Т.САЙХАН

Энэ Засгийн газрын Ерөнхий сайд, экс Ерөнхийлөгч хоёр “төв”-тэй С.Зоригийг хөнөөсөн хэргээс системийн авлига хүртэлх “яриа” яг нэг сар үргэлжилж байна. Энэ хүрээнд үйл явдал ч өрнөөд эхэллээ. Эдгээрийн нэг нь УИХ-аас Үндэсний баялгийн сангийн хуулийг баталсантай холбоотойгоор “Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ, “Ачит Ихт” ХХК хоёрын 2014 онд байгуулсан гэрээг хэрэгжүүлж тус компанийн 34 хувийг эзэмших, тухайн үед энэ хувиас татгалзсан албан тушаалтнуудыг хууль хяналтын байгууллагад шилжүүлэн шалгуулах шийдвэрийг Засгийн газраас гаргасан явдал юм. Ингэхдээ өнгөрсөн найман жилийн хугацаанд 34 хувийг эзэмшиж, олох байсан орлого буюу алдагдсан боломж, түүнд ногдох ашгийг нэхэмжлэх, цаашлаад, “500 орчим сая ам.долларын зардлаар бий болсон тус үүсмэл орд “Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ-т байх учиртай. Энэ талаар тус үйлдвэр өөрөө судлаад шийдвэрээ гарга” гэсэн үүргийг тус үйлдвэрийн удирдлагуудад өгсөн.

Уг шийдвэрийг гаргасан Засгийн газрын хуралдааны үеэр Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Ц.Элбэгдоржийн системийн авлига илэрч байгаа эхний данс нь “Цагалбар”-ын тэр асуудал шүү” гэсэн байна. Тэрээр өмнө нь 2024 оны дөрөвдүгээр сарын 19-нд Үндэсний баялгийн сангийн хуулийн баталсан чуулган дээр “Ачит Ихт” ХХК-тай холбоотой 13 сая ам.долларын талаар хэлж байсан юм.

Түүнчлэн Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Ардчилал бол Ц.Элбэгдорж, түүний нөхдийн авлигыг хаацайлах хамгаалалтын цайз биш. Баяжихдаа ашигладаг хувийн өмч нь биш.  Мөнгө угаахдаа хэрэглэдэг төрийн бус байгууллагынх нь нэр бүр биш. Бас ардчилал бол шүүхэд нөлөөлж хүн амины хэрэг хаах эрх мэдэл биш. Тэр хүнд олгогдсон гэмгүй иргэдийг эрүүдэн шүүж, хилсээр хэлмэгдүүлэх тусгай эрх ямба биш. Эрүүдэн шүүлт хүний эрхийн ноцтой зөрчил, албан тушаалаа ашиглаж авилгал авсан бол гэмт хэрэг гэдэг нь аль ардчилсан улсын нийтлэг хэм хэмжээ шүү. Ц.Элбэгдорж бол 30 жилийн ардчиллын түүхэнд хамгийн жигшүүртэй хүний эрхийн зөрчил гаргасан жинхэнэ коммунист. Ардчилсан бүх хэм хэмжээг уландаа гишгэж, ардчиллын үнэт зүйлийг мөнгөөр худалдсан урвагч. Тэр хүн алс газраас ард түмэндээ агсам тавьж байхын оронд, гутлаа тослоод, зангиагаа зүүгээд, төрөө хүндлээд Ч.Сайханбилэг, Д.Эрдэнэбилэг, П.Цагаан нараа хөтөлж ирээд шалгуулчих хэрэгтэй” гэж хэлжээ.

Маргааш нь Цагдаагийн байгууллага Ц.Элбэгдорж “Ачит Ихт” ХХК-ийн хувьцаа эзэмшигч гэсэн баримт, бас П.Цагаан тэр хоёрын мессежийг дэлгэсэн. Харин Ц.Элбэгдорж твиттерт "Ардчиллын баянбүрд" юу болж байна вэ. Олон хүмүүс Засгийн газрын дэмжлэгтэй, байнгын мэдээллийн терроризмд эргэлзэж байна” гээд ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путинтэй авахуулсан зургийг нь тавьж англиар “жиргэсэн” байв.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2024 ОНЫ ДӨРӨВДҮГЭЭР САРЫН 29. ДАВАА ГАРАГ. № 84 (7328)

Б.ДАМДИН-ОЧИР

Дэд бүтцийн сайдын үүрэг гүйцэтгэгч С.Зоригийг 26 жилийн өмнө онц хэрцгийгээр хөнөөсөн хэргийг тойрсон ноцтой үйл явдлууд бараг сар орчим үргэлжилж байна.

Өнгөрсөн хугацаанд огт сонсогдож байгаагүй баримтууд хөврөв. Эх сурвалжууд, учир мэдэх хүмүүсийн үе үе ярьж хэлсээр ирсэн “таамаг”-ууд ч дахив. Дахихдаа батлагдах маягтай болж эхлэв.

Гол нь энэ сар орчмын хугацаанд “...С.Зоригийг хөнөөсөн нь улс төрийн шалтгаантай байсан” гэдэг нь бараг тодорхой болж байх шиг байна. Гэхдээ хууль хяналтынхан тодорхой алхам хийж байгаа эсэх нь тодорхойгүй байгаа юм. Магадгүй, мэдээлэхгүй байгаа болохоос мөрдөн шалгах зэрэг бусад үйл ажиллагаанууд нь явагдаж байгаа биз ээ.

Ямартай ч “…С.Зориг тухайн үед Ерөнхий сайд болох гэж байсан, тэгээд алагдсан”, “…Энэ хэргийн шалтгаан үндэслэл нь Эрдэнэт байсан”, “…Сүүлд Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа нарыг энэ хэргийг нэн яаралтай хаах зорилгоор эрүүдэн шүүж ялласан” гэсэн дүгнэлт  гэх үү, ойлголт гэх үү, тийм зүйл бий боллоо.

Эндээс Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа нарыг эрүүдэн шүүсэн асуудлыг илүү анхаарах шаардлагатай болж байна. Ингэхээс ч өөр арга байхгүй юм.

Нэгдүгээрт, Монгол Улс ардчилсан нийгэмд шилжээд 20 гаруй жил болж байхад ийм эрүүдэн шүүлт явагдсан. Бараг л хоёр зууны өмнөх Манжийн есөн эрүүтэй ижил шинжтэй залхаан цээрлүүлэлт өнөөгийн Монголд үйлдэгдсэн нь маш ноцтой юм.

Хоёрдугаарт, “...Хөвөрсөн утасны үзүүрийг хөөж олдог” гэдэг шиг “…Эднийг яагаад эрүүдэн шүүж хэргийг хүлээлгэсэн бэ” гэдгийг эхлээд тогтоох нь 1998 оны аравдугаар сарын 2-ны тэр аймшигт хэргийг илрүүлэхэд дөхнө.

Иймээс эрүүдэн шүүсэн нь С.Зоригийг хөнөөсөн хэргийг илрүүлэхэд ч, өнөөгийн ардчилсан Монгол Улс дахь хүний эрхийн хэм хэмжээний тухайд ч онцгой анхаарах асуудал болж байна.

Арваад жилийн өмнө эхлээд долоон жилийн өмнө “дууссан” дээрх үйл явдлаас сануулахад, 2016 оны нэгдүгээр сарын 16-нд Улсын ерөнхий прокурорын орлогч Г.Эрдэнэбат “…Үндэслэл байсан учраас хэргийг сэргээн шалгаж байна” гэсэн товчхон хариултыг анх өгч байв. Тэрээр МҮОНТВ-д энэ хэргийн талаар “...Ноцтой баримт илэрлээ” гэж ярилцлага өгсөн. Ингэхдээ “…Энэ хэргийн нотлох баримт дотор ил байдлаар нотлогдож байгаа олон зүйл бий. “...1998 оны аравдугаар сарын 1-ний өдөр ийм хүнийг харсан. Ийм зүс царайтай хүн С.Зоригийн гэрийг асууж, сураглаад явж байсан. Гэрийнх нь гадуур сэжигтэйгээр олон удаа эргэлдсэн. Ийм зүс царайтай хүн байсан” гээд тухайн үед мэдүүлэг өгсөн гэрчээс хуулийн дагуу дахин гэрчийн мэдүүлэг авсан. Гэрчүүдээс өөр өөр орон зай, цаг хугацаанд “...Таны ярьж байсан хүн эдгээр хүмүүс дунд байна уу” гэхээр олон хүний дундаас гэмт этгээдүүдийг эргэлзэх юмгүй зааж байсан. Хуульд заасан аргуудын нэг энэ л дээ” гэж ярьсан. Ингээд холбогдогч Ц.Амгаланбаатарыг С.Зориг агсны амьдарч байсан гэх байрны 00-ын өрөөнд оруулж байгаад авсан бичлэгийг олон нийтэд үзүүлж байв.

Мөн Улсын ерөнхий прокурор М.Энх-Амгалан 2018 оны аравдугаар сарын 23-нд УИХ-ын Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаан дээр “…С.Зоригийг хөнөөсөн гэж гурван хүнд ял оноосон. Хуулийн хүрээнд шүүхийн шийдвэр нэгэнт гарсан. Шүүхийн эцсийн шийдвэр гарсан учраас энэ гурван хүнийг гэм буруутай гэж үзэж байгаа. Энэ хэрэг 18 жилийн дараа илэрсэн. Цаашид дахин шалгах шаардлагагүй” гэсэн.

ТЕГ-ын дарга Б.Хурц ч 2017 оны аравдугаар сарын 26-нд “…Ц.Нямдорж гэдэг хүн сайд болох бүртээ энэ хэргийг шалгах Ажлын хэсгийг өөрчилж, нийт дөрвөн удаа тараасан байдаг. Ажлын хэсэгт ажиллаж байсан 32 албан хаагчийг сольсон. Одоо бас сайд болонгуут дахиад энэ хэрэг рүү орж байна. Аюулгүйн зөвлөлөөс гарсан зөвлөмжид энэ хэргийн ажлын хэсэгт мэргэжлийн алба хаагчид тогтвортой ажиллах ёстой гэж заасан байдаг. Улс төрийн болон бусад зорилгоор Цэндийн Нямдорж энэ хэрэгт нөлөөлж байна” гэж байв. Харин 2019 оны гуравдугаар сард ХЗДХ-ийн сайд Ц.Нямдорж “…С.Зоригийг хөнөөсөн хэрэгт холбогдуулан яллагдсан хэрэгтнүүдийг эрүүдэн шүүх ажил явагдсан. 1937 оны бүх аргыг хэрэглэсэн. Энэ нь тодорхой болсон” гэж мэдэгдсэн. Удалгүй Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа нарыг эрүүдэн шүүж буй ноцтой бичлэгүүд ил болсон. Тэгснээр шүүхээс хууль хүчний байгууллагын ажилтнуудад “...Бусдыг эрүүдэн шүүсэн” хэргээр ял шийтгэсэн. Иймээс “...Шинээр илэрсэн нөхцөл байдал” шалтгаанаар Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа нарын хэргийг нэмэлт мөрдөн байцаалтад буцаасан. Прокурор хэргийг хэрэгсэхгүй болгож, шүүх тавдугаар сарын дундуур сулласан. Тэр үеэс Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ энэ хэрэгт ихээхэн анхаарал тавьсан байдаг. Нэг үгээр хэлбэл, С.Зоригийг хөнөөсөн хэрэг, тэр дундаа эрүүдэн шүүсэн асуудлаар төр хөдөлж эхэлсэн. Л.Оюун-Эрдэнэ 2021 оны гуравдугаар сарын 8-ны өглөө Засгийн газрыг ээлжит бусаар хуралдуулж ХЗДХ-ийн сайд Х.Нямбаатарын хамт Хорих 407 дугаар ангид ял эдэлж байсан Т.Чимгээтэй очиж уулзсан. Дараа нь 2021 оны гуравдугаар сарын 31-нд Засгийн газрын ээлжит хуралдаанаар С.Зоригийн амийг хөнөөсөн хэргийн материалыг бүхэлд нь нууцаас гаргах шийдвэрийг гаргасан. Улмаар 2023 оны хавар Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа нарт холбогдох хэргийг хэрэгсэхгүй болгох мөрдөх байгууллагын тав дахь удаагийн хүсэлтийг  НПГ хянаж үзээд “…Цугларсан нотлох баримт хангалтгүй, гэмт хэрэг үйлдсэн гэж үзэх үндэслэлгүй, эргэлзээ бүхий байна” гэснээр яллагдагчаар татсан тогтоолыг хүчингүй болгосон.

