Б.ДАМДИН-ОЧИР

Монголын нүүрсний цорын ганц худалдан авагч нь Хятад улс, нүүрсээ тийш зөөх хамгийн том гарц нь Монголын Гашуунсухайт, Хятадын Ганцмодны боомт юм. Энэ гарцыг нээх гэж будилсаар олон жилийн нүүрийг үзлээ. Ингэсэн түүх нь улс төр, бизнесийн нөлөө бүхий хэдхэн хүнтэй холбогдож байна. Эцэст нь эндээ ч, тэндээ ч цаг хугацаа, хөрөнгө санхүүгийн их хэмжээний алдагдал хуримтлагджээ. Эндэх алдагдал манай л асуудал, тэндэх алдагдал ч манай улстай холбогдож байна. Харамсалтай.

Гэхдээ саяхнаас Монгол, Хятад хоёр улсын төрийн түвшинд ярилцсаар Гашуунсухайт-Ганцмодны төслийг хөдөлгөх хэлэлцээр идэвхжив. Хэлэлцээрийн хүрээнд Хятадын талаас чангадуу санал ирүүлсэн байна. “…Монгол Улстай 21 жил ийн турш хэлэлцээр хийж байна. 2014 онд Ши Жиньпин даргыг байлцуулж байгаад танай талтай Үндсэн гэрээг байгуулсан. Гэвч та нар түүнийгээ хэрэгжүүлээгүй. Энэ гэрээг байгуулснаас ердөө таван сарын дараа Ганцмодны боомт руу төмөр замаа тавьсан. Түүнд 700 тэрбум гаруй юань зарцуулсан. Гэтэл 2020 онд танайх төмөр замын царигаа өөрчлөх шийдвэр гаргаж, тэр гэрээг үндсэнд нь байхгүй болгосон. Тэр хооронд манайх өнөөг хүртэл тэр төмөр замын бүтээн байгуулалтад авч ашигласан банкны зээлийг төлөх зэргээр 2.0 тэрбум гаруй юанийн алдагдал хүлээсэн. Хэрвээ одоогийн төр, засгийн түвшинд хэлэлцэж байгаагаар шийдвэл өнгөрсөн хугацааны алдагдал нэхэмжлэхгүй. Харин одоо гэрээг хийгээд төслийг үргэлжлүүлж, хил холболтыг хийхэд гурван жилийн хугацаа, 4.0 тэрбум гаруй юанийн хөрөнгө оруулалт шаардлагатай. Хамгийн гол нь цаашид тогтвортой байх эрх зүйн орчныг найдвартай бүрдүүлэх, гэрээгээр “гурван цогцоор хэрэгжүүлэх” буюу төмөр зам, нүүрсний худалдаа, уурхайн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэхийг шийдвэрлэх, ингэхдээ гэрээний үнэ дээр “Чалько”-гийн зарчмыг баримтлах, “16+3” буюу 20 орчим жилээр байгуулах нь зүйтэй” гэсэн байгаа юм.

Яг үнэндээ Хятад улсаас ийм санал ирүүлэх нөхцөл суурийг манайхан өөрсдөө тавьсан. Үүний толгой “роль”-д нь дөрөв дэх, тав дахь Ерөнхийлөгч нар тоглосон байдаг. Нэг нь Хятадын “Шеньхуа” компанитай Монголын “гурван үсэг”-тэй компанийг консорциум болгож байгаад Тавантолгой ордыг ашиглах ажилд оролцсон. Тэр ажиллагаагаар Хятадын тал 49 хувийг Монголын компани 51 хувийг эзэмшихээр төлөвлөсөн. Монголын компанийн 51 хувийн 17 нь “зүтгүүр” болсны шагналд очих яриа хүртэл хийгдсэн байгаа юм. Харин нөгөө Ерөнхийлөгч нь “...Нарийн царигтай төмөр зам тавих юм бол Хятадаас танк орж ирээд эзэлчихнэ” гэж байгаад 2014 оны тэр гэрээг зогсоосон. Маш тэнэг суртал ухуулга ч гэсэн үр дүнд хүргэчихсэн нь үнэн юм. Болсон явдал нь энэ. Цаана нь ямар эрх ашиг нуугдаж байсныг бүү мэд. Өөрөөр хэлбэл, энэ хоёр Ерөнхийлөгчийн хэн нь ялж, хэн нь дийлдсэн бэ гэдэг тодорхойгүй л үлдэв. Ямартай ч ингэж Гашуунсухайт-Ганцмодны төслийг гацаасных нь дүнд Монгол Улс нүүрсний гарцаа хаалттай хэвээр өнөөг хүргэж алдсан. Үр дүнд нь ийм санал хүлээж аваад сууж байна. Тэгэхээр өнөөдөр бид үүнийг дотроо чамбайхан хэлэлцэх шаардлага үүсэв. Ингэж байж л нүүрсээ худалдах учраас тэр шүү дээ.

Үгүй бол манай нүүрс, ялангуяа Тавантолгой орд дээр эрсдэл гэх үү, хүндрэл үүсчихсэн. Ярихгүй л байгаа болохоос ийм үнэн бий. Олборлолт нь зардал ихтэй болсон. Одоо “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн мэдэлд хөрс хуулалт хийгээд, олборлож буй талбайгаас “алт шиг үнэтэй” нүүрс гарахаар болсныг эх сурвалжууд хэлээд удаж байна. Ингээд ирэхээр тээвэр дээр нь хүндрэл үүснэ. Манай одоогийн хэл ам болоод байгаа хэдэн машинаар тэр үнэтэй олборлосон нүүрсийг зөөх нь хэнд ч ашиггүй болно. Өөрөөр хэлбэл, хил хүртэлх тээврийг нэг ачилтаар 300 хүртэл тн-д хүргэж байж Монголд ч, Хятадад ч ашигтай. Энэ мэтийн ил болсон хэцүү асуудлууд байгаа юм.

Нөгөөтэйгүүр, Гашуунсухайт-Ганцмодны энэ төслийн хэлэлцээр идэвхжихтэй зэрэгцээд Монголын улс төр буцлаад ирж байна. Уг нь энэ бүхний цаадах наадахыг нь ойлгож түвдэх зүйл алга. Төдийгөөс өдийг хүртэл Монголынхоо асуудал дээр томорсон “гурван үсэг”-тэй компани байдаг. Хотын утаагаар гэхэд л 20-иод жилийн турш бизнес хийчихсэн шүү дээ. Зуух хүртэл хотын иргэдэд зарсан. Тэр компани Тавантолгойг хэнтэй ч хамаагүй хамтарч ашиглах туйлын хүсэлтэй. Одоо өрмийг нь “иддэг” компани л даа. Гэтэл энэ удаад Монголын төр ийм зуучгүйгээр гэрээ хэлэлцээр хийгээд явчихсан нь тэр компанийн уурыг хөдөлгөсөн шиг байгаа юм. Тэгээд улс төрийг бужигнуулж гарсан. “…Мөнгө бол эрх мэдэл” гэдгийг сүүлийн сар гаруйн хугацаанд харуулж л байна.

Зөвхөн энэ ч гэлтгүй манай үндэсний компаниудад нэг буруу сэтгэлгээ байдаг. Байгалийн баялаг гэх үү, байгалийн нөөц гэх үү, нэр томъёон дээр нь маргаад байдаг ашигт малтмалын ордуудыг “…Минийх” гээд бодчихсон. Тэд л идэхгүй бол хэн ч идэхгүй гэдэг ойлголттой. Үүнийгээ л больчих хэрэгтэй байгаа юм. Ялангуяа 2007 онд зарласан стратегийн 15 ордоос энэ хүслээ татах ёстой. Түүний оронд үйлдвэр, бүтээн байгуулалт хийх хэрэгтэй шүү дээ. Өнөөдөр дор хаяж дэлхийн том компаниудад түүхий эдийг нийлүүлдэг үндэсний бизнесмэн ч алга. Дэлхийн бизнемэнүүд технологи дээр тоглосон бизнес бүтээсээр байхад манайхан байгалийн баялаг, нөөцийг ухаж ашиг олох гэж арга саам сүвэгчилж амьдарсаар байна. Хий гэхээр хэдэн импортын сүлжээ оруулж ирээд ЖДҮ-гээ дампууруулдаг. Ядаж сайн муу хэлэгдээд, шахалт дарамт амсаад л зүтгээд яваад байгаа “Халзан бүргэтэй” шиг төслийг бие даагаад хийвэл сайн сан.

