Ирэх 2025 оны төсвийн хэлэлцүүлэг өмнөхүүдээс өөрөөр өрнөлөө. “Тойрог бус том төслүүдийг бодно” гэсэн уриатай төсөв л дөө, уг нь. Түүнээс ч болсон уу, жил жилийн төсөвт суулгаад авчихдаг тав, арван тэрбумдаа харамсаж уурссан гишүүд цөөнгүй байв. Түүнийгээ үгээр хэлээгүй л болохоос үйлдлээрээ бол үзүүлсэн.

Гэхдээ эрхэм гишүүд төсвийг өөр өөрийнхөөрөө “уншиж”, түүнийгээ олон нийттэй хуваалцах зарчмаар хэлэлцэв. Үнэхээр хэрэггүй зардлууд ч байлаа. Зарим артай сайдын багцад “захиалга”-ын төсөв суусан ч байна.

Тэднийг нь төсвийн сүүлийн хэлэлцүүлгийн үеэр зарим гишүүн илчиллээ. Гишүүдийн мэдээлэл олон нийтийн анхаарлыг төсөв рүү хандуулсан. Ийм улс төрийн үйл явдал өнгөрсөн долоо хоногт боллоо. Тэр үеэр Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Хятадад айлчилж таарав. Эзгүй байв. Тэрээр айлчлалаас ирээд энэ долоо хоногийн даваа гаригт УИХ, Засгийн газар, улс төрийн намуудын удирдлагуудтай уулзаж мэдээлэл солилцжээ. Мөн ажлын алба болон зарим Үндэсний хорооны хуралд оролцсон байна. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ өнгөрсөн долоо хоногийн асуудлыг эергээр хүлээн авч, дараа дараагийн төсөл хөтөлбөр, том зорилгодоо төвлөрөхийг уриалсан байна. Ингэхдээ “Би эергээр харж байна. Шинэ парламентын хяналт тэнцэл ажиллаж байна.

Тойргийн жижиг төслүүдээс хальж, 39 том төсөлд суурилж батлагдсан 34 жилийн түүхэнд анхны төсөв болж байгаа юм. Тиймээс ийм зүйл болох нь зүй ёсны асуудал. Засгийн газар ч, УИХ ч хуулиа мөрдөх ёстой. Холимог тогтолцоо бүхий шинэ парламент түүхэн үүргээ эергээр гүйцэтгэж чадна гэдэгт эргэлзэхгүй байна.

Ер нь бол энэ холимог тогтолцоо бүхий шинэ парламентыг шинэ соёлыг бий болгохын тулд л бүрдүүлсэн. Бид бүрдүүлсэн тогтолцоондоо өөрсдөө дасах учиртай. Юутай ч анх удаа гишүүдийн 5.0 тэрбумгүй төсөв, 30 гаруй төсөл хөтөлбөр дээр батлагдлаа. Мэдээлэл, ойлголтын зөрүүтэй байдал дээр улстөржүүлэх санаархал ч байсныг үгүйсгэхгүй. Энэ төсвийг есдүгээр сарын 1-нд өргөн барьсан. Түүнээс хойш сар гаруйн дараа хэлэлцэж эхэлсэн. Урт хугацаа байсан. Гэтэл хоёрдугаар хэлэлцүүлгээр өөрчлөгдөх боломжгүй эрх зүйн орчин, мөн Хятад айлчлалтай, тайлбарлах боломжгүй цаг хугацаатай давхцуулсан нь улс төрийн өөр зорилготой байсан байх. Монголд нууц юм гэж байхгүй дээ. Удахгүй учиг нь тайлагдах биз.

Ховонд авталгүй холын зорилгоо харцгаах нь зөв. 14 мега төслийн нэг болсон Эрдэнэбүрэнгийн зээлийн хэлэлцээр батлагдлаа. Одоо 16 жил гацсан Гашуунсухайт-Ганцмодны төслөө хамтдаа анхаарцгаах цаг.

Тиймээс өнгөрснийг дүгнэж, илүү ирээдүйн асуудалдаа анхаарал хандуулахыг улстөрчдөд уриалж байна” гэжээ. Түүнчлэн Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Хятадад айлчлахаасаа өмнө, төсвийн хэлэлцүүлгийн үеэр болсон УИХ дахь намынхаа бүлгийн хурал дээр “Том төслүүдийг гацаадаг технологиуд явж эхэлж байна. Яг л ийм хөөсрөлт дээр “Танк орж ирнэ” гэж итгээд 16 жил алдсанаа дүгнэх ёстой шүү. Ер нь бол том төслүүдийг зогсоохын тулд зохиомол хөөсөн хөшиг татдаг. Тэр зүйлд төөрмөөргүй байгаа юм. “Танк орж ирнэ” гэдгийг өнөөдөр марзан сонсогдоно. Гэтэл яг тэр үедээ үзэл санааны хөшиг болчихсон. Тэгэхээр намайг хүүхэд байхад л яригддаг байсан домгуудыг одоо дуусгах цаг болсон” гэсэн талаар хэвлэлүүд мэдээлж байсан юм.

 

Б.БАЯР 

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

Төмөрбаатарын БАТСАЙХАН

УИХ-ын гишүүн Э.Болормаатай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Халзан бүрэгтэйн ховор металлын ордыг ашиглах төслийн үйл ажиллагаа Ховд аймагт нэлээд эрчимжиж байна. Хайгуулын ажлыг эхлүүлэх дээр та ямар байр суурьтай байна вэ. Энэ талаар яриагаа эхэлье?

-Ховд аймгийн Мянгад суманд байрлах Халзан бүрэгтэйн ордын хайгуулын үйл ажиллагаа нэлээд идэвхжиж байгаа гэсэн мэдээлэлтэй байна. Би аймгийн Засаг даргаар ажиллаж байхдаа багагүй хардалт, сэрдэлтэд өртөж байсан. Гэсэн ч иргэд олон нийтийнхээ эрх ашгийн талд зогсож ирсэн.

