Улаанбаатар хотын түгжрэлийг бууруулах зорилгоор НИТХ-аас энэ оны хоёрдугаар сарын 8-нд нийслэл хотод олгох тээврийн хэрэгслийн улсын бүртгэлийн дугаарын дээд хязгаарыг 730 мянга байх тогтоолыг баталсан. Үүнтэй холбоотойгоор арваннэгдүгээр сарын 8-наас импортоор орж ирэх автомашинд хотын дугаар шинээр олгохгүй байх тогтоолыг хэрэгжүүлж эхлэхээр болсон юм. Гэсэн хэдий ч уг баталсан дээд хязгаарт багтаан таван шалгуур үзүүлэлтээр нийслэл хотод тээврийн хэрэгслийн улсын бүртгэлийн дугаарыг олгохоор болсон юм. Энэ талаар "Замын хөдөлгөөний удирдлагын төв" ОНӨТҮГ-ын Хөдөлгөөн зохицуулалт, хяналтын хэлтсийн дарга Н.Намуугаас тодрууллаа.

^[1]

Тэрбээр “Улаанбаатар хотод 785 мянган тээврийн хэрэгсэл бүртгэлтэй байдаг бөгөөд өнөөдрийн байдлаар 400-450 мянган автомашин замын хөдөлгөөнд идэвхтэй оролцож байна. Өөрөөр хэлбэл, оргил цагийн үед Улаанбаатар хотын тээврийн хэрэгслийн дундаж хурд 7-13 км/цаг байгаа юм. Харин нийслэл 250 мянгаас доош тооны тээврийн хэрэгсэлтэй байж 25 км/цагаас дээш хурдтай явах боломжтой болж буй. Энэ хүрээнд Улаанбаатар хотод бүртгэлтэй 785 мянган тээврийн хэрэгслээс хасалт хийн 730 мянга болсон тохиолдолд таван шалгуур үзүүлэлтийг баримтлан улсын бүртгэлийн дугаарыг олгоно” гэв.

Тодруулбал, нийслэл хотод тээврийн хэрэгслийн улсын бүртгэлийн дугаар олгоход дараах таван шалгуур үзүүлэлтийг баримтлан, бүртгэнэ.

1. Тээврийн хэрэгслийн өмчлөгч, эзэмшигч нь нийслэлийн оршин суугч иргэн, нийслэлд бүртгэлтэй хуулийн этгээд байх;
2. Өмчлөгч, эзэмшигч нь Авто замын тухай хуульд заасан төлбөр, Зөрчлийн тухай хуулийн 14 дүгээр бүлгийн 14.7 дугаар зүйл дэх зөрчил болон төлбөрөө барагдуулсан байх. Жолоочийн даатгалын тухай хуульд заасны дагуу даатгуулсан байх;
3. Тээврийн хэрэгслийн хөдөлгүүрийн экологийн ангилал нь “евро-4” эсвэл түүнтэй дүйцэхүйц буюу түүнээс дээш байх;
4. Сүүлийн 10 жилийн дотор үйлдвэрлэгдсэн тээврийн хэрэгсэл байх;
5. Экспортын өмнөх техникийн хяналтын үзлэгт орсон байх зэрэг шалгуурыг тавьж буй.

Тээврийн хэрэгслийн улсын бүртгэлийн дугаар олгох дэс дарааллыг дараах шалгуур үзүүлэлтээр цахимаар тогтооно. Тодруулбал,

• Дээрх шалгуур үзүүлэлтийг хангасан тохиолдолд дэс дарааллын эхэнд байх;
• Хүсэлт гаргасан цаг хугацааны дарааллаар;
• Цахилгаан, устөрөгчийн болон эдгээрийн хосолсон тээврийн хэрэгслийг бензин болон дизель хөдөлгүүртэй тээврийн хэрэгслийн өмнө нь байх;
• Тээврийн хэрэгслийн үйлдвэрлэгдсэн огноогоор нь буюу үйлдвэрлэгдээд удаагүй тээврийн хэрэгсэл өмнө нь байх;
• Монгол Улсын Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд нийцээгүй буюу баруун гар талдаа жолооны хүрдтэй тээврийн хэрэгслийн өмнө зүүн гар талдаа жолооны хүрдтэй байх зэрэг шалгуур үзүүлэлтийг харгалзан үзнэ.

^[2]

Түүнчлэн нийтийн тээврийн үйлчилгээг дэмжих зорилгоор нийслэл хотын гол гудамж замын хөдөлгөөн, түгжрэлд бага нөлөө үзүүлдэг тээврийн хэрэгсэлд дээрх шалгуур үзүүлэлт хамаарахгүйгээр улсын бүртгэлийн дугаарыг хэвийн олгоно. Тодруулбал,

• Мотоцикл
• Механизм
• Зүтгүүр
• Чиргүүл
• Цистерн
• Тусгай зориулалтын автомашин
• Автобус зэрэг тээврийн хэрэгсэлд улсын бүртгэлийн дугаарыг хэвийн олгоно.

Ташрамд, автотээврийн хэрэгслийн улсын дугаар олгох журмын дагуу гурван жил болон түүнээс дээш хугацаанд техникийн хяналтын үзлэгт хамрагдаагүй 57 мянга гаруй тээврийн хэрэгслийг бүртгэлээс хассан ба эдгээрийн дугаарыг шалгуур үзүүлэлт хангасан автотээврийн хэрэгсэлд шилжүүлэн өгөх боломжтой. Мөн Автотээврийн үндэсний төвөөс ирүүлсэн мэдээгээр нийслэл хотод техникийн хяналтын үзлэг, оношилгоонд орох хугацаа хэтэрсэн Улаанбаатар хотын бүртгэлийн дугаартай 81,961 тээврийн хэрэгсэл байгаа аж.

^[3]

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн урилгаар Бүгд Найрамдах Казахстан Улсын Ерөнхийлөгч Касым-Жомарт Кемелевич Токаев Монгол Улсад 2024 оны 10 дугаар сарын 28-29-нд төрийн айлчлал хийнэ.

Энэхүү төрийн айлчлал нь Бүгд Найрамдах Казахстан Улсын төрийн тэргүүний түвшинд 2008 онд хийсэн айлчлалаас хойш 16 жилийн дараа хэрэгжиж буй  айлчлал юм.

Айлчлалын хүрээнд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх Бүгд Найрамдах Казахстан Улсын Ерөнхийлөгч Касым-Жомарт Токаев нар албан ёсны хэлэлцээ хийж, хоёр улсын өнгөрсөн 30 гаруй жилийн харилцааны ололт, амжилтыг дүгнэн хэлэлцэж, уламжлалт найрсаг харилцааг шинэ шатанд гаргах, хамтын ажиллагааг эдийн засгийн агуулгаар баяжуулан хөгжүүлэх болон олон улс, бүс нутгийн тавцан дахь хамтын ажиллагааг гүнзгийрүүлэн хөгжүүлэх зэрэг өргөн хүрээний асуудлаар санал солилцохоор төлөвлөж байна.

Мөн айлчлалын үеэр хоёр улсын харилцааны эрх зүйн үндсийг бэхжүүлж, тээвэр, логистик, хөдөө аж ахуй, мал эмнэлэг, мэдээллийн технологи, соёл, аялал жуулчлал зэрэг салбарын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэхэд жинтэй хувь нэмэр оруулах Засгийн газар болон байгууллага хоорондын баримт бичгүүдийг байгуулна.

Монгол Улс, Бүгд Найрамдах Казахстан Улс нь 1992 оны 1 дүгээр сарын 22-ны өдөр дипломат харилцаа тогтоосон.

Сангийн сайд Б.Жавхлан “Төрийн албан хаагчийн цалин хөлсийг ирэх онд 6 хувиар нэмэхээр тооцсон” хэмээн мэдэгдэв.

УИХ-ын Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны энэ сарын 22-ны өдрийн хуралдаанд Сангийн сайд оролцож, ирэх оны  төсвийн төслийг танилцуулах үеэрээ уг мэдээллийг хийсэн юм.  Одоогийн байдлаар 226.2 мянган төрийн албан хаагч бүртгэлтэй ба цалин урамшууллыг нэмэхдээ инфляцын түвшинтэй уялдуулсан болохыг танилцуулгадаа дурдав.

Засгийн газраас нийт төрийн албан хаагчдын цалинг өнгөрсөн оны долоодугаар сарын нэгнээс дунджаар 40 хувиар, энэ оны дөрөвдүгээр сарын нэгнээс төрийн үйлчилгээний албан хаагчдын цалинг 20 хувиар, бусад төрийн албан хаагчдын цалинг 10 хувиар тус тус нэмсэн. Мөн төвлөрлийг сааруулах бодлогын хүрээнд орон нутгийн төрийн захиргаа, төрийн үйлчилгээ болон улс төрийн албан тушаалын албан хаагч сум, тосгонд ажиллаж байгаа бол 40 хувиар, аймгийн төв болон нийслэлийн алслагдсан Багануур, Багахангай, Налайх дүүрэгт ажиллаж байгаа бол 20 хувиар үндсэн цалингаас тус тус тооцож энэ оны дөрөвдүгээр сарын нэгнээс нэмж олгож байгаа юм. Монгол Улсын 2025 оны төсвийн бодлого хэрэгжсэнээр нэгдсэн төсвийн нийт орлогын хэмжээг 36.8 их наяд, төсвийн нийт зарлага 35.8 их наяд, нэгдсэн төсвийн суурь тэнцэл 1.9 их наяд төгрөгийн ашигтай байхаар байгааг тэрбээр онцоллоо.