Ингээд харахаар, том төслүүдийг дагасан том улс төрийг энэ парламент, Засгийн газар даах эсэх нь эргэлзээтэй. Гашуунсухайт-Ганцмодны төсөл эрэмбэ дараа гаргасан 14 том төслийн эхнийх нь байдаг. Уг нь, “…Том төслүүдийг хэрэгжүүлнэ” гээд гурван нам хамтарч Засгийн газар байгуулсан. Холимог тогтолцоогоор 126 гишүүнтэй парламент бүрдүүлсэн. Олон нийт ингэж л ойлгосон. Гэвч эхний том төсөл нь эрх ашгаа хасуулсан ганц нэг мөнгөтэй компанийн хөлд үрэгдчих шахаж байна. Араас нь Эрдэнэбүрэнгийн УЦС хөдөлж байна. Тэгээд үргэлжилнэ. Тэгэхээр Хамтарсан Засгийн газар, 126 гишүүнтэй парламент Гашуунсухайт-Ганцмодны төслийг хөдөлгөж чадах уу. Ийм асуулт тахийгаад л гарч ирж байна.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2024 ОНЫ АРВАННЭГДҮГЭЭР САРЫН 21. ПҮРЭВ ГАРАГ. № 226 (7470)

Т.БАТСАЙХАН

Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх Үндсэн хуулийн 33 дугаар зүйл, Ерөнхийлөгчийн тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн найм дахь хэсгийг үндэслэн 2025 оны Төсвийн тухай хууль болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль тогтоомжид бүхэлд нь хориг тавилаа. Хоригийн талаар өчигдөр ЕТГ-ын дарга Г.Занданшатар, Эдийн засгийн бодлогын зөвлөх Б.Даваадалай, Ерөнхийлөгчийн хэвлэлийн төлөөлөгч Ө.Золбаяр нар мэдээлэл өгөв.  2025 оны улсын төсвийг үр ашигтай, хэмнэлттэй, алдагдалгүй батлах шаардлагатай, төсөвт тодотгол хийх тухай тогтоол баталсан нь хууль дээдлэх үндсэн зарчим зөрчигдөх нөхцөл бүрдүүлсэн гэсэн хоёр үндэслэлээр бүхэлд нь хориг тавьжээ.  Ерөнхийлөгч, улсын төсөв нь эдийн засгийн болзошгүй хүндрэл, бэрхшээлийг хохирол багатай даван туулах нөөц боломж, хуримтлал нэмэгдүүлэх, үнэ, ханшийн өсөлтийг хязгаарлах, эдийн засгийн тогтвортой байдал, ард иргэд, аж ахуйн нэгж, татвар төлөгчдийн хэвийн үйл ажиллагааг хангах баталгаа болохыг тэмдэглэлээ.

Мөн гадаад зах зээлийн төлөв байдал, түүхий эдийн үнийн хэлбэлзлийг харгалзан, гадаад валютын улсын нөөц, төсвийн хуримтлалыг нэмэгдүүлэх, өрийг бууруулах зэрэг суурь зарчмыг анхаарч, мөчлөг сөрсөн төсвийн бодлого хэрэгжүүлж, алдагдалгүй төсөв батлах нь зүйтэй гэж үзжээ.  Мөн “Монгол Улсын Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр”-т тусгагдсан “Төсвийн урсгал зардлын тэлэлтийг хязгаарлаж, төсвийн алдагдал, Засгийн газрын өрийн тусгай шаардлагыг хангана” гэсэн зорилтоо бодитой хэрэгжүүлж ажиллахыг санууллаа. УИХ 2025 оны Төсвийн тухай хууль баталсантай холбогдуулан авах зарим арга хэмжээний тухай 41 дүгээр тогтоол гаргасан. Энэ нь ирэх оны төсөв Төсвийн болон Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд заасан зарчмуудыг бүрэн хангаагүй, төрийн мөнгөний бодлоготой нийцээгүй, төсвийг үр ашигтай, хэмнэлттэй байхаар төлөвлөж чадаагүй гэдгээ УИХ хүлээн зөвшөөрсөн хэрэг гэж Ерөнхийлөгч үзжээ. Иймд Монгол Улсын 2025 оны Төсвийн тухай хууль, хамт өргөн мэдүүлсэн болон холбогдуулан боловсруулж баталсан хууль тогтоомжид бүхэлд нь тавьсан хоригийг холбогдох хуулийн дагуу хэлэлцэн шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж үзжээ.

 

Б.Жавхлан: Тэвчих ёстой зарим зардлуудаа танах шаардлагатай болж байна

Ерөнхийлөгчийн хоригтой холбоотойгоор Сангийн сайд Б.Жавхлан мэдээлэл хийж, Засгийн газрын байр суурийг илэрхийллээ.  Тэрээр  “УИХ ойрын хугацаанд Ерөнхийлөгчийн хоригийг хэлэлцэж, хүлээж авах болов уу гэсэн таамаглалтай байна. Засгийн газрын хуралдаанаар ер нь алдагдалгүй төсөв батлах дээр санал нэгдэж байгаа. Тэвчих ёстой зарим зардлуудаа танах шаардлагатай болж байна. Алдагдалгүй төсөв байх ёстой гэсэн тооцооллыг хийхэд нэлээдгүй үйл ажиллагааг танах, энэ жилийн нэмэгдэж байгаа төсвийн 60-70 хувь нь хуулийн дагуу нэмэгдэж байгаа зүйл бий. Тухайлбал, цалин тэтгэврийн нэмэгдэл, боловсролын салбарын хуулийн нэмэгдэл гэх мэт өсөж буй зардлууд дээр эргэж харах нөхцөл үүснэ. Мөн гадаад томилолтын зардал, соёлын яамны ваучер зэргийг хасахад бага боловч Засгийн газрын үйл ажиллагаа талдаа зардлыг танах шаардлагатай байгаа бөгөөд УИХ ч мөн хүлээж аваад, хэлэлцэж, өөрчлөлт хийнэ. Засгийн газрын хувьд ч эерэг хүлээж аваад, өөрчлөлтөө хийгээд явна гэж бодож байна. Ирэх жилийн төсөв 5.3 их наядаар өсөлттэй байгаагаас 2.5 их наяд нь салбар салбарын хуульд орсон өөрчлөлтөөр шууд нэмэгдэж буй зардлууд бий. Үүнийг ч бас эргэж харах, төсвийн нэг төгрөг болгоныг илүү их үр дүнтэй болгохын тулд салбар салбарын амбицыг хөндөх болов уу гэж харж, тооцоолж байна. Ер нь бол нийтдээ 1.2 их наядын таналж хийж байж, алдагдалгүй төсөв батлах боломжтой гэж харж байна.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2024 ОНЫ АРВАННЭГДҮГЭЭР САРЫН 21. ПҮРЭВ ГАРАГ. № 226 (7470)

 

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн өнгөрсөн онд шийдвэрлэсэн нэг томоохон ажлын нэг нь Монгол Улс-АНУ хооронд шууд нислэгтэй болох асуудлыг шийдсэн явдал юм. Цаасан дээр олон жил болсон энэ асуудал ийнхүү нэг жилийн дотор бодит ажил болоод байна. Соёлын сайд Ч.Номин "United Airlines" компанийн Ази тивийн бүс хариуцсан захирал Уалтер Диаз тэргүүтэй төлөөлөгчдийг хүлээн авч уулзлаа.

АНУ-ын тэргүүлэх агаарын тээвэрлэгч “United Airlines” компани 2025 оны тавдугаар сарын 1-нээс Улаанбаатар-Нарита чиглэлд нислэг үйлдэж эхлэх төлөвлөгөөгөө зарласан. Уулзалтаар долоо хоногт гурван удаагийн нислэг үйлдэх, олон улсын нислэгийн системд Монгол Улсыг чиглэсэн нислэгийг нэмэх асуудлыг хэлэлцэв.

Энэхүү нислэгийн чиглэл нь Хойд Америкийн жуулчдыг татах, тийзний үнэ буурах, жуулчдын урсгалыг нэмэгдүүлэх зэрэг чухал ач холбогдолтой гэж ССАЖЗЯ-наас мэдээлэв.

Умайн хүзүүний хорт хавдраас сэргийлэх Хүний Папиллома Вирус (ХПВ)-ийн шалтгаант өвчлөл,
урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ, дархлаажуулалттай холбоотой хэвлэлийн бага хурлыг Эрүүл
Мэндийн Яаманд өнөөдөр зохион байгууллаа. Тодруулбал энэ оны сүүлээр ХПВ-ийн эсрэг дөрвөн цент вакциныг Монгол улсын 11 настай хүүхдүүдэд хийх талаар ХӨСҮТ-ийн Дархлаажуулалтын албаны дарга О.Дашпагма ярьсан.
Тэгвэл үүнтэй холбоотой зарим иргэний сошиал орчинд тараасан худал ташаа мэдээлэлд хариу өгөх зорилгоор  Хавдар Судлалын Үндэсний Төв (ХСҮТ)-ийн захирал Н.Эрдэнэхүү дараах хариултыг өглөө.