Ер нь бол Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа хоёрыг барьж хориод мөрдөн шалгаж эхлэхээс “…Энэ буруу явчихлаа” гэдгийг хэлж байсан субьектуудын нэг нь сэтгүүл зүй, хэвлэл мэдээллийн салбарынхан байдаг юм.

Тэр дундаа Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, нэр сэтгүүлч Г.Жамъян агсан нарын сэтгүүлчид бэхээ дундартал бичсэн дээ.

Г.Жамъян сэтгүүлч тэр үед Б.Содномдаржаагийн ээж тэргүүтэй ар гэрийнхнийг нь дагуулаад их явсан. “…Сонины “Үндэсний мэдээллийн төв”-д хэвлэлийн хурал хийлгэе ээ” гээд “Зууны мэдээ” дээр очдог. Тэдний өмнөөс зовлонг нь ярьж, дэмжихийг хүсдэг, “Зууны мэдээ” ч ёсоор нь болгодог байжээ. Ерөөсөө тэр үед сэтгүүлчид, хэвлэл мэдээллийнхэн Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа хоёрыг “...Хэлмэгдчихлээ” гэдгийг бичиж, бас дээрх байдлаар дэмжиж байв. Ялангуяа Г.Жамъян сэтгүүлч энэ хэргийн талаар их бичсэн. “…Энэ бол улс төрийн аллага”, “…Эд биш шүү дээ” л гэнэ. Их ч хурц бичдэг. Угаасаа 68 жил үзэг барьсан, сэтгүүлчдэдээ “…Үнэнд л захирагд” гэж захидаг байсан хүн л дээ. Товчхондоо, Төр хөдөлж эхэлтэл тэдний эрхийг Г.Жамъян сэтгүүлч л “манасан” байгаа юм. Тэр утгаар нь Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа нар Г.Жамъян сэтгүүлчид талархаж явдаг биз.

Г.Жамъян сэтгүүлчийн бичсэн зарим нийтлэлээс дурдахад “Зууны мэдээ” сонины 2016 оны нэгдүгээр сарын 6-ны дугаарт “С.Зоригийн аллагын жинхэнэ захиалагч амьд байгаа гэцгээх юм”, 2016 оны есдүгээр сарын 28-нд “Тагнуулынхны сум ташаа тусах вий дээ”, 2018 оны тавдугаар сарын 10-нд “С.Зоригийн аллагыг илрүүлэх ээлжит жүжиг”, 2019 оны гуравдугаар сарын 13-ны дугаарт “Улс төрийн аллага №2”, 2021 оны гуравдугаар сарын 17-нд “Гитлер ч зүрхлэмгүй харгислал” зэрэг нийтлэлээ хэвлүүлжээ.

Эдгээр нийтлэлд өнөөдөр төр ярьж, гэрчүүд нь нотлоод батлаад байгаа зүйлүүдийг яг л оноож байсан байгаа юм.

Тухайлбал, тэрээр “С.Зоригийн аллагын жинхэнэ захиалагч амьд байгаа гэцгээх юм” нийтлэлдээ “…С.Зориг бол миний хайртай дүү, Монголын ард түмний хайртай хүү байсан. Түүнд цөөн тооны атаархагчид байсан уу гэхээс, Монгол даяараа хайрлаж хүндэлж байсан. Түүнийг Ерөнхий сайд болж хамгаалалтад орохоос нь өрсөж хөнөөсөн. Улс төрийн аллага гэдгийг нь олон нийт хүлээн зөвшөөрөөд 17 жил болж байна” гэж бичсэн.

“Тагнуулынхны сум ташаа тусах вий дээ” нийтлэлдээ “...Цорын ганц гэрч Б.Булганыг нэг  жил хорьж саатуулаад саяхан суллалаа. Уул нь “С.Зоригийн хэрэг” төвөггүйхэн илэрчих хэрэг юмсан. Сэжигтнийг Б.Булгантай нүүрэлдүүлэхэд л “мөн” “биш” хоёр ялгарна. Энэ удаа Булган маань юу гэж гэрчилсэн юм, мэдэхгүй л байна. Удахгүй тодорхой болно биз. …2016 оны УИХ, аймаг нийслэлийн ИТХ-ыг сонгох сонгуулийн өмнө “С.Зоригийг алсан аллагын хэрэг” илрэх гэж байгаа гээд гэрч Б.Булган, Орхон аймгийн Баян-Өндөр сумын “Их залуу” багийн малчин Б.Содномдаржаа, Эрдэнэтийн ГОК-ын гуанзны тогооч Т.Чимгээ нарыг баривчлаад хорьчихсон байгаа. Би уулзаж л болох бүх хүнтэй уулзсан.

… “С.Зоригийн хэрэг”-ийн сэжигтнүүдэд прокурор ялын тогтоолоо үйлдэн, тун удахгүй шүү¬хээр шийдэх юм байна. Уул нь дээрээс тэнгэр, дэргэдээс бурхан харж л баймаар юм даа. Сэтгүүлч би төдийгүй, Монголын ард түмэн, олон сонгуулийн өмнө хууртаж хаширсан байгаа шүү. Олон ч хүн хилсээр хохирсон. Тиймээс энэ удаад хэн нэгний юмуу, хэсэг бүлэг хүний тулгалтаар биш, гарцаагүй нотлох баримтаар энэ хэргийг үнэн зөв шийдээсэй гэхдээ өвгөн сэтгүүлч нь үүнийг тэрлэв” гэж бичжээ.

Г.Жамъян сэтгүүлч бас “С.Зоригийн аллагыг илрүүлэх ээлжит жүжиг” нийтлэлдээ “…С.Зоригийн аллагыг илрүүлэх “эмгэнэлт жүжиг”-ийн шинэ хувилбар ид өрнөж байна. УЕПГ-ын сүүлийн үеийн мэдээ, мэдээлэл, ялангуяа Г.Эрдэнэбатын “Цензургүй яриа” нэвтрүүлэгт оролцсон байдлаас үзвэл С.Зоригийн хэрэгт байнгын хяналт тавих үүрэгтэй прокурорууд маань ТЕГ-ын хэдэн байцаагчид хөтлөгдөөд улстөрийн “урхин дунд” яваад байгаа юм биш байгаадаа гэсэн бодол өөрийн эрхгүй төрж байна. Сэтгүүлч Л.Мөнхбаясгалан туршлагатай сайн сэтгүүлч. Оновчтой асуултууд тавьж Г.Эрдэнэбатыг нэлээн сан¬даргана билээ. Хөөрхийдөө, тэр залуу ээрч муураад, мэдмээр юмыг мэдэхгүй гэж мэлзээд, хамгийн наад зах нь ялласан хэдийнхээ нас жилийг мэдэхгүй мунгинана билээ. “Ийм ч хүн ажлын хэсгийг ахлах гэж дээ” хэмээн хэлэх хүн таарч л байна.

…Миний бие, хэдэн оймс илүү элээсний хувьд, хууль шүүхийн байгууллагын ажлыг жараад жил сурвалжилж байгаагийн хувьд, С.Зоригийг хөнөөсөн хэрэгтэй эхнээс нь “ноцолдсоны” хувьд, энэ хэргийг шалгаж байгаа дүү нартаа хандан, санаа авах болов уу гэсэн хэдэн зүйлийг бичиж байна.

Би, энэ хэргийн захиалагч, гүйцэтгэгчдийг огт өөр өнцгөөс хардаг хүн. Ядаж л захиалагч нь хориод жил энэ хэргийг нууж дарагдуулах, төөрөгдүүлэх чулуу хөөлгөх хэмжээний сүүхээтэй, эрх мэдэлтэй хүн байж таарна.

…Маргааш ч юм уу, Ерөнхий сайд болно гэж байхад нь нөхрөө алдаг ч юм уу, алуурчидтай хамждаг ч юм уу эмэгтэй хүн, тэр дундаа монгол эмэгтэй баймааргүй л юм даа. Би, Булганыг хүчтэй дарамтад орж барьцаалагдсан, хэргийг нуусан төөрөгдүүлсэн хүн байхыг үгүйсгэдэггүй.

…Эрхэм хуульчид минь, Монголд шударга үнэнийг эрэлхийлсэн, бас нухчин дарах гэсэн аймшигт давалгаа бий боллоо шүү. Та нар минь, Монголыг  гучаад жил тонон дээрэмдсэн нам дамжсан мафийн бүлэглэлд битгий үйлчлээч. Шударга ёсыг тогтоож, элэг бүтэн, энх амгалан амьдарцгаая л даа” гэж бичжээ.

Түүний ийм нийтлэлүүдээс хамгийн хурц хийгээд “ширүүн” нь “Улс төрийн аллага №2” болсон байдаг. Түүндээ “…“Захиалгатай аллага” гэснээ захиалагч нь байхгүй, нэр нь ч ил гардаггүй, ганц амьд гэрч нь шүүх хуралд оролцдоггүй, цагаан малгайгаа орхиод санд мэнд зугтаасан хүн нь сураггүй, хүнийг мөчилж алаад шоронд сууж байгаа рецедив гэмт хэрэгтний амаар босгож ирсэн, хохирогчдын төлөөлөл шүүгдэгчдийн ар гэрийнхнийг оролцуулаагүй ард түмнээсээ нуусан ийм шүүх хурал байдаг юм уу. Жинхэнэ захиалагч, алуурчид нь хэн юм. Тэд эцсийн бохир аргаа хууль хүчнийхэнд тулгав уу, тэд амь гарахын тулд юу ч хийхээс буцахгүй болсон уу гэсэн олон асуулт нийгэм даяар тэнүүчилж явлаа. Миний бие, ард түмнийхээ 20 жил ханцуй дотроо шивнэсэн зүйл, мөн энэ хугацаанд өөрийнхөө бичиж тэмдэглэж авсан материалдаа тулгуурлан “Улстөрийн аллага-2”-ыгоо бичсэн юм. …Тухайн үед найз Да.Ганболдыгоо Ерөнхий сайд болгохоор долоон удаа зүтгүүлсэн чинь Ерөнхийлөгч Н.Багабанди долоон удаа буцаасан. Тэгээд Ерөнхий сайдад яах аргагүй нэр дэвших хүн С.Зориг болсон юм. С.Зоригийг бол Ерөнхийлөгч Н.Багабанди дэмжинэ гэдгээ С.Баяраар дамжуулаад амлачихсан. Маргааш Ерөнхийлөгч дэмжвэл С.Зориг маань Ерөнхий сайд болоод төрийн тусгай хамгаалалтад орчихно. С.Зориг нэгэнт Ерөнхий сайд болчихвол цаашдаа УИХ-ын дарга, Ерөнхийлөгч гэхчлэн төрийн гурван өндөрлөгөөс буух магадлал тун бага.