Одоо ч энэ итгэл үнэмшил минь хэвээрээ байна.  Өнгөрсөн хугацаанд энэ ордтой холбоотой жагсаал цуглаанд оролцож, иргэдийнхээ байр суурийг сонсож, аймгийн онцгой комиссын шийдвэрээр ордын хайгуулын ажлыг зогсоож байсан.  Гэвч тэр шийдвэр маань шүүх дээр очоод унасан.  Ингээд Засгийн газрын түвшинд асуудлыг тавьж, үйл ажиллагааг нь зогсоосон байдаг.   Харин намайг Засаг даргын ажлыг өгснөөс хойш энэ ордын хайгуулын ажил нэлээд хурдацтай сэргэж байх шиг байна.   Энэ асуудлаар салбарын сайд Ц.Туваанд асуулга тавьсан.  Газрын ховор элементийн хайгуулын асуудал дээр салбарын яам нэн тэргүүнд бодлогоо тодорхой болгож оруулж ирэх ёстой. Түүнээс биш Засгийн газрын үйл ажиллагааны мөрийн хөтөлбөр дээр байгаа “Газрын ховор элементийг бодлогоор дэмжинэ” гэсэн ганц өгүүлбэрээр төслийг явуулж болохгүй л дээ.  Бодлогоор дэмжих асуудал тодорхой байх ёстой.  Энэ төрлийн төсөл хэрэгжсэнээр ямар эрсдэлтэй юм.   Газрын ховор элементийг дагаад цацраг идэвхт бодис ялгардаг нь үнэн юм уу.  Энэ нь үнэн бол төсөл хэрэгжүүлэгчийн зүгээс эрсдэлээ яаж тооцсон юм.   Энэ төсөл Мянгад суманд, Ховд аймагт,  Монгол Улсад ямар хувь нэмэр оруулах юм. Газрын ховор элемент гэдэг алт, нүүрс, зэс, уран ч биш. Тэгэхээр төрийн оролцоо энэ төсөлд яаж явах юм.   Энэ мэтчилэн эрсдэлтэй асуудлууд болон төслийн үр өгөөжийг тодорхой болгох хэрэгтэй. Үүний дараа бид нэгдмэл байр суурьтай болно. Түүнээс биш хотод байгаа хэдэн хүмүүс нь тэр төсөл явах ёстой гээд хөдөө эсэргүүцэж байгаа хүмүүсийг харанхуй бүдүүлэг мэтээр харж болохгүй.  Нутаг усандаа эзэн болоод сууж байгаа хүмүүсийн байр суурийг заавал сонсож, үр өгөөж нь хэнд, яаж очих нь маш тодорхой байх ёстой. Миний байр суурь ийм л байгаа.  Ер нь өнгөрсөн 30 жилийн хугацаанд байгалийн баялгаас цөөн хэдэн хүн хүртэж, баяжиж байгааг улсаараа харж байна.  Үүнтэй тэмцэх гэж Засгийн газар Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийг баталж, реформыг ч эхлүүлсэн гэж ойлгож байна.

- Тэгэхээр газрын ховор элементийг ашиглах бодлогоо тодорхой болгочихвол төслийг явуулж болно гэсэн үг үү?

- Энэ бол стратегийн хэмжээний орд учраас асуудал нь стратегийн түвшинд яригдах ёстой.  Түүнээс биш хэзээ яаж лицензээ авсан нь тодорхойгүй хувийн хэвшлийн нэг компаниар хязгаарлаж, асуудлыг явуулж болохгүй. Төслийг эхлүүлээд өөрсдөө үр өгөөжөө хүртээд ард иргэд эрсдэлийг нь үүрээд үлддэг жишээ олон бий.  Газрын ховор элементтэй холбоотой төрийн бодлогыг тодорхой болгох шаардлагыг би Засгийн газрын холбогдох яаманд хүргүүлсэн. Байнгын хорооны хурлын үеэр Ц.Туваан сайдад хэлж, байр сууриа илэрхийлсэн. Тэгэхээр цаашид Халзан бүрэгтэйн ховор металлын ордыг ашиглах асуудалд бодлого боловсруулж хэрэгжүүлэх нь чухал.  Түүнээс биш “Газрын ховор элементийг бодлогоор дэмжинэ” гэдэг ганц өгүүлбэр дээр дөрөөлж энэ төсөл хэт яаран зүтгүүлэх учиргүй.  Ер нь цаашдаа эдийн засгийн үр өгөөжтэй гээд л бүх төслүүдийг заавал явуулна гэдэг ойлголт байж болохгүй. Байгалийн баялаг бол зөвхөн одоо цаг үед амьдарч бидний өмч ч биш. Ирээдүй хойч үеийн ч гэсэн өмч шүү дээ.  Тэгэхээр бид байгалийн баялгийг ашиглах асуудалд маш нухацтай хандах ёстой.

-Засгийн газраас ирэх жилүүдэд 14 мега төсөл хэрэгжүүлнэ гэдгээ зарлаад байна.  Энэ төслүүд дээр та ямар байр суурьтай байна вэ?

-14 мега төслийг бүгдийг нь улсын төсвөөс санхүүжүүлэх боломжгүй.  Төр хувийн хэвшлийн түншлэлийн зарчмаар, гадаадын хөрөнгө оруулалт, зээл тусламжаар хэрэгжүүлнэ. Одоогоор 14 төслийн санхүүжилтийн эх үүсвэр тодорхой болсон нь ч байна. Тодорхой болоогүй төслүүд ч бий.  Ер нь хүмүүс ярьж, шүүмжилдэг л асуудал шүү дээ.  Төсөв мөнгөө ингэж олон зүйл рүү тарамдаж байхаар нэг үйлдвэр бариач ээ гэдэг.  Улс орон үйлдвэржих ёстой. Эдийн засгийн хувьд дараагийн шатанд гарах ёстой. Яг энэ үзэл баримтлалуудыг шингээсэн төслүүд орж ирсэн. Тухайлбал, Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц, Эгийн голын усан цахилгаан станц, Нефть боловсруулах үйлдвэр, Гангийн үйлдвэр гэт мэтчилэн стратегийн чухал ач холбогдолтой төслүүд багтсан. Миний хувьд дэмжиж байгаа.

- Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станцыг барих асуудалд та өнгөрсөн хугацаанд нэлээд идэвхтэй ажиллаж ирсэн.  Ер нь ажлын явц ямар байгаа вэ?

-Монголын талаас хийгдэх ёстой ажлууд ерөнхийдөө болсон.  Засгийн газраас өгсөн мэдээллээр энэ оны сүүлч гэхэд хоёр орны хамтын ажиллагааны бүх шаардлагатай баримт бичгүүдэд гарын үсэг зурагдана гэж ойлгосон.  Орон нутагт гэхэд нүүлгэн шилжүүлэх арга хэмжээнүүдийг авч, Засгийн газраас нөхөн төлбөрүүдийг олгосон. Бэлтгэл ажил ер нь хангагдсан гэж ойлгож болно.

-Удахгүй парламент ирэх оны төсвөө батална. Төсөв тойргийн хуваарилалт ярихгүй том төслүүдээ явуулна гэсэн гол концепцтэй орж ирсэн. Гэвч хэлэлцүүлгийн явцад гишүүдэд мөнгө хуваарилах санал орж ирсэн гэж ойлгосон. Та ямар мэдээлэлтэй байна вэ?

-Би тойргийн мөнгө гэдгийг эрс эсэргүүцэж байна. Үүнийг нь л засах гэж парламентын сонгуулиа холимог тогтолцоогоор явуулж, 126 гишүүнтэй болсон. 76 гишүүн төсвөө хувааж аваад тойргоо тойглодог бус бүсчилсэн хөгжлийн бодлогыг хэрэгжүүлж, жалга довын үзлээсээ салъя гэсэн ийм зорилтыг дэвшүүлсэн.  Одоогийн парламентын 126 гишүүний 81 нь буюу 64 хувь нь анх удаагаа сонгогдсон гишүүд байна.  Тойргийн санхүүжилт гэдэг зүйл зарим тойрогт эерэг зүйл авчирсан байж болно.  Үүнийг би үгүйсгэхгүй.  Гэхдээ ямар сөрөг талтай вэ гэдгийг аймгийн Засаг даргаар ажиллаж байхдаа биеэрээ мэдэрсэн. Хаанаас ч юм гишүүний төсөв гэдэг зүйл орж ирээд л өөрөө хувиасаа, халааснаасаа гаргаж байгаа юм шиг машин техник, компьютер тараадаг. Энэ бодлогын түвшинд болохгүй асуудал. Яагаад гэхээр УИХ-ын гишүүн бол төсвийн ерөнхийлөн захирагч биш.  Төсвийн зарцуулалтын бодлогын яамд, салбарын сайдууд, аймаг, дүүргийн Засаг нар хариуцдаг.  Монгол Улсын хэмжээнд бид төсвийн буруу төлөвлөлтөөс болж, шаардлагагүй газар нь хоёр сургууль барьж байна. Энэ төсвөөрөө өөрийн тойрон хүлээгчид, нам дагасан хүмүүстэй тендер өгдөг ч юм уу.  Ийм буруу жишигтэй явж ирсэн.  Үүнээс нэн тэргүүнд салах хэрэгтэй.   Одоо ч аливаа оролдлогуудыг хийж байна. Гэхдээ шинэ, залуу гишүүд минь тэр бүхнийг дуу нэгтэйгээр эсэргүүцэж байна. Өмнө нь олон жил  тогтож ирсэн тойргийн мөнгөний асуудлыг зогсооно гэдэг чамлахааргүй шинэчлэл юм даа. Одоо төсөв батлагдтал бид маш няхуур байж, хяналтаа сайжруулах ёстой.