Сэтгүүлч: Нэг эмэгтэй өөрийнхөө фэйсбүүк хуудсаар “ХПВ-ийн дархлаажуулалтын вакцин
хүүхдийг үхэлд хүргэдэг. Үр хөндөлт хийлгэсэн хүүхдийн эсээс гаргаж авдаг" зэргээр мэдээлэл
дамжуулж байна. Олон нийтийн дургүйцлийг хүргэсэн нөхцөл байдал үүсээд байгаад тайлбар
хэлнэ үү?
Н.Эрдэнэхүү: Энэ хүмүүс яагаад юм ойлгодоггүй юм бэ. Уучлаарай, хүн ардаа элдвээр хэлж
байгаа юм биш. Хүүхэд эхээс төрөнгүүтээ гепатитын B вакцин хийлгэдэг шүү дээ. Хүн болгон баярлаад энэ
вакцинаа хийлгэе гэдэг. Яагаад гэвэл ирээдүйд шарлах, элэгний хавдраар өвчлөх зэрэг
эрсдэлээс сэргийлж вакцинаа хийлгэдэг.
Өнөөдөр гепатитын B-гээ хийлгэсэн хүмүүс энх тунх явж байна. Гэтэл яагаад Хүний Папиллома
Вирусийн вакциныг гараад ирэхээр эсэргүүцэж байна вэ. Вакцин гэдэг ганцхан л механизмтай. Өвчнийг үүсгэхгүйн тулд "Гаднаас өвчин үүсгэгч биед ороод ирвэл барьж устгаарай" гээд дархлааны эсүүдийг бэлдэж байгаа хэрэг.
Таны дархлааны эс байнгын "харуулд" зогсож байгаа гэсэн үг. Ингэж харуулд зогсож байхдаа ХПВ эсвэл бусад ямар нэгэн вирус биед орвол тухайн вирусийг таниад барьж устгах үүргийг бий болгож, хүний эсийг эрчимжүүлж байгаа явдал.
Дархлаа сайтай хүн байхыг үгүйсгэхгүй. Гэтэл бүх хүнд ийм дархлаа бий юу? Үгүй. Ийм ч учраас дэлхийд вакциныг бүтээсний үндсэнд салхин цэцэг, сахуу зэрэг маш олон өвчнийг эдгээж чадсан. Хар тахал, цагаан тахалд 300-500 саяараа нас барсан тохиолдол бий. Тэр бүхнийг дэлхий яаж даван гарсан бэ?, Европ яаж тэмцсэн юм бэ? гэхээр ВАКЦИНЫ ХҮЧ-ээр л гарсан.
Өнөөдөр бидний мэддэгээс илүүг мэддэг хүмүүс ингэж хэлж байгаа бол хүлээн зөвшөөрнө. Ямар нотолгоо судалгаа байна вэ харна. Харин ийм зүйл байхгүй байж олон нийтийг уруу татаж байгаа бол дараагийн асуудал.
2012 онд яг ийм мунхаглалаас болж ЭМЯ ялагдаад 10 жилийн хугацаанд олон эмэгтэйчүүдээ умайн хүзүүний хавдар, умайн хүзүүний урьтал өвчин, шархлаанаас болж алдсан. Өнгөрсөн жил гэхэд 49 наснаас дээш 300 гаруй эмэгтэй зөвхөн умайн хүзүүний хавдраар нас барлаа. Харин 30-49 насны хооронд 100 гаруй эмэгтэй нас барсан байгаа юм.

Ингэж нас барахгүй байх боломж байсан уу? гэвэл ТИЙМ. Бид вакцинаа 10 жилийн өмнө хийсэн бол энэ өвчнөөс иргэдийнхээ амийг аварч болох байлаа.
Өнөөдөр дураараа ярьж байгаа хүмүүс ямар нотолгоонд суурилж байна вэ? Ямар мэргэжилтэй хүн бэ, эрдэмтэн хүн, эмч хүн мөн үү? гэдгийг нягтлах ёстой. Одоо шинжлэх ухаанч үндэслэлтэй ярих цаг нь болсон. Урьд нь бид мунхаглалын өмнө бууж өгч байсан, одоо бол бууж өгөх боломжгүй.

Эрүүл Мэндийн Даатгал (ЭМД)-ын асуудлаар Эрүүл мэндийн сайд Т.Мөнхсайхан мэдээлэл хийлээ. Тодруулбал "ЭМД-ын санхүүжилт дууссанаас болж улсын эмнэлгүүд зарим тусламж үйлчилгээг өнөөдрөөс эхлэн үзүүлэх боломжгүй буюу үнэ төлбөр авна" гэх мэдээлэл олон нийтийн сүлжээнд шүүмжлэл дагуулсан. Үүнтэй холбоотой тайлбар мэдээллийг салбарын сайд дараах байдлаар хүргэж байна.
Эрүүл мэндийн сайд Т.Мөнхсайхан хэлэхдээ "Эрүүл Мэндийн Даатгалын Сан (ЭМДС) хүнд нөхцөлд байгаа нь үнэн. Гэхдээ ямар нэгэн байдлаар тусламж үйлчилгээг зогсоох хэмжээнд нөхцөл байдал хүндрээгүй. Үүнд мэдээллийн буруу зөрүү ойлголтууд гарсан байх. Өнгөрсөн гурван жилийн хугацаанд буюу 2021 оноос ЭМДС-д төвлөрөх ёстой байсан 218 тэрбум төгрөг төвлөрөөгүй. Энэ оны зарцуулалт эхний улирал болон төгсгөлийн саруудын санхүүжилтийг урагш татаж хэрэглэсэнтэй холбоотой. Өөрөөр хэлбэл санхүүжилтийн нөхцөл байдал хүндэрсэн боловч улсын эмнэлгүүд тусламж үйлчилгээгээ зогсоох, улмаар төлбөртэй үйлчилгээ үзүүлэх нөхцөлд хүрээгүй.
Зарим нэг улсын эмнэлэг Эрүүл Мэндийн Даатгалын Ерөнхий Газар (ЭМДЕГ)-тай гэрээ хийсэн бөгөөд 2024 оны гүйцэтгэлийн гэрээ хэтэрсэн нөхцөл байдал үүссэн. Эдгээр эмнэлэгтэй хэлцэл хийж, цаашид цаг үеийн байдалтай уялдуулна. Томуу, томуу төст өвчний үе эхэлж байгаа учраас архаг хууч өвчлөлтэй биш бол хэвтэн эмчлүүлэхээс аль болох зайлсхийж ажиллах чиглэлийг өгсөн. Нэн шаардлагатай, яаралтай тусламж, хавдрын тусламж үйлчилгээнүүдэд ямар нэгэн алдагдал, санхүүжилтийн эрсдэл үүссэн зүйл огт байхгүй.  Эрүүл мэндийн сайдаар томилогдсоноос хойш нэлээд зохицуулалтыг хийж, зарим нэг сайдын багцын хэмнэлтүүдийг хийж Эрүүл Мэндийн Даатгалын Сан руугаа төвлөрүүлж байна" гэлээ.

Үргэлжлүүлэн "Арваннэгдүгээр сар, арванхоёрдугаар сард эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ, ялангуяа нэн яаралтай тусламж үйлчилгээнд доголдол гарч, ард иргэдэд чирэгдэл үүсгэн, санхүүгийн эрсдэл, хүндрэл учруулахгүйгээр 2024 оныг дуусгах боломж бүрдсэн.
Монгол-Японы эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ хэвийн үргэлжилж байгаа. ЭМД-ын тусламж, үйлчилгээ хүрдгээрээ хүрч байна. Бүх эмнэлэг эрүүл мэндийн даатгалын сантай. ЭМДС нь хязгаарлагдмал хөрөнгөтэй учраас тэр
хэмжээндээ багтаан тусламж, үйлчилгээ үзүүлэх гэрээг хийсэн. Томоохон эмнэлэгт энэ гэрээ хэтэрсэн асуудал бий. Тухайлбал,
Монгол-Японы эмнэлэг
Улсын Гуравдугаар төв эмнэлэг
Улсын Нэгдүгээр төв эмнэлэг
Гэмтэл Согог Судлалын Үндэсний Төв юм.

