Төгрөгийн хадгаламж 2025 оны 3 дугаар сарын эцэст 22.1 их наяд төгрөгт хүрчээ. Энэ нь 2024 оны мөн үеийнхээс 4 их наяд төгрөгөөр нэмэгдсэн дүн юм.

Түүний 19.1 их наяд төгрөг нь иргэдийнх, 3 их наяд төгрөг нь аж ахуйн нэгж, байгууллагынх байна. Валютын хадгаламж 5 их наяд төгрөгт хүрч, 2024 оны мөн үеийнхээс 466.6 тэрбум төгрөгөөр өсжээ.

Аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдэд олгосон нийт зээлийн өрийн үлдэгдэл 2025 оны 3 дугаар сарын эцэст 38.9 их наяд төгрөгт хүрчээ. Энэ нь 2024 оны мөн үеийнхээс 9.7 их наяд төгрөгөөр нэмэгдсэн дүн юм. Зээлийн өрийн үлдэгдлийн 59.4 хувь нь иргэд, 37.9 хувь нь хувийн байгууллага, 1.2 хувь нь төрийн байгууллага, 1.5 хувь нь санхүүгийн байгууллага байна.

Арилжааны банкнуудын хэвийн зээлийн өрийн үлдэгдэл 35.3 их наяд төгрөгт хүрч, 2024 оны мөн үеийнхээс 9.4 их наяд төгрөгөөр өсжээ. Гэхдээ нийт зээлийн өрийн үлдэгдлийн 90.8 хувийг хэвийн зээл эзэлж байна.

Мөн анхаарал хандуулах зээлийн өрийн үлдэгдэл 1.5 их наяд төгрөгт хүрч, 2024 оны мөн үеийнхээс 280.7 тэрбум төгрөгөөр нэмэгджээ. Энэ төрлийн зээлийн өрийн үлдэгдэл нийт зээлийн өрийн үлдэгдлийн 4 хувьтай тэнцсэн байна.

Улмаар чанаргүй зээлийн өрийн үлдэгдэл 2 их наяд төгрөгт хүрч, 2024 оны мөн үеийнхээс 9.5 тэрбум төгрөгөөр буурчээ . Чанаргүй зээлийн өрийн үлдэгдэл буурч байгаа нь хамгийн сайн үзүүлэлт. Гэхдээ нийт зээлийн өрийн үлдэгдлийн 5 хувийг эзэлжээ гэдгийг хэлэх хэрэгтэй болов уу.

Монголын Ипотекийн корпорац болон арилжааны банкнуудаас иргэдэд олгосон ипотекийн зээлийн үлдэгдэл 2025 оны 2 дугаар сарын эцэст 9.7 их наяд төгрөгт хүрч, 2024 оны мөн үеийнхээс 1.9 их наяд төгрөгөөр нэмэгджээ.

Ипотекийн зээлийн үлдэгдлийн 9.5 их наяд төгрөг хэвийн зээлийн ангилалд багтсан байх юм. Эндээс харвал уг төрлийн зээлийн эргэн төлөлт 97.8 хувьтай байна.

Монголбанкнаас зарласан төгрөгийн америк доллартой харьцах сарын дундаж ханш 3475.38 төгрөг болж, 2024 оны мөн үеийнхээс 99.2 төгрөгөөр суларсан байна. Төгрөгийн евротой харьцах сарын дундаж ханш 3768.52төгрөг болж, 100.1 төгрөгөөр суларчээ. Мөн рубльтэй төгрөгийн харьцах сарын дундаж ханш 40.74 төгрөг болж, 4 төгрөгөөр суларсан аж. Улмаар юаньтай төгрөгийн харьцах сарын дундаж ханш 479.56 төгрөг болж, 10.8 төгрөгөөр суларсан байгаа юм.

Энэ оны 3 дугаар сарын эцэст урьдчилсан гүйцэтгэлээр мөнгөний нийлүүлэлтийн 12.7 хувийг гадаад цэвэр актив, 87.3 хувийг дотоод цэвэр актив бүрдүүлжээ. Гадаад цэвэр актив урьдчилсан гүйцэтгэлээр 5.3 их наяд төгрөгт хүрч, 2024 оны мөн үеийнхээс 4.5 их наяд төгрөгөөр, өмнөх 2 дугаар сараас 234.3 тэрбум төгрөгөөр буурсан байна.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ өнөөдөр Хархорум хотын ерөнхий төлөвлөлт, бүтээн байгуулалтын төлөвлөлттэй газар дээр нь танилцлаа.

Шинэ Хархорум хотыг Архангай аймгийн Хотонт, Хашаат, Өгийнуур, Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын нутагт Орхоны хөндийн 189 мянган га талбайд 500 мянган хүн амтай суурьшлын бүс, 4Е ангиллын олон улсын нисэх онгоцны буудал, хөдөө аж ахуйн кластер, 4800 га-д тээвэр логистикийн нэгдсэн төв, 2450 га-д Өгийнуурын аялал жуулчлалын бүсийг байгуулахаар төлөвлөсөн байна.

Хархорум хотыг байгуулахаар Ерөнхийлөгчийн зарлиг, УИХ, Засгийн газрын холбогдох тогтоолуудыг гаргасан байдаг. Энэ дагуу Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тус хотын байгуулалтыг хэрэгжүүлэхээр тусгасан.

Хархорум хотын тал хувийг ногоон байгууламжтай, сэргээгдэх эрчим хүчээр цахилгааны хэрэглээг шийдэхээр эхний ээлжид төлөвлөж байгаа бөгөөд хангайн бүсийн эдийн засгийн тулгуур хот болгох бүрэн боломжтой гэдгийг төсөл хэрэгжүүлэгчид Ерөнхий сайдад танилцуулав.

Эртний нийслэл Хархорум хотын туурийн хайгуул, малтлага, судалгааны ажлыг эрчимжүүлэх, Улаанбаатар-Лүн чиглэлийн 6 эгнээ, 101.7 км, Лүн-Хархорум чиглэлийн 4 эгнээ, 189.6 км авто зам, Улаанбаатар-Хархорум чиглэлийн 1-р зэрэглэлийн төмөр замын зураг төсөл, бүтээн байгуулалтын хөрөнгө оруулалтыг шийдвэрлэх зэрэг эхний ээлжид тулгамдаж буй асуудлууд байгаа юм.

Хятад-АНУ-ын худалдааны дайн хурцдаж буй үед Бээжин эдийн засаг болон үндэсний аюулгүй байдлаа хангах үүднээс хөрш зэргэлдээ бүс нутагт анхаарлаа хандуулж байна. АНУ Хятадын эсрэг тарифын дайныг албан ёсоор эхлүүлсэнтэй холбогдуулан Хятад улс 4-р сарын 8, 9-ний өдрүүдэд хөрш зэргэлдээ орнуудтай харилцах ажлын намын төв хорооны хурлаа хуралдуулав. Тус хуралд Хятадын улс төрийн дээд байгууллага болох Хятадын Коммунист намын (ХКН) Улс төрийн товчооны Байнгын хорооны бүх 7 гишүүд хуралд оролцов. Уулзалтаар ХКН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга, БНХАУ-ын дарга Ши Жиньпин нар “хөрш зэргэлдээ орнуудтай хувь заяаны хамтын цогц нийгэмлэгийг байгуулахад” анхаарлаа хандуулах хэрэгтэйг онцолжээ. Тэрээр мөн “Азийн аюулгүй байдлын загвар”-ыг анх удаа санал болгов.

Хятад улс тус хурлыг зарлан хуралдуулж байгаа нь Төв Ази, түүнчлэн Зүүн Азийн орнуудтай эдийн засгийн харилцаагаа бэхжүүлж, улмаар “backyard”\нөлөөний бүс\-аа өөрийн талд хадгалж үлдэх зорилготой юм.

Энэ нь Бээжин Хятад, АНУ-ын худалдааны дайнд хариу өгөхийн тулд хөрш орнуудтай харилцаагаа бэхжүүлнэ гэсэн дохио юм. Дөрөвдүгээр сарын 2-нд АНУ-ын Ерөнхийлөгч Д.Трамп олон тооны орнуудад "харилцан гаалийн тариф" ногдуулах тухай, тэр дундаа Хятадын бараанд ногдуулах гаалийн татварыг 34 хувиар нэмэхээ зарлав. Бээжин хариуд нь ижил тарифын арга хэмжээ авсан. Хэд хэдэн удаа нэмэгдүүлсний дараа, Трамп бусад бүх улс орнуудад гаалийн татвар нэмэхэд 90 хоног "түр царцаасан" хэдий ч (10 хувийн татвар хэвээр байгаа) Хятадын бараа бүтээгдэхүүнд ногдуулах АНУ-ын гаалийн татварын хувь хэмжээ 145 хувьд хүрчээ. Үүний зэрэгцээ Хятад улс АНУ-аас импортолдог бараанд ногдуулах гаалийн татвараа 125 хувь хүртэл нэмэгдүүлэв. БНХАУ-ын ГХЯ-ны төв хорооны тус хурлын талаархи танилцуулгад хэвлэлийн мэдээлэлд дурдсанаар, Ши Жиньпин "ирээдүйн хөрш зэргэлдээх орнуудтай харилцах ажлын зорилго, үүрэг даалгавар, стратеги төлөвлөгөө, арга хэмжээг тодорхойлж", "хөрш зэргэлдээ орнуудтай хувь заяаны хамтын цогц нийгэмлэгийг байгуулахад анхаарч, холбогдох ажил үүрэгт шинэ амжилт гаргахад хичээх хэрэгтэйг онцлон тэмдэглэв" гэжээ. Хятад улс далай тэнгист хаяалан оршдог хөрш орнуудаа тооцохгүйгээр 14 улстай хуурай газраар хиллэдэг бөгөөд маш урт хилтэйг дурдаад эдийн засгийн хөгжил, үндэсний аюулгүй байдлын үүднээс “хөрш зэргэлдээ орнуудын дипломат харилцаа” нэн чухал болохыг тус хурлаар онцоллоо. БНХАУ-ын ГХЯ хөрш зэргэлдээ бүс нутгийг "хөгжил цэцэглэлтэд хүргэх амин чухал үндэс суурь, үндэсний аюулгүй байдлыг хамгаалах гол фронт, ерөнхий дипломат харилцааг удирдах тэргүүлэх чиглэл, хүн төрөлхтний хувь заяаны цогц нийгэмлэгийг байгуулахад түлхэц үзүүлэх чухал бүрэлдэхүүн" гэж тодорхойлсон байна.