-Шинээр сонгогдсон гишүүд асуудлыг янз бүрийн түвшинд гаргаж тавьж байна. Та саяхан нийгмийн даатгалын дарамт, тансаг хэрэглээний татварын асуудлыг хөндөж, Сангийн сайдад асуулга хүргүүлж байсан.  Ер нь аливаа асуудлыг ярьдаг, үр дүн хэр байна вэ?

-Нийгмийн даатгалын шимтгэлийн дарамт, татварын шударга тогтолцооны асуудлыг ярих ёстой юу гэвэл ярих ёстой. Иргэд болон аж ахуй нэгж дээр татварын асар их дарамт байгаа нь үнэн шүү дээ. Мөн тансаг хэрэглээний татварын бодлогыг хэрэгжүүлэх цаг хугацаа нь болсон байна. Ер нь би Засгийн газрын татварын реформыг хангалттай хэмжээнд байна гэж харахгүй байна. Татвар гэдэг бидний хамгийн том бодлогын хэрэгсэл. Нэг төрлийн орлогын дахин хуваарилалт шүү дээ.  Эдийн засгийг бараг бүхэлд нь уул уурхайгаас хараат байна гэдэг.  Экспортын 80-90 хувийг уул уурхай эзэлдэг.  Манай төсвийн орлогын 31 хувийг уул уурхайн салбар бүрдүүлж байна. Гэтэл татварын орлогын 20 гаруй хувь нь НӨАТ-аас орж ирж байгаа шүү дээ.  Бараг л уул уурхайтайгаа дүйцэхүйц байгаа биз. Ийм байж болох уу. Энэ шударга татварын систем мөн юм уу.  Үүнээс татварын дарамтыг хэн үүрээд байна вэ гэдэг нь харагдаж байна.  Тэгэхээр татварыг авах ёстой газраас нь авч, хөнгөлөх ёстой газраас нь хөнгөлөх ёстой.  Энэ бол дэлхийн аль ч капиталист улсын татварын  системд байдаг тогтолцоо. Татварын систем өөрөө хэзээ ч төгс байдаггүй л дээ. Дандаа л сайжруулах шаардлагатай байдаг. Тэгэхээр миний хувьд татварын шинэчлэлийг хойшлуулшгүйгээр хийх ёстой гэж үзэж байна. Тухайлбал, ухаалаг татварыг бид нэвтрүүлэх цаг үе болсон.

Эрүүл мэндийн даатгалын сан өртэй байна, дампуурах гэж байна гэдэг зүйлийг яриад байгаа. Тэгвэл архи тамхины зохисгүй хэрэглээг хязгаарлаж, татварын бодлого хэрэгжүүлж болно.  Импортын архи, тамхинаас татвар авч энэ мөнгөө Эрүүл мэндийн даатгалын санд оруулъя л даа. Зам засварын мөнгийг зам ашиглаж байгаа хүмүүс нь өгдөг байя. Түүнээс биш алхдаг, дугуй унадаг хүн энэ төрлийг татвар төлөх шаардлагагүй шүү дээ.  Бусад оронд шатахууны хэрэглээнээс нь хамаараад зам ашигласны татвар авдаг. Яг үнэндээ шатахуун их авч байгаа хүн зам их ашиглаж байгаа шүү дээ.  Энэ мэтчилэн татварыг илүү ухаалаг болгох шаардлагатай. Тэгэхгүй нэг сав руу л бүх мөнгөө хийгээд эргээд тэр савнаасаа бүх мөнгөө гаргаад байвал сайжрахгүй.  Татварын шинэчлэлийг би илүү зоригтой, илүү ухаалаг хийгээсэй гэж хүсэж байна.  Мэдээж сайжирч, алхам алхмаар урагшилж байгаа асуудлууд бий.  Гэхдээ хамтарсан Засгийн газар зоригтой өөрчлөлтүүдийг хийнэ гэсэн учраас бид дэмжсэн.  Тэр чинээгээрээ зоригтой төсвийн шинэлчлэлүүдийн алхмуудыг хийгээсэй гэж үүн дээр байр сууриа илэрхийлж байгаа юм.

-Та тансаг хэрэглээний татварын асуудлыг хөндөж байсан.  Ер нь энэ төрлийн татварын бодлого манайд яаж хэрэгжиж байсан юм бэ?

- Өнөөдөр Монгол Улсад бага орлоготой иргэн дээр татварын дарамт илүү өндөр байна. Өндөр орлоготой хүмүүс дээр илүү олон боломж, гарц гаргалгаа байгаад байдаг.  Тухайлбал,   Хөрөнгийн эзэн маань автомашинаа, үл хөдлөх хөрөнгөө компанийн нэр дээрээ бичүүлээд компанийн зарлага мэт бичилт хийж байна. Цаашлаад аж ахуй нэгжийн орлогын албан татвараасаа хасуулчхаж байна гэсэн үг. Тэгэхээр татварын дарамт нь бараг хасах руу орчиж байгаа биз.  Эдийн засагт хөдөлмөрийн өгөөж, хөрөнгийн өгөөж гэсэн хоёр ойлголт бий. Манай улсад хөдөлмөрийн өгөөж нь хөрөнгийн өгөөжөөсөө нь бага байгаад байна. Бид хөдөлмөрлөж байгаа хүмүүсээсээ л татвар аваад байна. Хөрөнгөнөөс ч тэр чинээгээрээ татвар авах ёстой шүү дээ. Хөрөнгө ч гэсэн нийгмийн харилцаанд орж л байдаг.  Ингээд ярихаар баячуудыгаа үзэн ядаж байна гэж өрөөсгөлөөр ойлгоод байдаг. Үгүй юм. Энэ бол нийгэм тэгш, шударга хөгжих суурь бодлого шүү дээ. Иргэн баян бол улс баян.  Гэхдээ үүн дээр шударга татварын систем байж иргэд баяжих боломжийг нээх ёстой. Зөвхөн баячууд нь баяждаг, бусад нь татварын дарамтнаас болж баяжих боломжгүй нийгэм байж болохгүй. Төсвийн орлогын 31 хувийг уул уурхай бүрдүүлээд 20 гаруй хувийг  НӨАТ бүрдүүлнэ гэдэг миний хувьд шударга биш.  Иргэдийн түгээмэл унаж амьжиргаагаа залгуулдаг “Зruis” автомашин дээр тавьдаг татвар “Land-300” дээр тавьдаг татвараас өндөр байна шүү дээ.  Энэ тэгээд шударга юм уу.  Тэгэхээр илүү шударга, ухаалаг татварын бодлогыг хэрэгжүүлж байж бид шударга нийгэм бүтээх ёстой гэж харж байна.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2024 ОНЫ АРВАННЭГДҮГЭЭР САРЫН 1. БААСАН ГАРАГ. № 212 (7456)

Даваа гарагт болдог УИХ дахь намуудын бүлгийн хурлаар 2025 оны төсөвтэй холбоотой нэг “ШБОС” яригджээ. Тэр нь УИХ-ын гишүүд, тэр дундаа тойргоос олон удаа сонгогдсон гишүүд лобби үүсгэж, 2025 оны төсвийг задлаад, тойргуудад, эсвэл аймгуудад 5-10 тэрбум төгрөг тусгахаар өөрчлөх тухай юм. Энэ нь даваа гарагаас хойшх улс төрийн халуун сэдэв болоод байна.