Гэхдээ гэрээний хэтрэлт боллоо гээд нэн яаралтай буюу шаардлагатай тусламж, үйлчилгээг зогсоосон зүйл огт байхгүй. Рашаан сувилалд архаг ядаргаа зэрэг оношоор хэвтэн эмчлүүлэхийг гэрээнд заасны дагуу ирэх он
руу шилжүүлж, үйлчилгээгээ үзүүлэх зохицуулалт хийсэн. Эрүүл Мэндийн Яам бодлого тодорхойлдог байгууллагын хувьд цаг үеийн нөхцөл байдалтай уялдуулж, тодорхой шийдвэрүүдийг гаргаж байна. Үүнийг тухайн сар бүрд нь хуваарилаад хэрэглэх ёстой бол арваннэгдүгээр сар болон арванхоёрдугаар сарынхыг урагш нь татаад эхний улирлуудад зарцуулалт нь хийгдсэн юм.
Тийм учраас өнөөдрийн нөхцөл байдал үүсжээ. ЭМД-ын санд төвлөрөх ёстой санхүүжилтийн төвлөрөл өнөөдрийн байдлаар 95 хувьтай явж байгаа.  Эргээд даатгалаас хуримтлал үүсгэх тал дээр ноцтой доголдол үүсээгүй. Санхүүгийн зарцуулалтын хувьд оны эхний улирлуудад ийм асуудал үүссэн учраас ирэх жилүүдэд сар болгон зарцуулах гэрээгээ тодорхой хийж, сар бүр санхүүгийн сахилга баттай байж зарцуулалтаа оновчтой зөв болгож явах ёстой" гэж тайлбар хийлээ.

Үндэсний баялгийн сан, орон сууцжуулалтын Үндэсний хорооны анхдугаар хурал өнөөдөр боллоо. Тус хороог Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ ахалж байгаа юм.

Хурлаар Үндэсний баялгийн сан, орон сууцжуулалтын талаар өнгөрсөн хугацаанд хийсэн ажил, өнөөгийн нөхцөл байдал, үндэсний орон сууцжуулалтын бодлого, хот төлөвлөлт, бүтээн байгуулалт, ипотекийн зээл бусад арга хэмжээний талаар хэлэлцлээ.
Манай улсын нийт өрхийн 30 хувь нь орон сууцанд, 70 хувь нь инженерийн дэд бүтэцгүй байшин хороолол, гэрт амьдарч байна. Үүнээс Улаанбаатар хотод 273,736, аймгийн төвд 144,308, сумын төвд 295,775 өрх орон сууцгүй байна.
Үндэсний баялгийн сангийн Хуримтлалын сангаар дамжуулан иргэдийг орон сууцжуулах бодлогын хүрээнд 2025 оны нэгдүгээр сарын 15-ны өдөрт багтааж дараах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэхийг  Засгийн газрын холбогдох гишүүд болон Үндэсний хорооны гишүүдэд Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ даалгалаа.
Үүнд:
-       Үндэсний орон сууцжуулалтын тухай хууль болон орон сууцжуулалтын бодлогыг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой эрх зүйн баримт бичгүүдийг нэгтгэн боловсруулж, УИХ-д өргөн барих,
-       Иргэдийг орон сууцжуулах, залуу гэр бүлийг дэмжих бодлого, стратегийн зураглал, төлөвлөгөө боловсруулах, Ипотекийн зээлийн санхүүжилтийн тогтолцоог шинэчилж, эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх төлөвлөгөө гаргах,
-       Амины орон сууц болон ногоон орон сууцны стандарт, жишиг загвар, баталж, хэрэгжүүлэх, амины орон сууцанд ипотекийн зээл олгох нөхцөл бүрдүүлж, шаардлагатай зохицуулалт хийх,
-       Үндэсний орон сууцжуулах төлөвлөгөө хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай цахилгаан, дулаан хангамжийн эх үүсвэр нэмэгдүүлэн, шугамын өргөтгөл хийх төлөвлөгөө боловсруулж хэрэгжүүлэх,
-       Улсын болон орон нутгийн төсвийн хөрөнгөөр нийслэлийн гэр хорооллын дахин төлөвлөлт, газар чөлөөлөх, аймаг орон нутагт дэд бүтэц байгуулах төлөвлөгөө боловсруулж, танилцуулах зэрэг үүрэг даалгавар өглөө.

Ц.МЯГМАРБАЯР

Орон сууцны хөнгөлөлттэй зээлийн хөтөлбөр буюу ипотекийн зээлийн эргэн тойронд “МИК”-ийн гүйцэтгэх захирал Б.Гантулгатай ярилцлаа.

 

- Иргэдийн дунд “MИК” ер нь ямар үүрэг, оролцоотой байгууллага болох талаар зөрүүтэй ойлголт байдаг. Үүнийг тодотгож өгөх үү?

-“Монголын ипотекийн корпораци ОССК” ХХК  нь орон сууц санхүүжилтийн компани гэсэн тодотголтой. Үндсэн үйл ажиллагаа нь мөнгөний захыг хөрөнгийн захтай холбож гүүр болж ажилладаг санхүүгийн байгууллага. Тодруулбал, арилжааны банкнуудад бий болсон ипотекийн зээлийг багцлан худалдан авч түүнийг хөрөнгөөр баталгаажсан үнэт цаас  болгодог. Ингэснээр, арилжааны банкуудын богино хугацаатай эх үүсвэрийг урт хугацаатай санхүүгийн хэрэгсэл болгон иргэд ипотекийн зээлийг 20-30 жилийн хугацаатай авах боломжийг олгож байна. Монгол Улсад орон сууцны санхүүжилтийн тогтолцоо бий болгох бодлогын хүрээнд, АНУ-ын USAID байгууллагын зөвлөмжийн хүрээнд  2006 онд Төвбанк болон 10 арилжааны банк хамтран үүсгэн байгуулсан байдаг.

-Одоогоор бондын үлдэгдэл хэд байгаа вэ. Хөрөнгө оруулагчид ер нь ипотекийн зээлээр баталгаажсан бонд (ИЗББ) авах сонирхол хэр байдаг бол?

2013 оноос хэрэгжүүлж буй Засгийн газрын Орон сууцны хөтөлбөрийн  хүрээнд нийт 6.7 их наяд төгрөгийн дүн бүхий ИЗББ гаргасан. Үүнээс одоо үлдэгдэл нь 4.2 их наяд. Энэ тогтолцоог сайн хөгжүүлсэн орнуудын жишгээр хөрөнгийн зах зээлээс эх үүсвэрийг ипотекийн зээл руу оруулдаг зах зээлийн шийдэл юм. ИЗББ нь орон сууцаар баталгаажсан байдаг тул маш бага эрсдэлтэй хөрөнгө оруулалтын хэрэгсэл. Хөрөнгийн зах зээлд оролцогчид, тухайлбал хувийн хэвшлийнхэн, санхүүгийн төрөлжсөн байгууллагууд, сангууд үүнд баялгын болон тэтгэврийн, амь насны даатгалын компаниуд ипотекийн зээлийн эх үүсвэрийг олгож байна гэсэн үг.  Хөтөлбөрийн хүрээнд гаргаж байгаа ИЗББ нь зах зээлийн хүүтэй биш тул хөрөнгийн зах зээлийн оролцогчид одоогоор сонирхохгүй. Харин уг хөтөлбөрийг санхүүжүүлж ирсэн Монголбанк, арилжааны банкууд эзэмшиж байгаа. Энэ бондын эргэн төлөлтөөр Монголбанк 2017 оноос хойш банкуудад зээлийн эх үүсвэрийг олгож ирсэн.

Цаашид ипотекийн хөтөлбөрийг боловсронгуй болгох нэг зам нь зорилтот бүлэгт олгохдоо хүүгийн татаасыг нэвтрүүлэх боломж бий. Хөнгөлөлттэй хүү, зах зээлийн хүүгийн зөрүүг төрөөс олгох замаар банкуудын ипотекийн зээл бүгд зах зээлийн хүүтэй болох бөгөөд уг зээлээр баталгаажсан бонд нь хөрөнгийн зах зээлд оролцогчдын сонирхолыг татаж, цаашлаад ипотекийн зээлийн хүртээмж сайжирна.  Урт хугацаандаа эдийн засаг сайжрахын хэрээр зах зээлийн хүү буурах тул одоо байгаа ИЗББ-уудыг хөрөнгө оруулалтын бүтээгдэхүүн, хэрэгсэл болох боломжтой. Үүнийг хэрэгжүүлэхэд Баялгийн сан оролцож болно. Энэ тогтолцоо хэрэгжсэнээр  ипотекийн зээлийн санхүүжилтийн эх үүсвэр хүрэлцэхгүй байна гэсэн асуудлаас гарна. Мөн арилжааны банкууд болон хувийн хэвшлийн эх үүсвэрийг үлэмж нэмэх боломж бүрдэнэ.