Ирэх оны төсвийн төслүүдийн хоёр дахь шатны хэлэлцүүлэг УИХ-ын байнгын хороодын түвшинд хэлэлцэгдэж байна.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Лувсаннамсрайн Оюун-Эрдэнэ Нэгдсэн Үндэстний байгууллагын өдрийг тохиолдуулан тус байгууллагад зочилж, хамт олонд нь баяр хүргэлээ.
Нэгдсэн Үндэстний байгууллага 1945 оны аравдугаар сарын 24-нд олон улсын хууль, эдийн засаг, нийгмийн хөгжил болон хүний эрхийг ханган ажиллахаар байгуулагдсан, энэ нь дэлхийн улс орнууд, хүн төрөлхтөн энх тайвнаар зэрэгцэн орших томоохон дэвшил болсон юм. Монгол Улс 1961 оны аравдугаар сарын 27-нд НҮБ-ын бүрэн эрхт 101 дэх гишүүн болж НҮБ-д төрийн далбаагаа мандуулжээ.

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Монгол Улс НҮБ-ын гишүүн болсон 60 гаруй жилийн хугацаанд олон улсын хамтын нийгэмлэгийн өмнө тавигдаж буй зорилго, зорилтуудыг хангах, олон улсын тавцанд өөрийн орны байр суурийг бэхжүүлэх, нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийг урагшлуулах, ардчилал, хүний эрхийг хангах зэрэг олон чиглэлд анхаарал хандуулж ажиллаж ирснийг онцлоод НҮБ Ковид-19 цар тахлын хүнд үед хүн амын 80 хувийг вакцинжуулахад, 2023-2024 оны зудын үед 12,000 малчин өрхөд тусламж үзүүлж, 1.5 сая ам.долларын хандив, тусламж үзүүлсэн зэргээр Монгол Улсын хөгжил дэвшилд олон жилийн турш хувь нэмэр оруулж, хамтран ажиллаж буй НҮБ-ын түншлэл, НҮБ-ын удирдлага, албан хаагчдад талархал илэрхийллээ.
Монгол Улсын “Засгийн газраас Тогтвортой хөгжлийн зорилго-2030” хөтөлбөрийг амжилттай хэрэгжүүлэхийн тулд нь “Алсын хараа-2050” Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлого, “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-д дэлхий дахины дэвшилтэт үзэл баримтлалыг үндэсний онцлогтойгоо уялдуулан хэрэгжүүлж байна. Үүнд НҮБ-тай хамтран хэрэгжүүлж буй “Тогтвортой хөгжлийн хамтын ажиллагааны хүрээ 2023-2027” баримт бичиг чухал дэмжлэг болж буйг Ерөнхий сайд хэллээ.

НҮБ-аас Монгол Улсад 2023-2027 онд хүний хөгжил, ногоон хүртээмж, хүн төвтэй засаглал, эрх зүйт ёс, хүний эрхийн асуудлыг стратегийн тэргүүлэх чиглэл болгон хамтран ажиллаж байна.
НҮБ-ын Суурин зохицуулагч Тапан Мишра Монгол Улс 1961 онд НҮБ-д элссэн цагаас бидний харилцаа өргөжин тэлж, хамтын ажиллагаа улам бүр бэхжиж байна. Тогтвортой хөгжлийн зорилтын эдийн засаг, нийгэм, байгаль орчин гэсэн үндсэн гурван салбарт Монгол Улс багагүй ахиц дэвшил гаргаж буйг тэмдэглээд эдийн засгийн салбарт хурдацтай өсөлт бий болгож чадаж буйг онцоллоо.

Монгол Улс хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтөө илүү тогтвортой байлгах, хурдтай хөгжихийн төлөө хамтарсан Засгийн газар байгуулж, хөгжлийн 14 мега төслийг бүс нутаг, хөрш орнууд, хөгжлийн түнш байгууллагуудын хамтын ажиллагааны түвшинд хэрэгжүүлэхээр зарлаад байна. “Тогтвортой хөгжлийн зорилго-2030” хөтөлбөрийн 17 зорилтыг хангахад чухал хувь нэмэр болох 14 мега төсөл, 14 реформ болон “Алсын хараа-2050” үндэсний хорооны үйл ажиллагааг уялдуулан ажиллахад НҮБ-ын Суурин зохицуулагчийн газар, НҮБ-ын баг онцгойлон анхаарч ажиллана гэдэгт итгэлтэй буйгаа Ерөнхий сайд илэрхийллээ. Монгол Улс, НҮБ-ын хамтын ажиллагаа сүүлийн жилүүдэд шинэ түвшинд ахиж, “хөгжлийн тусламж”-аас илүүтэй “хөгжлийн хамтын ажиллагаа”-нд төвлөрч буй. Цаашид хүний нөөц, хиймэл оюун ухаан, ногоон шилжилт зэрэг гурван том асуудалд анхаарч ажиллах нь зүйтэйг Ерөнхий сайд онцолж НҮБ-ын дэмжлэг, манлайлал, хамтын ажиллагаа чухал үүрэг гүйцэтгэхийг тэмдэглэлээ. Монгол Улсын Засгийн газар НҮБ-тай хөгжүүлж буй хамтын ажиллагаагаа улам бэхжүүлж, агуулга, цар хүрээ, хүртээмжийг нэмэгдүүлэхийн төлөө байгаагаа дахин илэрхийлэв.

Ц.МЯГМАРБАЯР

ЮНЕСКО-гийн Монгол дахь үндэсний комисс “Тогтвортой хөгжлийн төлөөх сэтгүүлчдийн клуб” ТББ-тай хамтран өвөлжилтийн бэлтгэлээр нэгдсэн мэдээлэл өгөх “Өвөл, хаварт бэлэн үү” уулзалтыг зохион байгуулсан юм. Уулзалтад ХХААХҮЯ, ОБЕГ, ЦУОШГ зэрэг байгууллагын удирдлага, газрын дарга нар оролцож мал аж ахуйн салбарын 2024-2025 оны өвөл, хаврын бэлтгэл, зохицуулалт, цаг агаарын урьдчилсан мэдээг танилцуулав. Мөн Боловсролын судалгааны үндэсний хүрээлэн хичээл,сургалтын үйл ажиллагаанд зудын үзүүлж буй нөлөөллийн судалгааны дүнг танилцуулсан бол НҮБ-ын Хүүхдийн сан, ЮНЕСКО боловсролын салбарт авч хэрэгжүүлж байгаа зудын хариу арга хэмжээ, түүний үр дүнгийн талаар мэдээлэл өглөө.

 

Зудтай үед хаагдсан зам, давааг нээх л чухал

ОБЕГ-ын дэд дарга, бригадын генерал Б.Ууганбаяр “Зудын сургамж, өвлийн бэлтгэл” сэдвээр тавьсан илтгэлдээ “Өнгөрсөн өвөл бид 138 мянган  километр замыг туулж даваанд зам гаргасан. Ингэснээр хүүхдийн хичээл сургуульдаа очих, эмнэлгийн үйлчилгээ үзүүлэх, өвс тэжээл хүргэх нөхцөл бүрдсэн юм. Тиймээс сум бүрд цас түрэх, зам гаргах том оврын машин, техник хэрэгтэйг онцолж байна. Уул уурхайтай аймгуудад нийгмийн хариуцлагын хүрээнд компаниуд том техникээр хаагдсан зам, давааг онгойлгож өгдөг давуу талтай. Харин ихэнх суманд энэ боломж бага.

Сүүлийн 77 жилийн судалгаагаар өнтэй өвөлжсөн жил 55 хувь, зудтай зутарсан жил 45 хувийг нь эзэлж байна. Өнгөрсөн жилийн зуднаар  19 аймгийн 232 сум өртөж 7.4 сая толгой мал хорогдож, нийгэм, эдийн засагт нэг их наяд 357 тэрбум төгрөгийн хохирол учирсан байна.