Ер нь бол үүнийг “Төсвийн байнгын хорооноос ийм санаачилга гарсан”, “АН-ын санхүүч гишүүн энэ санааг гаргасан” гэж гишүүд тайлбарлаж байгаа юм.

Зарим гишүүн “Төсвийн байнгын хорооны дарга Ц.Даваасүрэнгийн ахалсан ажлын хэсгийн гишүүдээс “Засгийн газрын оруулж ирсэн төсвийн төслийг задалж, тойргийн санхүүжилтийн асуудлыг тусгах ёстой” гэсэн санал гаргасан юм билээ. Тус ажлын хэсэгт олон намын төлөөлөл орсон. Гэхдээ жагсаалтаар сонгогдсон нэг ч гишүүн байдаггүй. МАН-ын бүлгийн хуралдаанаар төсвийн бодлого Бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлалаараа явах уу, эсвэл тус бүрийн аймагт нэр нь тодорхойгүй ажлууд хийгдэх үү гэдэг асуудал яригдсан” гэж байна.

Бас “АН-ын санхүүч гишүүн энэ орон зайг гаргаж ирсэн. Тэр нь гишүүдийн дунд найруулагдаад явж байна. Нэгэнт өргөн баригдсан төсвийг задалж, дундаас нь тойрогтоо санхүүжилт авах орон зайг бий болгож байгаа гишүүдийн асуудал ганц намынх биш.

Нам дамнасан асуудал бий. Ийм лобби бүлэг байх шиг байгаа юм. Тэд мөнгө хэмнэж байгаа нэрийдлээр Засгийн газрын төсвөөс хасаж, тойрогт тусгуулах гэсэн оролдлогууд явж байна. Бид нэгдсэн нэг бодлоготой байх ёстой. Шулуухан хэлэхэд 126 гишүүн гэдэг чинь 126 төсвийн ерөнхийлөн захирагч гэсэн үг биш. Хаана сургууль, цэцэрлэг барих, зам тавих шаардлагатай байгааг тухайн асуудал эрхэлсэн яамд нь гаргах ёстой. Түүнээс биш хэн нэг гишүүний тойргийн эрх ашгаа тэргүүнд тавьсан асуудлаар шийдэгддэг зүйл биш. Ялангуяа тойргийн төсвийн асуудалд нам харгалзахгүйгээр шинэ гишүүд нэгдэж ажиллаж чадаж байгаа” гэж байна.

Ерөнхийдөө 2025 оны төсвийг задлах эсэх асуудлаар гишүүд тойрог-жагсаалт гэхээсээ шинэ-хуучнаараа ялгарсан байдалтай байна. Өөрөөр хэлбэл, “Тойргоос сонгогдсон ч том төслүүдийг дэмжих ёстой” гэж шинэ гишүүдийн дийлэнх үзэж байна.

Тухайлбал, “Парламент яах гэж 126 гишүүнтэй болсон юм бэ. Юуны тулд сонгуулиа томсгосон тойргоор хийсэн юм. Олон удаа сонгогдсон өлсгөлөнгүүдийг тэжээх гэж бид тогтолцооны өөрчлөлтийг хийсэн юм уу. Тойргийн эрх ашгаа хамгаалдаг асуудлыг огт хүлээн зөвшөөрч болохгүй. 2025 оны төсвийн гол зорилго нь төсвийг тойргуудад жижиглэхээс илүү том асуудлаа нэг мөр шийдье гэж л энэ их зардлыг нэмж орж ирж байгаа шүү дээ. Гэтэл үүнийг задалъя гэдэг дээр лобби бүлэг үүсгэчихсэн МАН-ын хэдэн гишүүн яваад байна гэсэн. Тэднийг ичиж амьдар гэж хэлэх хэрэгтэй. Дээр нь энэ парламентад сонгогдсон гишүүдийн 80 хувь нь шинэ хүмүүс байгаа. Тиймээс биднийг бүү басаарай гэж хэлье” хэмээн байр сууриа хурцаар илэрхийлж байгаа гишүүн ч байна.

Түүнчлэн Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ ч даваа гаригаас хойш оролцсон хэд хэдэн арга хэмжээ, уулзалтынхаа үеэр энэ талаар тодорхой, тодруулбал нэлээд бухимдалтайгаар байр суурь илэрхийлсэн байна.

Тэрээр “Юун 5-10 тэрбум төгрөг вэ. Олон сонгогдсон зарим гишүүн төсвийг задалж, тойрогтоо мөнгө тавина гэнэ үү. Бид чинь жижиг тойрог ярихгүй, улс гэсэн том тойрогт ажил хийе гэж томоохон өөрчлөлтүүдийг хийсэн шүү дээ. Бүсчилсэн. Холимог тогтолцоонд шилжсэн. 126 гишүүнтэй болгосон. Энэ бүхний хэрэг үүн дээр л гарах ёстой. Дахиад энэ талаар ярих ёстой юу. Хувийн өчүүхэн эрх ашгийн төлөө улсын ажлыг нурааж, хөгжлийг гацааж ирсэн хуучин соёлдоо яасан дуртай юм бэ” гэжээ.

Гэвч ийм лобби хийж буй гишүүд “Төсвийг задалж тойрогтоо мөнгө тавиулахын тулд бойкот хийе” гэдэг тохироонд хүрсэн гэх мэдээлэл байна.

Б.БАЯР

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

 Монгол Улсын Засгийн газраас 2024 оныг “Бүсчилсэн хөгжлийн жил” болгон зарлаж, үйл ажиллагааны хөтөлбөртөө бүсчилсэн хөгжлийн бодлогыг тусгасан. Түүнчлэн УИХ-ын сонгуулийг энэ онд анх удаа томсгосон тойргоор буюу бүсчилсэн хэлбэрээр зохион байгуулсан. Энэ дагуу Улаанбаатар, баруун, хангайн, хойд, төвийн, говийн, зүүн гэсэн долоон бүсийн хөгжлийн бодлогыг тодорхойлох зорилготой “Бүсчилсэн хөгжлийн үндэсний чуулган”-ыг өчигдөр зохион байгуулав.

