж “Казинформ” агентлаг мэдээлэв.

Азийн хамгийн хүчирхэг долоон дуу хоолой финалд шалгарсныг дурдвал, ALEM (Казахстан), Ясмин Азиз (Малайз), Автандил Абесламидзе (Гүрж), Мишээл Жозеф (Монгол), Жан Хешуан (Хятад), Саро Геворгян (Армени), Мадинабону Адилова (Узбекистан) нар юм. Олон улсын шүүгчдийн үзэж буйгаар, есдүгээр шат хамгийн хүнд шат байсан бөгөөд оролцогчид анх удаа казах дуучид болох 6eluchchi, A.Z., Маржан Арапбаева, Мона Сонгз нартай хамт дуэт дуулж, шинэ хэв маягаар өөрсдийн дуу хоолойгоо хүргэжээ.

Хагас шигшээ шатанд шалгарсан оролцогчид өөрсдийн дуу, өөрийн улсын бүтээл, алдартай хит дуунуудыг дуулж, олон улсын түвшний үзүүлбэрүүдийг толилуулсан юм. “Silk Way Star” нь Төв Азид ийм цар хүрээг хамарсан уран бүтээлчдийг нэгтгэсэн анхны дууны төсөл болж байна. Уг төсөлд Азербайжан, Армени, Гүрж, Казахстан, Хятад, Киргиз, Малайз, Монгол, Тажикистан, Туркменистан, Узбекистан, Өмнөд Солонгосын уран бүтээлчид оролцсон юм. Тэд бүгд олон улсын уралдаан тэмцээний ялагчид, алдартай дуучид, хөгжмийн сургуулиудын нэр хүндтэй төлөөллүүд ажээ.

Энэхүү төсөл нь эхний үе шатнуудаасаа эхлэн олон соёлыг хамарсан томоохон хэвлэл мэдээллийн бүтээгдэхүүн болж, бүс нутгийн орнуудын хооронд бүтээлч солилцооны өвөрмөц орон зайг бий болгожээ. Түүнчлэн “Silk Way Star” нь сүүлийн жилүүдэд хэрэгжсэн хамгийн амбицтай хөгжмийн төслүүдийн нэг болсон байна. Тодруулбал, оролцогч орнууд болон олон улсын телевизийн сувгуудын нийт үзэгчдийн тоо 1 тэрбумаас давжээ. Ийм өргөн цар хүрээг хамарсан нь уг төслийг Төв Азийн шинэ соёлын брэнд болгож байна.

Бакугаас Улаанбаатар хүртэлх үзэгчид

“Silk Way Star” нь Азербайжаны “Space TV”, Тажикистаны “TV Safina”, Киргизийн “Muzyka and Madaniyat”, Монголын “UBS” болон “AIST Global TV”, Узбекистаны “Zor TV”, Гүржийн “Georgian Times” сувгуудаар цацагдаж байна. Казахстанд шинэ ангиуд “Jibek Joly” телевизээр бямба гараг бүрийн 20:00 цагт цацагддаг. Эцсийн шат 11 дүгээр сарын 22-нд болох бөгөөд “Jibek Joly” сувгаар шууд дамжуулж, Казахстан, Азербайжан, Тажикистан, Киргиз, Монголд нэгэн зэрэг нэвтрүүлнэ.

Азийн анхны мега төслийн ялагчийг шүүгчдийн шийдвэр /50 хувь/, үзэгчдийн цахим санал хураалт /50 хувь/ гэсэн нэгдсэн системээр шалгаруулна. Үзэгчид “silkwaystar.org” цахим хуудсаар дамжуулан өөрсдийн дэмжиж буй оролцогчдоо санал өгөх боломжтой. Энэхүү шоуг Казахстаны Ерөнхийлөгчийн Телевиз, радиогийн цогцолбор болон Хятадын Хэвлэл мэдээлийн группийн хооронд байгуулсан “Silk Way Star” олон улсын төслийг бий болгох гэрээний хүрээнд зохион байгуулж байгаа юм.

“PhysicalAsia” төслийн Монголын багийн удирдагч Э.Боргилтой ярилцлаа.