БНХАУ-ын ГХЯ-ны мэдээлэлд дурьдсанаар “Хөрш зэргэлдээ бүс нутаг орнуудыг глобаль түвшинд харж ойлгож, хөрш зэргэлдээ орнуудтай холбоотой ажлыг илүү үр дүнтэй явуулах үүрэг хариуцлага, эрхэм зорилгын ухамсрыг нэмэгдүүлэх шаардлагатай байна” гэв.

БНХАУ-ын ГХЯ Хятад улс хөрш зэргэлдээ орнуудтай тогтоосон харилцааг "орчин үеийн түүхэн дэх хамгийн сайн цаг үе"-дээ байгаа гэж тодорхойлж, хөршийн дипломат бодлого нь "бүс нутгийн нөхцөл байдал болон дэлхийн өөрчлөлтүүдийн хоорондын гүнзгий уялдаа холбооны эгзэгтэй үе шатанд мөн орж байгааг" гэж тэмдэглэв. Мөн ийм нөхцөлд, "дотоодын болон олон улсын нөхцөл шаардлагуудыг хоёуланг нь харгалзан үзэж, хөгжил ба аюулгүй байдал гэсэн хоёр тэргүүлэх чиглэлтэй уялдуулах" шаардлагатай гэв.

Тус хурлаар гурван концепцийг онцолсон: “Хятадын хөрш зэргэлдээ орнуудтай харилцах дипломат үйл ажиллагаа”, "хүн төрөлхтний хувь заяаны хамтын цогц нийгэмлэг”-ийг байгуулах, Ши Жиньпин "Азийн аюулгүй байдлын загвар"-ын талаар мөн анхлан дурьдав. Хятадын хөрш зэргэлдээ түнш орнууд эдгээр концепцийг хэрхэн ойлгож хүлээж авч байгаагаас их зүйл шалтгаална.

Хятад улс хөршдөө шинэ анхаарал хандуулж байна

Нэгдүгээрт, Хятадын “хөрш зэргэлдээ бүс нутаг/орнууд” гэдэг нь Хятадын газарзүйн ойр орчмын бүс нутаг, улс орнуудыг илэрхийлсэн геополитикийн ойлголт юм. Уламжлалт ойлголтоор бол Хятадтай хуурай газар болон далайгаар холбогдсон улс орнуудыг хамруулж үздэг. Хятадын ГХЯ-ны дэргэдэх Хятадын Олон Улсын Судлалын Хүрээлэн (CIIS) " Хятадын хөрш зэргэлдээ бүс нутаг/орнууд" нь 29 улс орноос бүрддэг гэж тодорхойлсон.

Энэ бүлэгт Энэтхэг, Монгол, Хойд Солонгос, Филиппин, Япон зэрэг Хятадтай хуурай газар болон далайгаар хиллэдэг хорин улс орон төдийгүй өөр есөн орон багтдаг. Эдгээр есөн улс нь Шри Ланка, Бангладеш, Мальдив, Сингапур, Тайланд, Камбож, Зүүн Тимор, Туркменистан, Узбекистан зэрэг бөгөөд Хятадын ойролцоох бүс нутагт оршдог бөгөөд бүхий л нөхцөл байдлаар Хятадаас харьцангуй хамааралтай байдаг.

Эдийн засаг, худалдаа, соёл болон бусад бүхий л чиглэлээр Хятадаас ойр хамаарал бүхий байгаа нь тэднийг Хятадын “хөрш зэргэлдээ орнууд” гэсэн ойлголтын салшгүй нэг хэсэг болгож байна. Хятадтай “хөрш зэргэлдээ” 29 улс орноос Оросоос бусад нь Азийн орнууд юм. Хятадтай дипломат харилцаагүй Бутаныг эс тооцвол бусад 28 улс оронтой нь Хятад улс иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцаа, стратегийн болон хамтын ажиллагааны түншлэлийн харилцаа, харилцан ашигтай харилцаа зэрэг олон төрөл ангиллын түншлэлийн харилцаа тогтоосон байна.  Албан ёсны эх сурвалж мэдээллээр, Хятад улс хөрш зэргэлдээ 17 улс оронтой "Хүн төрөлхтний хувь заяаны хамтын цогц нийгэмлэг" байгуулах талаар зөвшилцөлд хүрсэн, мөн хөрш зэргэлдээ 25 оронтой "Бүс ба зам"-ын хамтын ажиллагааны гэрээ хэлэлцээр байгуулсан. Хөрш зэргэлдээ 18 улс орны худалдааны хамгийн том түнш орон нь Хятад улс болсон байна. Хятадтай хөрш зэргэлдээ есөн улс оронтой “сайн хөршийн найрсаг хамтын ажиллагааны гэрээ хэлэлцээр” байгуулсан. Мөн хуурай газрын хиллэдэг 14 хөрш орнуудын 12 нь (Энэтхэг, Бутанаас бусад нь) Хятад улстай хил бүсийн газар нутгийн түүхэн асуудлаа яриа хэлэлцээрээр шийдвэрлэжээ.

^[1]

“Хөрш зэргэлдээ орнуутай харилцах дипломат үйл ажиллагаа” гэдэг ойлголт шинэ зүйл биш ч тус сэдвээр ийм өндөр түвшний хурал хийх нь ховор. Хамгийн сүүлд 2013 оны 10-р сард болсон Хөрш орнуудтай дипломат ажил хийх симпозиум нь хоёр өдөр үргэлжилж, ХКН-ын Улс төрийн товчооны Байнгын хорооны бүх гишүүд оролцож байжээ. Уг симпозиумаар Хятад улс хөрш зэргэлдээ орнуудтай хийх дипломат үйл ажиллагааны стратегийн зорилт, үндсэн зарчим, ерөнхий зураг схемийг дэвшүүлж, энэхүү дипломат үйл ажилд тулгамдаж буй томоохон асуудлыг шийдвэрлэх ажлын санаа, хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөг тодорхой болгосон. Гэхдээ энэ удаагийнх шиг “Төв хорооны хурал” гэж албан ёсоор нэрлээгүй.

2013 онд тухайн үеийн АНУ-ын ерөнхийлөгч Б.Обамагийн засаг захиргааны зүгээс " Pivot to Asia" стратегийг гаргаж дэвшүүлсэн бөгөөд Хятад, Америкийн харилцаанд хүндрэл учирч тодорхой өөрчлөлт орохоор болжээ. Өнөөгийн нөхцөл байдал үүнээс бүр илүү хүндрэлтэй байгаа тул ХКН-ын төв хороо хуралдаж байна гэж харж болно.

2013-2025 оны хооронд “Хөрш зэргэлдээ орнуудын дипломат бодлого” чиглэлээр хийгдсэн өндөр түвшний улс төрийн хурал уулзалтууд “хангалтгүй” байгаа нь Хятад улс хөрш зэргэлдээ орнуудын дипломат үйл ажиллагаанд анхаарал хандуулаагүй гэсэн үг бас биш юм. 2017 болон 2022 онд БНХАУ-ын ХКН-ын 19 болон 20 дугаар Их Хурлын тайлангуудад “хөрш орнуудтай найрсаг харилцан итгэлцлийг бэхжүүлэх, нийлмэл ашиг сонирхлыг бий болгох” зэрэг санал санаачлагыг тус тус дэвшүүлсэн. 2023 оны 10 дугаар сарын 24-нд Ши Жиньпин хөрш орнуудтай харилцах дипломат бодлогын хурал үйл ажиллагааны 10 жилийн ойд зориулагдсан олон улсын симпозиумд бичгээр мэндчилгээ дэвшүүлж, шинэ эринд бид "ойр дотно, чин сэтгэлийн, харилцан ашигтай, уужуу хүртээмжтэй байх гэсэн ойлголтод шинэ утга агуулга өгч, энх тайван, хамтын ажиллагаа, уужуу хүртээмжтэй болон нэгдэлд суурилсан Азийн үнэт зүйлсийг дэмжиж, бүс нутгийн эв нэгдэл, нээлттэй байдал, хөгжилд шинэ түлхэц үзүүлнэ" гэдгийг онцолсон. Хятадын дипломат үйл ажиллагаа нь ХКН-ын Төв хорооны хурлыг зохион байгуулахаас гадна мөн Бээжин Хятадын хөрш зэргэлдээ бүс нутаг, орнуудад анхаарал хандуулж айлчлалууд хийх, бэлтгэл ажлууд хийгдэж байгаа талаар мэдээлэгдэв.

Тухайлбал, энэ долоо хоногт Ши Жиньпин Вьетнам, Малайз, Камбож зэрэг улсад айлчилж байна. Тав болон зургадугаар сарын эхээр тэрээр дэлхийн хоёрдугаар дайны ялалтын 80 жилийн ойд зориулсан Москвагийн арга хэмжээ, Казахстанд болох Хятад-Төв Азийн дээд хэмжээний уулзалтад тус тус оролцох төлөвтэй байна.