Зудад нэрвэгдсэн малчдад аж ахуйн нэгжүүд иргэдээс нийт 4.9 тэрбум төгрөгийн хандив тусламж үзүүлжээ. Иймд өвөлжилтийн бэлтгэлийг эртнээс хангадаг болмоор байна. Малын тоо толгойг бэлчээрийн даацад тохируулан барих, малаа эрүүлжүүлэх, худаг усныхаа тоог нэмэгдүүлэх, хашаа хороогоо дулаалах, өвс тэжээлээ сайн бэлтгэх, сум орон нутгийн удирдлага, байгууллагууд өөрсдийн санаачилгаар өвлийн бэлтгэлийг маш сайн хангахад зэрэгт анхаармаар байна. Төвийн тусламжийг харж байна гээд сууцгаадаг хандлага ч бий болсон байна зарим газар гэж байв. Түүнчлэн хүүхдийнхээ хичээл сургуулийг тасалдуулахгүй байхад ч мөн хаа хаанаа анхаарах хэрэгтэй. Өнгөрсөн өвөл Сүхбаатар аймгийн хүүхдүүд  хичээлийн хоцрогдол хамгийн их байсан" гэв. Зуд нүүрлэсэн жилүүдээс 2009-2010 онд 9.7 сая толгой мал хорогдож 526 тэрбум төгрөгийн хохирол учирсан байдаг. Тэгвэл өнгөрсөн өвөл улсын хэмжээнд 40590 өрхөд өвс, тэжээлийн дутагдал, 16 аймгийн 5600 өрх хүнс, хоолны хэрэгцээ, 16 аймгийн 4604 өрх түлээ, түлшний тасалдал, 16 аймгийн 13677 өрхөд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэх шаардлага үүссэн аж. Тэгэхээр ирэх өвлийн бэлтгэлээ эртнээс хангах шаардлагатай.

Өвлийн бэлтгэлээ хот айлаараа хамтарч хангасан сайн туршлага олон бий. Үүний нэг нь Завхан аймгийн Тосонцэнгэл сумын Идэр багийн малчин И.Дамбадаржаагийн хот айл. Ах, дүүсээрээ дөрвөн айлын өвөлжөө. Тэд 20 гаруй хашаа, саравчтай, өвс, тэжээлийн нөөцөө хангалттай хэмжээнд нөөцөлсөн. Малын хашаа, саравч дотроо давхар битүү пүнзтэй. Пүнзээ галлаж, төл малаа оруулдаг байна.

БНМАУ-ын Хөдөлмөрийн баатар, хоньчин Ц.Намхайнямбуу хэлэхдээ “Зуд залхуу малчны гадаа л ирдэг”  үгийг санаж малчин бүр төрөөс өвч өгөхийг горьдолгүй хувийн бэлтгэлээ сайтар хангахыг уриалав.

 

Малгүй болсон иргэд хот бараадахаас өөр гарцгүй болдог

“Өвөл, хаварт бэлэн үү” уулзалтын үеэр Хүнс хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яамны Мал аж ахуйн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Г.Наранчулуун салбарын өвлийн бэлтгэлийн талаар мэдээлэл өгсөн юм.

Тэрээр “Зудад малаа алдсанаас болоод 30 жилийн дотор 728 мянга буюу найман аймгийн хүн амын тоотой тэнцэх хүн ам нийслэлд шилжин суурьшжээ. Шилжин ирэгсдийн дийлэнх нь залуу гэр бүл. Тэдний 25 хувь нь зудад малаа алдсанаас болж хот бараадсан. Ийм байдлаас болоод залуу малчдын тоо буурч байна” гэв.

Түүнчлэн өвөлжилтийн бэлтгэл ажлыг зохих түвшинд хангаж байна. Цаг уурын байдлаас харахад нийт нутгийн 70 орчим хувьд зуншлага сайн, 20 хувьд дунд зэрэг, 10 хувьд нь тааруу байсан мэдээ ирсэн. Нийт бэлчээрийн 30 хувь нь даац хэтэрсэн гэсэн судалгаа гарсан. Аймгууд чадах чинээгээрээ өвс тэжээлийн нөөцөө бүрдүүлж байна” гэлээ. Өнөөдрийн байдлаар улсын хэмжээнд өвс, тэжээлийн нөөц 80 хувьтай. Нийт нутгийн 70 орчим хувьд бэлчээр хүрэлцээтэй байхаар, харин 30 гаруй хувьд хэтэрч гарахаар байх төлөвтэй байна. Тодруулбал, өвөл, хаврын бэлчээрийн даац 47 хувьтай, 20 хувьд бэлчээрийн нөөц хүрэлцээтэй байна. 21 хувьд бэлчээрийн даац 1-3 дахин хэтэрсэн, дөрвөн хувьд даац 3-5 дахин хэтэрсэн, найман хувьд даац олон дахин хэтэрсэн дүр зурагтай байна.

 

Арваннэгдүгээр сард ихэнх нутгаар олон жилийн дунджаас хүйтэн байна

Цаг уур, орчны шинжилгээний газрын гаргасан мэдээллээр ирэх өвөл олон жилийн дунджаас хүйтэн байх нь. Цаашдаа зудын эрсдэлтэй олон удаа нүүр тулгарахыг мэргэжлийн байгууллагын мэдээнээс харж болно. ЦУОШГ-ын дарга Л.Оюунжаргал уулзалтаар мөн ирэх өвөл, хаврын цаг уурын урьдчилсан мэдээллийг өглөө. Олон жилийн дунджаар энэ өвөл ирэх хавар төмөр зуд нүүрлэх шинж тэмдэгтэй байна. Манайх ирэх 10,11,12,1 дүгээр саруудад Монгол оронд цаг агаар ямар байх талаар урьдчилсан мэдээг гаргасан. Өнгөрсөн 2023 оны өвөл малчид өвөлжөөндөө бууж амжаагүй байхад хоёр удаагийн их хэмжээний цас аравдугаар сард орж улмаар хүйтэн салхины хурд олон жилийн дунджаас их байсан мөн өдөртөө дулаарч  шөнө нь хүйтэн хонож байсан нь мөсөн зуд болох эхлэл болсон. Харин энэ жилийн тухайд аравдугаар сарын сүүлийн арав хоногийн эхэн болон арван нэгдүгээр сард их хэмжээний цас орж олон жилийн дунджаас эрс хүйтэн болох төлөвтэй. Энэ нь төмөр зуд болох эрсдэлтэйг илтгэж байна. Арваннэгдүгээр сард баруун аймгуудын нутаг, төвийн аймгуудын баруун хэсэг болон говийн аймгуудын нутгаар олон жилийн дунджаас дулаан, хур тунадас харьцангуй бага орох төлөвтэй байна. Гэсэн хэдий ч цаашдаа өвлийн саруудад ихэнх нутгаар олон жилийн дунджаас хүйтэн, нутгийн зүүн хагаст хур тунадас ахиу орох төлөв ажиглагдаж байгааг мэдээлэв.Тиймээс малчин бүр, сум, аймаг өвс, тэжээлээ эртнээс базааж хашаа саравчаа засаж сэлбэн бэлтгэлээ хангахыг анхааруулж байна гэсэн юм.

 

Зудын нөлөөгөөр малчдын хүүхдийн сурах эрх зөрчигдөж байна

Уулзалтад ЮНЕСКО-ийн Зүүн Ази дахь төлөөлөгчийн газрын захирал, профессор Шахбаз Хан цахимаар хүргэсэн мэндчилгээндээ “Тогтвортой хөгжлийн зорилт 2030”–ийн дөрөв дэх зорилгод хүрэхэд саад бэрхшээлийг тодорхойлох, ахиц дэвшлээ үнэлэх цаг ирээд байна. ЮНЕСКО-ийн боловсрол бол тогтвортой хөгжлийн үндэс төдийгүй хүний үндсэн эрх. Гэсэн хэдий ч Монгол зэрэг байгалийн гамшигт өртөмтгий бүс нутгуудад ган гачиг зуд зэрэг байгалийн давагдашгүй хүчин зүйлээс үүдэж боловсролын тогтолцоонд зарим саад бэрхшээл тулгарч буйг бид маш сайн мэдэж байгаа.Зуд нь Монгол орны хувьд давтамжтай тохиох хямрал болж болзошгүй байна. Энэ нь ард иргэдийн амьжиргаа, мөн боловсролын хүртээмжид сөргөөр нөлөөлж байна. Амьдралын чанарт өөрчлөлт орж гэр бүлүүд нь орлогын эх үүсвэрээ алдах үед хүүхдүүд мөн адил сөрөг нөлөөнд өртөж байдаг. Сургуулиуд хаагдаж, суралцахуй тасалдаж, ялангуяа хөдөө орон нутгийн хүүхдүүд хичээлээс хоцрох нь нэмэгддэг. “Өвөл, хаварт бэлэн үү” уулзалт бол эдгээр сорилтуудыг хөндөх нэг алхам билээ. Ирж буй өвөл, хаварт суралцахуйн тасралтгүй байдлыг хангах, зудын бэлэн байдлын мэдлэг ойлголтыг нэмэгдүүлэхэд сэтгүүлчид болон бодлого боловсруулагчид чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.

ЮНЕСКО-ийн зүгээс бид Монгол Улсад үргэлж тусламж дэмжлэг үзүүлнэ гэдгээ илэрхийлье. Монгол Улсын тогтвортой ирээдүйг бүтээхэд шаардлагатай ур чадвар, чанартай боловсрол эзэмшүүлэх явдал юм. Та бүхний хамтын итгэл зүтгэлд баярлаж буйгаа илэрхийлье. Бид хамтдаа Монголын боловсролын салбарт тулгамдаж байгаа чухал асуудлыг шийдвэрлэж байгалийн ямар ч хүнд нөхцөлд хүүхэд бүрд сурч боловсрох, хөгжих боловсролын тогтолцоо ирээдүйг бий болгоход гар бие оролцоцгооё” гэсэн юм.

 

Зуд малчдын хүүхдүүдийн сэтгэлзүйд нөлөөлдгийг тогтоожээ

Зудын нөхцөл байдлаас хамааран орон нутгийн сургуулиудын сургалт, хөгжлийн үйл ажиллагаанд мэдэгдэхүйц сөрөг үр дагавар бий болсныг Боловсролын судалгааны үндэсний хүрээлэнгээс хийсэн судалгаа харуулжээ. Ялангуяа зам даваа хаагдсан, гэр бүлдээ туслах гэсэн шалтгаанаар сурагчид хичээлдээ ирэхгүй байх тохиолдол багагүй байжээ. Тэдний хичээлдээ ирээгүй хугацаа дунджаар 6-14 хоног байна. Харин 2023 онд зудын эрсдэл хамгийн өндөр байсан Сүхбаатар аймагт 14 хоногоос дээш хугацаанд хичээлдээ ирээгүй сурагчид илүү олон байсан бол Баянхонгор, Дундговь аймаг удаад нь орж байна.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2024 ОНЫ АРАВДУГААР САРЫН 24. ПҮРЭВ ГАРАГ. № 206 (7450)

Засгийн газрын ээлжит хуралдаан 2024 оны аравдугаар сарын 23-нд болж дараах асуудлуудыг хэлэлцэн шийдвэрлэлээ.

Цөмийн энергийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг УИХ-д өргөн мэдүүлнэ

Цөмийн энергийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл, холбогдох бусад хуулийн төслийг хэлэлцээд Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 33.1 дэх хэсэгт заасны дагуу яаралтай хэлэлцүүлэхээр УИХ-д өргөн мэдүүлэхээр тогтов.

Монгол Улс 1972 оноос хойш Цөмийн зэвсэг үл дэлгэрүүлэх тухай гэрээ, Цөмийн зэвсэг үл дэлгэрүүлэх гэрээтэй холбогдсон баталгааг хэрэглэх тухай хэлэлцээр, Цөмийн материалыг биечлэн хамгаалах тухай конвенц, Цөмийн ослын талаар шуурхай мэдээлэх тухай конвенц, Цөмийн террорист үйлдлийг хориглох тухай конвенц зэрэг олон улсын гэрээ, конвенцод нэгдэн орсон бөгөөд эдгээр олон улсын гэрээгээр хүлээсэн үүргээ амжилттай биелүүлсээр ирсэн.

2009 онд УИХ-аас баталсан Цөмийн энергийн тухай хууль нь 8 бүлэг, 51 зүйлтэй бөгөөд нийт 15 удаагийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр 8 бүлэг, 38 зүйлийн хэсэг, заалтад өөрчлөлт оруулж байжээ. Хууль хэрэгжих хугацаанд Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлт, Монгол Улсын нийгэм, эдийн засаг, эрх зүйн харилцаанд гарсан томоохон өөрчлөлтүүдийг харгалзан холбогдох өөрчлөлтийг эдгээр хууль тогтоомжид оруулах зүй ёсны шаардлага үүссэн байна. Хуулийн төсөлтэй холбогдуулан Татварын ерөнхий хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл, Хөрөнгө оруулалтын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл, Компанийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүдийг боловсруулжээ.

^[4]

Цахимжуулалт, ногоон хөгжил, хүний нөөцийн шилжилтээр эдийн засгийн өсөлтийг эрчимжүүлнэ

“Шинэ сэргэлтийн бодлого”, Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тусгагдсан төсөл, арга хэмжээг хэрэгжүүлэх хүрээнд эдийн засгийн өсөлтийг эрчимжүүлэх зорилгоор Монгол Улсын Ерөнхий сайд албан даалгавар гаргалаа. Өөрийн эрхлэх асуудлын хүрээнд хамаарах салбар болон бүс, орон нутгийн хэмжээнд нэгдүгээрт, цахимжуулалт, хиймэл оюун ухаан, технологийн шилжилт, хоёрдугаарт, ногоон шилжилт, гуравдугаарт, хүний нөөцийн шилжилт хийх чиглэлээр стратеги, төлөвлөгөө боловсруулахыг Засгийн газрын гишүүд, аймаг, нийслэлийн Засаг дарга нарт үүрэг болгов. Энэ хүрээнд эдийн засгийн өсөлтийг эрчимжүүлэхэд хувь нэмэр оруулахыг төрийн бүх байгууллагуудад уриалах, стратеги, төлөвлөгөөг салбар, улсын хэмжээнд нэгтгэн Засгийн газрын хуралдаанд 2025 оны нэгдүгээр сарын эхний долоо хоногт танилцуулах, албан даалгаврыг биелүүлээгүй, хангалтгүй хэрэгжүүлсэн Засгийн газрын гишүүд, холбогдох албан тушаалтанд хууль тогтоомжийн хүрээнд зохих хариуцлага тооцохыг Монгол Улсын сайд, ЗГХЭГ-ын дарга Н.Учралд, албан даалгаврын хэрэгжилтэд хяналт тавьж ажиллахыг Монгол Улсын сайд, Хяналт, үнэлгээний Үндэсний хорооны дарга Э.Одбаярт даалгав.

^[5]

Товч мэдээ

Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тусгасан 14 мега төсөлд багтсан Орхон-Онги, Хэрлэн-Тооно усны төслийг хэрэгжүүлэх чиглэлээр холбогдох яам, агентлагийн удирдлагуудаас бүрдсэн ажлын хэсгийг Тэргүүн Шадар сайд бөгөөд Эдийн засаг, хөгжлийн сайд Л.Гантөмөрөөр ахлуулан шинэчлэн зохион байгуулав.

^[6]

^[7]

Төмөрбаатарын БАТСАЙХАН

“Зууны мэдээ” сонин цаг үеийн хамгийн эрэлттэй, сонирхол татсан эрхмүүдийг “Трэнд зочин” буландаа онцолдог билээ. Энэ удаа “Тавантолгой төмөр зам” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Н.Будбаяртай ярилцлаа.

 

-“Тавантолгой төмөр зам” ХХК байгуулагдаад зургаан жилийн хугацаа өнгөрсөн байна. Төрийн өмчит төмөр замын компани байгуулах болсон тухайн цаг үеийн нөхцөл, шалтгааны тухай яриагаа эхэлье. Ер нь танай компанийн гол стратеги нь юу юм бэ?

-“Тавантолгой төмөр зам” компани одоогоор төмөр замын суурь бүтэц барих, ашиглах, суурь бүтцийн хөдлөх бүрэлдэхүүнийг засварлах, төмөр замын тээвэрлэлттэй холбоотой төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлэх чиглэлд үйл ажиллагаа явуулж байна. УИХ-аас жил бүр Монгол Улсын нийгэм эдийн засгийг хөгжүүлэх үндсэн чиглэлийг баталдаг. Энэхүү үндсэн чиглэлд Тавантолгойн ордыг түшиглэн нүүрс баяжуулах үйлдвэр, цахилгаан станц, цахилгаан дамжуулах шугам, төмөр зам, автозамын бүтээн байгуулалтын асуудлыг тусгасаар ирсэн.

УИХ-ын 2018 оны 73 дугаар тогтоол батлагдаж, энэ дагуу Тавантолгойн бүлэг ордын үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх, хөгжүүлэх үйл ажиллагаа эхэлсэн. Мөн тухайн ондоо Засгийн газрын тогтоол гарсан. Үүнд, “Тавантолгой-Гашуунсухайт” чиглэлийн төмөр замын үйл ажиллагааг эхлүүлэх, төслийг хэрэгжүүлэх дэд бүтцийг барьж байгуулах тухай заасан байдаг. Ингэж төрийн эрх барих байгууллагуудын шат шатандаа гаргасан шийдвэрийн дагуу Тавантолгой бүлэг ордтой холбоотойгоор “Тавантолгой төмөр зам” компани байгуулагдсан түүхтэй.

Төрийн өмчит компани байгуулж, төслийг хаанаас санхүүжүүлж, хэрхэн явуулах тухай шийдвэрийг ч Засгийн газраас баталсан. Манай компанийн 34 хувийг “Монголын төмөр зам” ХК, 66 хувийг “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК эзэмшдэг. Тавантолгой бүлэг орд дээр байгаа нүүрс, эрдэс баялаг, бүтээгдэхүүнүүдийг захиалагч тал буюу холбогдох газар хүргэх нь бидний үүрэг. Эрдэс баялгаа хүргэж, үнэ цэнээ өсгөх нь монгол улсын хөгжлийн нэг стратеги шүү дээ. Энэ нь өөрөө үнэ цэнтэй ажил юм. Өмнө нь манай улсад төмөр замын асуудал маш олон жилийн хугацаанд яригдаж ирснийг дурдах нь зүйтэй. Ялангуяа “Тавантолгой-Гашуунсухайт” чиглэлийн төмөр замын асуудал 2010-аад оноос эхлэлтэй. Тавантолгой, Ухаа худгийн ордыг ашиглаж эхэлснээс хойш л яригдсан.

Өнгөрсөн цаг хугацаанд алдаа, оноотой зүйл олон байдаг ч 2018 оноос ерөнхийдөө Тавантолгой бүлэг ордыг түшиглэсэн бүтээн байгуулалтууд эхэлж, үйл ажиллагаа жигдэрсэн гэж хэлж болно. Төмөр замын суурь бүтэц эзэмших, ашиглах тусгай зөвшөөрлийг “Тавантолгой төмөр зам” компанид олгож, “Тавантолгой-Гашуунсухайт” чиглэлийн төмөр зам барих ажил анх эхэлсэн.  2023 онд ажлаа авч байхад 1.7 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай байсан бол 2024 оны эхний хагас жилийн байдлаар бид нийт 61 тэрбум төгрөгийн борлуулалт хийж 25 тэрбум төгрөгийн цэвэр ашигтай ажилласан амжилттай байна.

-Төмөр замын бүтээн байгуулалтаас гадна тээврийн үйлчилгээ явуулж, Тавантолгойн ордоос гарч байгаа эрдэс баялгийн бүтээгдэхүүнийг хүргэж ажилладаг юм байна. Энэ процесс хэр амжилттай явж байна вэ?

- “Тавантолгой төмөр зам” компани “Тавантолгой-Гашуунсухайт” чиглэлийн төмөр замын бүтээн байгуулалтын төслийг хэрэгжүүлэхээр анх байгуулагдсан. Төслийн санхүүжилтийг “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК хариуцсан. Бид Тавантолгойн орд дээр байгаа эрдэс, баялаг бүтээгдэхүүнээ тээвэрлэлт хийгээд эхэлсэн.  Удахгүй төмөр замын холболт хийгдсэнээр Гашуунсухайт боомтоор урд хөрш рүү манай бүтээгдэхүүн саадгүй гарч, хоёр улсын хооронд  хоёр дахь том гарц бий болох юм. Төмөр замын бүтээн байгуулалт маань одоогоор Гашуунсухайт боомт хүртэл баригдаж, тэр хүртэл эрдэс баялгаа тээвэрлэх ажил явагдаж байна. Худалдан авагч тал маань БНХАУ. Экспортоо шууд хийх боломж бий. Засгийн газраас өнгөрсөн хугацаанд нэмэлт тогтоол гарч, эхний ээлжинд шилжүүлэн ачих терминалыг Гашуун сухайт боомт дээр байгуулсан. Боомт хүртэл явсан бүтээгдэхүүнийг төмөр замаас авто зам руу шилжүүлэн ачиж байна. Энэхүү терминал нь жилийн 12.5 сая тонн ачааг дамжуулан ачих хүчин чадалтай бөгөөд энэ онд ашиглалтад оруулсан. Одоогоор үйл ажиллагаа нь тогтворжоод явж байна.

Ер нь “Тавантолгой төмөр зам” компанийн туршилтын тээвэрлэлт 2022 оны есдүгээр сард эхэлж тус ондоо 260 мянган тонн тээвэрлэлт явуулсан. 2023 онд хоёр сая тонн тээвэрлэлт хийж, 2024 оны есдүгээр сарын байдлаар гурван сая тонн тээвэрлэлт хийсэн байна. Энэ нь өнгөрсөн жилийн мөн үетэй харьцуулахад 2.5 дахин өссөн үзүүлэлт юм. Цаашид ч энэ хэмжээ өсөн нэмэгдэх боломжтой. Анх “Тавантолгой төмөр зам” компани төсөл хэрэгжүүлэгч компани байсан бол цаг үеийн явцад шилжилт хийж, дараагийн үе шат буюу тээвэрлэлт рүү түлхүү оролцсон компани болсон.

-Хил холболтын асуудал олон жил яригдаж байна.  Маргаантай асуудал ч олон байдаг. Гэхдээ Засгийн газар хооронд гэрээ байгуулж холболтын ажил  нэлээд нааштай байгаа гэж сонссон. Энэ тухай ярихгүй юу?

-Түүх яривал их урт болно. 2014 онд энэхүү төмөр замын холболтын асуудал улс төрийн хүрээнд яригдаж байжээ. Өнөөдөр 10 гаруй жил болсны дараа хил холбогдох шатандаа ирсэн байна. Энэхүү ажил дан ганц манай улсаас хамаарахгүй гэдгийг энд дурдах хэрэгтэй. Хоёр улсын Засгийн газар хооронд яриа хэлэлцээр хийж, гэрээ байгуулах гээд цаг хугацааны хувьд ч нэлээд нүсэр ажил болох нь ойлгомжтой.  Ямартай ч манай улсын зүгээс “Тавантолгой-Гашуунсухайт” чиглэлийн төмөр замыг хилийн ойролцоо аваачсан учраас одоо холболтын ажлаа явуулах бүрэн боломжтой болсон гэсэн үг. Нөгөө талаас Хятадын тал мөн төмөр замаа Ганцмодны боомт дээр авч ирсэн. Одоо хоёр төмөр замаа холбох нь экспортын болоод эдийн засгийн томоохон гарц болох чухал ач холбогдолтой юм.   Манай улсаас эрдэс баялгийн экспортыг нэмэгдүүлэхэд онцгой анхаарч ирсэн. Хил холболтыг хийснээр энэ чиглэлд томоохон ахиц гарах нь ойлгомжтой. Тиймдээ ч Шинэ Засгийн газраас 14 мега төслийг хэрэгжүүлэх шийдвэр гаргалаа. Үүний хамгийн нэгдүгээрт, “Гашуунсухайт-Ганцмод” боомтын хил холболтын төмөр замын бүтээн байгуулалтын ажлыг нэрлэжээ. Энэ төмөр замыг холбосноор Монгол Улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийг 2-3 хувиар өсгөх боломжтой. Энэ боломжийг бий болгохын тулд бид өнгөрсөн хугацаанд хил холболтын төмөр замын зураг төсөл, ТЭЗҮ-г боловсруулсан. Үүний суурь нөхцөл болж, хоёр орны Засгийн газар хооронд холбогдох гэрээ хэлцэл хийгдсэн.  Холбогдох байгууллагуудын төлөөллүүд уулзаж, асуудлаа ярилцаж, ойлголцлоо. Би “Тавантолгой төмөр зам” компанийн захирлын үүрэгт ажлыг хүлээж авснаас хойш энэ чиглэлд онцгой анхаарч ажилласан. 2023 оны долоодугаар сарын 7-нд хил холболтын ажлыг эрчимжүүлэх тухай УИХ-ын тогтоол гарсан. Дараа нь Засгийн газрын тогтоол 2023 оны наймдугаар сард гарч, холбогдох ажлын хэсгүүд байгуулагдаж, 2024 оны дөрөвдүгээр сарын 2-нд БНХАУ болон Монгол Улсын Засгийн газар хооронд гүүрэн байгууламжаар хилийг холбох тухай хэлэлцээр амжилттай хийгдлээ. Энэхүү Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр нь хил холболтын ажлыг шинэ шатанд гаргасан хамгийн том шийдвэр, түлхэц байлаа. Ийнхүү “Гашуунсухайт-Ганцмод” боомт маань гүүрэн байгууламжаар хилээ холбох нөхцөл бүрэн бүрдээд байна. Энэхүү хил холболтын ажлыг Монголын талаас “Тавантолгой төмөр зам” компани, Хятадын талаас “Чайна энержи” компани бүрэн хариуцаж байна. Энэ жил бүтээн байгуулалтын ажлыг эхлүүлэхээр төлөвлөсөн.

- Бүтээн байгуулалтын ажил хэр удаан үргэлжлэх вэ. Ер нь хил холболтыг хэзээ хийж, нээхээр төлөвлөөд байна вэ.  Огтлолцлын цэг нь зөрүүтэй гэсэн маргаантай ойлголт гараад байдаг. Үүнийг хэрхэн шийдсэн бэ?

Монгол Улсын засгийн газрын “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-ын Боомтын сэргэлтийн хүрээнд Засгийн газрын 2023 оны наймдугаар сарын хуралдаанаар Монгол-Хятадын “Гашуунсухайт-Ганцмод” хил дамнасан суурь бүтэц барих тусгай зөвшөөрлийг “Тавантолгой төмөр зам” компанид таван жилийн хугацаатай олгосон юм. Энэ хугацаанд уг төслийн зураг төслийн ажил 95 хувийн гүйцэтгэлтэй байна. Удахгүй холбогдох байгууллагуудтай гэрээнүүдээ хийнэ. Түүний дараа дахин Хятадын талтай хэлэлцээр хийхээр байгаа.  Хил дамнасан бүтээн байгуулалт гэдэг утгаараа хоёр улс бүхий л асуудал дээр бүрэн ойлголцох нь чухал. Тиймээс  олон талын дэмжлэг, оролцоог хангаж ажиллана. Манай талаас Зам, тээвэр хөгжлийн яам, Боомтын сэргэлтийн Үндэсний хороо, “Эрдэнэс тавантолгой” ХК болон хил, гаалийнхан бүгд хамтран ажиллаж байна. Урьдчилсан нөхцөлөөр барилга угсралтын ажил эхэлснээс хойш 24 сарын хугацаанд бүтээн байгуулалтыг дуусгаж, хилийн холболтыг хийхээр байгаа. Огтлолцлолын цэг зөрсөн асуудалд, Хятадын тал 2016 онд Ганц модны боомт дээр төмөр замаа бариад авчирчихсан. Манай тал хойноосоо урагшаа чиглэлд төмөр замаа бариад газрын хэвгий таарсан ч инженер геодезийн зураглалын дагуу боломж бололцоогоороо очсон. Гэтэл Гашуунсухайтын боомт байгаа газар маань өөрөө нам дор газар. Хятадын Ганцмод боомт өндөрлөг газарт байж таарсан. Тэгэхээр хил холбоход өндөр намын асуудал л үүссэн. Тиймээс хоёр тал ярилцсаны үндсэн дээр “Гашуунсухайт-Ганцмод”-ны төмөр замын холболтыг гүүрэн байгууламжаар бүтээн байгуулахаар тохиролцсон. Гүүрэн байгууламжийн зураг төсөл хийгдэж байна. Хятадын талаас хил дээр орж ирэх цэг нь манай төмөр замаас нийтдээ 32 метр өндөр байна. Тэр ч утгаараа урьд өмнө манай улсад хийгдэж байгаагүй томоохон мега төсөл, инженерийн бүтээн байгуулалт болох юм.

- Хөрш оронтойгоо гэрээ хэлэлцээр хийгээд учраа олчихсон. Төрийн эрх барих байгууллагын тушаал шийдвэр тогтоол нь батлагдчихсан. Гүйцэтгэгчээ шалгаруулах түвшинд ирсэн байна. Тухайн газар нутгийн иргэд, хувийн хэвшлийн уур амьсгал ямар байгаа бол?

-Ямар ч ажилд асуудал байдаг. Гэхдээ бид аливаа асуудлын ард гарахын тулд мэргэжлийн баг, хамт олонтойгоо ажиллаж байна. Ер нь би удирдлагын түвшинд бие даасан бодлого хэрэгжүүлдэггүй. Багийн шийдвэрийг илүүд үздэг. Тийм болохоор төслийн хувьд бодлогын алдаа гарахгүй байх. Дөнгөж төсөл эхэлж байгаа учраас одоогоор ямар нэгэн асуудал үүсээгүй байна.

- Монгол Улсын Засгийн газраас 2025 онд багтааж хэрэгжүүлэх 14 мега төслийг зарласан. Эдгээр төслийн хамгийн эхэнд хил холболтын асуудал эрэмбэлэгдээд байна. Ер нь том төслүүдээ хөдөлгөх Засгийн бодлогыг та хэрхэн харж байна вэ?

- Монгол Улс хөгжлийн шинэ гарцан дээр ирээд байна. Энэ гараанаас улс орны цаашдын хөгжлийг тодорхойлно. Тэгэхээр Засгийн газраас цаашид хөгжих боломж бололцоог эрэлхийлж, томоохон төслүүдээ хөдөлгөх нь хамгийн оновчтой. Энэхүү бодлогыг дэмжиж, манай компани томоохон мега төслийн эхнийхийг нь хэрэгжүүлэхээр зүтгэж байна. 2021 онд “Гашуунсухайт-Ганцмод” хилийн боомтыг холбох хил огтлолцлолын эцсийн цэгийг тогтоосон. 2022 оны наймдугаар сард БНХАУ-ын Хөгжил шинэчлэлийн хороо болон Монгол Улсын Сангийн яам, Зам тээврийн хөгжлийн яам хооронд санамж бичиг зурагдсан. 2023 оны хоёрдугаар сард “Тавантолгой төмөр зам” ХХК болон “Чайна энержи интернэйшнл” компани, “Чайна Энержи Баошөн төмөр зам” компаниудын хооронд санамж бичиг зурагдсан. 2024 оны дөрөвдүгээр сард хил дамнасан төмөр замын гүүрийг хамтран барих тухай Монгол Улсын Засгийн газар, БНХАУ-ын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийг тус тус байгуулаад байна. Энэ ажлын хүрээнд Монгол Улсын Ерөнхий сайд БНХАУ-д хийх айлчлалынхаа үеэр ач холбогдол өгөн ажиллаж байгаа. Хэлэлцээр тохиролцоонд хүрснээр 10 гаруй жил хүлээгдэж байсан Монгол, Хятадын хоёр хилийг төмөр замаар холбосон хоёр дахь гарц “Гашуунсухайт-Ганцмод” боомтын төслийг эхлүүлэхэд нэгэн чухал алхам хийгдэж байгаа юм. Энэхүү бүтээн байгуулалт хийгдсэнээр бид жилд 30-50 сая.тонн ачааг тээвэрлэх хүчин чадалтай болохоос гадна эдийн засгийн эргэлт нэмэгдэж, нийгмийн ногоон, тогтвортой хөгжлийг дэмжих, манай улсын гадаад худалдааны эргэлт нэмэгдэж, бүс нутгийн хамтын ажиллагааг хөгжүүлэхэд стратегийн өндөр ач холбогдолтой юм.

Мэдээж 14 мега төсөл маань бүгдээрээ богино хугацаанд хэрэгжиж үр дүнгээ өгөх боломжгүй. Цаг хугацаа, хичээл зүтгэл, хөрөнгө санхүүгийн ч асуудал бий. Гэхдээ Засгийн газрын бодлого төлөвлөлт гэдэг мэдээж нэг компанийн асуудал биш улс орны хувь заяатай холбоотой асуудал. Тэгэхээр энэхүү төслүүдийг зарлаж хэрэгжүүлэх нь зүйн хэрэг. Монгол Улс маань энэхүү төслүүдээ дагаад эдийн засгийн өсөлтөд хүрэх биз ээ. Ингээд эдийн засаг өсөөд ирэхээр улс орны хөгжил шинэ шатанд хүрнэ гэж найдаж байна. Ер нь манай улсын хувьд 14 төслөөр хязгаарлагдахгүйгээр маш олон төсөл, хөтөлбөрүүдийг амжилттай хэрэгжүүлэх боломж бололцоо бүрэн бий гэж хардаг.

- “Тавантолгой төмөр зам” компани аж үйлдвэрийн чиглэлд хэрхэн ажиллах вэ. Ингэж асуусан нь манай улсын түүхий нүүрс гаргах үе удахгүй дуусна. Өөрөөр хэлбэл, дэлхий нийт түүхий нүүрс сонирхохоо болино гэдэг яриа гарах боллоо. Энэ хэр үнэний ортой юм бэ?

-Манай толгой компани бол “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК.  Яг одоо нүүрс олборлох, баяжуулах, үйлдвэрлэх чиглэлд толгой компани маань ажиллаж байна.  Нүүрсний экспорт жилээс жилд нэмэгдэж байна. Нүүрсийг биржээр худалдаалах хууль батлагдсантай холбоотойгоор борлуулалт ч нэмэгдэж байгаа. Нөгөө талдаа Тавантолгойн орд дээр баяжуулах үйлдвэр баригдаж байна. Удахгүй ашиглалтад орно. Тэгэхээр нүүрсээ баяжуулаад ирэхээр илүү сайн чанарын бүтээгдэхүүнийг экспортлох боломж бүрдэнэ. Нүүрс тээвэрлэлттэй холбоотой зарим хүндрэлтэй асуудлууд ч шийдэгдэнэ гэж харж байна. “Тавантолгой төмөр зам” компанийн хувьд Тавантолгой бүлэг ордоос гарсан бүтээгдэхүүнийг экспортод оруулахад тээвэрлэлт хийх гол үүргийг гүйцэтгэж байна. Нөгөөтээгүүр, Тавантолгой- Гашуунсухайт чиглэлийн төмөр зам дан ганц нүүрс тээвэрт зориулагдсан төмөр зам биш юм. Хил холболтын төмөр замын бүтээн байгуулалтын ажил амжилттай хийгдэж дууссанаар "Тавантолгой төмөр зам" компанийн ирээдүйг өндөр түвшинд харж байгаа.

- Манай улс хоёр хөрштэй. Танай компанийн хувьд голдуу урд хөрштэй үйл ажиллагаагаар холбогдож байна уу. ОХУ-тай хамтын ажиллагаа бий юу?

-Гадаад харилцааны хувьд манай компани бусад компанийн жишгээр төмөр замын чиглэлээр тодорхой улс орнуудтай хамтран ажиллаж байна. Төмөр замын шинэ технологиуд, дараагийн шатны бүтээгдэхүүнүүд дээр урд хөрш маань хөгжлөөрөө тэргүүлж байна. Бидэнд тэднээс суралцах зүйл олон байна. Өнгөрсөн хугацаанд ганцхан хойд хөршөөс вагон, туслах материал авдаг байсан бол манай компани АНУ-аас гэхэд 4000 морины хүчин чадалтай зүтгүүрүүдийг авсан. Ингэснээр тээврийн хэмжээ болон бүтээмжийн хэмжээг нэмэгдүүлэх боломжтой болсон.  Ер нь гадаад харилцаан дээр ганцхан хөрш орнууд гэлтгүй гуравдагч орнуудтай нээлттэй харилцах бодлого барьж байгаа. Түүнчлэн “Тавантолгой-Гашуунсухайт” чиглэлийн төмөр замын төсөл дээр олон улсад зэрэглэл өндөртэй компаниудын шинэлэг, инновацлаг бүтээгдэхүүнүүдийг ашиглаж байна. Энэ утгаараа “Тавантолгой- Гашуунсухайт” чиглэлийн төмөр замын цогцолбор төсөл нь Монголын төмөр замын салбарт шинэ технологиудыг нэвтрүүлсэн шинэ туршлага бүхий шинэ төсөл болж чадсан юм.

-Хил дамнасан төмөр зам барьж ашиглалтад оруулж байгаатай холбогдуулан танай компанийн хувьд хөдлөх бүрэлдэхүүнд парк шинэчлэлт хийгдэх үү?

-Бид төслийн хүрээнд орчин үеийн инновац, технологийн шийдэл бүхий нийт 811 вагон, 4500 морины хүчтэй АНУ-д үйлдвэрлэсэн шинэ үеийн 16 зүтгүүрийг хөдлөх бүрэлдэхүүндээ хүлээж аваад, ачаа тээврийн ажлыг саадгүй хэрэгжүүлж байна. Бид Монгол Улсын төмөр замын ачаа тээврийн түүхэнд хамгийн урт бүрэлдэхүүнтэй буюу 106 вагон, хамгийн хүнд жинтэй цуваа буюу 9000 тонн жинтэй ачааг тээвэрлэж түүхэн дээд амжилтыг тогтоолоо. Мөн жилд 12.5 сая тонн ачааг шилжүүлэн ачих байгууламжийг ашиглалтад оруулаад байна. Тавантолгой ордоос жилд 20 сая.тонн нүүрс ачих логистикийн төвийн ажил дуусаж туршилтын ажил ид явагдаж байна.

“Гашуунсухайт-Ганцмод” боомтын хил дамнасан төмөр замын бүтээн байгуулалт нь Монгол Улсын төмөр замын хөгжилд үнэтэй хувь нэмэр оруулна. Үүний нэг жишээ бол эргэдэг автоугсраатай вагоныг ашиглах явдал юм. Эргэдэг автоугсраатай вагоныг Барууны орнууд болон БНХАУ-д ашигладаг. Эргэдэг автоугсраатай вагон нь нүүрс буулгагч төхөөрөмж (вагон хөмрөгч) рүү ороход галт тэрэгнээс салгагдахгүй шууд орох нөхцөлийг бүрдүүлдэг.

Одоогийн байдлаар Монгол Улс болоод ОХУ-д ашиглаж байгаа нүүрс буулгагч төхөөрөмж (вагон хөмрөгч) рүү вагон ороход заавал вагоныг салгаж оруулах ажиллагаа хийгдэж байна. Үүнээс болж галт тэрэгний эргэлтийн хугацаа буюу ачаа тээвэрлэхэд урт хугацаа ордог.

Харин вагонд эргэдэг автоугсраа ашигласнаар БНХАУ-ын Ганцмод боомтод экспортын нүүрс буулгах вагон хөмрөгчид оруулах вагонуудыг бүрэлдэхүүнээс салгах, залгах ажиллагаатай өмнөх үеийн технологийг халж сүүлийн үеийн шинэ технологийн дэвшлийг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлж буй хэлбэр юм. Ингэснээр галт тэрэгний ачаа тээвэрлэлтийн эргэлтийн хугацааг богиносгож улмаар экспортын нүүрсний тээвэрлэлтийн хэмжээг эрс нэмэгдүүлэх ач холбогдолтой юм.

- 2025 онд “Тавантолгой төмөр зам” ХХК-д хийгдэх томоохон төсөл, хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалтын ажлуудаас дурдвал?

-Бид эх орныхоо баялаг, уул уурхайн экспорт, импортыг төмөр замаар хурдан шуурхай, хямд өртгөөр байгальд ээлтэйгээр тээвэрлэх замаар логистикийн үйлчилгээний нэмүү өртөг шингээх үндэсний хэмжээний том, цогцолбор төслүүдийг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байна. Цаашид ч яг энэ зорилгын хүрээнд бизнесийн цар хүрээг тэлсэн төслүүдийг ойрын хугацаанд эхлүүлэхээр төлөвлөж байна. Үүнд:

“Гашуунсухаат-Ганцмод” хил холбох төмөр замын төслөөс гадна Тавантолгойн чулуун нүүрсний орд, Нарийнсухайтын нүүрсний орд, Оюутолгойн зэсийн орд зэргийг түшиглэн төмөр замаар ачаа тээвэрлэх зорилгоор “Тавантолгой-Даланзадгад-Шивээхүрэн” чиглэлийн төмөр замыг барих төслийн техник эдийн засгийн урьдчилсан судалгааг хийж байна. Мөн “Вагон угсралтын үйлдвэр барих” төсөл, “Зорчигч тээврийн үйлчилгээг нэвтрүүлэх” төсөл, “Тээвэр логистикийн цогцолбор” төслүүдийг эхлүүлэхээр төлөвлөж байна.

- Та “Тавантолгой төмөр зам” ХХК-ийн гүйцэтгэх удирдлагаар томилогдоод жил гаруй болчхов уу. Төрийн өмчит компанийн удирдлагаар ажиллах амаргүй л дээ. Таны өмнө ажиллаж байсан захирал хуулийн байгууллагад шалгагдаад эхэлсэн. Ер нь гашуун түүхүүд байдаг шүү дээ. Та энэ ажлыг хүлээж авахдаа эмээж байв уу. Ер нь ажилдаа ямар зарчим баримтлан ажиллаж байна вэ?

-Энэхүү ажлыг хүлээж авахдаа айж эмээж байсангүй. Томоохон төслийг эцэслэж дуусгах, мега төслийг эхлүүлж, ашиглалтад оруулж, үр дүнг нь үзэх юм сан гэсэн бодол байсан.  Өөрийгөө сорьж үзэхээр шийдвэр гаргасан.  Өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд “Тавантолгой-Гашуунсухайт” чиглэлийн төмөр замын гүйцэтгэл 98 хувьд хүрлээ. Одоо тоног төхөөрөмж, зүтгүүрүүдээ хүлээж авах багахан ажил үлдсэн. Мэдээж томоохон бүтээн байгуулалтын ажлууд дээр хөндлөнгийн аудитын байгууллагууд хяналт тавьж ажиллаж байна. Дүгнэлтүүд удахгүй гарна. Төмөр зам барина гэдэг амаргүй. Маш том бүтэц бүрэлдэхүүн шаардлагатай. Барьсан төмөр замыг мэргэжлийн инженерүүд хянадаг. Тэр ч утгаараа төмөр замыг барих, ашиглах чиглэлээр мэргэшсэн инженерүүдийг бэлдэх суурь бааз, үндэс суурийг энд тавьж байна.

Миний зорьж байгаа дараагийн нэг том зорилго бол “Тавантолгой төмөр зам” компанийг төмөр замын суурь бүтэц хариуцахаас гадна Монгол Улсын хөгжлийн бодлогын хүрээнд төлөвлөж буй төмөр замын чиглэлийн томоохон төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэгч, төмөр зам барих, ашиглах чиглэлээр мэргэшсэн дэлхийн жишигт хүрсэн инновацлаг, инженерчилсэн компани болгох юм. Энэ бол манай компанийн алсан хараа. Ингэснээр бид улс орны хөгжилд үнэтэй хувь нэмэр оруулахуйц төслүүдийг хэрэгжүүлэгч компани болж чадах юм.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2024 ОНЫ АРАВДУГААР САРЫН 23. ЛХАГВА ГАРАГ. № 205 (7449)

 

Б.БАЯР

Одоогоос 26 жилийн өмнөх аравдугаар сарын 2-ны үдэш УИХ-ын гишүүн, Дэд бүтцийн сайдын үүрэг гүйцэтгэгч С.Зоригийг хөнөөсөн хэрэг илэрч, захиалагч гүйцэтгэгч нь ил болоход ойртсон бололтой. Эх сурвалжуудын мэдээлэл, холбогдох хүмүүсийн үйл хөдлөл үүнийг илэрхийлж байна.

Ямартай ч 2017 онд “С.Зоригийг хөнөөсөн этгээдүүдийг шүүхээр эцэслэн шийтгэлээ” гээд байсан нь улс төрийн шоу болж таарсан. Тэр үед энэ хэргээр ялын дээд хэмжээ хүртэл шийтгүүлж байсан хоёр иргэний хохирлыг барагдуулах тухай өнөөдөр яригдаж байна. Ер нь яг энэ хэргийг тойрсон хүний эрх, эрүүдэн шүүсэн асуудлаар УИХ, Засгийн газраас ажлын хэсгүүд байгуулагдсан. Тэд олон улсын байгууллагуудтай мэдээлэл солилцож, хамтран ажиллаад эхэлжээ.

Үүнтэй зэрэгцээд хууль хяналтынхан, ялангуяа мөрдөх байгууллагынхан С.Зоригийг хөнөөсөн этгээд, уг хэргийн захиалагчийг илрүүлэхээр идэвхийлэн ажиллаж байна. Үндсэндээ сүүлийн гурван жилд хийсэн мөрдөн шалгах ажиллагаа нь ахицтай, амжилттай болжээ.

Тийм учраас хууль хяналтынхан мөрдөн шалгах ажиллагаатай холбоотой зарим мэдээллийг өнгөрсөн хавраас задалж эхэлсэн бололтой. Тавдугаар сард цагдаагийнхан “Эрүүгийн 830142 дугаартай С.Зориг бусдад хутгалуулж нас барсан хэрэгт ТЕГ, ЦЕГ-ын дарга нарын хамтарсан ажлын хэсгээс мөрдөн шалгах ажиллагааг явуулж байна. Цагдаагийн байгууллагаас 1998 оны аравдугаар сарын 3-ны өдөр хэрэгт хураагдсан эд мөрийн баримтуудад АНУ-ын ДНХ шинжилгээний байгууллагын дэвшилтэт технологийг ашиглан энэ онд шинжилгээ хийлгэж, эд мөрийн баримтуудаас ДНХ мэдээлэл тогтоосон. Хэрэгт 26 жилийн турш тасралтгүй мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулсан боловч ийнхүү анх удаа ДНХ мэдээлэл шинээр тогтоогдож байгаа юм. Энэхүү ДНХ мэдээлэл нь урьд өмнө С.Зориг агсны хэрэгт холбогдуулан шалгагдаж байсан бусад хүний ДНХ мэдээлэлтэй тохироогүй. Өөрөөр хэлбэл, ДНХ мэдээлэл нь хэнийх болохыг тогтоох чиглэлээр хамтарсан ажлын хэсгийнхэн мөрдөн шалгах ажиллагааг үргэлжлүүлэн явуулж байна” гэж мэдээлсэн.

Тэгвэл дээрх шинжилгээнд оруулсан үснээс гадна 1998 оны аравдугаар сарын 3-нд хэргийн газраас, талийгаачийн хувцаснаас авсан гэдэг мэдээлэл бас яригддаг. Улмаар тухайн үед хэргийн газарт байсан асаагуур, үдээс, даавуу, хувцас, сүх, нүдний шил зэрэг дээрээс олдсон ДНХ мэдээллүүдийг Монголд шинжилсэн гэх мэдээлэл бас бий.

Тэдгээрийн заримаас олдсон ДНХ мэдээллийн эзнийг сар гаруйн өмнөөс Интерполоор эрэн сурвалжилж эхэлжээ. Энэ зарим хүнийг ихэд сандаргаж буй ажээ. Тухайлбал, эх орноосоо дайжиж яваад Америкт амьдрах болсон Монголын экс дарга бий. Тэрээр өнгөрсөн сард дээрх эрэн сурвалжлах ажиллагаа эхлэхэд л “хөдөлгөөн”-д орж, наашаа цаашаа холбогдож эхэлсэн байдаг. Саяхан УИХ-ын зарим гишүүн рүү ярьж “С.Зоригийг хөнөөсөн хэргийг зогсоох талаар анхаараач” гэжээ. Ийм чиглэл авсан нэр бүхий гишүүд удахгүй С.Зоригийг хөнөөсөн хэргийг яриад гарч ирэх бололтой.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2024 ОНЫ АРАВДУГААР САРЫН 23. ЛХАГВА ГАРАГ. № 205 (7449)

Уул уурхай, олборлох аж үйлдвэрийн салбарын нийт үйлдвэрлэл 2024 оны эхний 9 сарын урьдчилсан гүйцэтгэлээр 17.1 их наяд төгрөг болж, 2023 оны мөн үеийнхээс 1.9 их наяд төгрөгөөр нэмэгджээ.

Тухайлбал:

• чулуун болон хүрэн нүүрс олборлолт 1.8 их наяд төгрөгөөр,
• металлын хүдэр олборлолт 154.1 тэрбум төгрөгөөр,

Уул уурхай, олборлох аж үйлдвэрийн салбарт зэсийн баяжмал металл агуулгаараа, мөнгөний баяжмал, баяжуулсан нүүрс, хүрэн нүүрс, төмрийн хүдэр, чулуун нүүрс, цайрын баяжмал, хайлуур жонш, төмрийн хүдрийн баяжмалын биет хэмжээ 2023 оны мөн үеэс 5.0-44.5 хувиар нэмэгдсэн байх юм.

Уул уурхай, олборлох аж үйлдвэрийн салбарын борлуулсан бүтээгдэхүүн 2023 оны мөн үеэс 3.9 их наяд төгрөгөөр нэмэгдэхэд:

• нүүрс олборлолтын салбарын борлуулалт 3.1 их наяд төгрөгөөр,
• металлын хүдэр олборлолт 909.6 тэрбум төгрөгөөр,
• бусад ашигт малтмал олборлолт 54.5 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдсэн нь нөлөөлжээ.

Гадаад зах зээлд эхний 9 сарын урьдчилсан гүйцэтгэлээр 27.6 их наяд төгрөгийн борлуулалт хийсний 26.9 их наяд нь уул уурхай, олборлох салбарын борлуулалт байна. Уул уурхайн бүтээгдэхүүний гадаад борлуулалтын хувьд:

• 62.4 хувийг нүүрс олборлолтын салбар,
• 33.3 хувийг металлын хүдэр олборлолтын салбар,
• 3.1 хувийг газрын тос олборлолтын салбар,
• 1.2 хувийг бусад ашигт малтмал олборлолтын салбар эзэлж байна.

УИХ-ын чуулганы өнөөдрийн хуралдаанаар “Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2025 онд баримтлах үндсэн чиглэл батлах тухай” тогтоолын төслийг хэлэлцэж байна.

Хэлэлцүүлгийн үеэр УИХ-ын гишүүд ипотекийн зээл олголт, түүний хүртээмжийн талаар тодруулж байлаа. Монголбанкны Ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэн тэдгээр асуултад хариулахдаа, “Ипотекийн 6 хувийн зээлийг иргэдэд олгож буй. Тус зээлийг авсан иргэн 30 жилийн хугацаанд тэнцүү хуваариар төлдөг. Энэ нь бүтээгдэхүүний өөрийнх нь онцлог. Үндсэн эсвэл зээлийн хүүгээ урьдчилж төллөө ч дүнгийн хувьд адил тусна.

Энэ он гарсаар 1 их наяд 130 тэрбум төгрөгийн зээлийг 9693 зээлдэгчид олгоод байна. Энэ нь өнгөрсөн оны мөн үеийнхтэй харьцуулахад 2 дахин өссөн үзүүлэлт юм. Орон нутагт олгож буй 3 хувийн хүүтэй зээлд 2613 иргэнийг хамруулсан. Улаанбаатарт хотод олгосон зээлийн 37 хувь нь гэр хорооллоос орон сууцанд орсон зээл байна. Өнгөрсөн онд Төрөөс баримтлах мөнгөний бодлогыг батлахдаа орон сууцны зээлийг хот хөдөөд тэнцвэртэй олгохоор шийдвэрлэсэн. Өрхийн  тооны харьцаа 50:50 байгаа бол мөнгөн дүнгийн хувьд орон нутагт 44 хувь, Улаанбаатар хотод 56 хувьтай байна.

Монголбанкнаас ирэх онд ипотекийн зээлийн хүртээмжийг нэмэхээр ярьж буй. Хуримтлалын сан, арилжаанууд банкны болон эргэн төлөлтөөс санхүүжилтийг бүрдүүлэхийн зэрэгцээ ялгавартай эх үүсвэрийг ашиглах боломжтой гэж үзэж байгаа. Тухайлбал, Улаанбаатар хотын А бүсэд орон сууц худалдан авч буй тохиолдолд ипотекийн зээлийн хүүг 8-10 хувь болгож өсгөвөл эх үүсвэрийн хэмжээг 1,2-2 их наяд  төгрөгт хүргэх боломжтой” гэв.

УИХ-ын гишүүн Н.Наранбаатар ипотекийн зээл нь иргэдийг орон сууцжуулах зорилтыг агуулдаг хэдий ч орон нутагт ажиллах боловсон хүчний тоог нэмэгдүүлэх, төвлөрлийг бууруулах, агаарын бохирдлыг багасгах зэрэг эерэг үр дагаврыг дагуулдаг учир орон нутагт олгох зээлийн хэмжээг нэмэхэд анхаарч ажиллахыг хүслээ.