---

-Монголчууд сүүлийн хоёр, гурав хоног “Netflix”-ийн “PhysicalAsia” шоу нэвтрүүлгээр амьсгалж байна. Энэхүү шоу нэвтрүүлгийг хийх санал санаачилгыг бараг таныг гаргасан гэж сонслоо. Анх “Physical 100” гэдэг нэвтрүүлэг хийгээд, Солонгос, Монгол хоёрыг хооронд нь үзэлцүүлье гэсэн гэх юм. Энэ нь хэр үндэслэлтэй буюу үнэн бодитой мэдээлэл вэ?

-“PhysicalAsia” төслийг бүтээх санаа надаас гарсан гэвэл арай өрөөсгөл шүү. Миний гаргасан санаа нь “PhysicalAsia” гээд Азийн бүс нутгийн орнуудын дунд ийм нэвтрүүлэг хийх гэж байна. Үүнд монголчуудаа оролцуулбал ямар вэ гэдэг санал санаачилгыг гаргаж ажилласан юм. Энэ санаа маань 2023 оны хоёрдугаар сард буюу хамгийн эхний улирлын “PhysicalAsia” шоуг үзээд төрсөн л дөө. Ийм гоё нэвтрүүлэгт Монголынхоо залуучуудыг оролцуулаад өв соёл, үндэсний спортоо таниулъя гэж бодогдсон. Энэхүү санал сэдлээ “Spark Agency”-ын хамт олонтойгоо ажил хэрэг болгон анхны төслөө бичсэн түүхтэй. Ерөнхийдөө 50 солонгос, 50 монгол тамирчин оролцуулаад тусгай улирлын шоу хийвэл ямар вэ гээд төслийн саналаа тус нэвтрүүлгийн продакшн руу өгсөн. Ингээд 2-3 сарын хугацаанд ямар хариу ирэхийг хүлээж, араас нь чих тавьж хөөцөлдсөн гэх үү дээ. Энэ төслийн жинхэнэ санаачлагч, “PhysicalAsia” шоуны ерөнхий найруулагч Жан Хо Ги хэдхэн хоногийн өмнө анх удаа ярилцлага өгсөн байна лээ.

Сэтгүүлчийн “Оролцогч нараа хэрхэн сонгосон бэ” гэдэг асуултад “Нэр бүхий долоон улсыг Солонгосын продакшны зүгээс оролцуулаад, болзол нөхцөлөө санал болгоод явсан. Харин Монгол Улсын хувьд арай онцлогтой. Манай “Spark Agency” Монголоос түрүүлж холбогдоод, хамтарч ажиллаж болох уу гэдэг санал тавьсан. Би үүнийг хүлээж авсан” гэдгээ ярьсан байна лээ.

-Монгол Улсаас оролцож буй зургаан тамирчныг ямар шалгуураар хэзээ сонгосон бэ. Шоунд оролцох баг, тамирчдаа бүрдүүлэхийн тулд 500-700 хүний дунд сонгон шалгаруулалт хийсэн гэх яриа бас гарсан?

-Сонгон шалгаруулалтын үйл явцыг Солонгосын тал маань бүрэн дүүрэн хариуцаж, эцсийн шийдвэрийг гаргасан. Бидний хувьд арай ч 500-700 тамирчны нэр бэлтгэн цуглуулаагүй. Гэхдээ 250 орчим тамирчныг сонгон намтар, түүх, хичээллэдэг спорт, үзүүлсэн амжилт зэргээр холбогдох бүхий л мэдээллийг бэлтгэн нэрийг нь гаргаж өгсөн. Зөвхөн тамирчин гэлтгүй онцгой байдал, кино жүжигчин, загвар өмсөгчид зэргээр бусад салбараас ч залуусын нэрийг санал болгосон. Түүн дээр үндэслээд Солонгосын талаас буюу “PhysicalAsia” төслийнхөн онлайнаар солонгос хэл дээр анхны ярилцлагаа санал болгосон нэр бүхий хүмүүстэй хийсэн. Дараагийн удаад эхний ярилцлагад оролцсон хүмүүсээсээ шигшээд 40-50 хүнтэй биечлэн ярилцлага хийхээр Монголд тус төслийнхөн ирцгээсэн. Ингээд шоунд оролцох үндсэн зургаа, сэлгээний хоёр, нийт найман тамирчныг сонгон шалгаруулсан юм. Ямар найман тамирчныг сонгож авах эцсийн шийдвэрийг Солонгосын тал гаргасан. Бидний хувьд Монголд байгаа бүх спортын төрлийг үлдээлгүй, топ тамирчин, нөлөө бүхий хүмүүсээ санал болгосон доо.