Улаанбаатар ч мөн Ши Жиньпинийг ойрын хугацаанд Монголд айлчлахыг урьж буйгаа удаа дараа илэрхийлж байсан. Өмнөд Солонгосын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдийн мэдээлснээр, Хятад улс 10-р сарын сүүл, 11-р сарын эхээр Өмнөд Солонгост болох АПЕК-ийн дээд хэмжээний уулзалтад Ши Жиньпин оролцоно гэж Өмнөд Солонгост мэдэгдсэн байна. Ши Жиньпингийн Японд айлчлуулахаар бэлтгэл ажлыг Токио идэвхтэй хангаж байгаа талаар мэдээлэгдсэн. Токио 2025 оны эхний хагаст Өмнөд Солонгос, Хятад, Япон гурван талт 10 дахь дээд хэмжээний уулзалтыг зохион байгуулахаар төлөвлөж байгаа талаар мэдээлэл өмнө нь гарч байсан. Эдгээр хүчин чармайлтаар Хятад улс дипломат бодлогын нэгдмэл фронтоо бэхжүүлж, Хятад Америкийн худалдааны иж бүрэн дайныг эсэргүүцэхийн тулд АНУ-ын шахалтад орсон улс орнуудыг өөртөө татах, нэгтгэхийг эрмэлзэж байна. Зүүн өмнөд Азийн орнуудад Бээжингийн хувьд онцгой анхаарал хандуулж байгаа нь Ши Жиньпин 2025 онд хийсэн анхны айлчлал нь тус бүс нутгийг онцолж айлчилж байгаа явдал юм.

"Хүн төрөлхтний хувь заяаны хамтын цогц нийгэмлэг"-ийн төлөөх Хятадын алсын хараа 

Хоёрдугаарт, “Хүн төрөлхтний хувь заяаны хамтын цогц нийгэмлэг” хэмээх ойлголт нь Ши Жиньпиний дэвшүүлсэн дэлхийн дахинд тулгарч буй хүндрэл сорилтыг шийдвэрлэх, дэлхийн энх тайван, хөгжлийг дэмжих тухай чухал санаачилга юм. БНХАУ-ын Гадаад хэргийн сайд Ван И хэлэхдээ , уг ойлголт нь "Ямар дэлхий ертөнцийг, хэрхэн бүтээн байгуулах вэ" гэсэн асуултад Хятад улсын зүгээс өгч буй хариулт юм. Хятад улс зөвхөн ойр хөрш зэргэлдээ орнуудтай биш бусад олон улс орнуудтай холбогдох хамтын ажиллагааны баримт бичигт гарын үсэг зурж, энэхүү ойлголт санаачлагыг хэрэгжүүлэхэд идэвхтэй дэмжлэг үзүүлдэг.

Хятадын Төрийн зөвлөлийн мэдээллийн албанаас нийтэлсэн "Хүн төрөлхтний хувь заяаны хамтын цогц нийгэмлэгийг байгуулах нь: Хятадын санал санаачлага, үйл ажиллагаа" цагаан номд дурьдсанаар 2023 оны 7-р сарын байдлаар дэлхийн улс орнуудын дөрөвний гурав илүү хувь нь, олон улсын 30 гаруй байгууллага ямар нэг байдлаар хамтын ажиллагааны холбогдох баримт бичигт гарын үсэг зурсан байна. 2025 оны 1-р сарын 2-нд Бээжин дэх Хятадын Гадаад харилцааны их сургуульд хүн төрөлхтний хувь заяаны хамтын цогц нийгэмлэгийн судалгааны төв албан ёсоор нээлтээ хийв. Тус төв нь Хятад улсын дипломат зорилгод нийцүүлэн “Хүн төрөлхтний хувь заяаны хамтын цогц нийгэмлэг”-ийг байгуулахад онол, бодлого, яриа хэлэлцээрийн шинэ санал санаачлага судалгаа хийх, мэргэжилтнүүдийг бэлдэх дэмжлэг үзүүлэх зорилготой аж.

Азийн аюулгүй байдлын загвар

Эцэст нь буюу гуравдугаарт, ХКН-ын Төв хорооны хурал нь Азийн үнэт зүйлс болон АНУ-аас ялгаатай байдлыг тодруулахын тулд “Азийн аюулгүй байдлын загвар”-ыг мөн онцлон тэмдэглэв. 2014 онд Хятад улс Ази дахь хамтын ажиллагаа, итгэлцлийг бэхжүүлэх бага хурал/CICA/ зохион байгуулснаас хойш Ши Жиньпин шинэ бөгөөд зөвхөн Азийн аюулгүй байдлын тогтолцоог бий болгохыг хичээж ирсэн. Үүний гол санаа нь АНУ болон түүний холбоотон орнуудын "hubs and spokes" системд суурилсан одоогийн аюулгүй байдлын дэг журмыг өөрчлөх явдал юм. Гэсэн хэдий ч Хятад улс Азийн аюулгүй байдлын шинэ загварын алсын хараагаа хэрэгжүүлэхэд бэрхшээлтэй тулгарч байна. Хятад, Америкийн хоёр талын харилцааны мухардмал байдал, дэлхий дахинд АНУ-ын найдвартай байдалд эргэлзэж буй энэ цаг үед “Азийн аюулгүй байдлын загвар” механизм тогтолцоог бий болгох сонирхол санал санаачлага улс орнуудад нэмэгдэж магадгүй юм. 2025 оны 1-р сард эрх баригч нам хоорондын Хятад, Японы хамтын ажиллагаа солилцооны механизм зургаан жил завсарласны дараа Японы Либерал ардчилсан намын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Морияма Хироши, Комэйто намын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Нишида Макото тэргүүтэй Японы эрх баригч эвслийн төлөөлөгчид “эргэж сэргэсэн” тус арга хэмжээнд оролцохоор Бээжинд айлчилсан.

Тус механизмын хурал уулзалтын үеэр Хятадын талд Японы тал “ЕАБХАБ-ын Азийн хувилбар” (Европын аюулгүй байдал, хамтын ажиллагааны байгууллага) байгуулах тухай Японы Комэйто намын саналыг албан ёсоор тавьсан.

Энэхүү санал санаачилга нь Азийн бүс нутагт мөргөлдөөнөөс урьдчилан сэргийлэх, хямралыг зохицуулахад чиглэсэн олон талт аюулгүй байдлын харилцан ярианы механизмыг бий болгохыг зорьж байна. Хүйтэн дайны үеийн Европ дахь яриа хэлэлцээний механизмын загварчилсан Азийг хамарсан бүс нутгийн аюулгүй байдлын зөвлөлдөх тогтолцоо платформыг бий болгох зорилготой юм. Азийн бүс нутагт мөргөлдөөнөөс урьдчилан сэргийлэх, хямралын менежмент зэрэг асуудлыг шийдвэрлэхэд чиглэсэн ЕАБХАБ-ын загвартай адил “цэрэг зэвсгийн үүрэг хүлээдэггүй” гагцхүү олон талт яриа хэлэлцээний тогтолцоо механизмыг бий болгох зорилготой юм. Комэйтогийн тодорхойлсон анхны үзэл баримтлалд "Япон, Хятад, Өмнөд Солонгос, Хойд Солонгос, АНУ, Орос болон бусад улс орнуудын оролцоотойгоор, боломжтой бол Токиод төв байртай байх байнгын байгууллагыг" байгуулахыг уриалж байна. Японы Ерөнхий сайд Шигэрү Ишиба уг саналыг хүлээн авч, 2025 оны 3-р сард Японы Парламентын Төсвийн хорооны хуралдаан дээр түүний засгийн газар ЕАБХАБ-тай дүйцэхүйц Ази тивд аюулгүй байдлын механизм байгуулахад анхаарлаа хандуулна гэж мэдэгдсэн.

Ш.Ишиба "Бид Азид олон талт аюулгүй байдлын механизмыг бий болгох ёстой" гэж мэдэгджээ. "Бид НАТО-гийн Азийн хувилбарыг шууд байгуулж чадахгүй, тиймээс бид гамшгаас урьдчилан сэргийлэх, олон нийтийн аюулгүй байдалд анхаарлаа хандуулж, ЕАБХАБ-ын Азийн хувилбарыг байгуулах ёстой гэж бодож байна." гэв.

Японы Либерал Ардчилсан, LDP-ын тэргүүнээр сонгогдохын өмнөхөн, улмаар Японы Ерөнхий сайд Ш.Ишиба “ НАТО-гийн Азийн хувилбар ” гэсэн санааг дэвшүүлж байсан ч Хятад, Өмнөд Солонгос болон бусад улс орнууд уг төлөвлөгөөг эсэргүүцсэн юм . Бүс нутгийн аюулгүй байдлын асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд “ЕАБХАБ-ын Азийн хувилбар” байгуулах шинэ санааг стратегийн зохицуулалт гэж үзэж болох бөгөөд үүнийг Ш.Ишиба өөрөө ч хүлээн зөвшөөрсөн. Токиогийн зүгээс бүс нутгийн энх тайван байдлыг дэмжих гол зорилго гэж байгаа боловч үнэн хэрэгтээ тус механизмаар дамжуулан Хятад, Америкийн сөргөлдөөнийг тэнцвэржүүлэх, ялангуяа Зүүн болон Өмнөд Хятадын тэнгис зэрэг бэрхшээлтэй асуудлыг зохицуулахад анхаарч, бүс нутагт өөрийн нэр хүнд, нөлөөгөө нэмэгдүүлэх зорилготой байж магадгүй юм. Нөгөөтэйгүүр Япон-АНУ-ын холбоотны харилцаа нь тус Азийн аюулгүй байдлын механикм байгууллага байгуулагдах бие даасан байдлыг хангахад бэрхшээл авчирч магадгүй юм. Тэгвэл яагаад Японы тал уг санал санаачлагыг Бээжинд санал болгосон бэ? Уг бүс нутгийн хамтын ажиллагааны аюулгүй байдлын механизмыг бий болгох Хятадын сонирхлыг Японы эрх баригчид ”гадарласан” байх магадлалтай. Тун ойрхон цаг хугацаанд, тухайлбал 1 сард, талууд Япон улсад Хятадын Ардын чөлөөлөх армийн зүүн театрын командлалын төлөөлөгчдийг Японд айлчлуулахаар тохиролцсон байжээ. Хятад-Японы батлан хамгаалах салбарын тус хамтын ажиллагаа солилцоо нь бүс нутгийн аюулгүй байдлын байдлын асуудлыг хэлэлцэх зорилготой бөгөөд ЕАБХАБ-ын Азийн хувилбарыг байгуулах Японы сонирхолтой цаг хугацааны хувьд давхцаж байгаа бололтой.

Монголын тухайд,

БНХАУ-ын ойрын хойд хөрш орны хувьд Монгол Улс Бээжингийн хөрш зэргэлдээ орнуудын дипломат харилцаанд чухал бөгөөд, хоёр талын худалдаа, хөрөнгө оруулалтын харилцаа сүүлийн жилүүдэд мэдэгдэхүйц гүнзгийрч байна. Улаанбаатар хот БНХАУ-ын “Хүн төрөлхтний хувь заяаны хамтын цогц нийгэмлэг” санаачилгад албан ёсоор нэгдээгүй байгаа ч Монгол Улс хоёр талын стратегийн харилцан итгэлцлийг хадгалах, стратегийн ойлголтын зөрүүгээс үүсэх шаардлагагүй үл ойлголцол зэргээс урьдчилан сэргийлэхийн тулд хамтын ажиллагааны холбогдох хүрээ баримт бичгүүдийг идэвхтэй судлах бололтой.

Монгол Улсын Ардын нам , Ардчилсан нам (Монголын улс төрийн хоёр гол нам, одоо эвслийн хэлбэрээр эрх барьж байгаа) хоёулаа Хятадын Коммунист намтай нягт харилцаатай байдаг.

Үүнтэй холбогдуулан Япон, Орос, Европ, Ойрхи Дорнод, Африк, АСЕАН-ы орнууд болон бусад улс орнуудын улс төрийн намуудтай Бээжингийн хамтын ажиллагаа солилцооны механизмын туршлагад тулгуурлан нам хоорондын хамтын ажиллагааны өнөөгийн байгаа үндсэн суурь дээр тулгуурлан эрх баригч нам хоорондын тусгайлсан солилцоо, хамтын ажиллагааны механизмыг бий болгох талаар Хятад, Монгол хоёр улс судалж магадгүй байна. Энэ нь хоёр орны иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцааг бүрэн дүүрэн ашиглах сайжруулах шаардлагад нийцэж байна. Хэрэв Япон, Хятад болон Азийн бусад орнууд ЕАБХАБ-ын маягийн Азийн бүс нутгийн аюулгүй байдлын механизм тогтолцоог бий болговол Улаанбаатар оролцохдоо болгоомжтой хандах байх. Азийн бусад олон орны нэгэн адил Монгол Улс Хятад, АНУ-ын өнөөгийн сөргөлдөөнд аль нэг талд орчихвий зэрэг дарамт шахалтаас болгоомжилж байна. Өнгөрсөн үеийг эргэн сөхвөл, 2012 оны арваннэгдүгээр сард Монгол Улс ЕАБХАБ-ын 57 дахь гишүүн орон болж албан ёсоор элссэн. ЕАБХАБ-ын Европын бус есөн гишүүний нэгийн хувьд Төв Азийн Казахстан, Киргизстан, Тажикистан, Узбекистан зэрэг улсуудтай нэг ангилалд байдаг. Монгол Улс НАТО-гийн “Global Partner” түншлэл байгуулсан жилдээ ЕАБХАБ-д элссэн нь Хятад, Оросын Монгол дахь нөлөөг тэнцвэржүүлэх Улаанбаатар стратеги баримталж буйг харуулсан юм. Эдгээр хоёр байгууллагад “нэгдсэн” нь Монгол Улсын "Гуравдагч хөрш"-ийн бодлогод нийцэж байв. ЕАБХАБ-ын гишүүнчлэл нь Улаанбаатарыг мөргөлдөөнөөс урьдчилан сэргийлэх, зэвсгийн хяналтын талаар хэлэлцүүлэгт оролцох боломжийг олгодог хэдий ч Монгол Улсын Европын бус статус нь шийдвэр гаргахад ач холбогдлыг нь хязгаарладаг. Бүс нутгийн динамик өөрчлөлтийн дунд өсөн нэмэгдэж буй сорилт хүндрэлийн дунд энэхүү гишүүнчлэлийн практик ашиг тус эргэлзээтэй. Монгол Улс барууны орнуудтай түншлэх бодлого хэрэгжүүлж байгаа хэдий ч эдийн засаг нь Хятад руу экспортлох ашигт малтмалын экспортоос (нийт экспортынхоо 80 гаруй хувийг бүрдүүлдэг) ихээхэн хамааралтай хэвээр байгаа мөн Улаанбаатар Хятад, Монголын хил дамнасан Гашуунсухайт - Ганцмод төмөр замын төслийг сонирхож байгаагаас нотлогдож байгааг онцлон тэмдэглэх нь зүйтэй.

Орос болон ЕАБХАБ-ын зарим гишүүн орнууд Монголын тунхагласан "Европ дахь ижилсэл"-д эргэлзээтэй хандсаар байгаа бол анх Төв Азид анхаарлаа төвлөрүүлж байсан Шанхайн Хамтын Ажиллагааны Байгууллага (ШХАБ) нь гишүүн орнуудаа нэмж өргөжин тэлсэн хэдий ч Улаанбаатарыг геополитикийн хувьд илүү тодорхой байр суурьтай байхыг шаардаж байна.

Энэхүү хурцадмал байдал нь Монгол Улсын олон талт эрмэлзэл болон зайлшгүй эдийн засгийн хамаарлуудын хоорондын нарийн тэнцвэрийг харуулж байна. Бээжин дипломат стратегиа идэвхтэй тохируулж, хөрш зэргэлдээ орнуудтай харилцах харилцаандаа илүү анхаарч, Азийн бүс нутагт Хятад тэргүүтэй аюулгүй байдлын механизм тогтолцоог бий болгохыг оролдож байна. Энэхүү стратегийн зохицуулалт нь Хятад улс олон улсын өнөөгийн нөхцөл байдлыг гүн гүнзгий ойлгож, үндэсний эрх ашгаа хамгаалах тууштай байр сууриа илэрхийлж байгааг харуулав. Хятадтай хөрш зэргэлдээ Монгол, Вьетнам зэрэг орнууд эдгээр реакци, зохицуулалт, нөхцөл байдал хэрхэн өөрчлөгдөхийг ажиглаж байна. Тус өгүүлэл The Diplomat сэтгүүлд 2025 оны дөрөвдүгээр сарын 16-нд "Amid US Tariff War, China Convenes Rare Central Conference on Neighborhood Diplomacy" нэртэйгээр англи хэл дээр нийтлэгдсэн.

Судлаач Ч.Сумъяа

Азийн хөгжлийн банкны ахлах эдийн засагч З.Мөнх-Оргилтой ярилцлаа.

-Монгол Улсын эдийн засгийн төлөв байдлын талаар Азийн хөгжлийн банк ямар тооцоолол хийсэн бэ. Өсөлт үргэлжлэх үү, эсвэл саарахаар байна уу?

-Монгол Улсын эдийн засаг эерэг байна гэж үзэж байна. ДНБ-ий өсөлт 2023 онд 7.4 хувь байсан бол 2024 онд 4.9 хувь болж буурсан. Энэ нь ХАА-н салбарын агшилтаас хамаарсан бууралт гэж үзэж байна. Яагаад вэ гэхээр ХАА-н салбарт зудын улмаас агшилт үүсээгүй бол 2024 оны эдийн засгийн өсөлт өмнөх онтой ижил, түүнээс өндөр түвшинд гарах байсан гэсэн тооцооллын үүднээс эдийн засгийн төлөвийг 2025 онд эерэг, мөн ирэх жилүүдэд ч өсөлт үргэлжилнэ гэж үзэж байна. Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлт 2024 онд өмнөх онтой харьцуулахад бага зэрэг саарсан ч ашигт малтмалын олборлолт болон үйлчилгээний салбарын нөлөөгөөр эрчимтэй өссөн. Уул уурхайн салбарын өсөлт, тэр дундаа зэсийн баяжмалын үйлдвэрлэлээ нэмэгдүүлж буй оюу толгойн уурхай 2025, 2026 оны эдийн засгийн өсөлтөд гол түлхэц үзүүлнэ гэж тооцсон. Энэ оны хувьд 2023, 2024 онд малын хорогдлын томоохон хохирол амссан ХАА-н салбар сэргэх төлөвтэй байна. Монгол Улсын эдийн засаг 2025 онд 6.6 хувиар өсч, 2026 онд ДНБ-ий өсөлт 5.9 хувь байх төлөвтэй байна гэж тооцооллоо.

-Инфляц өснө гэж таамаг лажээ. Голлон нөлөөлөх хүчин зүйл юу байна вэ?

-Эдийн засаг идэвхжиж, төсвийн зардал тэлж, эрчим хүчний үнэ тариф өссөнөөс үүдэн инфляц 2025 онд 9.1 хувьд хүрч нэмэгдэх төлөвтэй байгаа бол 2026 онд 7.0 хувь болж бага зэрэг буурахаар байна. 2025 онд инфляц 9.1 хувь хүртэл өсөхөөр байгаа нь эрчим хүчний үнэ тарифын өсөлт, малын хорогдлоос үүдэлтэй махны үнийн өсөлт, дотоодын эрэлт өндөр байгаа болон валютын ханшийн дарамтаас үүдэлтэй.

Харин 2026 онд нэг удаа гийн эрчим хүчний тарифын өсөлтийн нөлөө буурч, мөнгөний хатуу бодлого хэрэгжиж эхлэхийн хэрээр инфляц сулрах төлөвтэй байна. 2025 болон 2026 онд уул уурхайн салбар эдийн засгийн өсөлтийн гол хөдөлгүүр хэвээр байж, дотоодын эрэлт өсч, дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалт нэмэгдэж, хөдөө аж ахуйн салбар аажмаар сэргэж буй нь өсөлтөд түлхэц үзүүлнэ гэж үзсэн.

-Экспорт, импортын өсөлтийн тухайд?

-Монгол Улс түүхий эдийн экспорт, тэр дундаа нүүрсний экспортоос хамааралтай байгаа тул эрсдэл байсаар байна. Уул уурхайн үйлдвэр лэл нэмэгдсэнээр экспорт өсөх төлөвтэй, харин хөрөнгө оруулалтын төслүүдэд шаар даг дах үндсэн тоног төхөөрөмж, бараа материал зэрэг импортын өсөлт буурахгүй хэвээр байх хүлээлттэй байна. Барааны худалдааны тэнцэл ашигтай хэвээр байх боловч үйлчилгээний худалдааны алдагдал, орлогын гадагшлах урсгалын улмаас урсгал данс алдагдалтай хэвээр байх төлөвтэй байна.

-Өсөлтийн төсөөллийг бууруулж болзошгүй эрсдэлүүдийг нэрлэхгүй юү?

-Түүхий эдийн үнэ унах, нүүрсний эрэлт буурах, хөдөө аж ахуйн салбарт сөргөөр нөлөөлж болзошгүй байгаль цаг уурын эрсдэл, инфляц тооцоолсноос илүү нэмэгдсэнээр мөнгөний хатуу бодлого баримталж эхлэх зэрэг байна. Харин уул уурхайн салбарын үйлдвэрлэл, тэр дундаа зэсийн олборлолт төсөөлж байснаас хурдан нэмэгдэх нь эдийн засгийн төсөөллийг өсгөх магадлалтай. Өсөлтийн энэхүү төсөөллийг дөрөвдүгээр сарын 2-нд АНУ-ын засгийн газраас шинэ тариф тогтоож буйгаа зарлахаас өмнө тооцсон тул суурь төсөөлөлд зөвхөн хуучин мөрдөгдөж байсан тарифуудыг тусгасан. Гэсэн хэдий ч Азийн хөгжлийн төлөв тайланд тариф нэмэгдсэнээр Ази, Номхон далайн бүс нутгийн өсөлт хэрхэн өөрчлөгдөж болох талаарх дүн шинжилгээг мөн багтаасан.

-Засгийн газар нүүрсний орлогын алдагдлыг алт, зэсийн орлогоор нөхнө гэж найдаж буй. Энэ боломжтой юу?

-Оюутолгойн гүний уурхайн үйлдвэрлэл 2025 онд 50 хувиар нэмэгдэнэ гэж Оюу толгойн хөрөнгө орруулагч нар танилцуулсан тайландаа тусгасан байсан. Хэрвээ ингэж нэмэгдвэл, мөн зэсийн үнэ өнөөдрийн ханшаараа хадгалагдвал экспортын орлого төлөвлөснөөс илүү өсөх магадлалтай. Гэхдээ экспортын бүтцийг аваад үзвэл, нүүрс нийт экспортын 60 хувийг эзэлж байна. Тэгэхээр хэдий хэмжээний орлого тасалдах вэ гэдгээс хамаараад зэсийн орлогоороо нөхөх боломжтой. Гэвч зэсийн үнэ өсч, олборлолт нэмэгдсэн ч нийт экспортын 5560 хувийг эзэлдэг нүүрсний орлого нэлээн хувь дардаг учраас их хэмжээний үнийн өсөлт гарахгүй л бол нүүрсний үнийн уналтыг нөхнө гэж үзэх нь эрсдэлтэй харагдаж байгаа юм.

-АХБ энэ удаагийн “азийн хөгжлийн төлөв” тайландаа монгол улсын ямар салбарыг илүү онцолж, төсөөллөө гаргасан бэ?

-Энэ жилийн тайланд бид төрийн өмчийн компанийн шинэчлэлийг илүү авч үзсэн. Монгол Улсын хувьд төрийн болон орон нутгийн өмчийн оролцоотой 460 гаруй аж ахуйн нэгж байдгаас 99 төрийн өмчит компани. Эдгээр ТӨК-ийн 2023 оны санхүүгийн тайлангийн байдлаар 43 хувь нь алдагдалтай ажиллаж байна. Мөн энэ хугацаанд нийт ашгийн 90 хувийг “Эрдэнэс Монгол” нэгдэл болон таван компани бүрдүүлж байна. Дээрх 99 ТӨК-ийн санхүү сул байна.

-Жаахан тодруулахгүй юу?

-Жишээлбэл, хөрөнгийн дундаж өгөөж 2.7 хувьтай байгааг харьцуулахад дундаж бэнчмарк 58 хувиас хамаагүй бага байгаа юм.

-Азийн хөгжлийн банкнаас энэ талаар ямар зөвлөмж өгч байгаа вэ?

-ТӨК-иудын санхүүгийн үзүүлэлтүүдийг сайжруулахын тулд шинэчлэл хийх шаардлагатай. Энэ шинэчлэлийг хийхдээ эхний ээлжинд засаглал, үр ашгийг сайжруулах зорилгоор хууль, эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох нь зүйтэй гэж үзэж байна. Засгийн газраас ТӨК-ийн шинэчлэл, үр ашгийг сайжруулах хуулийн төслийг өргөн барьсан, УИХ-аар хэлэлцэх үед тодорхой хэмжээнд хэлэлцүүлгүүд явагдах байх. Мөн ТӨК байх үндэслэлийг тодорхой болгох шаардлагатай. Үүнд шинээр ТӨК үүсгэхээс гадна одоо байгаа ТӨК-иуд төрийн өмчид зайлшгүй байх шаардлагатай юу, тодорхой хэмжээгээр төрийн оролцоог бууруулах нь зүйтэй юу, түүний давуу болон сул тал, үр ашгийг илүү нарийвчилж харах шаардлагатай гэж үзэж байна.

-ТӨК-ийн шинэчлэл, үр ашгийг сайжруулах хуулийн төслийг батлахдаа юуг анхаарвал зохих бол?

-Хуулийн төсөлд хувийн хэвшилтэй өрсөлдөхгүй байх дүрмийг илүү тодорхой, нарийн тусгаж өгөх шаарлагатай. Яагаад вэ гэвэл, одоогийн байдлаар ТӨК-иуд, түрүүн хэлсэн “Эрдэнэс Монгол” нэгдэл нийт ТӨК-иудынхаа 90 хувийн ашгийг бүрдүүлдэг, эдийн засгийн салбарт томоохон хувь нэмэр оруулдаг компаниуд байгаад байна. Засаглалын хувьд гүйцэтгэлийг үнэлэх систем байх шаардлагатай. ТӨК-иудын олон жилийн хугацаатай бизнес төлөвлөгөө боловсруулаад, түүнийхээ дагуу гүйцэтгэлийг үнэлдэг, түүнийгээ нээлттэй зарладаг, ил тод тайлан гаргахыг зөвлөж байгаа юм. Мөн компанийн засаглалыг олон улсын стандартын дагуу ил тод байдлыг бэхжүүлэхэд анхаарах нь зүйтэй гэсэн асуудлуудыг тайланд тусгасан.

-Төгрөгийн ам.доллартай харь цах ханш өсч, 3500 давсан. Та бүхний төсөөллөөр төгрөгийн ханшид ямар эрсдэл учрахаар байна вэ?

-Төгрөгийн ханш сулрах эрсдэл байна гэж үзэж байна. Энэ нь импорт 2023 онтой харьцуулахад 2024 онд өссөн. Импортын бүтцийг харвал, хүнсний бус импорт буюу өргөн хэрэглээний импорт маш их хэмжээгээр нэмэгдсэн. Импорт нэмэгдэх хэрээр гадаад валютын нөөц болон ханшид тодорхой хэмжээний ачаалал өгч байна. Мөн томоохон төслүүдийн бүтээн байгуулалттай холбоотойгоор гадаадаас оруулж ирэх машин механизм, бараа материалын импорт 2025 онд нэмэгдэхээр байна. Үүнтэй холбоотойгоор ханш дээр тодорхой хэмжээний эрсдэл учрахаар байна. Томоохон бүтээн байгуулалтууд дээр хөрөнгө оруулалт нь гадаадаас орж ирэхээр биш бол, өөрөөр хэлбэл Монгол Улсын төсвөөс дэд бүтцийн томоохон бүтээн байгуулалтуудыг санхүүжүүлэхээр бол ханшид нөлөөлөх нөлөөлөл тэр тусмаа илүү их байхаар байна.

-Бүс нутгийн хамгийн том эдийн засаг болох, БНХАУ-ын эдийн засаг хэрхэн өөрчлөгдөх төлөвтэй байна вэ?