…Ард түмэн, одоо л эд нар С.Зоригийн хэргийг илрүүлнэ гэж байтал, бүр болиод 16 настай хүүхэд, хөхүүл хүүхэн, малчин залуу гурвыг золиослож, өөрсдөө “улстөрийн аллага”-аас сугарч үлддэг байгаа.

… Хүмүүс үүнийг эмгэнэлт жүжиг, Монголын хууль хяналтын байгууллагуудын ялзралын тод жишээ гэж нэрлэж байгаа юм. Яагаад? Монголын ард түмэн С.Зоригийг хөнөөсөн аймшигт аллагын хэрэг илрээсэй гэж 20 жил хүлээсэн. Гэтэл “улсын нууц”-д хамааралтай болгоод бүх зүйлийг олон нийтээс нуусан. Өмгөөлөгчдийнх нь амыг барилаа. Ард түмэн асар их бухимдаж байв. УИХ-ын нэг гишүүн “Манай ард түмний 99 хувь нь үүнд итгэхгүй байна” гэж билээ. Яллагдагчдыг захиалгаар энэ хэргийг үйлдсэн хэмээн яллаж байгаа юм. Тэгвэл захиалагч нь хэн юм. ...Хэрэв захиалагчийг нь нас барсан Ш.Отгонбилэгийг гэж байгаа бол тэр хүн чинь Эрдэнэтийн дарга байхдаа тусгай онгоц хөлөглөн явдаг, өчнөөн олон булиа залуучуудаар хамгаалуулсан том хүн байлаа. Тийм хүн С.Зоригийг алчихаад ир гэж малчин залуу, тогооч хүүхэн, 16 настай хүүхэд гурвыг явуулна гэж үү. Итгэл үнэмшил даанч алга байгаа биз дээ.  Захиалагч нь Ш.Отгонбилэг юм бол тэр хүн чинь Ерөнхийлөгч Н.Багабандийн баруун гарын найз нь гэдгийг хүн болгон мэднэ. Тэгсэн чинь Ерөнхийлөгч найзынхаа Ерөнхий сайдад дэмжиж байгаа ганц хүн С.Зоригийг устгуулахаар шөнө дөлөөр хэдэн “хүүхэд” явуулж байх уу. Байж болшгүй асуудал.

...Би “Монгол дахь улстөрийн аллагууд” номоо, бас энэ “Улс төрийн алллага-№2”-оо дотно нөхөд, хуульчиддаа уншуулж санал авсан. Тэд бүгд дэмжиж байгаа. Харин нэг зүйлийг надад сануулдаг юм. “...Дээд оройд чинь асар их хар хүч байгаа. Чамайг юмуу гэр бүлийнхнийг чинь бол ганц л нясалчихна шүү дээ. Наад материалуудаа эднийг зайлсны дараа хэвлүүлж болоогүй юм уу” гэдэг. Би тэдэнд “...Миний амь нас, манайхны амь нас бол Монголын төрийг хүлчихсэн энэ их аллага, авлигын дэргэд бол өчүүхэн төдий юм. Намайг алах хүмүүс бол тодорхой. Тэгээд ч би “Амьдын гэрээслэл”-ээ дотнын хуульчиддаа үлдээчихсэн гэж түрүүчийн номондоо бичиж байсан даа. Энэ Монгол цэвэрших тун ойртсон” гэж бичсэн байдаг.

Хамгийн сүүлд “Гитлер ч зүрхлэмгүй харгислал”-даа “…Ер нь хэчнээн нууж, булзааруулсан ч “С.Зоригийг хөнөөсөн хэрэг” нэг цагт илэрч, захиалагч, алуурчид, төөрөгдүүлэгчид ялаа эдэлж таарна л даа. Дандаа ч Б.Хурц, Ц.Зориг, Г.Эрдэнэбат нар шиг хүмүүс энэ хууль хяналтын байгууллагыг байнга удирдаад байхгүй биз.

…Саяхнаас С.Зоригийг хөнөөсөн хэрэг дахин шалгагдаж захиалагч алуурчдыг илрүүлнэ гэхээр хүмүүсийн сэтгэл өөдрөг байх шиг байна. Хилс хэрэгт 5-6 жил тамлагдаж байгаа Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ хоёр суллагдаж аав ээж, эхнэр хүүхдийнхээ барааг харвал аятай юу! Та нар хар даа! Т.Чимгээг шоронд хүчирхийлээд фото зургийг нь гэр бүлд нь явуулсан байгаа Аймшигтай байгаа биз?! Хүмүүс бол үүнийг “Гитлер ч зүрхлэмгүй харгислал” хэмээн ярилцаж байгаа юм. Энэ бүхний ард Б.Хурц, Г.Эрдэнэбат, Ц.Зориг нар байж, бүх зүйлийг хийлгэж, нуулгаж байсан нь одоо тодорхой боллоо. С.Зоригийг хөнөөсөн аймшигт аллагын жинхэнэ захиалагч, гүйцэтгэгчид ч хуулийн өмнө толгой бөхийх цаг ирж байх шиг байна” гэж бичээд үлдээжээ.

Г.Жамъян сэтгүүлч маань 2021 оны аравннэгдүгээр сарын 29-нд тэнгэрт дэвшсэн. Тэрээр Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа хоёрыг суллагдахыг үзсэн. Харин цагаатгахыг нь харж амжаагүй юм.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2024 ОНЫ ДӨРӨВДҮГЭЭР САРЫН 26. БААСАН ГАРАГ. № 83 (7327)

Монгол Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатарын урилгаар Бүгд Найрамдах Киргиз Улсын Жогорку Кенеш (парламент)-ийн дарга Нурланбек Шакиев энэ сарын 23-25-ны өдрүүдэд Монгол Улсад албан ёсны айлчлал хийж буй.

Айлчлалын хүрээнд зочид төлөөлөгчид Чингис хаан Үндэсний музейгээр өнөөдөр зочилж, Монгол-Киргизийн хамтарсан “Нүүдлийн соёл иргэншлийн дурсгалууд” гэрэл зургийн үзэсгэлэнг үзэж, “Киргизүүд болон Чингис хаан, түүний үр хойчсын түүхэн холбоо” эрдэм шинжилгээний бага хуралд оролцлоо.

Монгол Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатар “Монгол Улс нь Бүгд Найрамдах Киргиз Улстай уламжлалт найрсаг хамтын ажиллагаатай байж, соёлын чиглэлээр хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх, харилцан туршлага солилцох чиглэлийг баримталж ирсэн. Монгол болон Киргиз улсын соёлын ижил төстэй байдал нь нүүдлийн соёл. Түүний зэрэгцээ Төв Азийн нүүдэлчин гаралтай ард түмнүүд бидний түүх, хэл, соёлын нийтлэг нэг цэг бол Алтай судлал юм. Ялангуяа нүүдлийн соёл, ахуйг өнөө хүртэл тээж ирсэн Монгол, Киргиз орны хувьд олон улсын тавцанд өөрийн гэсэн хамтлагтай болох шинэ боломжийг бүрдүүлж болох юм. Иймд эрдэмтэн судлаачдыг солилцож, эрдэм шинжилгээний хамтарсан хурал хийн, хамтарсан судалгаануудыг хөгжүүлэх боломж дүүрэн байна” гэв.

Бүгд Найрамдах Киргиз Улсын Парламентын дарга Н.Шакиев, “Нүүдлийн соёл иргэншил бол эртний ард түмнүүдийн түүх төдийгүй өвөг дээдсийн маань бидэнд өвлүүлэн үлдээсэн өв юм. Нүүдэлчдийн соёл иргэншлийн дурсгалыг судлах нь эртний уламжлал, зан заншил, соёл урлагийн ертөнцөд умбан орох боломжийг бидэнд олгодог. Тиймээс манай хоёр орны найрамдал, шинжлэх ухааны хамтын нийгэмлэгийн нягт харилцааг хөгжүүлэх, түүх соёлын өвийг харилцан судлах, уран бүтээлчдийг харилцан солилцох зэрэг үйл ажиллагааг 2024-2025 онд зохион байгуулах саналыг гаргаж байна” хэмээв.

Бүгд Найрамдах Киргиз Улсаас Монгол Улсад суугаа Элчин сайд Айбек Артыкбаев энэхүү үзэсгэлэн нь Киргиз Улсын Парламентын даргын Монгол Улсад хийж байгаа албан ёсны айлчлалын нэг хэсэг болж байгаагийн хувьд үндэстэн хоорондын соёлын солилцоо, харилцан ойлголцох явдалд ихээхэн ач холбогдолтой үйл явдал болж байна. Түүгээр зогсохгүй манай хоёр улсын парламент хоорондын болон соёлын харилцааг бэхжүүлэхэд үр нөлөөгөө өгнө гэдэгт итгэлтэй байгаагаа илэрхийлэв.

Монгол Улсаас Бүгд Найрамдах Киргиз Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд С.Ганхуяг Монгол Улсын Засгийн газраас дэвшүүлсэн Монголд зочлох жилийн хүрээнд өнгөрсөн онд хоёр орны иргэд аль аль талдаа 1000 хүн аялсан статистик байгааг дурдаад, иргэд хоорондын харилцан зорчих явдлыг нэмэгдүүлэх хүрээнд улс хоорондын нислэгийг сэргээх чиглэлд холбогдох яриа хэлэлцээр үргэлжилж байгааг хэлсэн юм.

“Киргизүүд болон Чингис хаан, түүний үр хойчсын түүхэн холбоо” эрдэм шинжилгээний бага хурлын эхэнд Чингис хаан Үндэсний музейн “Хаан найрал” чуулгын уран бүтээлчид зочид төлөөлөгчдөд мэндчилгээ дэвшүүлж, албаны хүмүүс нээлтийн үг хэллээ. Энэ удаагийн эрдэм шинжилгээний бага хуралд хоёр орны эрдэмтэн судлаачдын нийт 8 илтгэл хэлэлцүүлэх ба тус хурлаар Монгол, Киргиз хоёр орны түүхийн нийтлэг өв, онцлог тал, Чингис хаан болон түүний үр хойчсын үеийн Монгол Киргизийн харилцаа, соёл иргэншил зэрэг сэдвийг хөндөх юм.

Уг үйл ажиллагааг Чингис хаан Үндэсний музей, ШУА-ийн Түүх угаастны зүйн хүрээлэн, Киргиз Улсын ШУА-ийн Б.Жамгерчиновын нэрэмжит Түүх, археологи, угсаатан судлалын хүрээлэн зэрэг байгууллага хамтран зохион байгуулж байна.