-Ирэх жил хуримтлалын сангаас 500 тэрбум төгрөгийг ипотекийн зээлд зарцуулна гэсэн. Магадгүй зээлийн эх үүсвэрээр биш зээлийн татаас болох байдлаар шилжүүлбэл энэ нь эргээд санхүүжилтийг нэмэгдүүлэх гарц болно гэж таны ярианаас ойлгож болох уу?

-Зөв. Жишээлбэл, Баялгийн сан нь дотроо гурван сантай, хуримтлалын сан нь ипотекийн зээлийн асуудалд төвлөрч ажиллах юм гэж ойлгосон. Тэгэхээр Баялгийн санд байгаа эх үүсвэрийг хоёр янзаар ашиглавал илүү оновчтой. Нэгдүгээрт, нэгэнт Монгол Улсад урт хугацаатай мөнгө байхгүй учраас дунд хугацаанд ипотекийн зээлийн эх үүсвэрийг гаднаас авчирахад төгрөг болгодог үйл ажиллагаа хийхээр зохицуулах. Манайд своп хэлцлийг зөвхөн Монголбанк хийж байна. Жишээлбэл,баримжаагаар 100 сая ам.доллар буюу 350 тэрбум төгрөгийг гадаадаас оруулж  ирэхэд түүний свопийн зардал ойролцоогоор 6-7 тэрбум төгрөг болох жишээтэй. Тэгэхээр Баялгийн сангаас 500 тэрбум төгрөгийг анхдагч зах зээл рүү хийхийн оронд есөн тэрбумыг зарцуулаад 300 тэрбум төгрөгийг хувийн хэвшлийнхэн оруулж ирэх байдлаар хөрөнгө оруулах бүрэн боломжтой. Хоёрдугаарт, Баялгийн сангийн эх үүсвэрийг анхдагч зах зээл рүү зээл болгож гаргахад зориулах биш харин бонд худалдаж авахад зарцуулах хэрэгтэй. Ипотекийн зээлээр баталгаажсан бондыг авбал хөрөнгө нь  тогтвортой, найдвартай эх үүсвэртэй болно. Тэхээр дунд хугацаанд гаднаас урт хугацаатай эх үүсвэр авч, энэ хооронд тэтгэврийн сангийн шинэчлэл, баялгын сангийн үйл ажиллагааг сайжруулаад авбал цаашид гаднаас зээл авах хэрэггүй болно.

-Хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтыг ипотекийн зээлд  татах ямар боломж байгаа вэ?

Биржийн бус (OTC)  зах зээлд хөрөнгөөр баталгаажсан бонд хоёр жилийн хугацаатай 18-20 хувийн хүүтэй гарч байна. Ипотекийн зээл бол санхүүгийн бүтээгдэхүүний нэг хэрэгсэл. Эрсдэлээр нь эрэмбэлбэл ипотекийн зээлээр баталгаажсан бонд нь  Засгийн газрын үнэт цаас шиг найдвартай хэрэгсэлд тооцогддог. Хэрэв уг бонд төлөгдөхгүй боллоо гэхэд баталгаа нь орон сууц учраас найдвартай гэж үздэг. Зээл чанаргүй болоход уг орон сууцыг борлуулж хөрөнгө оруулагчийг эрсдэлгүй болгодог. Одоогоор  ипотекийн зах зээлийн хүү дунджаар 14-16 хувьтай байна. Тэгэхээр 14 хувьтай байхад хөрөнгө оруулагч нар сонирхоно.

-Найман хувийг зургаан хувь рүү шилжүүлэх боломжтой юу. Иргэд үүнийг их асуудаг л даа?

Найман хувийн зээлийг зургаа руу шилжүүлэхэд нөхөн төлбөрийн асуудал үүснэ. Гол асуудал нь олгосон зээлийг багцлаад ИЗББ болгож хөрөнгө оруулагч нар эзэмшиж байгаа учраас тэдгээр бонд эзэмшигч, хөрөнгө оруулагч талтай хэлцэлд орох хэрэгтэй болно. Тодорхой өгөөж хүртэхээр тохирсон хэлцэл хийсэн учраас хууль эрх зүйн хувьд хүчээр буцааж болохгүй. Нэг үгээр хэлбэл, хөрөнгө оруулагчдын найман хувийн өгөөж хоёр хувиар буурна гэсэн үг. Энэ л хамгийн хүндрэлтэй асуудал. Учир нь хүүгийн зөрүү том мөнгөн дүн гарна.

-Эх үүсвэрийн санхүүжилтийг Монголбанк хариуцсаар ирсэн. Дараа нь Засгийн газар руу шилжүүлнэ гэсэн яриа байсан. Энэ нь хэвээрээ байна уу. Монголбанк эх үүсвэрээ олгоод хянаад явах нь зөв үү?

-Засгийн газрын хөтөлбөр хэрэгжсэнээс хойш Монголбанк арилжааны банкуудад эх үүсвэр олгосон харилцаа хэвээр байна. Санхүүжилтийн 90 хувийг Монголбанк, 10 хувийг арилжааны банкууд гаргадаг. Монголбанк нэг талдаа хөрөнгө оруулагч буюу бонд эзэмшигч. Тэрхүү бондын эргэн төлөлтийн мөнгөөр  Монголбанк  2017 оноос эхлэн жил бүр арилжааны банкуудад эх үүсвэр олгож явж байна. Монголбанк оны эцэст хөтөлбөрөөс гарч Засгийн газарт хүлээлгэн өгөх хүлээлттэй байгаа. Энэ үүргийг Баялгын сан хүлээж авах болов уу.  Тогтолцоонд ингэснээр өөрчлөлт гарахгүй, нэг ёсондоо тогтолцооны цикл үүссэн гэсэн үг. Энэ циклээ  алдахгүйгээр сайжруулаад  явах ёстой.

-Тэгэхээр Монголбанк  энэ бондыг эзэмшиж байгаа нь зөв үү?

- Монголбанк энэ хөтөлбөрийг санхүүжүүлэх нь буруу гэж Олон улсын валютын сан үзсэн. Яагаад гэвэл хагас төсвийн шинж чанартай үйл ажиллагаа учраас тэр. Монголбанкны үндсэн чиг үүрэгт нийцэхгүй байна. Тиймээс хөтөлбөрөө Засгийн газар руу шилжүүл гэсэн зөвлөмж өгдөг. Үүний дагуу Монголбанкаар хөтөлбөрийг удирдуулахаа болиод Баялгийн сан руу  шилжүүлж байна гэж харж байна.Харин Монголбанк энэ үйл ажиллагааг цаашид менежерийн үүрэгтэй үргэлжлүүлэн хийх нь оновчтой. Учир нь Монголбанк онцлог Монгол Улсын Мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлдэг субьект. Инфляцыг аль болох бага түвшинд байлгах үндсэн үүрэгтэй. Ипотекийн зээл бусад зээлүүдийг бодвол мөнгөний зах руу  их хэмжээний мөнгө нийлүүлдэг онцлогтой. Жил бүр 500-700 тэрбум, бүр нэг их наяд төгрөг нийлүүлж байна. 2025 онд ипотекийн зээлд 1.2 их наяд төгрөг зарцуулна. Тэгэхээр ийм их хэмжээний мөнгө, мөнгөний  зах руу нийлүүлэгдэх учраас Монголбанк бодлогын хяналтаа тавих нь зүйтэй. Нөгөөтээгүүр, үүнийг хэрэгжүүлж буй нь арилжааны банкууд энэ эх үүсвэрээ зориулалтаар нь зарцуулж байгаа эсэхэд хяналтаа тавьж чадна. Эцэст нь хөтөлбөр Засгийн газарт шилжиж, Баялгийн сангаар хэрэгжүүлэх нь нэг гарц. Харин Монголбанк менежерийн үүргээ гүйцэтгэх нь одоо хийж байгаа харилцаа хэвийн үргэлжлээд явах нөхцөлийг хангана.

 - Олон улсад ипотекийн зээлийн хугацаа 40 жил, сард төлөх төлбөрийн хэмжээ тухайн зээлдэгчийн орлогын 20-30 хувийг эзэлж  дарамт багатайгаар хэрэгжүүлдэг юм билээ. Манайд урт хугацаандаа ийм боломж бүрдэх үү. Одоо орлогын 45 хувиар сард төлөх төлбөр тогтож буй нь дарамт үүсгэдэг гэж зарим хэсэг нь үздэг шүү дээ?

-Олон улсын стандартаар орлогод нийцтэй ипотекийн зээл гэдэг нь өр, орлогын харьцаа нь 45 хувиас бага байхад болно гэж үздэг. Гадаадын зарим орон 20 хувь гэж байгаа бол тухайн өрхийн орлого өндөр байна гэсэн үг. Гэхдээ нэг зүйлийг бодох хэрэгтэй. Энэ зээл тогтмол хүүтэй. 20 жилийн турш сар бүр төлдөг дүнгээрээ л төлнө. Өнөөдөр та магадгүй 20 жилийн хугацаатай зээлд хамрагдаад сарын төлбөр нь орлогын 45 хувийг эзэлж буй ч цалин жил бүр өснө. Өрхийн орлого ядаж инфляцаа дагаад өснө. Тэгвэл таны сар бүр төлдөг төлбөр хэвээрээ. Тэгэхээр, магадгүй анх зээл авсан хүн таван жилийн дараа зээлээ төлөхөд өрхийн орлогынх нь 20 хувьд очих боломжтой. Тиймээс энэ хөтөлбөрийн анхны агуулга, загварыг гаргахад бодолцсон зүйл нь ипотекийн зээл авснаараа тухайн өрх өрийн дарамтад орохгүй гэдгийг тооцоолсон. Зээлийн эргэн төлөлтөд хүмүүс их эргэлздэг. Би 100 сая төгрөгийн зээл аваад 20 жилийн дараа 200 сая болгож төлөх юм байна гэж. Тэгвэл 20-30 жилийн хугацаатай өөр төрлийн ямар ч зээл одоогоор алга. Автомашины зээл дээд тал нь 60 сар. Аж ахуйн нэгжийн зээл, ЖДҮ-ийн зээлүүд 3-7 жилийн хугацаатай. Нэмээд өндөр хүүтэй. Тэгвэл эдгээр зээлийг 20 жилээр нь сунгавал мөн ялгаагүй үндсэн төлбөрийн эргэн төлөлт нь 2-3 дахин нэмэгдэнэ. Тэгвэл ипотекийн зээлийн иргэдэд олгож байгаа хамгийн чухал зүйлийг иргэд маань харах хэрэгтэй байна. Нэгдүгээрт, байр авах мөнгөө банкинд хүүтэй хадгалуулж байгаад олон жилийн дараа байр авах мөнгө хуримтлуулах уу, одоо зээл аваад өөрийн өмчийн байрандаа амьдрах уу гэдэг сонголтыг олгож байгаа. Хоёрдугаарт, орон сууц, үл хөдлөх хөрөнгийн үнэ жил бүр өсдөг. Орон сууц  бол тухайн өрхийн баялгийн хамгийн их буюу 50-60 хувийг эзэлдэг. Ипотекийн зээл өрх бүрийг өмчтэй болгож байгаа юм.  Түүнчлэн өнөөдөр залуу гэр бүлүүд 1-2 өрөө орон сууц авсан ч  ирээдүйд хүүхдүүд нь том болно, орлого нь өснө, байраа томруулах хэрэгцээ үүснэ. Тэр үед одоо авсан байрны  үнэ нь хэд дахин өссөн байна. Энэ агуулгаар бол тус хөтөлбөр төр, хувийн хэвшлийн түншлэл талаасаа санхүүгийн салбарт хэрэгжсэн хамгийн  үр дүнтэй хөтөлбөр гэж хардаг. Тиймдээ ч 11 жилийн хугацаанд 130 мянган хүн хамрагдсан. Үүний 75 хувь нь шинэ байранд оржээ. Хөтөлбөр хэрэгжихээс өмнө жилд 7.5 мянган орон сууц ашиглалтад ордог байсан бол одоо жилд 19 мянган орон сууц ашиглалтад орж байна. Энэ хөтөлбөрөөс иргэд хожоод зогсохгүй барилгын салбар, гэр ахуй цахилгаан бараа болон тавилгын худалдан авалт нэмэгдэх хэрээр  дагалдах Жижиг дунд үйлдвэрийн бизнесүүд хөгжсөн байна.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2024 ОНЫ АРВАННЭГДҮГЭЭР САРЫН 20. ЛХАГВА ГАРАГ. № 225 (7469)

Б.ДАМДИН-ОЧИР

Саяхан л, 2025 оны улсын төсвийг хэлэлцэх үеэр “...Төсөв үрэлгэн байна, төр өргөжөөд байна” гээд тал бүрээс шүүмжилж байсан. Эндээс, “...Сайд нар яам, тамгын газар, харьяа байгууллагуудынхаа төсөв хөрөнгийг хямгадах шаардлагатай” гэдэг нь харагдсан.

Тэгвэл УИХ-ын гишүүн Б.Дэлгэрсайхан 2024 оны аравдугаар сарын эхээр Зам, тээврийн сайдаар томилогдож очоод яамныхандаа “...Төрийн хэмнэлтийг хэрэгжүүлнэ” гэдгээ хэлжээ. Улмаар тус яамны хариуцдаг салбаруудад хяналт, шалгалтыг хийж эхэлсэн байна. Заримынх нь дүн гарч, түүний дагуу арга хэмжээ авахаар болжээ.

Энэ хүрээнд улсын хэмжээнд төрийн нэрээр үйл ажиллагаа явуулдаг АЗЗА буюу авто зам засвар, арчлалтын 20 компанийг нэгтгэх юм байна. Үнэндээ, Б.Дэлгэрсайханы өнөөдрийн хэрэгжүүлэх байгаа энэ ажлын шийдвэр өнгөрсөн жил гарчээ. Засгийн газрын 2023 оны зургаадугаар сарын 7-ны ээлжит хуралдаанаараа 20 аймагт үйл ажиллагаа явуулж буй авто зам засвар арчлалтын буюу АЗЗА компаниудыг нэгтгэх шийдвэр гаргасан байдаг. Энэ талаар тухайн үеийн ЗГХЭГ-ын дарга Д.Амарбаясгалан “…Тус бүрдээ 1.5 тэрбум төгрөгийн үнэлгээтэй АЗЗА компаниудын хувьцааг нь арилжаалахад хувьцааг нь авч хөрөнгө оруулалт хийх компани, хувь хүмүүс ховор байна гэдгийг Монголын хөрөнгийн биржээс танилцуулсан. Тиймээс нэгтгээд хувьцааг нь арилжаалах шийдвэрийг Засгийн газраас гаргалаа. АЗЗА компанийг нэгтгэж 38 тэрбумын үнэлгээтэй болгон өөрчлөн байгууллаа. Нэг АЗЗА компанийн ТУЗ-д 9-11 хүн тогтмол цалинтай ажиллаж ирсэн. АЗЗА компаниудыг нэгтгэснээр нийтдээ 180 хүнийг ес болгон цөөрүүлж байна. Ингэснээр төсвийн хэмнэлт бий болно” гэж байв. Мөн 2023 оны аравдугаар сард ЗТХЯ-ны Салбарын хяналтын газрын дарга Б.Бат-Өлзий “…Зам хариуцагч байгууллагуудын хувьд хариуцсан авто замд нь тухайн жилийн засварын ажлын төсөвт өртөгт туссан тоо хэмжээнээс илүү эвдрэл үүссэн, ээлжит засвар, их засвар хийх хугацаа хэтэрсэн замууд ажлын хөрөнгийг тусгуулах ажлыг тухай бүрд нь шийдвэрлүүлээгүй, санаачилга, идэвх сул явж ирсэн юм уу даа гэж ажигласан.  Мөн нийтлэг дутагдлыг дурдвал, завсар арчлалтад лабораторийн давтамжит шинжилгээ хангалтгүй хийсэн, эвдрэл үүссэн хэсгүүдэд график төлөвлөгөөний дагуу хийгдэх зарим ажлууд хоцрогдолтой, лабораторийн тоног төхөөрөмж, ажиллах хүн хүч, инженер техникийн ажилтан дутагдалтай байна” гэж хэвлэлд ярьж байжээ. Ер нь л нэгтгэх, тэгээд хэмнэх шаардлагатай компаниуд гэсэн үг. Сая ч гэсэн, Б.Дэлгэрсайханыг энэ шийдвэрээ хэрэгжүүлэхээр зарлахад АЗЗА компанийнхан “…Хүн хүч, техник хэрэгслийн дутагдлаас болоод зам арчлалт, засварын ажлаа сайн гүйцэтгэж чаддаггүй” гэцгээж л байна. Хэрэв одоо эдгээр компанийг нэгтгэчихвэл ТУЗ буюу удирдлагуудын 600 сая төгрөг, компаниудын үйл ажилагаанаас хоёр тэрбум төгрөгийг хэмнэх тооцоо гарчээ. Гэсэн ч яг энэ үргүй зардлыг үргэлжлүүлээд байх сонирхол зам, тээврийн салбарын нэр бүхий хүмүүст байх шиг байна. Тэр нь ойрын үед сүрхий илрэв. Тэр эсэргүүцэл сошиалд сүрхий гарч ирж байна.

Бас Зам, тээврийн сайд Б.Дэлгэрсайхан “…Төмөр замын компаниудыг нэгтгэж, хэмнэлт хийнэ” гэчхээд байгаа аж. Энэ бол маш том бөгөөд галтай “сэдэв” л дээ. Төрийн “Монголын төмөр зам”, “Тавантолгой төмөр зам” гэж компаниуд байдаг. Энэ хоёрын нэгийг нэг л чиглэлийн төмөр зам барих гэж байгуулсан. Бөөн будилаан. Нүүрсний хулгайтай шууд холбогддог. Тэр үеийн гүйцэтгэх захирал нь хил давж зугтаад ирэхгүй удаж байна. Тэр утгаараа энэ компани их асуудлыг агуулж байгаа юм. “…Хэрвээ нийлүүлж, нэгтгээд унавал бичиг цааснаас эхлээд бүх зүйл нь ил болно” гэж цаад эзэд нь болгоомжилж байгаа бололтой юм. Гэтэл энэ хоёр компанийн зардал ил гарвал юун улсын төсөв л болно. Маш том мөнгөн дүн тэнд урсдаг шүү дээ.

Ер нь бол Б.Дэлгэрсайхан “…АЗЗА компаниудыг нэгтгэнэ. Нэмээд, төмөр замын компаниудыг нийлүүлнэ” гэчихсэн нь олон нийтийн сүлжээ, зарим хэвлэлийн бай болоход хүргээд байна. Мөн тэрээр Зам, тээврийн яамны үйл ажиллагааг хувийн эрх ашигтаа зориулаад ирсэн нэр бүхий дарга нарын албан тушаал дээр сонгон шалгаруулалт зарлах талаар Танхимынхаа удирдлагуудтай ярилцаж байгаа юм байна. Энэ бүхний дараа л хэлсэн үгнүүдийг нь олон нийтийн сүлжээгээр мушгиж, эсвэл муулаад, бүр нэг зорилтот ажиллагаа явагдаад унав.

Ядахад, Б.Дэлгэрсайханы хувьд сайн муу хэлүүлж л байдаг, гэхдээ хэнэггүй талдаа улстөрч л дөө. Бүгд л мэднэ. Хэд хоногийн өмнөөс зарим хэвлэлд “…Би Түгжрэлийн сайдаар богино хугацаанд байж болох бүхий л боломжийг эрэлхийлж ажилласан. Мэдээж нийслэлийг түгжрэлийг бууруулахад ганц салбарын сайдаас шалтгаалаад болчих зүйл биш гэдгийг хүн бүхэн мэдэж байгаа. Хамгийн наад зах нь тээврийн хэрэгсэл дээр шинэчлэл хийх шаардлагатай. Бид зам дээрээ багтахааргүй их машинтай болсон. Түүнийг нь шийдвэрлэхийн тулд зам барих ажлыг эрчимжүүлэхээр элдэв саад бэрхшээл мундахгүй л юм байна шүү дээ. Үндсэндээ судалгаанд үндэслэн гаргасан шийдвэрүүдийг ажил хэрэг болгохын төлөө ажиллаж байгаа гэдгээ хэлмээр байна” гэж ярьжээ. Энэ нь “…Намайг Түгжрэлийн сайдаар ажиллаж байхад түгжрэл буураагүй гэлээ” гээд сошиал сүлжээнд цацагдаж байна. Үнэхээр ч түгжрэл буураагүй л дээ. Б.Дэлгэрсайхан үнэнийг л хэлсэн байна. “…Үнэнийг хэлсэн” гэснээс одоогоос арваад жилийн өмнө Нийслэлийн Агаарын чанарын албаны дарга “…Хотын утаа их харагдаад байгаа ч хор багатай. Угаарын чанар нь сайжирсан” гээд л зогсож байсан. Бид тийм л худлаа үг сонссоор ирсэн. Тэр талаасаа, “…Түгжрэл буураагүй ээ, гэхдээ” гэсэн үнэн тайлбарыг сонсох цаг болсон. Бас “…Богд уулыг нүхлэх гэлээ. Хайран сайхан хайрхан минь, эрчүүдийн оройд нь гардаг шүтээн минь” гэх мэтийн сонин зүйлүүд их л бичиж байна. “…Утаа, түгжрэлийн аль алийг нь бууруулах гарц” гэж олон жил яригдсан ажил шүү дээ.

Үүнийг бичигч энэ бүхнийг бичээд байгаа нь нэг л шалтгаантай. Сүүлийн жилүүдэд манай төрийн шийдвэр сошиал сүлжээний “бодлого”-оор явдаг болчихсон. “…Сошиалаар нүдчихнэ” гээд хийхээ хийж, хэрэгжүүлэхээ хэрэгжүүлдэг сайд, дарга нар ховордсон. Айдаг. Тиймээс “…Зам, тээврийн сайд Б.Дэлгэрсайхан хэд хоног сошиалаар нүдүүлээд “…Хэмнэнэ” гээд байснаасаа ухарчих вий дээ” л гэж байгаа юм. Үнэхээр Монголд хэрэггүй, бүр гай болж байсан компанийг нэгтгэх, нийлүүлж байж хэмнэлт хийх хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол тэдгээр компанийг дахиад ч хэдэн дарга, бизнесмэнийн мөнгийг угаадаг газар болгож ашиглаж мэднэ шүү. Ямар сайндаа л АЗЗА компаниудын ар тал хийгээд төмөр замын компанийн цаадах нүүрснийхэн нийлчихсэн олон нийтийн сүлжээ, зарим хэвлэлээр өнөөх Б.Дэлгэрсайханыг ингэж балбаж байх вэ дээ.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2024 ОНЫ АРВАННЭГДҮГЭЭР САРЫН 20. лХАГВА ГАРАГ. № 225 (7469)

Т.САЙХАН

МАН-ын бүлгийн  ээлжит хуралдаан өчигдөр /11.18/15.00 цагаас эхэлжээ.  МАН-ын бүлгийн хуралдаанд Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ оролцож, "Гашуун сухайт-Ганц мод" хил холболтын төмөр замын төслийн явцын талаар танилцуулга, мэдээлэл өгсөн байна. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ  БНХАУ-д айлчлах үеэрээ уг асуудлыг аль болох богино хугацаанд хэлэлцэн шийдвэрлэх тохиролцоонд хүрсэн юм.

Монгол Улсын зүгээс БНХАУ-ын талтай хамтын ажиллагаагаа идэвхжүүлэх, хууль эрх зүйн тогтвортой орчин бүрдүүлэх, хил дамнасан төмөр замын холболтыг хийх, улмаар нүүрс худалдааны урт хугацааны гэрээ байгуулах, олборлолтын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх зайлшгүй шаардлага үүссэн.

Иймд УИХ дахь МАН-ын бүлгээс уг асуудлыг зарчмын хувьд дэмжиж, Засгийн газрын хэмжээнд холбогдох байгууллагуудтай хэлэлцээр хийж УИХ-аар хэлэлцүүлэх нь зүйтэй гэж үзсэн байна.

Эх сурвалж:www.polit.mn 

МҮХАҮТ-ыг Худалдаа аж үйлдвэрийн 3 дугаар зүйлд Танхимын тухай ойлголтыг “Танхим нь аж ахуйн нэгж, байгууллагуудаас худалдаа, үйлдвэрлэл эрхлэхтэй холбогдсон нийтлэг эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах болон худалдаа, үйлдвэрлэлийг дэмжих зорилгоор байгуулсан ашгийг төлөө бус хуулийн этгээд мөн” гэж тодорхойлсон. Улс төрөөс ангид бөгөөд аж ахуйн нэгж байгууллагуудын эрх ашгийг хамгаалдаг байгууллага гэсэн үг.

Гэвч сүүлийн үед Танхим улс төрийн нөлөөнд эрчтэйгээр оржээ. Энэ нь Танхимын одоогоор хүчин төгөлдөр ерөнхийлөгч Д.Энхтүвшин УИХ-ын гишүүн болсноос үүдэлтэй гэж захирлууд харцгааж байна. Энэ сацуу “Танхим ийм замбараагүй байдалд хэзээ ч орж байгаагүй бөгөөд түүхэндээ ийм дотоод хагарал үзээгүй. Д.Энхтүвшин ажилтайгаа зууралдаж “Топ-100”-ийн шалгаруулалтыг хүртэл бүтэн жил гацаалаа” гэх захирал нэмэгдсээр байна. Тэгээд “Улс төр яагаад Танхимд ороод ирчихэв” гэдгийг захирлууд өөр хоорондоо дүгнэн ярилцах болжээ. Үүнийг хоёр шалтгаантай холбож байна.