-БНХАУ-ын үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлийн уналт үргэлжилбэл өсөлтийг мөн сааруулж болзошгүй. Өнгөрсөн онд 5 хувийн өсөлттэй байсан БНХАУ-ын эдийн засаг энэ онд 4.7 хувь, 2026 онд 4.3 хувиар өснө гэж АХБ тооцсон. Өмнөд Ази болон Зүүн өмнөд Азийн орнуудын дотоодын эрэлтэд суурилсан эрчимтэй өсөлт, мөн бүс нутгийн бусад орнуудын аялал жуулчлалын салбарын сэргэлт БНХАУ-ын өсөлтийн удаашралыг тодорхой хэмжээнд нөхнө гэж тооцсон. Өмнөд Азийн хамгийн том эдийн засаг болох Энэтхэг улсын эдийн засаг энэ онд 6.7 хувь, ирэх онд 6.8 хувиар өсөх төлөвтэй байна. Зүүн өмнөд Азийн орнуудын эдийн засаг 2025, 2026 онд тус бүр 4.7 хувиар өсөхөөр байна.

Эх сурвалж: “Өдрийн сонин”

Д.Эрдэнэтуяа

Б.ОЧИР

Засгийн газар стратегийн нэр бүхий ганц нэг ордыг биш УИХ-ын 2007 оны тогтоолд бичигдсэн бүх ордыг Үндэсний баялгийн санд татах бодлого бариад эхэллээ. Засгийн газрын уржигдрын ээлжит хуралдаан дээр холбогдох албан тушаалтнууд Үндэсний баялгийн сангийн үйл ажиллагааны явцыг танилцуулжээ. Түүний дараа сайд нар хэлэлцээд, Засгийн газраас УИХ-ын 2007 оны тогтоолын хоёр дахь хавсралтад бичигдсэн 39 ордыг бүгдийг нь стратегийн ордод хамруулан авах саналыг танилцуулж, УИХ-ын тогтоолын төслийг өргөн барих шийдэлд хүрчээ. Ингэхдээ АМНАТ-ийг сонгодог утга руу нь оруулж, “…Баялаг ашигласны төлбөр /БАТ/ гэж нэрлэх”, “…БАТ-ийн 67 хувийг Үндэсний баялгийн санд татах”, “…2030 оноос БАТ-өөр орж ирсэн санхүүжилтийн 20 хувийг Хуримтлалын санд, 20 хувийг нийтийн тээврийн шинэчлэл, орон нутгийн хөгжилд, 20 хувийг Ирээдүйн санд хуваарилах”, мөн “…Стратегийн орд эзэмшигчид 34 хувиа Үндэсний баялгийн санд өгөх, эсвэл БАТ төлөөд явах сонголтыг санал болгох” зэрэг төлөвлөлтийг хийжээ.
Ер нь бол, Засгийн газар үүгээрээ дахиад л ”гал асааж”, Ордны зодооныг оргилд нь хүргэж мэдэх юм. Яагаад гэхээр, ингэж ордын тоо нэмэгдэх хэрээр Ордны зодоон ихсэж буйг Ухаахудаг, Төгрөг нуурын ордуудыг тойрсон үйл явдлууд харуулж байна.

Эх сурвалж: "Зууны мэдээ" сонин

2025 ОНЫ ДӨРӨВДҮГЭЭР САРЫН 11. БААСАН ГАРАГ. № 67 (7564)

Б.Гарьд

Үндэсний баялгийн сан хоосон байх уу, хоолтой болох уу гэдэг эгзэгтэй үе дээрээ байна. Энэ сангийн “үндсэн меню” нь стратегийн ордууд байхаар хуульчилсан.
“…Стратегийн орд бол энэ” гэдгийг тодорхойлсон УИХ-ын тогтоол хоёр хавсралттай. Нэг дэх хавсралтаар 15 ордыг шууд нэрлээд тогтоочихсон. Сүүлд, 2015 онд Гацууртын ордыг нэмсэн. Тэгээд 16 болж байгаа юм. Хоёр дахь нь 39 ордыг “…Нөөц” хэмээн зарласан. Өөрөөр хэлбэл, цаг тухайд нь УИХ-аар оруулж эхний 15 шиг статустай болгохоор шийдсэн байдаг.
УИХ-аас Үндсэн хуульд 2019 онд өөрчлөлт хийж, 2024 онд Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийг баталсан. Хамтарсан Засгийн газар түүнийг хэрэгжүүлэх үүрэгтэй. Ингээд Үндэсний баялгийн сангаа санхүүжүүлэх гэтэл стратегийн ордуудын дийлэнхийг нь салгаж аваад арилжээ.
УИХ-ын тогтоолын нэг дэх хавсралтын 16 ордоос дөнгөж долоо нь төрийн мэдэлд хагас дутуу байна. Нөгөө ес нь хувь хүмүүст очжээ. Одоо яриад байгаа Ухаахудаг бол төрд байгаа гэх долоогийн нэг Тавантолгойн ордын нэгээхэн хэсэг юм. Тэгсэн атлаа Тавантолгойн ордынхоо өрөм нь байдаг. Тэгээд бас хууль бусаар хувийнхны мэдэлд оччихсон. Ийм шалтгаануудаар Ухаахудагийг төр авч, Үндэсний баялгийн санг санхүүжүүлэх нь тодорхой болсон. Зэрэгцээд Төгрөг нуурын ордын асуудал гарч ирэв. Энэ орд нь стратегийн ордуудыг тогтоосон УИХ-ын 2007 оны тогтоолын хоёр дахь хавсралтад бичсэн 39 ордын нэг юм. Төгрөг нуурын ордын танилцуулгыг харахад яахын аргагүй стратегийн орд байх шалтгаан нь энгийн хүн ч ойлгохоор юм байна лээ. Нөөц арвин, Улаанбаатарт ойрхон, нүүрсний чанарын судалгаагаар бараг л “утаагүй түлш” аж. Гэвч тус ордыг гадагш нь худалдчихсан “сураг” байна. Төгрөг нуурын ордыг ийш тийш болгосон асуудалтай Төрийн тэргүүн асан Х.Баттулга холбогдсон. Түүнтэй энэ сэдвээр “барилдах” учраагаар ЗГХЭГ-ын дарга Г.Учрал тодорсон. Н.Учрал түүнийг “…Төгрөг нуурын ордыг учрыг ол” гэж шахаад байгаа юм.
Харин Х.Баттулга 2-3 хоногийн өмнө хэвлэлээр “…Би сая орон нутгаар явахдаа Үндэсний баялгийн санд стратегийн ордуудыг өгье гэж ярьж явсан. Энэ дотор Төгрөг нуурын орд ч бий. Ухаахудаг ч бий. Үүнийгээ өгөөд Үндэсний баялгийн сангаа арвижуулъя гэж байгаа юм. Ингээд яваад ирсэн чинь Н.Учрал “…Төгрөг нуураа өг” гэх юм. Төгрөг нуурын орд минийх гэдгийг батлах юм бол би 100 хувь өгье. Бусад нь Ухаахудагийг бас 100 хувь өгчих. Уг нь би Засгийн газрыг дэмжээд, Үндэсний баялгийн санг арвижуулъя гэж байгаа шүү дээ” гэж ярив. Харин Ухаахудагийнхан Үндэсний баялгийн санд өгнө, өгөхгүй гэж ямар нэг зүйл хэлээгүй л байна. Ямартай ч ингээд харж байхад стратегийн ордуудад эзэн суусан хүмүүс “…Би өгье, чи ч өг” гээд бие биетэйгээ барьцаад эхэлж байна.

Эх сурвалж: "Зууны мэдээ" сонин

2025 ОНЫ ДӨРӨВДҮГЭЭР САРЫН 11. БААСАН ГАРАГ. № 67 (7564)

УИХ-ын гишүүн О.Батнайрамдалтай ярилцлаа.

-Та Боловсролын зээлийн сангийн журамд өөрчлөлт оруулах ажлын хэсгийн гишүүн. Энэ журмыг хэрхэн өөрчлөхөөр төлөвлөж буй талаар ярилцъя?

-Боловсролын зээлийн сан дээр сүүлийн хоёр жил маш олон асуудал байсныг бид бүгдээрээ ойлгосон. Том дүнгээр нь аваад үзэхээр, энэхүү сан 1992 онд байгуулагдсанаас хойш бараг 30 гаруй жилийн хугацаанд давхардсан тоогоор 1.4 сая орчим суралцагчид хүрсэн байна. Нийт 1.3 их наяд төгрөг тухайн суралцагчдыг гадаад, дотоодод боловсрол эзэмшихэд зарцуулагджээ. Нэг талаасаа хүртээмжтэй байсан ч нөгөө талаасаа маш их асуудал дагуулж ирсэн байна. Сонирхолтой статистик дурдахад, татвар төлөгчдийн 1.3 их наяд төгрөг зарцуулагдсаны 70 хувь нь дотоодын суралцагчдад, үлдсэн 30 хувь буюу 440 орчим тэрбум төгрөг гадаадад суралцсан 3700-хан суралцагчдад зарцуулагдсан байна.

-Гадаадад суралцагчдын тоо харьцангуй бага байжээ?

-Тийм ээ. Гэхдээ харьцангуй том төсөв гадаадад суралцагчдад зарцуулагдсан гэсэн үг.

-БЗС-гийн шалгуур өнөөдрийг хүртэл хэдэн журмаар зохицуулагдаж ирсэн бэ?

-Олгож буй бүтээгдэхүүний тэтгэлэг, зээл, бусад тусламжууд бүгд нэгхэн журмаар зохицуулагдаж иржээ. Тэр журмыг ажлын хэсгийн хүрээнд ухаад төнхөөд үзэхээр 27 орчим хуудас. Гэхдээ 30-аад жилийн хугацаанд 28 удаа нэмэлт, өөрчлөлт орсоор байгаад уншаад ойлгоход хүнд болчихсон, өөрөө хүнд суртал болчихсон журам байхгүй юу. Би 10-аад удаа уншсан, одоо хүртэл яагаад гэсэн асуултууд их байна. Тэр журмыг хэрэглэгчид нь оюутан суралцагчид. Тэд битгий хэл мэргэжлийн хуульч уншаад ойлгохгүй хэмжээнд хүрсэн.