УИХ-ын гишүүн, Дэд бүтцийн хөгжлийн сайдын үүрэг гүйцэтгэгч С.Зоригийг 1998 оны аравдугаар сарын 2-ны үдэш онц хэрцгийгээр хөнөөсөн. Энэ хэрэг илрэлгүй 26 жил болж байна. Харин С.Зоригийг хөнөөсөн хэрэг, түүний эргэн тойрны асуудлууд, тухайлбал, Эрдэнэт, системийн авлигатай холбоотой зүйлүүд сүүлийн 23 хоногт яригдлаа. Энэ ярианд “Улаанбаатар”-аас Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ, Сан Францискогоос Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдорж хоёрын “дайралцаан”-д гурав дахь, дөрөв дэх, тав дахь эрхмүүд ч гарч ирж оролцов. Тухайлбал, “сошиал”-аас Ерөнхий сайд асан С.Баяр, Хотын дарга асан Э.Бат-Үүл нар “оролцсон”-ыг энд онцоллоо. Хураангуйлан тоймлов.

С.Зориг ба Эрдэнэт

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ

^[2]

2024.3.28: 1998 оны дөрөвдүгээр сарын 22-нд М.Энхсайханы Засгийн газар огцорч, 23-нд Ц.Элбэгдоржийн Засгийн газар байгуулагдсан. Гэтэл Ц.Элбэгдоржийн Засгийн газар долоодугаар сард нь буюу гуравхан сарын хугацаанд ажиллаад дахиад огцорсон. Энэ Засгийн газар “Эрдэнэт” үйлдвэрийн талаар 10 гаруй удаа ярьсан байдаг юм. Тухайн үеийн удирдлага Ш.Отгонбилэг агсныг огцруулах асуудлыг болон 80 дугаар тогтоол буюу Сэргээн босголтын банкийг Голомт банктай нэгтгэсэн асуудлыг шийдвэрлээд ерөнхийдөө огцорсон. Тухайн үед Ш.Отгонбилэг агсантай холбоотой асуудал Чингэлтэй дүүргийн шүүх дээр явж байсан. Ялж яваад ялагдсан. Нөгөө системийн авлигын асуудал үүнээс үүсэж байгаа юм. Тухайн үед Оюу толгой, Тавантолгой гэж байсангүй, Эрдэнэтийг тойрч л авлигын асуудал үүсэж эхэлж байгаа юм. Хэн нь Эрдэнэтийг хянаж байна тэр нь улс төрд хамгийн нөлөө бүхий бүлэглэл байсан. Ц.Элбэгдоржийн Засгийн газар долоодугаар сард огцорсон. Наймдугаар сард нь “Эрдэнэт” үйлдвэрт онцгой дэглэм тогтоож, Ш.Отгонбилэгийг сольж, Д.Дорлигжавыг захирлаар нь томилсон. Үүнээс хойш том асуудлууд үүссэн. Найм, есдүгээр сараас Да.Ганболдыг Ерөнхий сайдаар санал болгож, шахаж эхэлсэн. Ерөнхий сайд томилогдохгүй, буцаагдаад, гурван сарын хугацаанд улс төр нэлээд халсан. Түүний дараа аравдугаар сарын 1-ний Ардчилсан холбооны хурлаар Ерөнхий сайдаар С.Зоригийг томилох асуудлыг хэлэлцэх тов ерөнхийдөө гарсан ч учир битүүлгээр хойшилсон. Ингээд аравдугаар сарын 2-ны өдөр эвслийн удирдлагууд Улаанбаатар зочид буудалд хооллож, С.Зоригийг Ерөнхий сайдаар томилох албан бус шийдвэр гаргасан байдаг юм билээ. Гэвч тэр орой нь С.Зориг гэдэг улстөрч бусдын гарт амиа алдсан байдаг.

Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдорж

^[3]

2024.4.10: Яг 1998 оны долдугаар сард манай Засгийн газрыг огцруулсан. Гарч ирээд л миний ярьсан зүйл бол “Эрдэнэт үйлдвэр”. Тэр үед татвараа ч төлөхөө байчихсан байсан. Тэр үед 150 сая төгрөгөө төлдөггүй. Үйлдвэрийн удирдлагын асуудал яригдахаар тэр нь Засгийн газар дээр ч яригддаггүй. Хууль, шүүх, цагдаа ч өөрсдөө тийм байдалтай ихэнхийг нь өөрийнхөө эрх ашигт байгаа гэж үздэг тийм л байдалтай байсан. “Эрдэнэт үйлдвэр”-т тэр үед бараг “картел” үүсчихсэн байсан. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхээр гэмт хэргийн аргаар оросуудтай нийлээд Орост тал хувь нь байгаа юм чинь гэдэг утгаар тэдэнтэй нийлж бүгдийг дээрэлхээд сурчихсан. Хэнд ч ажлаа тайлагнадаггүй байдалтай л байсан. Тэр өөрчлөлтийг л манай Засгийн газар хийсэн.

2024.4.10: Тэр үед МҮАН-ын Ерөнхий зөвлөл гэж байсан. Ерөнхий зөвлөлөөр С.Зоригийг Ерөнхий сайдаар томилох тухай огт яригдаагүй. Ерөнхий зөвлөлийн хурал дээр яригдах зүйлийг намын дарга оруулж ирдэг, ийм л зүйл. Тэр үеийн юмнуудыг бид нар бүгд нэгнээсээ асуудаг. Одоо энэ Э.Бат-Үүл зэрэг нөхдөөс бүгдээс нь асуудаг л байсан. Тэгэхэд С.Зориг “Би Ерөнхий сайдаар ажиллахгүй” гэж хариулдаг тийм үе байсан юм.

2024.4.15: Коммунистууд увайгүй. С.Зориг Ерөнхий сайд болох гэж байсан гээд л хуучин, шинэгүй чичрэх юм. С.Зориг алагдах хүртэл энэ үг тэдний амнаас гараагүй. Харин алахаас бусдаар түүнийг гутааж доромжилдог байсан юм. Ерөнхий сайдад нэр дэвшигчээс "Ш.Отгонбилэгийг буцааж Эрдэнэтийн захирлаар тавина" гэх баталгааг МАХН, Н.Багабанди шаарддаг байв. С.Зориг тэр үед Монгол-Оросын Засгийн газрын коммисын дарга. Тийм шахалтад "Поёзд ушёл" буюу "Боломжгүй" гэж хариулаад нүүр өгдөггүй байв. Тэд С.Зоригийг Ш.Отгонбилэгийг халсан гол буруутны нэгээр тодруулчихсан байсан цаг.

Ерөнхий сайд асан С.Баяр

^[4]

2024.4.11: Ерөнхий сайдын ярилцлагыг би үзсэн. Таалагдаагүй. Гэхдээ "Чи С.Зоригийн алуурчин-захиалагч" гэж “Е4”-т хандан хэлснийг нь би үзээгүй. Тэгж хэлсэн нь үнэн бол маш буруу. Ийм үгийг шүүх л хэлвэл хэлнэ. Үгүй бол үгүй. "Алуурчин" гэж хэлүүлэх хэцүү. Бараг 16 жил ингэж хэлүүлж яваа би үүнийг сайн мэднэ. “07.01” шөнө болсон ҮАБЗ-ийн хурал дээр "Галт зэвсэг хэрэглэж болохгүй" гэж Ерөнхий сайдын хувьд үүрэг өгснийг тэнд байсан албаны 37 хүн мэднэ. Гэсэн хэдий ч дөрвөн хүн буудуулж амь алдсан учраас тэр цаг үед Ерөнхий сайд байсны хувьд "Буруугүй" гэж өөрийгөө би зөвтгөж яваагүй. Явах ч үгүй. Гэтэл тэр хар өдрийн үймээн самууныг анхлаж дэгдээсэн зарим хүн тэгж бодсон шинжгүй байдагт нь харамсдаг. Харин ч өрөөлийг муулж, өөрийгөө дөвийлгөөд унахад нь зэвүү хүрдэг, тэрийгээ заримдаа барьж дийлдэггүй.

2024.4.12: 25 жил “Е4” улайм цайм ингэж ярив. Би гайхдаг. Яах юм? Яагаад? Тэр үед би “Е2”-ын Тамгын газрын дарга байв. С.Зориг надтай дөрөв уулзаж "Ерөнхий сайдад би нэр дэвшвэл “Е2” намайг дэмжих үү, би түүнтэй уулзаж болох уу" гэж асуулгаж байв. Би, "Ийм асуудал Тамгын газарт албан ёсоор ирээгүй тул албан ёсны хариу байхгүй. “Е” чамайг хүлээж авах шалтгаан алга" гэнэ. Тэгэхэд С.Зориг "Би фракцуудтай уулзаж буй тул “Е2”-ын албан бус хариу ч хамаагүй хэрэгтэй байна" гэж байв. 1998 оны аравдугаар сарын 2-ны 15 цагт С.Зориг миний өрөөнд ирж, хүсэлтээ дахин хэлэв. “Е”-тэй уулзаж гарч ирээд би түүнд "Асуудал албан ёсоор ирээгүй хэвээр тул албан ёсны хариу байхгүй хэвээр. Гэхдээ ийм асуудал орж ирвэл татгалзах үндэслэл яг одоо алга гэж үзэж байна" гэсэн хариултыг нь дамжуулсан. Бидний уулзалтад УИХ-ын гишүүн Д.Энхбаатар, А.Ганбаатар нар оролцож байв. Өөр бусад гишүүд ч энэ асуудлыг мэдэж байсан юм билээ. Бид бүгдийн мэдүүлэг хавтаст хэрэгт байгаа. Би, бид амьд байна. Би, бид гүтгээд байна уу?

2024.4.14. С.Зоригийг Ерөнхий сайдад нэр дэвшүүлэх албан ёсны шийдвэр, албан бичиг ЕТГ-т ирж байгаагүйг би хэлсээр ирсэн. Надтай энэ сэдвээр С.Зориг уулзсаныг ЦЕГ-т мэдүүлснээ дурдсан. АН дотор юу болж байсныг би мэдэхгүй. Харин С.Зоригийг Ерөнхий сайдад нэр дэвшүүлэх яриа, уулзалт болж байсныг АН-ын олон гишүүн ярьдаг. Энэ тухай ТВ, сонины нийтлэл зөндөө бий. Гэтэл Эби үүнийг ор тас үгүйсгэдэг. Гэтэл бүр цаашлаад мань мэтийг гүтгэлээ гэдэг болж. Би хэнийг ч гүтгээгүй, хэнийг ч, юунд ч буруутгаагүй. Сонссон, үзсэнээ л аргагүйн эрхэнд хэлсэн. Эмзэг энэ сэдвээр би дахин юм хэлэхгүй.

Хотын дарга асан Э.Бат-Үүл

^[5]

2024.3.30: Монгол Улсын Засгийн газрын тэргүүн, Ерөнхий сайд Лувсаннамсрайн Оюун-Эрдэнэд зөвлөхүй: Миний бие дайснаа ч “буудах” бол хууль ёсонд нийцүүлэн “буудах” ёстой гэсэн зарчмыг хатуу барьсаар ирсэн. Эрх мэдэлтэн ч бус,хөөрсөн олон түмэн ч бус,зөвхөн хууль засаглах ёстой гэдэг бол Ардчиллын нэг суурь юм! Тэр жил УИХ-ын гишүүн, МАН-ын гишүүн У.Хүрэлсүх, Г.Занданшатар, Т.Бадамжунай нарыг УИХ-ын гишүүнээс түдгэлзүүлэн, мөрдөн шалгах тухай саналыг эрх бүхий байгууллага нь оруулж ирэхэд би эсэргүүцэж байсан.Учир нь хуулийн наад захын шаардлага хангаагүй үндэслэл оруулж ирсэн байсан юм. Ардчиллын үнэт зүйлийн дээр улстөржилтийг тавихыг эсэргүүцсэн юм! Шүүхээс гадуур, улстөрчид бүү хэл, ард түмэн ч шүүх явуулж болохгүй гэдэг бол Ардчиллын суурь учраас тэгсэн юм! С.Зоригийг хөнөөсөн өдрийн маргааш өглөөнөөс нь л нийгэм даяар “МАН алсан”, “Ерөнхийлөгч Н.Багабанди алсан” гэсэн цуурхал хүчтэй тарж, намынх нь цагаан байр руу дайрахыг шаардсан олон түмэн бухимдан буцалж байсан юм. (Үргэлжлэл бий)

2024.4.9: Уухай даа,Элбэгээ үзэлцээд эхэлж.Үзэлцээд байгаарай! Тэр үзэлцэхээр Монголын улс төр амь орж дуутай шуутай болдог доо, хө! Нөхөд нь сэрж, ноход нь хуцалдаж эхэлдэг, ёсоороо л болж байна! Хуйхтай монгол эр шүү.