“Шинэ стандарт” сэдэвт тус чуулганд УИХ, Засгийн газрын гишүүд, аймаг, нийслэлийн удирдлагууд, төр, хувийн хэвшил, бизнесийн салбарынхан, эрдэмтэн, судлаачид оролцож нэгдсэн болон салбар хуралдаан, бүс бүрийн онцлогийг харуулсан үзэсгэлэн зохион байгууллаа

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ тус чуулганыг нээж, “Бүсчилсэн хөгжлийн реформ” илтгэл танилцуулав. “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-ыг хэрэгжүүлэх болсон шалтгаан болон хүрсэн үр дүн, цаашдын зорилтот түвшинг тэрбээр тодотгов. Бүсчилсэн хөгжлийг аймаг, нийслэлийн хэмжээнд эрчимжүүлэх, эдийн засгийн өсөлтийг тэлэх, аймгууд тус тусдаа биш, бүсээс сонгогдсон парламентын гишүүд, иргэдийн оролцоотойгоор бүс, бүсийн онцлогт тохирсон хөгжлийн бодлогоо нийлж тодорхойлох, зөвхөн төр бүхнийг хийх биш хувийн хэвшил, иргэдийн оролцоог хангах, татварын орчноор дэмжлэг үзүүлэх, төвлөрлийг сааруулахаар Засгийн газраас бодлого гарган ажиллаж байна. Энэ хүрээнд 14 мега төслийг боловсруулсан. Эдгээр төсөл бүх бүс нутагт хэрэгжинэ гэдгийг Ерөнхий сайд онцлоод төсөл тус бүрийн давуу талыг танилцуулав.

2021 онд манай улсын ДНБ-ий хэмжээ 43.6 их наяд төгрөг байсан бол “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-ын үр дүнд 2023 онд 70.4 их наяд төгрөг болж өссөн. Энэ онд 79.2 их наяд төгрөгт хүрнэ гэсэн хүлээлттэй байна. Засгийн газрын ирэх дөрвөн жилийн хөтөлбөрт туссан хөгжлийн 14 мега төслийг амжилттай хэрэгжүүлснээр 2028 онд 132.3 их наяд төгрөгт хүрэх тооцоолол хийсэн гэлээ.

Цаашид Монгол Улсын хөгжлийн дараагийн стратегийг тодорхойлохдоо дараах гурван шилжилтийг хийхэд онцгой анхаарах шаардлагатай. Нэгдүгээрт, хурдтай хөгжиж байгаа технологийн үед AI хиймэл оюун ухаан, өндөр технологийн шилжилт бүс нутгийн хэмжээнд хэрхэн нөлөө үзүүлэхийг хөгжлийн стратегидээ илүү анхаарах, хоёрдугаарт, уул уурхайн салбар дээр эдийн засаг нь тогтдог Монгол Улстай адил эдийн засгийн бүтэцтэй улс орнуудад ногоон хөгжлийн шилжилт хэрхэн өрнөх вэ гэдэг дээр стратегиа тодорхойлбол илүү чухал. Гуравдугаарт, хүний нөөцийн шилжилт ямар байх вэ гэдэгт анхаарах шаардлагатай байгааг Ерөнхий сайд хэлээд, “Шилжилтийн үеийн шинэ эдийн засаг” хэмээн дээрх гурван шилжилтийг тодорхойллоо. Тиймээс эдгээр шилжилтээр бүсчилсэн хөгжлийн бодлогыг тодорхойлох шинэ хэрэгцээ, шаардлага үүсэж байгаа учир үүнийг хэрэгжүүлж чадвал хөгжлийг хөөж биш угтаж гүйцэх болно гэв.
Мөн “Засгийн газраас боловсруулсан Монгол Улсын 2025 оны төсөв бол Бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлалын дагуу боловсруулсан, бүсчилсэн хөгжлийн реформыг хэрэгжүүлэх эхний төсөв. Монгол Улс өмнө нь жилд дунджаар төсвийн хөрөнгө оруулалтаар 450-500 орчим шинэ төсөл эхлүүлдэг, нийтдээ 1,062 орчим төсөлд хөрөнгө хуваарилдаг байсан. Харин 2025 оны төсвийн төсөлд 640 төсөл, үүнээс дэд бүтцийн 38 шинэ төсөл санхүүжүүлэхээр Засгийн газар тусгасан. Ингэснээрээ төсвийг тэгшитгэн хуваадаг тогтсон хандлагаас зориг гаргаж салах болно” гэлээ.
Энэ удаагийн “Бүсчилсэн хөгжлийн үндэсний чуулган”-аас бүсийн засаглал, эрх зүйн орчин, эдийн засаг, татварын орчин, хүн ам, нийгмийн хөгжлийн бодлого, дэд бүтэц, бүс ба шилжилт (AI хиймэл оюун ухааны шилжилт, ногоон шилжилт, хүний нөөцийн шилжилт) гэсэн асуудлуудад төвлөрч үр дүн гарна гэдэгт итгэж буйгаа Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ илэрхийлэв.

Т.САЙХАН

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ долоо хоногийн эхний өдөр УИХ дахь намынхаа бүлгийн хурал дээр зарим асуудлаар мэдээлэл хийжээ. Тэрээр тэр үеэрээ “УИХ-ын сонгууль болж өнгөрлөө. Залгаад Орон нутгийн сонгууль болж өнгөрлөө. Эндээс холимог тогтолцоо уламжлалт тогтолцооноос ялгаатай нь тодорхой харагдсан байх. Нэг үгээр хэлбэл УИХ-ын сонгууль уламжлалт тогтолцоогоор явсан бол хоёр том намаас өөр хэн ч гарахгүй байсан. Бусад намуудад боломж олгож, илүү төлөөлөл хангах гэж л холимог тогтолцоонд шилжсэн. Одоо Орон нутгийн сонгуулийг хамтад нь явуулдаг болгох нь зөв өө. Сонгуулийн цикль тасрахгүй улстөржиж хөөрсөөр байтал цагаа алддаг. Одоо ажилдаа орох цаг. Галтай ч алсдаа хэрэгтэй шийдвэрүүд дээр энэ намар, хаврын чуулган төвлөрөхийг хүсэж байна. Улс орны хөгжлийг гацаасан, популизмаас өөр байлгах гэж л 126 гишүүнтэй УИХ бүрдсэн. Үндэслэл нь ийм байсан. Одоо энэ зөв байсан эсэхийг ард түмэн харж байгаа. Улстөржиж 16-20 жил гацсан бүх төслийг эрэмбэлж байгаад оруулж ирнэ. Хэрхэхийг УИХ шийднэ биз ээ. Популист биш мэргэжлийн УИХ бүрдсэн гэж итгэж байгаа. Гэхдээ бүр гацаах нь уу, эсвэл ажил хэрэгч, мэргэжлийн хандах нь уу гэдгийг олон нийт анхааралтай ажиглаж байгаа. Тиймээс бид, Засгийн газраас бүх зүйлийг ил тод оруулж ирье. Үүнээс гадна, бид улс төрийн зорилгоор том төслүүдийг гацаасан, хөгжлийн боломжийг хулгайлсан популистуудтай хатуу тэмцэх болно. Тэдэнтэй бүгд нийлж тэмцэх ёстой” гэжээ.

Ийнхүү “16-20 жил дарагдсан 14 мега төслийг Засгийн газар эрэмбэ дараагаар нь УИХ-д оруулж ирнэ” гэдгийг Ерөнхий сайд зарлалаа.