-Олон улсын тэмцээн, уралдаанд оролцохдоо тамирчид өмнө нь очиж бэлтгэл хангадаг шүү дээ. Энэ шоуны хувьд ийм боломж байдаг уу?

-“PhysicalAsia” шоуны болзол ёсоор тамирчид түрүүлж очиж бэлтгэл хангах нь байтугай оролцогчид Солонгост очтолоо бие биеэ мэдэх боломжгүй байсан. Нууцлалын гэрээтэй учраас тамирчид шоунаас өмнө бие биетэйгээ уулзаж танилцаад, бэлтгэл хангах, тактик боловсруулах ямар ч боломжгүй. Бусад долоон улсын оролцогчид ч яг адилхан зааварчилгаа, чиглэлтэй. Шоуны болзол ёсоор очоод маш хурдан хугацаанд багаа бүрдүүлж, тактикаа боловсруулаад, ямар даалгаврыг хэн яаж гүйцэтгэхээ ярилцан зөвшилцөөд ажилладаг.

-Тэгэхээр тамирчид маань маш хурдан хугацаанд бие биеэ ойлгон, багаа бүрдүүлж ажиллаж чадсан нь шоунаас харагдаж байсан. Гэхдээ хөшигний ард бас амаргүй л байсан байж таарна?

-Ерөнхийдөө найман өөр спортоор хичээллэдэг найман өөр ертөнцтэй, найман өөр зан характертай хүмүүс ирж, анх удаа уулзан нэг хамт олон болж, шинэ баг бүрдүүлж ажиллаж байна шүү дээ. Аль болох хурдан зохион байгуулалтад орж, багийн ахлагчаа сонгон, үгийг нь сонсож, үүрэг даалгавраа биелүүлэх ёстой болж байгаа юм. Манай тамирчдын хувьд “Устай холбоотой даалгавар ирвэл яах вэ” гэдэг дээр жаахан санаа зовж байх шиг байсан. Анх бодож, ярьж байсанчлан одоогоор устай холбоотой ямар нэгэн даалгавар ирээгүй байна.

-Ирэх болов уу?

-Мэдэхгүй/инээв/.

-Монголын багийн тамирчин, холимог тулаанч Б.Энх-Оргилыг “Мини Чингис” гэж оролцогчид нэрлэсэн гэх юм билээ. Харин зохион байгуулагчид “Үс сахлаа битгий засуулаарай” гэсэн хэмээх яриа бас сонсогдсон?

-Бусад орны оролцогчид манай тамирчин Б.Энх-Оргилын дүр төрхийг “Мини Чингис” гэж хочилсон байна лээ. Харагдах гаднах дүр төрх нь XIII зууны ч юм уу, дээр үеийн баатрын дүр төрхтэй гэж үзээд ийм нэр хоч өгсөн байх. Мэдээж, бие бялдрын хувьд өндөр түвшний бэлтгэлтэй, ажиллах, ачаалал даах чадвартай учраас ийм хочийг яалт ч үгүй авсан байна лээ. Гэхдээ манай тамирчид дэвжээн дээр гарсан тохиолдолд л бусад орны тамирчидтайгаа найзан дундаа орохгүй. Яагаад гэвэл, энэ шоу чинь “Netflix-ийн олимп” гэж нэрлэгдэж байгаа шүү дээ. Үүнд анх удаагаа оролцож байгаа учраас алдах эрхгүй, Монголынхоо нэрийг өндөрт өргөхийн төлөө манай тамирчид зүтгэж оролцсон. Харин энгийн үед бусад орныхоо тамирчидтай найрсаг сайхан харилцаатай, заримтай нь их дотно найзууд болцгоосон юм билээ.

-Монголчуудын нэг онцлог байдаг шүү дээ. Сэтгэл хөдлөлөө ил гаргаад байдаггүй. Сэтгэл зүйгээ маш сайн барьж чаддаг. Энэ нь тус шоун дээр ч харагдаж байна. Товчхондоо, даруухан байгаа нь үүнтэй холбоотой. Харин манай үзэгчид сэтгэл хөдлөлөө барьж дийлэхгүй, түмэн янзын коммент бичсэн байсан?

-Спортод ялах, ялагдах гэдэг бол жам ёсны зүйл. Хэдий шоу ч гэлээ маш их тэсвэр хатуужил, хүч тамираа сорьж хөлс хүчээ урсгасан уралдаан, тэмцээн болж байна шүү дээ. Мэдээж, хэн нэгэн ялагдах учиртай. Тиймээс манай үзэгчид зөв талаас нь харж, тамирчдаа тултал нь дэмжих хэрэгтэй болов уу. Манай улсаас энэ шоунд анх удаа оролцож байгаа. Түрүүнд дурдсанчлан, тамирчид бүгдээрээ өөр өөрийн гэсэн онцлогтой спортоор хичээллэдэг, өөр өөр бие бялдартай, өөр өөр зүйлээр мэргэшсэн хүмүүс байгаа шүү дээ. Тухайлбал, нэг нь нэг даалгавар дээр бүтэлгүйтлээ гээд бүх зүйл дуусчихгүй. Дараа дараагийн даалгаврын гүйцэтгэл дээрээ анхаараад явах учиртай. Манай Э.Лхагва-Очир гэхэд л долоо, найм, есдүгээр анги дээрээ олсноос зүүгдэх даалгаврыг амжилттай гүйцэтгэсэн шүү дээ. Эндээс харахад л, хүний сурсан мэдсэн эрдэм гэдэг ямар гайхалтай зүйл байдаг юм бэ. Тиймээс бид баг тамирчдаа алдаа гаргах үед нь дэмжээд босгодог, урмын үгээр тэтгэдэг соёлтой байгаарай.

-Монголчууд “Юм нэгээр дуусахгүй” гэж ярьдаг даа.

-Тийм ээ, яг зөв хэллээ.

-Энэ шоунд оролцохын тулд ямар нэгэн төлбөр хураамж төлдөг юм болов уу. Ер нь яаж оролцов. Манай улсын Засгийн газраас болоод улстөрчдийн дэмжлэг, нөмөр нөөлөг байв уу?

-“PhysicalAsia” шоунд оролцож байгаа манай хүмүүсийн хувьд болд Солонгосын талтай болон “Netflix”-тэй тус тусдаа гэрээ хийгээд хамтран ажилласан байгаа. Шагналын сан бол нэг тэрбум вон гэдгийг та бүхэн мэдэж байгаа байх. Нөгөө талаасаа, манай “Spark Agency” энэ шоунд оролцохдоо ямар нэгэн байдлаар улс төрийн холбогдолтой байгууллагатай хамтарч ажилласан, эсвэл ямар нэгэн байдлаар санхүүжилт авсан зүйл огт байхгүй. Манай агентлаг Солонгосын талын продакшнтай л хамтарч ажилласан байгаа.

-Хоёр, гуравдугаар байрт орсон баг ямар шагнал авах вэ?

-Шагналын сан “Зөвхөн түрүүлсэн баг л нэг тэрбум вон авна” гэсэн ганцхан шатлалтай байгаа.

-Тамирчид ялалт, амжилтын төлөө шоунд оролцож байгаа ч гэлээ бэртэж гэмтэх зэргээр эрүүл мэндээр хохирох магадлалтай шүү дээ. Ийм нөхцөл байдал үүслээ гэхэд эмч бэлэн байна уу?

-Солонгосын продакшны зүгээс энэ тал дээр маш хариуцлагатай хандаж, сайн бэлдсэн байна лээ. Ямар ч эрсдэл гарсан эмч нар, бүх зүйл нь бэлэн байсан. Өндөр түвшинд бэлтгэж байж ийм төрлийн шоуг зохион байгуулдаг юм байна. Энэ удаагийн тэмцээн бол гурав дахь улирлынх. Эхний болон хоёр дахь удаагийн тэмцээнд ч тамирчид маш их гэмтэж бэртсэн. Эхний тэмцээнүүдэд сэлгээний тамирчин ч байгаагүй. Энэ удаагийн шоу сэлгээний тамирчин, эмчтэй явагдсан. Өөрөөр хэлбэл, гурав дахь удаагийн шоун дээрээ илүү суралцсан байгаа нь харагдаж байна. Гэхдээ уралдаан тэмцээний бүх даалгавар тийм ч амархан биш нь хэвээрээ. Манай тамирчид ч зөндөө бэртэж гэмтсэн. Долоо, найм, есдүгээр анги дээр гэхэд л манай А.Адъяасүрэн, Б.Энх-Оргил нар маань нэг талдаа 130 кг-ын жинтэй шонг 46 минут барьж, даалгавраа амжилттай гүйцэтгэсэн. Дараа нь манай тамирчин Б.Энх-Оргилын судас нь хагарсан. Үүнээс улбаатайгаар дараа дараагийн тэмцээний даалгаврыг гүйцэтгэхэд хүнд байсан ч маш хурдан эмчилгээндээ орчихоод л үргэлжлүүлж байсан.

-Дээр үед Б.Ренчин гуай “Тахиан гуяыг хонины гуяар цохиод унагачихаж байна” гэж байсан юм гэнэ лээ. Үүн лугаа зүйл өнөөдөр ч энэ шоун дээр ажиглагдаж байна. Яагаад ингэж хэлж байна вэ гэвэл, дөрвөн орон хасагдлаа, үлдсэн дөрвөн орноос монголчуудыг яг юу идэж уугаад хүч тамир сайтай байна вэ гэдгийг дэлхий даяараа л цахим орчноор дамжуулан асуусан байна лээ. Энэ нь эргээд Монголд хэрэгтэй сурталчилгаа болж байх шиг байна. Гэхдээ шоуны үеэр хоол ундны ямар дэглэм барьсан бэ?

-Юүтүб дээр монголчуудын талаар солонгосууд маш их эерэг сэтгэгдэл үлдээсэн байна лээ. Монголчуудын цөөнгүй хэсэг нь Солонгост ажиллаж амьдардаг. Гэхдээ “PhysicalAsia” шоугаар монголчуудын зан характер, тэсвэр хатуужил, ачаалал даах чадвар, бие бялдрын онцлогийг бүр илүү харуулж өглөө. Монголчууд даруухан дүр төрхтэй мөртлөө яг талбай дээр гараад биеийн хүч тамираар хоорондоо өрсөлдөөд, авхаалж самбайгаа сорихдоо яг л ирвэс, арслан мэт эрэмгий дайчин, хурд хүчтэй байгаа нь эрхгүй эртний монгол баатрууд ямар байсан бол гэж санагдууллаа хэмээн сэтгэгдлээ илэрхийллээ. Тиймээс л “Монголчууд юу идэж уухаараа ийм эрэмгий дайчин, хүч тамиртай байна вэ” гэж асуугаад байгаа юм. Нэвтрүүлгийн зураг авалтын үеэр эхний өдрөө даалгавраа гүйцэтгээд, дараагийн өдөр нь ярилцлагандаа оролцоод явж байсан. Харин хоол ундны тал дээр тухайн тамирчин ямар хоол унд идмээр байна, ямар дэглэмтэй вэ гэдэгт нь тохируулан хувь хүн бүрд тохирсон хоол хүнсийг өгч байсан. Монголчууд энэ шоунд дөнгөж л оролцож эхэлж байна. Гэтэл бидэнд цаана нь танигдаагүй, бүр 1200 оноос эхлэлтэй үндэсний спортын олон төрөл бий. “Physica­lAsia” шоунд оролцож буй манай тамирчид эхний даалгавраасаа эхлээд эх орноо маш сайн сурталчлан таниулсан. Манай багийн гол зорилго ч энэ байлаа. Тухайлбал, үндэсний бөх, уран нугаралтаараа дамжуулан бид өв соёлоо дэлхийд сурталчлан таниулж чадсан. Үүний зэрэгцээ спортын бусад төрөл ч Монголд дэлхийтэй хөл нийлүүлэн хөгжиж байгааг харуулж чадаж байна. Гэтэл цаана нь бидэнд дэлхийд танигдаагүй өчнөөн өв соёл байна шүү дээ.

Г.ГАНЧИМЭГ

Жил бүрийн 10 дугаар сарын 29-нд уламжлал болгон зохион байгуулдаг “Biyelgee Night” наадам монгол өнгө төрхтэй, оролцогчдын халуун дулаан уур амьсгалтай боллоо.

Тус наадамд 8 настай балчраас 80 настай буурлууд хүртэл нас насныхан ирснээс дийлэнх нь залуус байв. Тэднийг нэгтгэж, монгол бахархлыг төрүүлж чадсан зүйл нь “биелгээ” байлаа. Биелгээнд хамгийн тохиромжтой хувцас бол монгол дээл гэж үздэг. Тиймээс оролцогчид үндэснийхээ гоёл, зүүсгэлээр гангарч, өв соёлоо хүндэтгэн ирсэн нь харагдаж байв.

Монгол биелгээний соёлыг түгээн дэлгэрүүлж яваа, “ОгтОргүйн биелгээ”-г үүсгэн байгуулагч Ш.Номин-Эрдэнэтэй бид уулзаж, түүний уран бүтээл, зорилгын тухай хөөрөлдлөө.

-Ер нь анх биелгээтэй хэрхэн холбогдож байв?

-Миний үндсэн мэргэжил балетын жүжигчин. Сүүлд бүжиг найруулагчаар бас төгссөн. “ОгтОргүйн биелгээ” нэртэй биелгээний сургалтын төвөө байгуулаад долоон жил болж байна. Миний бүжгийн суурь нь монгол бүжиг. Аав, ээж маань намайг бага байхаас монгол бүжгээр хичээллүүлдэг байсан юм. Яг мэргэжлээ сонгох үедээ сонгодог бүжгийн ангид орсон. Гэхдээ монгол биелгээ, түүний тайллыг нь судлахын хэрээр өөрийн соёлдоо улам татагдах болсон. Хүн болгонд байгалиас заяасан өгөгдөл, хийж бүтээх даалгавар бий гэдэгт би итгэдэг. Миний тэрхүү даалгавар нь биелгээ юм болов уу гэж боддог.

-Монгол биелгээний бусад бүжгээс ялгарах онцлог юу юм бол?

-Биелгээ бол зүгээр нэг хөдөлгөөн биш. Энэ бол монгол хүний бие, сүнс, ухамсрын нэгдэл юм.

Биелгээ хийхэд иог, фитнес, бясалгал зэргээр хичээллэсэн мэт үр дүн өгдөг.

Жишээлбэл, иогт амьсгал чухал байдаг. Тэгвэл биелгээний мөрний цохилго, нухлах хөдөлгөөнүүд хүний амьсгалыг байгалийн жамаар зөв хуваарилж өгдөг. Амьсгалдаа анхаарахгүй байсан ч хөдөлгөөн өөрөө зөв хэмнэлд оруулчихдаг. Биеийн хувьд яс, булчинг төгс ажиллуулна. Дотоод энерги, гоо зүй, сүнслэг түвшинд хүртэл үйлчилдэг. Орчин үед хүмүүсийн амьдрал, ажил хөдөлмөрийн нөхцөлөөс шалтгаалан биеийн зангирал, чангарал ихэссэн. Мөн монгол хүн гал шинж нь давамгай, бадарсан, хөөрөн омогшдог зан чанартай. Харин биелгээ тэр “галыг” тулганд нь буулгаж, хүн өөрийн төвд, тэнцвэртэй байхыг заадаг. Биелгээний үндсэн суудал болох “язгуур суудал” нь газар шороотой холбогдсон, тулганы бэлгэдэлтэй.

-“ОгтОргүйн биелгээ”-г үүсгэн байгуулсан зорилго юу вэ?

-Гол зорилго нь уламжлалт соёлыг сэргээх явдал байсан гэж хэлж болно. Тухайлбал, монгол хүн “Журай Гэлдэн” дууг сонсоод өөрийн эрхгүй огшоод ирдэг ч яаж хөдлөхөө мэдэхгүй байх жишээтэй. Тэгвэл бид тэр мэдрэмжийг биелгээгээр дамжуулан тайлж, сэргээж өгдөг. Манай “ОгтОргүйн биелгээ”-ний сургалт тасралтгүй явагддаг онцлогтой. Суурийг нь заагаад өгөхөд тухайн хүн өөрөө сайхан биелээд задарчихдаг гэж ойлгож болно.

-Анх “Biyelgee Night” эвентээ хэрхэн эхэлж байв?

-Эхэндээ 50 хүн л ирээсэй гэж мөрөөддөг байлаа. Гэтэл анхны “Biyelgee Night”-д арав гаруйхан хүн ирж байсан. Гэсэн ч намайг, биелгээг гэсэн сэтгэлээр зориод ирсэн хүмүүстээ тоглолтоо хийж байсан нь саяхан мэт санагддаг. Тухайн үедээ сар бүр “Biyelgee Night” эвент хийдэг байсан. Энэ жил бид долоон жилийн ойн эвентээ фестивал болгон зохион байгуулснаараа онцлогтой. Ойролцоогоор 400 орчим хүн цугларсан нь миний, бидний олон жил тасралтгүй хөдөлмөрлөсний үр дүн юм.

-Та “биелгээг залуусын соёл болгоно” гэсэн зорилготой байсан гэж хэлсэн. Энэ санаа хэрхэн төрөв?

-Тийм ээ, анх биелгээ зааж эхлэхэд хүмүүс “чи ийм гоё мэргэжилтэй, ийм залуухан байж яагаад залуу хүний бүжиг бүжиглэдэггүй юм бэ?” гэсэн сэтгэгдэл бичдэг байсан. Тэр үед би өвөг дээдсээс ирсэн энэ сайхан соёл маань “хөгшин хүний бүжиг” гэх ойлголтоор залуу үедээ уламжлагдаж чадахгүй, устах эрсдэлд хүрч байгааг ойлгосон. Тиймээс өөрөөрөө үлгэрлэхийг хүссэн. Бид орчин үеийн хөгжимтэй хослуулж, залуусын дунд соёл болгохыг зорьсон. Одоо тэр зорилго маань биелсэн гэж боддог. Биелгээ бол хөгшин, залуу хамаагүй, хүсвэл хэн ч биелж чадна.

-Биелгээний багш байхын сайхан тал нь юу вэ?

-Миний хувьд хамгийн гоё зүйл нь монгол нэгдлийг харж чаддагт оршдог гэж боддог. Манай биелгээний ангийнхан сургалт дуусахад нэг гэр бүл шиг болдог. Жишээлбэл, хамгийн анхны биелгээний хичээлд суусан хүмүүс одоо хүртэл биелдэг, хуурай эгч, дүү шиг хүмүүс байдаг. Тэд биелгээ сурсныхаа дараа ангиараа уртын дуу, алтайн ятга зэргийг сурч, хамтдаа одоо хүртэл холбоотой байгаа нь үнэхээр сайхан санагддаг. Мөн манай “ОгтОргүйн биелгээ”-ний үзэгчдийн ихэнх хэсгийг сургуулийн хүүхдүүд эзэлдэг. Бидний дараагийн үе энэ соёлыг сурч, чөлөөтэй биелдэг болсон байна. Контент, бичлэгүүдийг маань үзэж, урлагийн үзлэгтээ ашигладаг нь бидэнд их урам хайрладаг.

-Монголын ястан бүрийн биелгээ ялгаатай гэж сонссон. Танай төвд ямар төрлүүдийг заадаг вэ?

-Одоогоор зургаан ястны биелгээ зааж байна. Үүнд хотон, дөрвөд, захчин, урианхай, торгууд, баяд биелгээ орно. Тэдгээр биелгээний хөдөлгөөн, мөргөл, намба, цацал бүгд өөрийн гэсэн өнгө, заншил, байгаль, итгэл үнэмшилтэй холбоотой. “ОгтОргүйн биелгээ” бол эдгээр уламжлалыг хадгалсан хэр нь орчин үеийн хэлбэрт оруулахыг зорьдог. Манай бүжгүүд илүү харизматай, хүчтэй, тотем, шүтлэг, амьтныг дүрслэх зан чанартай. Энэ нь манай өвөг дээдсийнхээ хүч чадлыг дүрсэлж, биелгээгээр дамжуулан илэрхийлж байгаа хэрэг юм.

-Гадаадын хүмүүс биелгээг хэр сонирхож байна вэ, гадаад хүмүүст заахад ямар ялгаа байдаг вэ?

-Гадаад хүмүүс маш их сонирхдог. Франц, Орос, Хятад зэрэг олон орны хүмүүс над дээр ирж заалгаж байсан. Гэхдээ миний ойлгосон нэг зүйл бол биелгээний “хөг” гэгч зүйл зөвхөн монгол хүний яс, цусанд шингэсэн байдаг. Гадныханд заахад сурч болно, мэдээж гоё гоё үр дүн гарна. Гэхдээ дотоодоосоо хөглөгдөх мэдрэмж нь өөр байдаг болов уу.

-Таны цаашдын зорилго юу вэ?

-Цаашдаа үйл ажиллагаагаа гадаад руу чиглүүлэхийг хүсэж байгаа. Гадаадад амьдардаг хүмүүс өв соёлын үнэ цэнийг сайн ойлгосон байдаг учраас тэдэнд монгол биелгээг хүргэхийг зорьж байна. Мөн “Biyelgee Night” наадмаа зун, задгай талбайд зохион байгуулахаар төлөвлөсөн. Тэр үед биелгээнд хайртай, биелгээний талаар сонирхсон хүн бүрийг хүрэлцэн ирээсэй гэж хүсэж байна.

Ярилцсанд баярлалаа.

Зүүн Азийн супер лигийн 2025-2026 оны улиралд оролцож буй “Хасын хүлэгүүд” баг Солонгосын аварга “Эл Жи Сэйкерс” багтай хэсгийн ээлжит тоглолтоо өнөөдөр хийнэ.

Тэд хэсгийн эхний тоглолтдоо Японы “Алварк”-ийг талбайд нь 84:69-өөр, дараа нь Тайванийн аварга “Нью Тайпэй Кингс”-ийг эх орондоо хүлээн авч 90:76-гаар буулган авсан юм. Ингэснээр 2-0 гэсэн амжилтаар хэсгээ итгэл төгс тэргүүлж байна. Дөрөв хоногийн өмнө болсон тоглолтод Иан Миллер 40 оноогоор багаа тэргүүлсэн байдаг. Өнөөдрийн тоглолт 19:00 цагт “М банк арена”-д болно.

Ташрамд сонирхуулахад, тэд өчигдөр “Холбооны цом”-ын тоглолтын хүрээнд “Рояаль” их сургуулийн багийг 108:73-аар буулган авснаар хоёрдугаар шатанд шалгарсан юм.

/Xinhua/. Хятадын цахилгаан тээврийн хэрэгсэл үйлдвэрлэгч “XPENG” компанийн охин компани болох “XPENG AEROHT” дэлхийд анхных болох үйлдвэрт нисдэг машиныг олноор үйлдвэрлэх туршилтыг даваа гарагт эхлүүлжээ. Энэ нь дараагийн үеийн тээврийн хэрэгслийг арилжаанд нэвтрүүлэхэд чухал алхам юм.

Хятадын өмнөд нутгийн Гуандун мужийн нийслэл Гуанжөү хотын Хуанпү дүүрэгт байрладаг 120 мянган хав.дөр.м талбай бүхий уг үйлдвэр нь модульчлагдсан нисдэг машиныхаа анхны салдаг цахилгаан онгоц болох “Хуурай газрын нисэх онгоц тээвэрлэгч”-ийг хэдийн танилцуулсан байна.

Энэхүү үйлдвэр жилд 10 мянган салдаг онгоцны модуль үйлдвэрлэх хүчин чадалтай бөгөөд анхдагч хүчин чадал нь 5000 ширхэг юм. Ингэснээр ийм төрлийн үйлдвэрүүдээс хамгийн их хүчин чадалтай нь бүрэн ашиглалтад орсны дараа 30 минут тутамд нэг онгоц угсарна.

“XPENG AEROHT” бүтээгдэхүүнээ танилцуулснаас хойш ойролцоогоор 5000 нисдэг машины захиалга авсан бөгөөд олноор үйлдвэрлэх, нийлүүлэх ажлыг 2026 онд хийхээр төлөвлөж байна.

Нисдэг машин нь “эх хөлөг” гэгддэг зургаан дугуйтай газраар зорчих тээврийн хэрэгсэл болон салгаж болдог цахилгаан хөдөлгүүртэй, босоо чиглэлд хөөрч, буух /eVTOL/ онгоцноос бүрдэнэ. eVTOL онгоц нь автомат болон гар удирдлага бүхий нислэгийн горимуудтай.  Автомат горим нь ухаалаг маршрут төлөвлөх, мөн нэг товшилтоор хөөргөж, буулгадаг байна.

Ойролцоогоор 5.5 м урт уг тээврийн хэрэгслийг стандарт жолооны үнэмлэхтэйгээр нийтийн эзэмшлийн зам дээр жолоодож, ердийн зогсоолд байрлуулж болох гэнэ.