Ингэж олон удаа нэмэлт, өөрчлөлт орсоор байгаад сэглэгдсэн журам байгаа юм. Ийм журам дээр дахиад нэг жаахан засвар, дахиад нэг засвар гээд яваад байж. Тэгэхээр дахин жаахан засвар ороод, 2025 оны элсэлт явагдана гэхээр өөрөө шударга бус болчихож байгаа юм. Байнгын хороон дээр ажлын хэсгээс өгсөн чиглэл гэвэл энэ журмаа бүр халаад, цоо шинэ, үндсэн хэрэглэгч болох суралцагчаа төв болгосон, маш ойлгомжтой, цэгцтэй, сонгон шалгаруулалт нь шударга, ил тод, ашиг сонирхлоос ангид, үндэслэл бүхий байх зарчмын хүрээнд явагдах ёстой гэсэн шаардлагыг Засгийн газарт тавьсан.

-Энэ онд улсын төсөвт хэдэн төгрөг тусгасан бэ?

-2025 оны төсөлд БЗС-д 158.4 тэрбум төгрөг туссан. БЗС-гийн 33 жилийн хугацаанд хамгийн өндөр төсөв батлагдсан жил. Энэ нэг талаасаа маш сайшаалтай. Нэг ёсондоо боловсрол руу татвар төлөгчдийн мөнгөөр хөрөнгө оруулалт хийж байна гэсэн үг. Сонголт шалгаруулалт, зарцуулалт маш ил тод, шударга явах ёстой. Энэ дээр оюутан суралцагчид, аав ээж нарын маш том хүлээлт бий. БЗС-гийн зарцуулалт зөв хүмүүстээ очиж байсан бол өнөөдөр Монголын дүр төрх ийм байхгүй л болов уу. Яагаад вэ гэвэл шийдэл болгоны ард хүн л байдаг. Хүний ур чадвар боловсролоор дамжиж ирж байдаг. Тийм учраас энэ санг хэл ам дагуулсан ч хамаагүй бид заавал зөв болгож авах ёстой.

-Гадны орнууд БЗС-гаа яаж удирддаг жишиг байна вэ?

-Бид Парламентын судалгааны хүрээлэнгээр БЗС бусад улсад ямар жишигтэй байдаг вэ, жишээлбэл эргэн төлөлт, асуудлуудаа яаж шийддэг вэ гээд судалгаа хийлгэсэн л дээ. Америк, Герман, Хятад, БНСУ, Малайз, Азербайжан зэрэг хөгжилтэй, хөгжилгүй янз бүрийн орны жишээг авч үзсэн. Бүгдэд нь БЗС шиг татвар төлөгчдийн мөнгөөр хөрөнгөждөг, боловсролд хөрөнгө оруулдаг сангууд байна. Яг л зээл, тэтгэлэг, буцалтүй тусламж олгодог. Бүгдээрээ л улсынхаа Боловсролын яамны дэргэд байрладаг сангууд. Оюутан сурагчдаа, боловсон хүчний бодлогоор дэмждэг олон орон байна. Тэнд юу ойлгомжтой байна вэ гэхээр татвар төлөгчдийн мөнгө зээл хэлбэрээр очсон бол заавал эргэн төлөгддөг. Эргэн төлөгдөхгүй бол хариуцлагын механизм нь ажилладаг байна. Тэрнээс биш зээл авчихаад, түүнийг хэн нэг албан тушаалтан дур мэдэж чөлөөлдөг, эсвэл тэрийгээ тэтгэлэг гэж ойлгодог зөрүүтэй ойлголт байхгүй байна.

-Дээрх улсуудад хариуцлагын механизм нь яаж ажиллаж байна вэ?

-Зээлээ төлөхгүй бол хүү нь өсдөг. Эсвэл зээлжих зэрэглэл нь буурдаг хариуцлагын механизмыг маш ойлгомжтой тусгаж өгсөн байдаг юм билээ. Буцалтгүй тусламж мэдээж илүү зорилтот бүлэг рүүгээ чиглэсэн. Тэтгэлэг нь олон улсын жишгээр аваад үзвэл хоёр төрөл байгаа юм. Нэг нь хэрэгцээн дээр суурилсан буюу тэр хүүхдэд санхүүгийн дэмжлэг зайлшгүй шаардлагатай бол, нөгөөх нь мерит буюу авьяас чадварыг нь үнэлэн олгодог. Хэлбэрүүдийн хувьд Монголд бүх төрөл байдаг мөртлөө сонгон шалгаруулалт, хяналтын механизм нь сул ажилладаг. Үүнтэй холбоотойгоор татвар төлөгчдийн мөнгөнд дэндүү хайнга хандаж байгаа асуудал гараад байгаа юм. Тэгэхээр бид нэгд, 2025 оны БЗС-гийн шалгаруулалт шинэ журмаар, маш ойлгомжтой, шударга, ард түмний нүдэн дээр ил тод явах ёстой. Хоёрдугаарт, БЗС-гийн шугамаар гадаадад сурчихаад, эргэж ирээгүй тэр чигтээ явсан олон оюутан байна.

-Бүр гадны иргэн шилтэй болсон нь ч цөөнгүй байх шиг байсан?

-Энэ бол хүний Үндсэн хуулиар олгогдсон эрх. Тийм тохиолдолд тэр хүүхдэд сонголтыг нь л өгөх ёстой. Санхүүжилтээ эргэн төлөөд, дараагийн хүүхэд явах боломжийг олгох сонголтыг бид хийж өгөх ёстой. Дээрээс нь сонгон шалгаруултын асуудал байна. Ялангуяа гадаадын зээл, тэтгэлгийн сонгон шалгаруулалт нийт гомдлын 70, 80 хувь байдаг. Урьд нь дэлхийн том сургууль төгссөн хүүхдүүдээс ярилцлага аваад, эсээ, оноог нь аваад дахиад нэг их сургуульд тэнцэхэд бүрдүүлэх материал өгдөг юм шиг л шалгаруулалт явдаг байсан. Энэ болгонд нугалаа, авлига, арын хаалга, ашиг сонирхол зөрчил орж ирдэг.

-Хэл ам дагуулсан сүүлиййн хоёр жилд ямар өөрчлөлтүүд орсон бэ?

-Өнөөдрийн сонгон шалгаруулалтын оноожуулалтын 80 хувь нь тухайн сургуулийн дэлхийн эрэмбээс хамаардаг. Үлдсэн 20 хувь нь ерөнхий мэдлэгийн тестээр жагсаадаг. Энэ талаар бид маш олон оюутнуудтай ярилцсан. Миний хувьд ЕБС-ийн бараг 50 гаруй сургуулийн, томоохон их дээд сургуулийн нийтдээ бараг 9000 гаруй оюутантай уулзаж, санаа оноог нь сонслоо л доо. Оюутнуудаас маш ухаалаг шийдлүүд гарч байна. Тэд өөрсдөө үндсэн хэрэглэгчид учраас шийдлээ мэдэж байгаа байхгүй юу. Үнэлэхдээ дэлхийн сургуулийн эрэмбэ харах нь чухал. Эрэмбэ нь дэлхийн сургууль хэн нэгнээс үл хамааран дэлхийд хэдэд жагсдаг нь жишээлбэл дөрөв, таван мянган сургуулийг эрэмбэлсэн эрэмбээс авахад ямар ч асуудалгүй байгаа юм. Түүн дээр оноожуулалтынхаа тодорхой 30 ч юм уу хувийг, дээрээс нь тухайн оюутанд тухайн сургуулиасаа тэтгэлэг авсан бол урамшуулах ёстой. Тэтгэлэг авсандаа тэр хүүхэд нэгдүгээрт, урамшуулал авах ёстой. Хоёрдугаарт, үлдсэн төлбөрийг нь төлсөн ч төр талдаа ашигтай. Тэгэхээр авсан тэтгэлгийн хэмжээгээр онооны урамшуулал авах ёстой. Гуравдугаарт, тухайн сургуулийн нийт төлбөрийн хэмжээ гэсэн гурван үндсэн шаардлага байх хэрэгтэй гэж үзэж байгаа юм.

-Нийт төлбөрийн хэмжээ яагаад чухал вэ?

-Дэлхийн нийт сургуулиуд дотор тухайн сургуулийн бодлогоосоо, амьдрах нөхцөлөөс хамаараад нийт төлбөрийн хэмжээ өдөр, шөнө шиг ялгаатай байдаг. Жишээлбэл, АНУ-ын Стэнфордын их сургуульд бакалавраар сурахад бараг 1.2 тэрбум төгрөг буюу бараг 300 орчим мянган ам.доллар байна. Гэтэл Азийн бараг нэг номерын сургууль гэж нэрлэгддэг Токиогийн их сургуулийн нэг жилийн программ нь л 20 мянга орчим ам.доллар. Хоёулаа дэлхийд эхний 30-д эрэмбэлэгддэг сургуулиуд. Магадгүй Стэнфорд руу нэг оюутан явах төлбөрөөр бид Токиогийн их сургууль руу бараг дөрвөн оюутан явуулж болохоор байна. Тэгэхээр энэ төлбөрийн хэмжээг нь оноожуулалтад нь жин болгож өгөх хэрэгтэй гэсэн зохицуулалтыг тусгаж өгсөн байгаа юм. Ингэснээр нэг талдаа, оюутан суралцагчдаа илүү урамшуулсан байдлаар, нөгөө талдаа хязгаарлалттай төсвөөр аль болох олон хүүхдээ Монгол Улс суралцуулах чиглэл рүү нь хандуулах нь зөв юм аа гэж бид бүхэн оруулсан.