Ер нь бол “Эдгээр төслийг хөдөлгөх гэж хамтарсан” гэдгээ Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ өмнө нь тайлбарлаж байсан юм. Тэрээр 2024 оны аравдугаар сарын 4-ний чуулганд үг хэлэхдээ “Өндөр хүлээлт хариуцлагыг хамт дагуулдаг жамтай. Хэрэв 126 төлөөлөл бүхий энэ парламент, Засгийн газар иргэдийн энэхүү хүлээлтийг биелүүлж чадахгүй, өмнөх шиг, эсвэл бүр өмнөхөөсөө тааруу гэсэн нийгмийн дүгнэлтэд хүрвэл ардчилсан парламентын засаглалд аюул учрах хэмжээний эрсдэл өнгөрсөн 30 гаруй жилийн хугацаанд үүл мэт хуралдсаныг Та бид хамтдаа ухамсарлах учиртай.

Аливаа асуудлын шийдлийг олж, амжилт бүтээхэд нөр их хөдөлмөр, хичээл зүтгэл хэрэгтэй ч, нураахад нэг л бодлогогүй үйлдэл хангалттай болохыг бид 2014 оноос хойш 10 гаруй жил зарцуулж байж ахиулсан зээлжих зэрэглэлийн үнэлгээ зэрэг олон жишээнээс харж бас суралцаж болно. Ийм алдааг давтахгүйн тулд бид хамтарсан Засгийн газар байгуулж, “Хурдтай хөгжлийн төлөөх Зориг” гэрээнд үндэслэсэн эхний төсвөө Засгийн газар УИХ-д өргөн барьж байна. 2025 оны төсөв бол Монгол Улсын бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлалын дагуу боловсруулсан эхний төсөв бөгөөд ирэх дөрвөн жилийн улс орны хөгжлийн чиг хандлагыг тодорхойлох ач холбогдолтой” гэж байсан юм.

Өөрөөр хэлбэл, тэрээр “Гацсан төслүүдийг гацаанаас гаргах гэж 126 гишүүнтэй УИХ-ыг бүрдүүлэх Үндсэн хууль, бусад холбогдох хуулийн өөрчлөлтийг хийсэн. Мөн УИХ-ын сонгуулийн дараа хамтарсан Засгийн газрыг байгуулсан” гэж байв.

Угаасаа энэ реформ нь зөв үү, буруу юу гэдэг нь 2025, 2026 онд л харагдчихна. Харин “Хөгжлийг гацаагч популистуудтай хатуу тэмцэх болно” гэдгээрээ хэнийг онилж хэлсэн нь тодорхойгүй байна.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2024 ОНЫ АРАВДУГААР САРЫН 23. ЛХАГВА ГАРАГ. № 205 (7449)

Орон нутгийн сонгууль буюу Аймаг нийслэл, сум дүүргийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын 2024 оны ээлжит сонгуулийн санал хураалт өнгөрсөн баасан гарагт боллоо. Энэ удаагийн сонгуульд аймаг нийслэлийн 570 тойрогт, 1992 нэр дэвшигч, сум, дүүргийн 1825 тойрогт, 15286 нэр дэвшигч өрсөлдөв. Харин сонгогчдын 53 хувийн ирцтэй буюу улсын хэмжээнд 2.107.290 сонгогчдын 1.119.881 нь сонгуулийн санал хураалтад оролцжээ.  Нийслэлийн Иргэдийн хурлын нийт  45 мандатын 40-ийг МАН, тавыг АН авсан бол ХҮН-аас нэг ч нэр дэвшигч сонгогдсонгүй.

Нийслэлийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын 2024 оны сонгуулийн санал хураалтын урьдчилсан дүнг Нийслэлийн Сонгуулийн Хорооноос танилцууллаа.

Урьдчилсан байдлаар НИТХ-д нэр дэвшигчдээс Хан-Уул дүүрэгт МАН тав, АН нэг, Сүхбаатар дүүрэгт МАН хоёр, АН хоёр, Чингэлтэй дүүрэгт МАН дөрөв, Сонгино Хайрхан дүүрэгт МАН 10, Баянзүрх дүүрэгт МАН 9, АН 1, Баянгол дүүрэгт МАН 6, Багахангай дүүрэгт МАН 2 нэр дэвшигч ялалт байгуулжээ.

Өөрөөр хэлбэл НИТХ-д Улаанбаатар хотын дарга, Нийслэлийн МАН-ын дарга Х.Нямбаатар багаа тэргүүлэн маш сайн оролцсоны дүнд энэ удаагийн сонгуульд МАН нийт дөчин суудал авчээ.

Харин АН-аас таван хүн НИТХ-ын төлөөлөгчөөр сонгогдсон байна. Нийслэлээс гадна 21 аймагт ч энэ удаагийн орон нутгийн сонгуульд бүхэл дүнгээр МАН улс төрийн бусад намуудаас илүү суудал авч ялалт байгуулав. СЕХ-ны урьдчилсан дүн мэдээгээр 21 аймгийн 14-т нь Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн удирдаж буй Монгол Ардын нам ялжээ.

Аймгуудад дахин санал хураана

Нийслэлийн сонгуулийн урьдчилсан дүн хэдий нь танилцуулагдсан бол аймаг орон нутагт нэмэлт санал хураалт явуулахаар болсон. СЕХ-ноос нийт 19 аймгийн 78 сумын 87 хэсэгт нэмэлт санал хураалт явуулахаар болсныг мэдээлэв. Сумын сонгуулийн хороодын шийдвэрээр өчигдөр 74 сумын 81 хэсэгт санал хураалт явуулаад байгаа бол аравдугаар сарын 19-ний өдөр дөрвөн сумын зургаан хэсэгт нэмэлт санал хураалт болно.

Аймаг, нийслэл сум дүүргийн иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын сонгуулийн тухай хуульд зааснаар хамгийн олон санал авсан нэр дэвшигчдийн тоо тэнцсэн бол адил санал авсан нэр дэвшигчдийн дунд нэмэлт санал хураалт явуулдаг. Нэмэлт санал хураалтад эхний санал хураалтад оролцоогүй, сонгогчдын нэрийн жагсаалтад бүртгэгдсэн сонгогч оролцож, саналаа өгнө.

 

Залуучууд АН,  ХҮН-д дүн тавьсан уу

Энэ удаагийн сонгуульд нийт 2.1 сая сонгогчдын дөнгөж 53 хувь нь оролцсон гэсэн дүнг СЕХ-ноос мэдээлсэн. Ялангуяа залуучуудын оролцоо бага, өөрсдийнхөө төлөө саналаа ч очоод өгч чаддаггүй гэсэн шүүмж их байгаа. Үнэхээр ч нийслэлд гэхэд 18-25 насныхны оролцоо 40 хувьд хүрэлгүй сонгуулийг өндөрлүүлсэн. Уг нь орон нутгийн сонгууль гэдэг хууль тогтоох Их хурлын сонгуулиас илүү ач холбогдолтой ч иргэд үүнийг төдийлөн ойлгохгүй, Их хурлын сонгууль шиг ирц бүрдүүлж чадахгүй байгаа нь харамсалтай. Амьдрах орчноо сайжруулах, өдөр тутмын амьдралаас авч буй стесс бухимдлаа бага ч гэсэн бууруулах, бодит ажил хийх нөхцөлийг Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал бүрдүүлдэг. Гэвч улсын хэмжээнд сонгогчдын дөнгөж 50 гаруй хувь оролцсоны дийлэнх олонх нь 60-аас дээш насныхан байгаа нь нөгөө л өвөө эмээ нар сонгуулийн дүнг шийдчихлээ гэх “гомдол” сошиал хуудсаар ч хөвөрсөөр байна. Гэвч нөгөө талаас харвал Их хурлын сонгуулиар итгэл хүлээлгэсэн улс төрийн хүчнүүдэд иргэд дүнгээ тавьж байгаа хэрэг ч гэж дүгнэх хэсэг байна. Учир нь Их хурлын сонгуульд сөрөг хүчин байх үүрэг хүлээсэн Ардчилсан нам, ХҮН намынхан аль аль нь сайдын суудалд тухалснаар сонгогчдын итгэлийг хөсөр хаясан гэж хэлж болно. Тиймээс ч шинэ үеийн залуучууд орон нутгийн сонгуулиар дүнг нь тавьж, идэвх оролцоо сул байлаа хэмээн дүгнэх нэг нь ч бий. Ямартай ч орон даяар үргэлжилсэн Орон нутгийн сонгууль хараахан эцэслээгүй, аймаг сумдын дахин санал хураалтын товтой үргэлжилж байна.