С.Зоригийг хэн хөнөөсөн бэ?

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ:

2024.3.28: Та арай ахуйн аллага гэж боддог юм биш биз дээ, өнөөдрийг хүртэл? Яагаад заавал аравдугаар сарын 2-нд ахуйгаар алагдчихав гэдэг нөхцөл байдал үүснэ. Нэг том асуулт гарч ирдэг. Хэрвээ энэ хоёр хүн С.Зоригийг алаагүй юм бол яагаад гурван шатны шүүхээр алсан гэж үзэв гэдэг чинь маш том логикийн бөгөөд хүний эрхийн асуудал. Хэний захиалгаар, хэнд ашигтай учраас энэ хоёр хүнийг алсан гэж хуулийн байгууллага бүхэлдээ үзээд гурван шатны шүүхийн шийдвэр гарав? Сүүлд С.Зоригийг Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа гэж хоёр хүн алсан болж, нөгөөх нь хилсээр хэрэг хүлээлгэсэн болоод хэрэг задарчихсан байж байна. Захиалагч нь бараг тодорхой С.Зоригийг хөнөөсөн хэрэгт тухайн үед юу болж байсан тухай материалуудыг логик дарааллаар нь ил болгож өгсөн. Ямар ч улс төрийн нөлөөгүйгээр ажиллах боломжоор л би хангаж чадна. Хэн нэгэн хүн ямар нэгэн байдлаар нөлөөлөл үзүүлэх гэж оролдвол олон нийтэд зарлана. Энэ хэрэг дээр хэрэв Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа нар С.Зоригийг алаагүй бол яагаад гурван шатны шүүх “Алсан” гэж үзэв гэдэг нь маш том хэмжээний хүний эрхийн асуудал. Ардчилсан Монгол Улсад хэний захиалгаар, хэнд ашигтай учраас ийм шийдвэрийг шүүх гаргав. Үүнийг бодох ёстой. Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгч Х.Баттулга Ерөнхийлөгчид тамгаа солилцохдоо “Ганцхан С.Зоригийн хэргийг л битгий сөхөөрэй, бусад нь надтай хамаагүй” гэж хэлсэн байдаг.

2024.4.10: “...Монгол Улсад Ц.Элбэгдоржийн эрх, Т.Чимгээгийн эрх гэж тусдаа байх ёсгүй. Адилхан л хамгаалагдах ёстой. Ц.Элбэгдорж хүн эрүүдэн шүүвэл “...Шударга ёс”, тэр нь илэрвэл “...Ц.Элбэгдорж хэлмэгдлээ” гээд байж болохгүй. Хүний эрхийн байгууллагууд ч Ц.Элбэгдорж, Т.Чимгээ хоёрт тэгш л хандах ёстой.

Маш ноцтой хэрэг 20 гаруй жил дарагдсан тухай л яриад байна. Тэр хүн хэргээ цайруулах гэж энгийн иргэдийг хилсээр ардчилсан Монгол Улсад гурван шатны шүүхээр улс төрийн захиалгаар хэлмэгдүүлсэн тухай ярьж байна. Урьдын адил асуудлыг маазруулж өнгөрөөхийг Ц.Элбэгдорж хүсч байж болно. Нүглээ нуух гэж гэмгүй хүмүүсийг хэлмэгдүүлчихээд битгий маазраад бай. Ц.Элбэгдоржийн хувьд тэр хүмүүсийн амьдрал тоглоом шиг байж магад. Миний хувьд үгүй. Миний хувьд үнэнийг олох нь ирээдүйд илүү тустай гэж бодож байна. Өөрийн чинь шуналаас болж өчнөөн зовлон үзсэн, өөрт чинь итгэсэн журмын нөхдөөсөө уучлалт гуй. Цаг хугацаа үнэн төрхийг чинь өдөр өдрөөр илчилнэ. Энэ цагийг хүлээсэн олон гэрч үнэнийг удахгүй ярина. Цаг хугацаа дотоодод ч, гадаадад ч үнэн төрхийг чинь өдөр өдрөөр илчилнэ” гэжээ.

Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдорж

2024.4.9: Зоригийн алуурчдыг мөрдөгчид илрүүлсэн. Хууль шүүх тогтоосон. Тэр алуурчид одоо ч сэжигтэн хэвээр. Чи Ерөнхий сайд болоод эхний хийсэн үйл, уулзсан хүнээсээ эмээж байгаа. Чи шалгагдана нэг өдөр. Зоригийг алсан хэргийг санаатай будилуулдаг, алуурчидтай хамсаатан болсон этгээдүүд үргэлж сандралтай байгаа. 26 жилийн өмнө юу болсныг, бид яаж шалгуулсныг, Монголын ардчилал юу туулсныг түүх гэрчилнэ. Коммунистууд аллагыг бидний эсрэг яаж ашиглаж ирснийг би мэднэ. Юун түүнд Ерөнхий сайд оролцох! Хүнээ алуулсан бидэнд тийм үйлдэл байтугай тийм санаа ч төрөөгүй. Алуурчдыг олоход бүх талаар тус дэм болохыг хичээж ирсэн.

Би нэг ганц тайлбар хэлчихье. Тухайн үед С.Зориг алагдлаа гээд л би С.Зоригийн гэрээс гараад шууд Төрийн ордонд ирж байсан юм. Шөнийн 23:00 цагийн үед. Тэгээд Засгийн газрын гишүүдийг цуглуулж, энэ асуудлыг яръя гэж шийдээд, тэгээд энэ мэдээллийг яаж хүргэх үү гээд явсан. Тэр үед бүгд эмгэнэсэн. Энэ чинь ямар аймшигтай зүйл болчхов гээд маргааш өглөө радио нээхэд л эмгэнэл явуулъя. Тухайн үед радио, телевизийн хороо гэж Засгийн газрын мэдэлд байсан юм. Даргыг нь Засгийн газраас томилдог. Шууд үүрэг өгөөд л маргааш өглөө телевиз нээгдэхэд С.Зоригийн зурагтай эмгэнэл. Радио нээхэд С.Зоригийн эмгэнэл явуулсан. Бид тэгж эмгэнэж байсан юм. Тэр саналыг би гаргаж байсан. Тэгээд хүмүүс зурагт, радиогоо нээгээд л ямар аюултай зүйл болов гээд л... Тэгээд тэр алхмаас эхлээд биднийг буруутгах үйл ажиллагаа явж ирсэн. Бид тэр үед залуухан, гэнэн цагаахан байсан.

2024.4.16: Монголд алуурчин ивээлдээ авдаг Ерөнхий сайд хэрэггүй. Тийм зорилготой бүтэц ч хэрэггүй. Шүүхийн шийдвэрийг гуйвуулсан, шүүх засаглалыг орлосон, Үндсэн хуулийг зөрчсөн ажлын хэсэг ч гэж хаана байх вэ. Дөрвийн дөрвөн халуун амийг шатааж алсан, дээр нь Монголын ардчиллын зүрхэнд дүрсэн цуст хутганд улс төр биш хууль үйлчлэх учиртай. "Хамжигчаа битгий нэрлэ, би чамайг шоронгоос суллана. Захиалагчаа бүү зарла, чамд бид мөнгө өгнө. Ардах хүнээ хэлэх хэрэггүй, та нарыг алуурчин биш болгоно". Ингэж гуйгаад байхад ямар ч гэмт хэрэгтэн тийм эрхэмд зөвшөөрөлгүй яах вэ. Хүн биш хөшөө, амьдад нь биш алагдсан хойно нь хайрладаг хайр хэнд ч хэрэггүй. Монголд хүн алдаг төр хэрэггүй. Цааз хэрэггүй. Хүн алах эрхийг төрөөсөө түүхээсээ халсан бид, хүн алсан хүнийг хайрлаж халамжилдаг засагтай боллоо.

Системийн авлига ба “мааф”

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ

2024.3.28: С.Зоригийн тухайн үед хэлж байсан үгнүүд протоколд үлдсэн. Үүнээс харахад, тэр хүн системийн авлига гэдэг зүйл рүү орохоос хамгийн их айж байсан. Бид олон нийтийн ийм их итгэл дээр, хагас зуун жилийн баялгийг буруу хуваарилах гээд байна.  Манай журмын нөхөд системийн авлигад идэгдэж эхэлж байна. Үүнийг л тэр ярьсан. Ер нь системийн авлига нь 1998 он буюу тухайн үеийн Ц.Элбэгдоржийн Засгийн газрын сэдэл байсан. Гэвч тэр огцорсон, чадаагүй. Яг энэ систем 2009 онд Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгч болсноор дахин угсрагдсан. Тэр 1998 онд хийж чадаагүй байсан зүйлээ, Ерөнхийлөгч болоод яг хийсэн. 2012 онд шүүх дээр нэрийг нь өгөөд л МАН-ыг яг дундуур нь хуваасан. Тэр шүүгчдийн нэр нь Эрдэнэтийн 49, С.Зоригийн хэрэг гээд байгаа шүүгчийн нэр яг адилхан байсан. Ерөнхий прокурор нь “Эрдэнэт”-ийн захирал байсан Д.Дорлигжав, шүүгч нар нь Ц.Элбэгдоржийн томилсон шүүгч нар нэмээд гаднаас Б.Хурцыг авчирсан. Энэ системийг бий болгож, хоёр намыг бүхэлд нь мөнхөд хяналтдаа авахыг хүссэн бүлэглэл бий болсон. “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийн асуудлыг хүртэл парламентаар оруулахгүйгээр шийдсэн байдаг.

“Эрдэнэт”-ийн 49 хувьтай холбоотой асуудал шүүх дээр яагаад гацаад байна вэ гэхээр Ч.Сайханбилэг гадагшаа гараад явчихсан гэдэг тайлбарыг шүүх хэлээд сууж байна. Долоон жил боллоо. Ч.Сайханбилэг яг Эрдэнэтийн 49 хувьтай холбоотой шийдвэрийг гаргасан уу, үгүй юу гэдэг нь ч эргэлзээтэй. Тухайн үед Н.Алтанхуягийн Засгийн газар огцорч, Ч.Сайханбилэг Ерөнхий сайд болоход л хийгдсэн тохироо. Ц.Элбэгдоржийн зүгээс тавьсан үндсэн тохироо нь энэ байсан. Тухайн үед АН ялагдах магадлалтай гэдгийг Ц.Элбэгдорж мэдэхийн дээдээр мэдэж байсан. Ч.Сайханбилэг ч түүнд сонин биш байсан. Гагцхүү “Эрдэнэтийн 49 хувь”-тай холбоотой энэ хэлцлийг сонгуулиас өмнө Ч.Сайханбилэгээр дамжуулан дуусгах ийм л зорилготой байсан. Хоёр дахь удаагаа Ерөнхийлөгч болсон Ц.Элбэгдорж наадмын үеэр дэвдэг ш дээ. Тэр бол С.Зоригийн хэргийг шийдчихсэн, Эрдэнэтийн 49-тэй холбоотой бүх тохироо нь хийгдсэн. Улс төрийн хувьд бүхнээ олж авсан улс төрийн аархал нь дотроос нь гарч байгаа биений хэлэмж шүү дээ. Манай намаас энэ тоглоомонд оролцсон хүн бол манай М.Энхболд дарга. Дунд нь зуучилсан хүн бол Т.Бадамжунай.

Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдорж:

2024.4.9: 1998 онд амь насаа алдсан Зориг, 2016 онд Монголын мэдэлд ирсэн Эрдэнэтийн 49 хувь холбоотой ч гэх шиг. Оросууд бидэнд сонголт өгдөггүй юм. Эрдэнэтийн 49 хувь зөв цагтаа, зөв үедээ Монголд ирсэн. Би тэр 49 хувьд бүтэн шалгагдаж хавтаст хэрэгтэй нь бүрэн танилцсан. Тэр хэргийн материал нь ялынх биш шагналын тодорхойлолт шиг. Би тэр залуусаар үнэхээр бахархсан. Тэр үед Засгийн газар, Их хурлаар ярьсан бол “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувь одоо ч ирэхгүй байсан. Их хуралд орсон олигархи бүлэг хоорондоо зодолдоод оросууд нь “Эрдэнэт” үйлдвэр сүрхий ашигтай юм байна, эргүүлж тийм мөнгөөр зарахаа больё гэж зогсох байсан. Одоо дайныг санхүүжүүлсэн гэх утгаар Монгол Улс хоригт орох байсан. Юун их наядаар нь ард түмэндээ тогных нь мөнгийг төлж өгөх.

М.Энхболдыг чирээд буулгасан, гоё. Тэр хутга ханцуйлж өрөөнд нь ордогоос бусад нь. Намынхаа бүх хулгайчидтай тэгж тэмцэх байх гэж харсан. Энд Ардын намын жирийн гишүүд буруугүй. Оюун-Эрдэнэ ээ, чи намайг буруу уншсан. Чи намайг мааф гэж уншсан. М.Энхболд бид хоёрыг манан мааф гэж ирээд л холбох гэж олон жил оролдлоо. Бид хоёрт хамтраад үйлдсэн юм байхгүй. Хамгийн холбоогүй, өөр өөрийн замаар яваа хоёр хүн. Улс төрийн, үзэл санааны, сонирхлын ямар ч холбоо байхгүй.

Д.Дорлигжав Манай тамгын газрын дарга байж байгаад сүүлд Улсын ерөнхий прокурор болсон шүү дээ. Яг Ерөнхий прокуророор ажиллаж байх үед нь бол төрийн албаны асуудлаар янз бүрийн зүйлс их сонсогддог байсан. Д.Дорлигжавтай би тэр үед нэлээн асуудлуудыг ярьж “Янз бүрийн юм сонсогдоод байна. Энэ юу вэ” гэж. Юун бид нийлж энэ тэнд хүн амьтан айлгаж, өмч хөрөнгөд нь эзэн суух ч гэдэг юм уу, тэндээс хувь хувьсгал авах ч гэдэг юм уу тийм ойлголт байхгүй. Д.Дорлигжавыг тэнд ажиллуулж байсан. Сүүл рүүгээ янз бүрийн юм сонсогдоод байхаар нь би асуугаад “Чи ажлаа өг” гэж хүртэл шаардаж байсан. Тэр үед прокурор зургаан жилээр томилогддог. Хугацаа болоогүй тохиолдолд өөрөө хүсэлт гаргахгүй бол болдоггүй байсан. Одоо ч тийм л байгаа байх. Түүний дараа Хууль зүйн сайд болж явж тэндээс холдож байсан түүхтэй. Түүнээс хойш бид хоёр холбогдсон, ганц удаа утсаар ярьсан ч юм уу, тийм зүйл юу ч байхгүй. Нийлээд угсарчихсан ч юм уу. Нийлээд Д.Дорлигжав гэдэг хүнтэй бизнес хийгээд хүн дарамталсан зүйл огт байдаггүй. Д.Дорлигжав гэдэг хүн бид хоёр сүүлдээ муудалцаад салсан.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

Т.САЙХАН

Засгийн газрын өчигдрийн хуралдаанаар “С.Зориг агсны хөшөөг хамгаалалтад авч, соёлын өвд бүртгүүлэх” чиглэлийг Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ өгчээ.

Тэрээр “Ардчилсан хувьсгалын оюун санааны бэлгэдэл болсон энэ хөшөөг газартай нь худалдаж, нүүлгэн шилжүүлнэ гэдэг ардчиллын үнэт зүйл авлигын өмнө сөхөрсний илэрхийлэл юм. Сүхбаатарын талбайг хуваагаад авчихсан бүлэглэл С.Зориг агсны хөшөөнд ингэж хандсан. Үүнд гайхаад байх зүйл алга.  Тэдний зорилго нь С.Зориг агсны хөшөөг олон нийтээс холдуулж, үйл хэргийг нь он цагийн урсгалд мартуулан бүдгэрүүлэхэд байгаа шүү. Ердөө л үнэн нь илрэхээс үнхэлцгээ хагартал айсан гэмт хэрэгтнүүдийн нуугдмал сонирхол нь энэ. Лав намайг Ерөнхий сайд байхад энэ хөшөөг хаашаа ч хөдөлгөхгүй” гэсэн байна. Сануулахад, “Шинэ дэвшилт холбоо” НҮТББ-аас С.Зориг агсны хөшөөг нүүлгэн шилжүүлэх хүсэлтийг “Зориг сан”-д хандаж гаргасан. Хүсэлтэд “Манай байгууллага тус хөшөөг нүүлгэн шилжүүлэхтэй холбоотой зардлыг бүрэн хариуцах болно” хэмээн бичжээ. Учир нь энэ сарын 9-нд Нийслэлийн Засаг дарга Х.Нямбаатар цахим хуудастаа "С.Зориг агсны хөшөөний газрыг заржээ. Зараад зогсохгүй хөшөөг нүүлгэн шилжүүлж, газар дээр нь цамхаг барихаар санаархаж байна. Үр могой эхийгээ залгидаг шиг МоАХ-ноос улбаатай энэ байгууллага их л эелдгээр "Зориг сан"-д хөшөөг нүүлгэн шилжүүлж өгнө үү гэжээ. Лав л монгол хүний дотор хэзээ ч ийм атгаг шуналын сэдэл төрөхгүй. Монголын түүхэнд хар толбо болж үлдсэн цуст хэрэгт гэмгүй иргэдийг хэлмэгдүүлэн яллаж, ахуйн гэмт хэрэг болсон мэт ойлголт өгөхийг одоо болтол хичээсээр байгаа нь ойлгомжтой болсоор байна. Монголыг хайрладаггүй нүгэлт хар гөрөөчний бүхэл бүтэн тролл арми байгааг өнөөдөр харлаа. Монголын ардчиллыг эднээс хамгаалах хэрэгтэй болжээ гэдгийг ч бас харлаа. Бид “Зоригтой”-гоо үлдэнэ" хэмээн бичсэн. Мөн үүнтэй холбоотой баримтыг ч цахим сүлжээнд гаргаж тавихаа мартсангүй.

Дараахан нь С.Зориг агсны ах С.Баяр телевизэд ярилцлага өгөхдөө энэ талаар “Хөшөөг шилжүүлэх хэрэгтэй. Энд барилга барих гэж байна гэсэн албан бичиг “Шинэ дэвшилт холбоо”-ноос бидэнд ирсэн. Өмнө нь бидэнд энэ талаар нарийн мэдээлэл байхгүй байсан юм. Гэхдээ энэ хөшөө нь олон түмний хандиваар боссон, олон түмэн очиж хүндэтгэл үзүүлдэг тул “Зориг сан”-гаас дангаараа шийдэх боломжгүй. Мөн хөшөө дурсгал хотын хамгаалалтад байдаг гэж бид ойлгож байгаа. Тэгэхээр хөшөөг шилжүүлэхээр бол хаана байрлуулах талаар хотоос асуусан. Дүүгийн маань хөшөө 26 жил байрласан энэ байрандаа байвал уг нь зүгээр" гэсэн байдаг. Тэгвэл Засгийн газрын шийдвэрээр С.Зориг агсны хөшөөг соёлын өвд бүртгэж, хамгаалалтад авахаар болж байна.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2024 ОНЫ ДӨРӨВДҮГЭЭР САРЫН 17. ЛХАГВА ГАРАГ. № 76 (7320)

Б.БАЯР

С.Зориг бусдын гарт амиа алдсанаас хойш 26 жил өнгөрлөө. Хэрэг илрээгүй л байна. Харин одоо байдал өөрөө эргэчих шиг боллоо. Одоо ч гэж дээ, 2019 оноос хойш яриа биш үйл явлууд өрнөсөөр байгаа л даа.

Энэ хэрэгт 2017 онд ялласан Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа хоёрыг эрүүдэн шүүсэн нь ил болсон. Эрүүдэн шүүсэн хэргээр хууль хяналтынхан шүүхээр шийтгүүлсэн. 2021 онд шүүх буцаагаад дээрх хоёр иргэнийг цагаатгаж шийдвэрлэсэн. 2023 оны эхээр ЭЦА-ны даргаар ахлуулсан С.Зоригийг хөнөөсөн хэргийг шалгах ажлын хэсэг байгуулагдсан. Энэ хооронд Засгийн газар хоёр ч удаа уг хэрэгтэй холбоотой материалыг нууцаас гаргах шийдвэрийг гаргасан. Эхлээд Т.Чимгээтэй холбоотой материалууд, дараа нь Засгийн газрын 1998 оны аравдугаар сарын 3-ны ээлжит бус хуралдааны тэмдэглэлийг ил болгосон.

Улмаар Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ арваад хоногийн өмнө уг хэргийн талаар маш ноцтой мэдэгдлийг хийлээ. Тэрбээр “Тухайн үед С.Зоригийг хөнөөсөн хэрэгтэй холбоотой юу болж байсан тухай материалуудыг логик дарааллаар нь ил болгож өгсөн. Ямар ч улс төрийн нөлөөгүйгээр ажиллах боломжоор л би хангаж чадна. Хэн нэгэн хүн ямар нэгэн байдлаар  нөлөөлөл үзүүлэх гэж оролдвол олон нийтэд зарлана” гэв.

Цааш нь “1996 оны ардчилсан сонгуулиар ардчилсан хүчний удирдагчид гарч ирсэн.  МҮАН болон Социал демократ намын эсвэл ялалт байгуулж, 50 суудал авсан. Эвслийн тэргүүн нь Ц.Элбэгдорж байсан. Гэтэл М.Энхсайхан нь Ерөнхий сайд болсон. Энэ нь тухайн үеийн удирдагчдын үзэл санааны том хагарлыг харуулдаг.  Тухайн үеийн бүх протоколоор нотлогддог. Өөрөөр хэлбэл, идеалогийн зөрчилдөөн нэг үеийнхний дунд байсан. 1998 оны дөрөвдүгээр сарын 22-нд М.Энхсайханы Засгийн газар огцорч, 23-нд Ц.Элбэгдоржийн Засгийн газар байгуулагдсан. Гэтэл Ц.Элбэгдоржийн Засгийн газар долдугаар сард нь буюу гуравхан сарын хугацаанд ажиллаад дахиад огцорсон. Энэ Засгийн газар “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн талаар 10 гаруй удаа ярьсан байдаг юм. Тухайн үеийн удирдлага Ш.Отгонбилэг агсныг огцруулах асуудлыг болон 80 дугаар тогтоол буюу Сэргээн босголтын банкийг Голомт банктай нэгтгэсэн асуудлыг шийдвэрлээд ерөнхийдөө огцорсон. Тухайн үед  Ш.Отгонбилэг агсантай холбоотой асуудал Чингэлтэй дүүргийн шүүх дээр явж байсан. Ялж яваад ялагдсан. Нөгөө системийн авлигын асуудал үүнээс үүсэж байгаа юм. Тухайн үед Оюу толгой, Тавантолгой гэж байсангүй, Эрдэнэтийг тойрч л авлигын асуудал үүсэж эхэлж байгаа юм.  Хэн нь Эрдэнэтийг хянаж байна тэр нь улс төрд хамгийн нөлөө бүхий бүлэглэл байсан.

Ц.Элбэгдоржийн Засгийн газар долдугаар сард огцорсон. Наймдугаар сард нь “Эрдэнэт үйлдвэр”-т онцгой дэглэм тогтоож, Ш.Отгонбилэгийг сольж, Д.Дорлигжавыг захирлаар нь томилсон. Үүнээс хойш том асуудлууд үүссэн.  Найм, есдүгээр сараас Да.Ганболдыг Ерөнхий сайдаар санал болгож, шахаж эхэлсэн. Ерөнхий сайд томи­логдохгүй, буцаагдаад, гурван са­рын хугацаанд улс төр нэлээд халсан.

Түүний дараа аравдугаар сарын 1-ны Ардчилсан холбооны хурлаар Ерөнхий сайдаар С.Зоригийг томилох асуудлыг хэлэлцэх тов ерөнхийдөө гарсан ч учир битүүлгээр хойшилсон. С.Зоригийн тухайн үед хэлж байсан үгнүүд протоколд үлдсэн. Үүнээс харахад, тэр хүн системийн авлига гэдэг зүйл рүү орохоос хамгийн их айж байсан. Бид олон нийтийн ийм их итгэл дээр, хагас зуун жилийн баялгийг буруу хуваарилах гээд байна. Манай журмын нөхөд системийн авлигад идэгдэж эхэлж байна. Үүнийг л тэр ярьсан. Ингээд аравдугаар сарын 2-ны өдөр эвслийн удирдлагууд Улаанбаатар зочид буудалд хооллож, С.Зоригийг Ерөнхий сайдаар томилох албан бус шийдвэр гаргасан байдаг юм билээ. Гэвч тэр орой нь С.Зориг гэдэг улстөрч бусдын гарт амиа алдсан байдаг.

Сүүлд нь С.Зоригийг Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа гэдэг хүмүүс алсан болж, нөгөө талаас энэ хүмүүс хилсээр гүтгэгдсэн болж энэ хэрэг дахиад задарчихлаа. Энэ хэрэг дээр хэрэв Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа нар С.Зоригийг алаагүй бол яагаад гурван шатны шүүх алсан гэж үзэв гэдэг нь маш том хэмжээний хүний эрхийн асуудал. Ардчилсан  Монгол Улсад хэний захиалгаар, хэнд ашигтай учраас ийм шийдвэрийг шүүх гаргав. Үүнийг бодох ёстой.

Энэ хэрэгт ТЕГ-ын дарга асан Б.Хурцыг шүүх гэм буруутайд тооцож, Ерөнхийлөгч өршөөлөөр сулласан. С.Зоригийг хөнөөсөн хэргийг хаахын тулд Б.Хурц болон прокурорууд яагаад зохиомол хэрэг үүсгэсэн бэ гэдэг үнэнээ хэлэх өдөр ирэх байх гэдэгт би итгэдэг.  Би гүйцэтгэгч нарыг буруутгахгүй.

Ц.Элбэгдорж ерөнхийлөгч Х.Баттулга Ерөнхийлөгчид тамгаа солилцохдоо “Ганцхан С.Зоригийг хөнөөсөн хэргийг л битгий сөхөөрэй, бусад нь надтай хамаагүй” гэж хэлсэн байдаг” гэж ярьсан юм.

Хамгийн ноцтой нь Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Та С. Зоригийг хөнөөсөн хэргийг одоо хүртэл ахуйн аллага гэж бодож явдаг юм биш биздээ” гэсэн “асуулт”-ыг сэтгүүлчид тавьсан. Үүгээрээ Л.Оюун-Эрдэнэ “С.Зоригийг хөнөөсөн нь улс төрийн аллага” гээд шууд хэлчихсэн хэрэг. Тэгвэл түүний ярьсан, бас өнгөрсөн 26 жилийн хугацаанд ил далд, барим тавим яригдаж, бичигдэж ирсэн үйл явдлуудыг нэгтгэн сэргээв. Иймэрхүү /зурагт үзүүлэв/  онц цагийн дараалал гарч ирж байна.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2024 ОНЫ ДӨРӨВДҮГЭЭР САРЫН 8. ДАВАА ГАРАГ. № 68, 69 (7312, 7313)

Т.БАТСАЙХАН

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ хэвлэлд анх удаа том хэмжээний дэлгэрэнгүй ярилцлага өгчээ.  Тэрээр системийн авлига, С.Зоригийн хэрэг, шүүхийн хонгил, бүлэглэл, МАН-ын хуваагдал, “Эрдэнэт”-ийн 49 хувь, нийслэлийн газар олголт зэрэг асуудлуудад тодорхой байр сууриудыг илэрхийлжээ.  "Улаанбаатараас ярьж байна" ярилцлагаас эшлэн хүргэж байна. 

-Би Ерөнхий сайд болоод дөрвөн зүйлийг маш тодорхой амласан.  Нэгдүгээрт, цар тахлыг таван туулна.  Хоёрдугаарт, эдийн засгийг нээж, тэлнэ. Далд эдийн засгийг ил болгоно.  Гуравдугаарт, Авлигатай тэмцэнэ, цахим засаглалыг сайжруулж, ил тод байдлыг хангана. Дөрөвдүгээрт, эдийн засгийн өсөлтийг өрхөөр оруулж, дундаж давхаргыг дэмжиж, үндэсний тогтолцоог бүрдүүлнэ гэж амласан.

-Цар тахлын үеийн санхүүгийн зарцуулалтыг нягтлах ёстой гэсэн үүргийг аудитын байгууллага болон хуулийн байгууллагуудад өгсөн.  Баримтаар ямар нэгэн зөрчил илэрвэл энэ асуудалд өршөөлгүй хандах ёстой.

-Авлигын эсрэг тэмцлийн үр дүнд нийгэм, олон нийт авлигыг үл тэвчих, үзэн ядах сэтгэл зүйтэй болсон байна. Үүн шиг том үр дүн гэж байхгүй.  Дараагийн нэг асуудал нь эдийн засаг 36 их наядаас ирэх жил бараг 74 их наяд руугаа орох гэж байна.  Энэ бол далд эдийн засаг ил болж байгаатай л холбоотой.

-Авлигын тогтолцоо нураагүй байгаа. Нурах тал руугаа л хандаж байна. Өмч хувьчлал хийсэн нь зөв, хийгдсэн арга нь буруу байсан.  Уул уурхайн лицензийг олгосон нь зөв, өгсөн аргачлал шударга байсан уу, гэвэл үгүй.  Газар мөн үүнтэй адилхан. Энэ нь нийгмийн баялаг хэт цөөнхөд төвлөрөх, тэгш бус байдал үүсгэж байна. Үүнийг засахаас өөр сонголтгүй, нураахаас өөр аргагүй.  Нөгөө талаас миний буруу л  даа.   Энэ асуудлуудыг гарган тавьж, нийгмийн бухимдуулж  байгаа нь.

-30 жилийн дотор үүсэн бий болсон авлигын систем гурав, дөрвөн жилийн дотор нуран унахгүй гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.

-Үндсэн хуульд бий.  Гүйцэтгэх засаглал буюу Засгийн газар шүүх засаглалын үйл ажиллагаанд хөндлөнгөөс оролцох ямар ч эрхгүй.  “Эрдэнэт”-ийн 49-ийн гэх хэрэг шүүх дээр долоон жил боллоо.  Гэтэл зарим хэрэг шүүх дээр нэг жилийн хугацаанд л шийдэгдчихэж байна.  Яагаад тэгш хандаж чадахгүй байна гэдгийн хариултыг л олон нийт нэхээд байгаа юм.

-Шүүх засаглалд гүйцэтгэх засаглал шүүмжлэлтэй хандана гэдэг Үндсэн хуулиар олгогдсон эрх мэдлийн хүрээнд зохисгүй асуудал мөн.  Гэхдээ энэ системийн авлига 30 жил бугширчихсан байгаа, хоёр удаа Төв талбайд үүнийг эсэргүүцсэн жагсаалтай нүүр тулсан Ерөнхий сайдын хувьд би эрх зүйт төр, Үндсэн хуулийн тогтолцоог хамгаалахын төлөө л алхмуудыг хийж байна.

-Шүүн таслах үйл ажиллагаанд оролцохгүй ч гэсэн гэмт хэрэгтэй холбоотой баримтуудыг гаргаж тавих субъект бол Засгийн газар мөн.

-30 жилийн дараа би гудамжинд явахдаа чулуу шидүүлчихгүйхэн шиг алхах ийм эрх чөлөөний төлөө л тэмцээд байгаа хүн шүү дээ.  Хов болж үлдэхгүйн төлөө би явж байгаа. Ямар ч байсан өнгөрсөн 30 жилийн алдаа, завхралыг би гаргаж тавьсан.  Энэ бол ардчилсан нийгмийн алдаагаа засаж байгаа амьд үйл явц.  Бүх л улс магадгүй үүнийг туулж, хөгжилд хүрсэн байх.

-Миний цаг хугацаа өнөөдөр үнэлэгдэхгүй.  Өнгөрсөн 30 жилийн хугацаанд хэн нь ямар эерэг өвийг, хэн нь сөрөг өвийг үлдээв гэдэг нь одоо л яригдаж байна шүү дээ.

-Өнгөрсөн 30 жилд ололт амжилт зөндөө байсан. Нээлттэй гадаад харилцаа, хувийн өмч гээд л.  Гэхдээ энэ дундаас нэг дүгнэгдээгүй үлдсэн зүйл нь системийн авлигын асуудал.

-С.Зоригийн хэрэгт тухайн үед юу болж байсан тухай материалуудыг логик дарааллаар нь ил болгож өгсөн. Ямар ч улс төрийн нөлөөгүйгээр ажиллах боломжоор л би хангаж чадна.  Хэн нэгэн хүн ямар нэгэн байдлаар  нөлөөлөл үзүүлэх гэж оролдвол олон нийтэд зарлана.