Нэг дэх нь, Д.Энхтүвшин Танхимын ерөнхийлөгчийн албан тушаалаа өгөлгүй үргэлжлүүлээд УИХ-ын гишүүний албан тушаалтай хавсран хийгээд байх сонирхолтой холбоотой юм байна. Гэтэл 2024 оны арваннэгдүгээр сарын 23-нд Танхимын шинэ ерөнхийлөгчийг сонгоно. “Таван богд”-ын Ц.Баатарсайхан дараагийн ерөнхийлөгч болох магадлалтай. Ц.Баатарсайхан ерөнхийлөгч болох нь Д.Энхтүвшингээс гадна Танхимд өнөөг хүртэл нөлөөтэй явж ирсэн аж ахуйн нэгжийн захирлуудад таалагдахгүй байгаа. Зарчим, байр суурийн зөрүүтэй гэсэн үг.

Хэрэв Ц.Баатарсайхан сонгогдвол Танхимын дансанд байсан мөнгийг самрын бизнест оруулсан. Мөн night club тохижуулахад зарцуулсан зэрэг асуудлууд гарч ирнэ. Гэхдээ эдгээрийг Танхимын ерөнхийлөгчийн сонгуулийн өмнө ажлын албаны хүмүүс нь дэлгэж тавихаар бэлдэж байгаа тухай захирлуудын дунд яригдаж байна. Худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын тухай хуулийн 11 дүгээр зүйлд Танхимын санхүүжилт, түүний эх үүсвэрийн талаар 1.Танхимын санхүүжилт дараахь эх үүсвэрээс бүрдэнэ:

1/гишүүний татвар;

2/иргэд, байгууллагын хандив;

3/үйлчилгээний орлого.

2.Танхим нь ашиг олох зорилгоор аж ахуйн үйл ажиллагаа явуулахгүй боловч Иргэний хууль, энэ хуульд заасан буюу дүрмийнхээ зорилтыг хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон үйлчилгээг төлбөртэй гүйцэтгэнэ.

3.Танхимын үйлчилгээний хөлсний хэмжээг танхимын саналыг үндэслэн Сангийн сайд, Худалдаа үйлдвэрийн сайд хамтран тогтооно гэсэн. Мөн 12 дугаар зүйл. Танхимын эд хөрөнгийн хариуцлага

1.Танхим нь өөрийн эд хөрөнгийн хэмжээгээр хариуцлага хүлээнэ.

2.Танхим гишүүдийнхээ бусдын өмнө хүлээх үүргийг, гишүүд танхимын хүлээх үүргийг тус тус хариуцахгүй гэж заасан байдаг. Яригдаж буй асуудлууд баттай болоод явчихвал энэ хуулиас хальж Эрүүгийн хуулиар ч шийдэгдэх магадлалтай.

Харин Д.Энхтүвшин өнөөдрийг хүртэл эдгээрийг хөндөлгүй явж ирсэн. Тиймээс одоогийн Танхимын улирдах багийн цөөнгүй хүн түүнийг дэмжсээр байна. Энэ дээр нэмээд Д.Энхтүвшин Танхимыг бүхэлд нь хөдөлгөхөөр

“Намайг дэмжиж хэвлэлийн хурал хийгээч” гэж viber групп чат дээр хүмүүсээр бичүүлээд байгаа. Мөн тэрээр П.Цагааны хүүгийн хамт ШангриЛа-д nught club ажиллуулдаг. Тэндээ захирлуудыг цуглуулж “Танхимаа өгөхгүй” гэдэг lobby-g хийх болсон. Эдгээрт нь Танхимын Удирдах зөвлөлийн зарим гишүүн эгдүүцэж байна. Тэд “Танхимыг Д.Энхтүвшингийн улс төрийн байгууллага болгохгүй” гэх болжээ.

Энэ бүхнээс болоод өнөөдөр Танхимынхан “Д.Энхтүвшинг дэмжигчид”, “Д.Энхтүвшинг эсэргүүцэгчид”, “Хэн нь дийлэхийг хөндлөнгөөс ажиглагчид” гээд гурав хуваагдчихлаа.

Хоёр дахь шалтгаан нь улс төртэй шууд холбоотой. Д.Энхтүвшин Танхимын ерөнхийлөгчийн ажлаа өгөхгүй гэхээр Үндсэн хууль, УИХ-ын тухай хуулийг зөрчөөд байгаа.

Үндсэн хуулийн Хорин есдүгээр зүйлийн 1-т “УИХ-ын гишүүн бүрэн эрхийнхээ хугацаанд улсын төсвөөс цалин авна. УИХ-ын гишүүн нь Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүнээс бусад, хуулиар тогтоосон үүрэгт нь үл хамаарах ажил, албан тушаал хавсарч болохгүй” гэж заасан.

Нэг үгээр хэлбэл, УИХ-ын гишүүн Засгийн газрын гишүүнээс өөр давхар ажил эрхэлж болдоггүй хуультай. Хэрвээ хуульд зааснаас бусад хориглосон албан тушаал хашиж байгаа хүн УИХ-ын гишүүнээр сонгогдвол тангараг өргөхөөсөө өмнө уг албан тушаалаас болих ёстой. Бас л хуульчилсан. УИХ-ын тухай хуульд “43.1.Гишүүн бүрэн эрхийнхээ хугацаанд дараахь ажил, албан тушаал хавсран гүйцэтгэх эрхтэй:

43.1.1.Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүн;

43.1.2. Улс төрийн намын сонгуульт албан тушаал;

43.1.3. Багшлах болон эрдэм шинжилгээний ажил;

43.1.4. Монгол Улс гишүүнээр элссэн олон улсын байгууллага, түүний төрөлжсөн байгууллагын гүйцэтгэх удирдлагаас бусад үндсэн чиг үүрэгтэй нь холбоотой сонгуульт албан тушаал.

43.2.Гишүүн УИХ-ын гишүүнээр сонгогдохоосоо өмнө энэ хуулийн 43.1-д зааснаас бусад ажил, албан тушаал эрхэлж байсан бол гишүүний тангараг өргөхөөсөө өмнө тухайн ажил, албан тушаалаасаа чөлөөлөгдөх шийдвэр гаргуулсан байна” гэсэн байна. Хуулиараа Д.Энхтүвшин УИХ-ын гишүүний тангараг өргөхөөсөө өмнө Танхимын ерөнхийлөгчөөс чөлөөлөгдөх ёстой байсан. Тэр утгаараа хууль зөрчөөд дөрвөн сар гаруй болчихож байна.

Харин УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан, МАН-ын дарга Л.Оюун-Эрдэнэ нар энэ хуулийн зөрчлийг тоолгүй эс үйлдлээр өнгөрөөсөөр өнөөдрийг хүрсэн. Тэднээс хуулийг хэрэгжүүлэх талаар хүлээгээд нэмэргүй. Учир нь Л.Оюун-Эрдэнэ өөрөө Д.Энхтүвшинг намынхаа list-д бичиж УИХ-д оруулж ирсэн. Харин Шанхайд айлчлах үеэр нь нэгэнт батлагдаж буй төсвийг шүүмжлээд гарч ирсэн нь Л.Оюун-Эрдэнэ Танхимын дараагийн ерөнхийлөгчөөр Ц.Баатарсайханыг дэмжсэнд шаралхаад байгаа гэх. Гэвч энэ нь улс төр талаасаа МАН-д сайнгүй нэр авчирч байна. Нам дотор нь ч тийм уур амьсгалтай. 2028 оны сонгуульд Д.Энхтүвшин шиг иргэний нийгмийн болоод төрийн бус байгууллагын төлөөллүүдийг list-ээр дэвшүүлэхэд хүндрэлтэй болов. Хэрэв Л.Оюун-Эрдэнэ 2028 онд ийм санаачилга дахин гаргавал МАН-ынхан эсэргүүцэх суурь тавигдсан байна. Нэг үгээр хэлбэл, Л.Оюун-Эрдэнийн list-нийхэн ийм байдлаар оноо алдсаар байна. Тэгэхээр МАН-ын генсек Я.Содбаатар санал гаргаж, Л.Оюун-Эрдэнэ, Д.Амарбаясгалан нар дэмжвэл Д.Энхтүвшин УИХ-ын гишүүнээс эргүүлэн татагдана. Өөрөөр хэлбэл, Д.Энхтүвшинд Танхим нь хэрэгтэй гэвэл УИХ-ын гишүүнээс чөлөөлөгдөж таарах нь. Энэ дээр нэр дурдсан дарга нар хийгээд Д.Энхтүвшингийн сонголт. Харин энэ улс төрөөс улбаатай Танхимын талцал хуваагдал нь хэрхэх бол доо?

Ажиглагч А.Батболд