 

Хан-Уул дүүрэг 8-р тойрог:

•А.Амартүвшин (МАН) 27,155 санал

•Ж.Энхжаргалан (МАН) 25,889 санал

•Л.Хосбаяр  (МАН) 23,999 санал

•Г.Батсайхан (МАН) 22,448 санал

•О.Зундуйдорж (АН) 21,845 санал

•Б.Мягмар (МАН) 21,269 санал

 

Сонгинохайрхан дүүрэг 5-р тойрог:

•Ц.Төрхүү (МАН) 23,453 санал,

•Г.Батзориг (МАН) 22,624 санал,

•Ц.Баттөр (МАН) 22,309 санал,

•Э.Хулан (МАН) 21,332 санал,

•Б.Сэргэлэнбаатар (МАН) 19,521 санал,

 

Сонгинохайрхан дүүрэг 6-р тойрог:

•Х.Нямбаатар (МАН) 24,941 санал,

•Д.Ундармаа (МАН) 22,050 санал,

•Ж.Сандагсүрэн (МАН) 21,037 санал,

•Б.Хуягбаатар (МАН) 20,269 санал,

•Г.Батбаяр (МАН) 19,599 санал,

 

Баянзүрх дүүрэг 2-р тойрог:

•Г. Ууганбаяр (МАН) 13,523 санал,

•Ч.Батзориг (МАН) 12,869 санал,

•Т.Батцогт (АН) 11,872 санал,

 

Баянзүрх дүүрэг 3-р тойрог:

•А.Баяр – (МАН) 13,583 санал,

•Б.Мөнхбаатар – (МАН) 12,819 санал,

•Э.Одонтуяа – (МАН) 12,481 санал,

 

Баянзүрх дүүрэг 4-р тойрог:

•Г.Жаргалсайхан (МАН) 17,905 санал,

•Ү.Оюунзул – (МАН) 16,626 санал,

•Т.Даваадалай (МАН) 16,577 санал,

•Д.Жавхлан (МАН) 16,526 санал,

 

Багануур дүүргийн 10 дугаар тойрог:

•С.Даваасүрэн (МАН) 4,618 санал,

•Т.Отгонболд (МАН) 4,418 санал,

 

Баянгол дүүрэг 1-р тойрог:

•Ө.Сумъяабаатар (МАН) 27,595 санал

•Ж.Батбаясгалан (МАН) 25,571 санал

•Б.Сэмжидмаа (МАН) 24,137 санал

•Д.Ихбаяр (МАН) 23,592 санал

•Ч.Мэндбаяр (МАН) 23,483 санал

•Э.Энхтөр (МАН) 22,001 санал

 

Сүхбаатар дүүрэг 7-р тойрог:

•Д.Бадарсан (АН) 16,780 санал,

•Б.Ану-Үжин (МАН) 16,325 санал,

•Б.Дөлгөөн (МАН) 16,230 санал,

•Б.Эрдэнэсүх (АН) 15,787 санал,

 

Чингэлтэй дүүрэг 9-р тойрог:

•Н.Мандуул (МАН) 19,862 санал,

•Б.Мөнхбат (МАН) 17,831 санал,

•Л.Ариунтуяа (МАН) 16,400 санал,

•З.Төмөртөмөө (МАН) 15,715 санал,

 

Баганхангай дүүрэг 11-р тойрог:

•Б.Золтуяа (АН) 979 санал,

 

Налайх дүүрэг 12-р тойрог:

•Д.Наянбаяр (МАН),

•Д.Отгонсүрэн (МАН)

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ уржигдар цахим сүлжээнд нэгэн “пост” бичжээ. Тэр нь олны анхаарлыг татаад байна. Тэрбээр “Ардчилсан хувьсгалын удирдагч С.Зоригийн хөшөөний газрыг хүртэл худалдчихсан цаг үе өнгөрчээ. Шинэ цагийн залуус түүнд хүндэтгэл үзүүлж, талбай дүүрэн цугларчээ. Үзэл санаа, үнэт зүйл, үнэн үргэлж ялдаг. Залуус аа, С.Зоригийн хэргийг ахуйн золгүй явдал болгож, түүх өөрчлөхийн төлөө гэмгүй хүмүүсийг хэлмэгдүүлсэн гашуун үнэнээс хэзээ ч битгий тойроорой. Түүх түүхээрээ үлдэж байж ирээдүй илүү тод байна.

 

Харин ардчилсан хувьсгалын үзэл санаагаа авлигалаар худалдсан ах нарт хандаж хэлэхэд, та нар яаж ч хуйвалдаад үнэнээс зугтаж чадахгүй” гэж бичжээ. Л.Оюун-Эрдэнийн тухайд “С.Зоригийг “Эрдэнэт”-ээс болж хөнөөсөн. Энэ эмгэнэлт явдлын дараа Монголын улс төрд системийн авлига хөгжсөн. Товчхондоо С.Зоригийг хөнөөсөн нь улс төрийн аллага.

Хэргийн мөрийг буруулах гэж Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа нарыг эрүүдэн шүүсэн” гэж бат итгэдэг нэгэн. Ингэж олон удаа ярьсан. 2024 оны дөрөвдүгээр сарын эхээр л гэхэд “1996 оны ардчилсан сонгуулиар ардчилсан хүчний удирдагчид гарч ирсэн. МҮАН болон Социал демократ намын эсвэл ялалт байгуулж, 50 суудал авсан. Эвслийн тэргүүн нь Ц.Элбэгдорж байсан. Гэтэл М.Энхсайхан нь Ерөнхий сайд болсон. Энэ нь тухайн үеийн удирдагчдын үзэл санааны том хагарлыг харуулдаг. Тухайн үеийн бүх протоколоор нотлогддог. Өөрөөр хэлбэл, идеалогийн зөрчилдөөн нэг үеийнхний дунд байсан. 1998 оны дөрөвдүгээр сарын 22-нд М.Энхсайханы Засгийн газар огцорч, 23-нд Ц.Элбэгдоржийн Засгийн газар байгуулагдсан. Гэтэл Ц.Элбэгдоржийн Засгийн газар долдугаар сард нь буюу гуравхан сарын хугацаанд ажиллаад дахиад огцорсон. Энэ Засгийн газар “Эрдэнэт”-ийн талаар 10 гаруй удаа ярьсан байдаг юм. Тухайн үеийн удирдлага Ш.Отгонбилэг агсныг огцруулах асуудлыг болон 80 дугаар тогтоол буюу “Сэргээн босголт” банкийг “Голомт” банктай нэгтгэсэн асуудлыг шийдвэрлээд ерөнхийдөө огцорсон. Тухайн үед Ш.Отгонбилэг агсантай холбоотой асуудал Чингэлтэй дүүргийн шүүх дээр явж байсан. Ялж яваад ялагдсан. Нөгөө системийн авлигын асуудал үүнээс үүсэж байгаа юм. Тухайн үед Оюу толгой, Тавантолгой гэж байсангүй, “Эрдэнэт”-ийг тойрч л авлигын асуудал үүсэж эхэлж байгаа юм.