-1996 оны ардчилсан сонгуулиар ардчилсан хүчний удирдагчид гарч ирсэн.  МҮАН болон Социал демикрат намын эсвэл ялалт байгуулж, 50 суудал авсан.  Эвслийн тэргүүн нь Ц.Элбэгдорж байсан. Гэтэл М.Энхсайхан нь Ерөнхий сайд болсон.   Энэ нь тухайн үеийн удигдагчдын үзэл санааны том хагарлыг харуулдаг.  Тухайн үеийн бүх протоколоор нотлогддог.  Өөрөөр хэлбэл, идеологийн зөрчилдөөн нэг үеийнхний дунд байсан.

-1998 оны дөрөвдүгээр сарын 22-нд М.Энхсайханы Засгийн газар огцорч, 23-нд Ц.Элбэгдоржийн Засгийн газар байгуулагдсан.   Гэтэл Ц.Элбэгдоржийн Засгийн газар долдугаар сард нь буюу гуравхан сарын хугацаанд ажиллаад дахиад огцорсон.  Энэ Засгийн газар “Эрдэнэт” үйлдвэрийн талаар 10 гаруй удаа ярьсан байдаг юм.  Тухайн үеийн удирдлага Ш.Отгонбилэг агсныг огцруулах асуудлыг болон 80 дугаар тогтоол буюу Сэргээн босголтын банкийг Голомт банктай нэгтгэсэн асуудлыг шийдвэрлээд ерөнхийдөө огцорсон.

-Тухайн үед  Ш.Отгонбилэг агсантай холбоотой асуудал Чингэлтэй дүүргийн шүүх дээр явж байсан.  Ялж яваад ялагдсан.  Нөгөө системийн авлигын асуудал үүнээс үүсэж байгаа юм.  Тухайн үед Оюутолгой, Таван толгой гэж байсангүй, Эрдэнэтийг тойрч л авлигын асуудал үүсэж эхэлж байгаа юм.  Хэн нь Эрдэнэтийг хянаж байна тэр нь улс төрд хамгийн нөлөө бүхий бүлэглэл байсан.

-Ц.Элбэгдоржийн Засгийн газар долдугаар сард огцорсон.  Наймдугаар сард нь  “Эрдэнэт” үйлдвэрт онцгой дэглэм тогтоож, Ш.Отгонбилэгийг сольж, Д.Дорлигжавыг захирлаар нь томилсон.  Үүнээс хойш том асуудлууд үүссэн.  Найм, есдүгээр сараас Да.Ганболдыг Ерөнхий сайдаар санал болгож, шахаж эхэлсэн.  Ерөнхий сайд томилогдохгүй, буцаагдаад, гурван сарын хугацаанд улс төр нэлээд халсан.

-Түүний дараа аравдугаар сарын 1-ны Ардчилсан холбооны хурлаар Ерөнхий сайдаар С.Зоригийг томилох асуудлыг хэлэлцэх тов ерөнхийдөө гарсан ч учир битүүлгээр хойшилсон.  Ингээд аравдугаар сарын 2-ны өдөр эвслийн удирдлагууд Улаанбаатар зочид буудалд хооллож,  С.Зоригийг Ерөнхий сайдаар томилох албан бус шийдвэр гаргасан байдаг юм билээ.  Гэвч тэр орой нь  С.Зориг гэдэг улстөрч бусдын гарт амиа алдсан байдаг.

-Сүүлд нь  С.Зориг агсныг Чимгээ, Содномдаржаа гэдэг хүмүүс алсан болж, нөгөө талаас энэ хүмүүс хилсээр гүтгэгдсэн болж энэ хэрэг дахиад задарчихлаа.  С.Зоригийн тухайн үед хэлж байсан үгнүүд протоколд үлдсэн.  Үүнээс харахад, тэр хүн системийн авлига гэдэг зүйл рүү орохоос хамгийн их айж байсан.  Бид олон нийтийн ийм их итгэл дээр, хагас зуун жилийн баялгийг буруу хуваарилах гээд байна.   Манай журмын нөхөд системийн авлигад идэгдэж эхэлж байна. Үүнийг л тэр ярьсан.

-Энэ хэрэг дээр хэрэв Чимгээ, Содномдаржаа нар С.Зоригийг алаагүй бол яагаад гурван шатны шүүх алсан гэж үзэв гэдэг нь маш том хэмжээний хүний эрхийн асуудал.  Ардчилсан  Монгол Улсад хэний захиалгаар, хэнд ашигтай учраас ийм шийдвэрийг шүүх гаргав. Үүнийг бодох ёстой.

-Энэ хэрэгт ТЕГ-ын дарга асан Б.Хурцыг шүүх гэм буруутайд тооцож, Ерөнхийлөгч өршөөлөөр сулласан.  С.Зоригийн хэргийг хаахын тулд Б.Хурц болон прокурорууд яагаад зохиомол хэрэг үүсгэсэн бэ гэдэг үнэнээ хэлэх өдөр ирэх байх гэдэгт би итгэдэг.  Би гүйцэтгэгч нарыг буруутгахгүй.

-Ц.Элбэгдорж ерөнхийлөгч Х.Баттулга Ерөнхийлөгчид тамгаа солилцохдоо  “Ганцхан С.Зоригийн хэргийг л битгий сөхөөрэй, бусад нь надтай хамаагүй”  гэж хэлсэн байдаг.

-Ер нь системийн авлига нь 1998 он  буюу тухайн үеийн Ц.Элбэгдоржийн Засгийн газрын сэдэл байсан.  Гэвч тэр огцорсон, чадаагүй.  Яг энэ систем 2009 онд  Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгч болсноор дахин угсрагдсан.  Тэр 1998 онд хийж чадаагүй байсан зүйлээ, Ерөнхийлөгч болоод яг хийсэн.

-2012 онд шүүх дээр нэрийг нь өгөөд л МАН-ыг яг дундуур нь хуваасан.  Тэр шүүгчдийн нэр нь Эрдэнэтийн 49, С.Зоригийн хэрэг гээд байгаа шүүгчийн нэр яг адилхан байсан.

-Ерөнхий прокурор нь “Эрдэнэт”-ийн захирал байсан Д.Дорлигжав, шүүгч нар нь Ц.Элбэгдоржийн томилсон шүүгч нар нэмээд гаднаас Б.Хурцыг авчирсан. Энэ системийг бий болгож, хоёр намыг бүхэлд нь мөнхөд  хяналтдаа авахыг хүссэн бүлэглэл бий болсон. “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийн асуудлыг хүртэл парламентаар оруулахгүйгээр шийдсэн байдаг.

- “Эрдэнэт”-ийн 49 хувьтай холбоотой асуудал шүүх дээр яагаад гацаад байна вэ гэхээр Ч.Сайханбилэг гадагшаа гараад явчихсан гэдэг тайлбарыг шүүх хэлээд сууж байна.  Долоон жил боллоо.

- Ч.Сайханбилэг яг Эрдэнэтийн 49 хувьтай холбоотой шийдвэрийг гаргасан уу, үгүй юу гэдэг нь ч эргэлзээтэй.  Тухайн үед  Н.Алтанхуягийн Засгийн газар огцорч,  Ч.Сайханбилэг Ерөнхий сайд болоход л хийгдсэн тохироо.  Ц.Элбэгдоржийн зүгээс тавьсан үндсэн тохироо нь энэ байсан. “Эрдэнэбилэг нарын ийм хүмүүс бидний зүгээс хийнэ.  Чи үүнийг хийж чадах уу” гэдэг асуудал.  Өөрөө үгүйсгэх байх, гэхдээ бараг уйлж байсан гэдэг.  Ерөнхий сайдаа нөгөө бүлэглэл тэгж дарамталж чадаж байсан байна.

-Монголбанк, Сангийн яам, Хөгжлийн банкнаас гурван эх үүсвэрээр дөрөвдүгээр сарын 21-нээс зургадугаар сарын 20-н хүртэл 400 орчим сая ам.долларыг дансанд төвлөрүүлээд гурван гүйлгээгээр Орос руу шилжүүлж байгаа ийм асуудал.  Үүнийг парламент хэлэлцэх бүрэн боломжтой байсан. Тухайн үед АН ялагдах магадлалтай гэдгийг  Ц.Элбэгдорж мэдэхийн дээдээр мэдэж байсан.  Ч.Сайханбилэг ч түүнд сонин биш байсан.  Гагцхүү “Эрдэнэтийн 49 хувь”-тай холбоотой энэ хэлцлийг сонгуулиас өмнө  Ч.Сайханбилэгээр дамжуулан дуусгах ийм л зорилготой байсан.

-Хоёр дахь удаагаа Ерөнхийлөгч болсон Ц.Элбэгдорж наадмын үеэр дэвдэг ш дээ.  Тэр бол С.Зоригийн хэргийг шийдчихсэн, Эрдэнэтийн 49-тэй холбоотой бүх тохироо нь хийгдсэн.  Улс төрийн хувьд бүхнээ олж авсан улс төрийн аархал нь дотроос нь гарч байгаа биеийн хэлэмж шүү дээ.

-2015 онд Сү.Батболд даргын төрсөн өдөр МАН-ыг шүүх дээр хоёр хуваасан.  МАХН-ыг шүүх дээр бүртгэсэн.  Тэр орой Ерөнхий шүүгч Зориг,  Ерөнхий прокурор Дорлигжав, ТЕГ-ын дарга Хурц, ЕТГ-ын дарга Цагаан,  АН-ын дарга Алтанхуяг болон бусад хүмүүс Их тэнгэрт уулзсан байдаг.  Энд Элбэгдорж “Би та нарт шүүх дээр ялалтыг чинь баталгаажуулж өглөө шүү” гэж хэлсэн байдаг.  Тэнд байсан хүмүүс үнэнээ яриасай гэж бодож байна.

-Өнгөрсөн 30 жилийн алдаа оноог дүгнэхэд аль аль намын лидерүүд бодитой болсон зүйлийг үнэнээсээ яриасай. Би бол худлаа юм яриагүй, хэзээ ч баримтгүй зүйл ярьж байгаагүй.  Тэр үед хууль зөрчин шүүх дээр шийдвэр гаргаж, хундага тулгаж, үүний тохироо нь юу байсан гэхээр  АН сонгуульд ялах,  МАХН-тай хамтарч Засгийн эрхийг барих, Оюутолгой, Хөгжлийн банктай холбоотой бонд босгох тэр бондуудыг хувааж авах ийм л тохироо явагдсан.

-Хуулийн байгууллагынхан хоорондоо крантны ус гойжуулж байгаад ярьдаг тийм түвшинд очсон байлаа.  Сонгуулийн өмнө хэдэн бичлэг задардаг байлаа.  Одоо бол хуулийн байгууллагууд хуулийн хүрээнд ажилладаг, тийм даалгавар өгдөг хүн байхгүй байгаа учраас өнөөдөр сонгууль дөхөж байхад ямар нэгэн бичлэг задрахгүй байгаа биз дээ.

-Манай намаас энэ тоглоомонд оролцсон хүн бол манай М.Энхболд дарга.  Дунд нь зуучилсан хүн бол Бадамжунай.  Манай Улаанбаатар хотод баригдсан хорооллуудаас стандартаа барьж, зөвшөөрлөө авсан  газар бараг байхгүй. Бүгд л авлигаа өгч, байшингаа бариад дараа нь зөвшөөрлөө нөхөж авсан байшингууд л байна.

Эх сурвалж: "Зууны мэдээ" сонин

2024 ОНЫ ДӨРӨВДҮГЭЭР САРЫН 1. ДАВАА ГАРАГ. № 63 (7307)