-Боловсролын багц хуульд багш, ажилтны хүүхдүүдийг суралцахад төрөөс дэмжлэг үзүүлнэ гэж заасан. Энэ тухайд?

-Энэ дээр Засгийн газраас баталсан журмыг шинэчлэн өөрчлөх, сайжруулах шаардлага үүсчээ гэж үзсэн. Жишээлбэл, тасралтгүй 15 жил ажилласан багшийн хүүхэд гэж бий. Тасралтгүй 15 жил гэдэг нь дунд нь нэг сарын ч юм уу завсарлага авах ёсгүй юм шиг, энэ мэтчилэн маргаантай асуудлуудыг засах шаардлага байгаа юм. Мөн малчнаар 10-аас доошгүй жил ажилласан малчны нэг хүүхдийг мал аж ахуй, бэлчээр судлалын чиглэлээр суралцахад нь төрөөс үнэ төлбөргүй сургана гээд хуулиндаа заасан. Энэ хууль хэрэгжих ёстой. БЗСгаар дамжаад энэ санхүүжилт хийгдэх ёстой. Эдгээрийг хийх ёстой юм гэсэн агуулгуудыг тусггасан байнгын хорооны тогтоолыг Засгийн газар руу чиглэл өгч явуулсан.

-БЗС-гаар дамжиж гадаад, дотоодод суралцагсдын зээлийн эргэн төлөлт хэдэн хувьтай байна вэ?

-Сонгон шалгаруулал таас гадна дараагийн том асуудал зээлийн эргэн төлөлт. Дотоодод зээлээр хамгийн их оюутан суралцсан ч эргэн төлөлт нь 98 хувьтай, хангалттай түвшинд байна. Зээлээ эргэн төлөхгүй байгаа бол Монголбанкны зээлийн мэдээллийн санд ордог. Хариуцлагын механизм бүрдсэн гэсэн үг. Сүүлийн 10 жил ингэж явж ирсэн. Урьд өмнө нь дипломыг нь хурааж авчихаад, зээлээ эргэн төл гээд өгдөггүй байсан. Одоо БЗС дээр сүүлийн 10 жилийн хугацаанд 15 мянган диплом хураалттай байна. Тэрийг ирж авдаг хүн байхгүй болсон. Гадаадад суралцагсдын тухайд, асуудал болгож тавихаас өмнө зээлийн эргэн төлөлт гэж байдаггүй байсан. Тэдгээр хүүхдүүдийн араас хөөцөлдөж, архив үүсгэсэн ч тохиолол байхгүй байна. Тэр чигт нь хаячихсан. Татвар төлөгчдийн мөнгөнд дэндүү хайхрамжгүй хандсан эс үйлдэхүй гэж хэлэхээс өөр аргагүй. Дотоодын оюутнуудтай харьцуулахад хэт ялгавартай хандсан, хүний эрх зөрчсөн асуудал.

-Дотоодын оюутнуудад гадаадын оюутнуудтай харьцуулахад 10 дахин бага зээл өгчихөөд, араас нь Монголбанк, дипломыг нь хураана гээд мөшгөдөг. Гадаад явсан хүүхдүүдийг яагаад тэр чигт нь хаяж байгаа юм бэ гэсэн асуулт гарч ирж байна?

-Энэ бүхний тайлбар ерөөсөө л ашиг сонирхол байхгүй юу. Ашиг сонирхлоор явсан хүүхдүүдийн араас хэн ч хөөцөлдөхийг хүсээгүй. Бодвол хөөн хэлэлцэх хугацаа гэж байдаг, тэр нь дуусахаар асуудал шийдэгдчихнэ гэж сүүлийн 30-аад жилд гадаад зээл дээр хандаж ирсэн. Сүүлийн хоёр жил асуудал дэвшүүлснээс хойш эргэн төлөлтийг шаардаж эхэлсэн. Үүнээс хойш 12 орчим тэрбум төгрөг эргэн төлөгдсөн. 440 тэрбумаас 12 нь төлөгдөөд, урдахтайгаа нийлээд 14 тэрбумын л төлөлт хийгдсэн. Тухайн үед 360 орчим тэрбум төгрөг байсан, сүүлд Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит тэтгэлэг нэмэг дээд 440 болсон. Эргэн төлөлт 4 хувьтай байна. Харьцуулахад дэндүү чамлалттай байгаа биз дээ. Эндээс харахад хариуцлагын механизм огт байхгүй байсан байна. Монголбанкны Зээлийн мэдээллийн санд гадаадад суралцагсдын зээлийн мэдээлэл одоо хүртэл ороогүй байна. Бид хоёрын ярилцаж буй энэ цаг хугацаа хүртэл “Оруулна аа” гэж Боловсролын яам ярьсаар хоёр жил болж байна. Огт ажил хэрэг болохгүй байна. Энийгээ яаралтай ажил хэрэг болгооч ээ. Энэ нь явж явж оюутан суралцагсдын эрхийг зөрчсөн асуудал болж хөндөгдөж байна. Хэт ялгавартай. Дотоодын суралцагсад, гадаадынх ялгаагүй адил зээл бол зээл. Энэ хэт ялгавартай байдлыг яаралтай зогсоох ёстой. Энэ нь хүний эрхийн зөрчил гэж бид бас үзэж байгаа юм.

Эх сурвалж: “Өдрийн сонин”

Д.Эрдэнэтуяа

Азийн хөгжлийн банкнаас Монгол Улсын эдийн засаг энэ онд 6.6, ирэх онд 5.9 хувиар өсөх тооцоо гаргажээ.

АХБ-наас жил бүр гаргадаг “Азийн хөгжлийн төлөв” эдийн засгийн тайланд Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлт 2024 онд бага зэрэг саарсан ч ирэх онуудад эрчимтэй өснө. Үүнд уул уурхайн салбар, тэр дундаа зэсийн баяжмалын үйлдвэрлэлээ нэмж буй Оюу толгойн уурхай гол түлхэц үзүүлэхээс гадна багагүй хохирол амссан мал аж ахуйн салбар сэргэх төлөвтэйг дурджээ.

АХБ-ны ахлах эдийн засагч Эдуард Фейбер хэлэхдээ, "Монгол Улс өнгөрсөн онд эдийн засгийн тэсвэртэй байдлаа хадгалж чадлаа. Үүнд хөдөө аж ахуйн салбарын огцом агшилтыг уул уурхай, үйлчилгээний салбарын эрчимтэй өсөлт нөхсөн нь нөлөөлсөн. Уул уурхайн салбар 2025, 2026 онд эдийн засгийн гол хөдөлгүүр хэвээр байна. Дотоодын эрэлт, дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалт нэмэгдэж, хөдөө аж ахуйн салбар аажмаар сэргэж буй нь өсөлтөд нөлөөлнө. Гэхдээ түүхий эдийн экспорт, тэр дундаа нүүрсний экспортоос хамааралтай байгаа тул эрсдэл байсаар байна” хэмээн тодотгов.

Төсвийн зардал тэлж, эрчим хүчний үнийг нэмснээр инфляц 9.1 хувьд хүрсэн. Энэ жил инфляцын дарамт их байх боловч ирэх онд 7 хувь болж бага зэрэг буурах, мөн уул уурхайн үйлдвэрлэл нэмэгдсэнээр экспорт өсөх төлөвтэй. Гэхдээ хөрөнгө оруулалтын төслүүдэд шаардагдах үндсэн тоног, төхөөрөмж бараа материалын худалдан авалтаас хамааран импорт нэмэгдэнэ. Үүнийгээ дагаад ханшид тодорхой хэмжээний дарамт ирэх аж.

Эдгээр төсөөлөлд түүхий эд, ялангуяа зэс, нүүрсний үнийн болон БНХАУ-ын үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлийн уналт, цаг агаараас шалтгаалан хөдөө аж ахуйн салбарын сэргэлт удаашрах, инфляц 9.1 хувийн төсөөллөөс давж, мөнгөний бодлогыг цаашид чангатгах шаардлага үүсэх зэргээс үүдэн өөрчлөлт гарч болзошгүй. АНУ-ын тариф, болзошгүй дам нөлөөлөл нь манай улсад шууд нөлөө багатай ч БНХАУ-ын эрэлт саарвал шууд бус нөлөө үзүүлэх магадлалтайг АХБ мэдээллээ.

Ерөнхий сайдын захирамжаар тулгамдаж буй асуудлыг шуурхай шийдвэрлэх үүрэг бүхий ажлын хэсэг Уул уурхайн бүтээгдэхүүний экспортыг нэмэгдүүлэх, гадаад валютын улсын нөөцийг өсгөх чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх цогц арга хэмжээ хэрэгжүүлж Засгийн газрын хуралдаан бүрд танилцуулга мэдээлэл өгч буй.

Сангийн сайд Б.Жавхлан, "Энэ сарын 7-ны байдлаар, гадаад валютын нөөц 5 тэрбум ам.доллар буюу өмнөх долоо хоногийн түвшинд хадгалагдаж байна. Монгол Улсын экспорт өнгөрсөн долоо хоногтой харьцуулахад 9 хувиар өсөж, 237 сая ам.долларт хүрсэн. Үүнд зэсийн баяжмалын экспорт, ялангуяа, “Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ-ын экспорт өмнөх долоо хоногоос 19 сая ам.доллараар нэмэгдсэн нь нөлөөлсөн" гэв.

Тэрбээр ажлын хэсгээс цаашид авч хэрэгжүүлэх зарим ажлуудын талаар тус хуралдаанд танилцуулж, экспортын бүтээгдэхүүний өртгийг бууруулж, өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх, ашигт малтмалын экспортод тулгарч буй тээвэрлэлт, агуулах, биржийн арилжаанд үүсээд буй хүндрэл зэрэг хэд хэдэн асуудлыг шийдвэрлэхээр ажиллаж байгаагаа хэллээ.