 

Хэн нь “Эрдэнэт”-ийг хянаж байна, тэр нь улс төрд хамгийн нөлөө бүхий бүлэглэл байсан. Ц.Элбэгдоржийн Засгийн газар долдугаар сард огцорсон. Наймдугаар сард нь “Эрдэнэт”-д онцгой дэглэм тогтоож, Ш.Отгонбилэгийг сольж, Д.Дорлигжавыг захирлаар нь томилсон. Үүнээс хойш том асуудлууд үүссэн.

Найм, есдүгээр сараас Да.Ганболдыг Ерөнхий сайдаар санал болгож, шахаж эхэлсэн. Ерөнхий сайд томилогдохгүй, буцаагдаад, гурван сарын хугацаанд улс төр нэлээд халсан. Түүний дараа аравдугаар сарын 1-ны Ардчилсан холбооны хурлаар Ерөнхий сайдаар С.Зоригийг томилох асуудлыг хэлэлцэх тов ерөнхийдөө гарсан ч учир битүүлгээр хойшилсон. С.Зоригийн тухайн үед хэлж байсан үгнүүд протоколд үлдсэн. Үүнээс харахад, тэр хүн системийн авлига гэдэг зүйл рүү орохоос хамгийн их айж байсан. Бид олон нийтийн ийм их итгэл дээр, хагас зуун жилийн баялгийг буруу хуваарилах гээд байна. Манай журмын нөхөд системийн авлигад идэгдэж эхэлж байна. Үүнийг л тэр ярьсан. Ингээд аравдугаар сарын 2-ны өдөр эвслийн удирдлагууд “Улаанбаатар” зочид буудалд хооллож, С.Зоригийг Ерөнхий сайдаар томилох албан бус шийдвэр гаргасан байдаг юм билээ. Гэвч тэр орой нь С.Зориг гэдэг улстөрч бусдын гарт амиа алдсан байдаг. Сүүлд нь С.Зоригийг Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа гэдэг хүмүүс алсан болж, нөгөө талаас энэ хүмүүс хилсээр гүтгэгдсэн болж энэ хэрэг дахиад задарчихлаа.

 

Энэ хэрэг дээр хэрэв Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа нар С.Зоригийг алаагүй бол яагаад гурван шатны шүүх алсан гэж үзэв гэдэг нь маш том хэмжээний хүний эрхийн асуудал. Ардчилсан Монгол Улсад хэний захиалгаар, хэнд ашигтай учраас ийм шийдвэрийг шүүх гаргав. Үүнийг бодох ёстой.

Энэ хэрэгт ТЕГ-ын дарга асан Б.Хурцыг шүүх гэм буруутайд тооцож, Ерөнхийлөгч өршөөлөөр сулласан. С.Зоригийг хөнөөсөн хэргийг хаахын тулд Б.Хурц болон прокурорууд яагаад зохиомол хэрэг үүсгэсэн бэ гэдэг үнэнээ хэлэх өдөр ирэх байх гэдэгт би итгэдэг. Би гүйцэтгэгч нарыг буруутгахгүй” гэж ярьсан байдаг.

Ер нь Л.Оюун-Эрдэнэ энэ хэрэгт нэлээд анхаарч ирсэн байдаг. Ерөнхий сайд болоод сар гаруйн дараа Засгийн газрыг ээлжит бусаар хуралдуулж Т.Чимгээтэй холбоотой материалыг улсын нууцаас гаргасан. Мөн 2021 оны гуравдугаар сарын 31-ний хуралдаанаар С.Зоригийн амийг хөнөөсөн хэргийн материал холбогдох бичлэгүүдийг бүхэлд нь улсын нууцаас гаргаж байв. Улмаар 2024 оны хоёрдугаар сарын 28-ны Засгийн газрын хуралдаанаас “Засгийн газрын 1998 оны аравдугаар сарын 3-ны өдрийн ээлжит бус хуралдааны тэмдэглэлийг нууцаас гаргах” шийдвэрийг гаргасан. Бас 2023 оны нэгдүгээр сард ЦЕГ-ын одоогийн дарга, тухайн үед ЭЦА-ны дарга байсан Т.Сүхболдоор ахлуулсан С.Зоригийг хөнөөсөн хэргийг шалгах ажлын хэсэг байгуулж байсан. Энэ ажлын хэсгийн мөрдөн шалгалтын явц нэлээд урагштай байгаа гэх мэдээлэл сүүлийн үед байн байн гарсаар байна.

 

Хэргийн мөрдөн шалгах ажиллагаатай холбоотойгоор Л.Оюун-Эрдэнэ “Тухайн үед С.Зоригийг хөнөөсөн хэрэгтэй холбоотой юу болж байсан тухай материалуудыг логик дарааллаар нь ил болгож өгсөн. Ямар ч улс төрийн нөлөөгүйгээр ажиллах боломжоор л би хангаж чадна. Хэн нэгэн хүн ямар нэгэн байдлаар нөлөөлөл үзүүлэх гэж оролдвол олон нийтэд зарлана” гэв.

Түүнчлэн Л.Оюун-Эрдэнэ хамтарсан Засгийн газрынхаа ирэх жилүүдийн үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг нэрлэхдээ С.Зориг агсны нэрийг оруулсан гэдэг. Хамтарсан Засгийн газар УИХ-ын ээлжит бус чуулганаа “Хурдтай хөгжлийн төлөөх Зориг” нэртэй хөтөлбөрийг батлуулсан. Үүнээс гадна Л.Оюун-Эрдэнийн энэ “пост”-ыг бичихээсээ хэд хоногийн өмнө улс төрийн хүрээний залуустай уулзжээ. Нам намын нэлээд хүн цугласан байгаа юм. Тэр үеэр “АН-ынхан минь авлигач ах нараасаа салах цаг болсон. Зоригтойгоо хамт, үеэрээ явцгаая. Ийм хүнд цаг үеийг бүтээсэн Ц.Элбэгдорж тэргүүтэй нөхдүүдийг битгий өмгөөл л дөө. Тэд үнэнд гүйцэгдэнэ. Тийм учраас өөрсдийгөө хамгаалах гэж та нарыг ашиглах гээд байна. Битгий тэдний өмнөөс шатаач. Намайг С.Зоригийн асуудлыг гаргаж ирж байгаад ах нар шигээ битгий эмзэглэ. Эцэстээ энэ асуудал бүгдийнх нь төлөө шүү дээ. Тиймээс үзэл санаа, үнэт зүйл дээр нам харгалзахгүй хамт байя. Цаана нь танай, манай зарим ах нарын хуйвалдаан байгаа шүү. Тэгж энэ хэргийг 20 гаруй жил дарсан шүү. Гэхдээ тэд хуйвалдаад бидний шинэ үеийг дийлэх ёсгүй. Тийм цаг хугацаа ирнэ, цагийн зүү ухрахгүй” гэж ярьжээ.

Т.САЙХАН

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин