Номын баяр 38 дахь удаагаа нийслэлийн төв талбайд гурав дахь өдрөө үргэлжилж байна. Номын зохиолч, орчуулагч, уншигч гурвыг нэг дор уулзах боломжийг олгодог энэхүү номын баярын үеэр АНУ-ын Конгрессын номын сангийн монгол номын мэргэжилтэн, түүх судлаач, хэл шинжлэлийн ухааны доктор М.Саруул-Эрдэнэтэй уулзлаа.

Тэрбээр Монгол хэл соёлыг судлан таниулах, монгол судлалыг хөгжүүлэх, гадаадад буй Монголын өвийг сурвалжлах үйлсэд үнэтэй хувь нэмэр оруулж яваа юм.

-Холын хүнээс үг сонс гэж монголчууд ярьдаг. Манай улсын номын баяр бусад орныхтой харьцуулахад ямар онцлогтой байгаа талаарх сэтгэгдлээ хуваалцаач?

-Их олон улсын номын баярыг би сайн мэдэхгүй л дээ. Манай Конгрессын номын сан Америкийн үндэсний номын баярыг хийдэг юм. Конгрессын номын сан дахь  үндэсний баярыг тэргүүн хатагтайн ивээл дор зохион байгуулдаг. Брэнд болчихсон учраас тэргүүн хатагтай түүндээ ч дуртай. Голлох зохиолч нараа урьдаг, сар орчим үргэлжилдэг сайхан үйл ажиллагаа болдог.  Нэг хоёр өдрийн үйл ажиллагаа биш учраас зохиолч нар нь ээлжлээд ирдэг.

Миний хувьд номын баярт жил бүр оролцож чадахгүй ч гэсэн нэлээн хэдэн удаа оролцож байгаа. Манайхны ялгаа гэх юм бол их сайхан халуун дотно, номын баярын асрыг тойроод явахад зохиолчид нь өөрсдөө номтойгоо байж байгаа. Тэгэхээр их ойр дотно, халуун яриа өрнүүлнэ. Уншигч, зохиолч хоёр, зохиолч зохиолчтойгоо, уншигч уншигчтайгаа уулзана. Харин Конгрессын номын сан их том газар. Заримдаа Нобелийн шагналт зохиолч нар ирэхээр харуул хамгаалалт гардаг учраас та бидэн шиг ширээний ард тойрч суугаад, яриа хөөрөө өрнөж чаддаггүй. Том том зохиолч нар нэг театрын тайзан дээр сууж байгаад ярьдаг. Тэгэхээр манайхны онцлог бол илүү сайхан, халуун дотно байна, илүү ойрхноос уулзаж байна.

 

-Та энэ удаагийн номын баярт ямар ном бүтээлээр оролцож байна вэ?

-Би хоёр номтой ирлээ. Нэг нь сая хэвлэгдсэн "Монгол НҮБ-д элсэх ёстой" гэдэг ном. Монголчууд Ларсон гүн гэдэг нэрээр нь сайн мэдэх Франц Август Ларсон бол Монголыг НҮБ-д элсэхэд дэмжих зорилгоор 1947 онд Монголын тухай нэг ном бичжээ. Харамсалтай нь огт хэвлэгдээгүй. Америкийн хэвлэлийн газрууд хэвлээгүй. Нэгэнт хэвлэгдээгүй учраас бичгийн машин дээр хэвлэсэн эхээрээ тэр чигээрээ үлдчихсэн. Тэр нь дөнгөж сая илэрч гарч ирж байгаа юм. Үр хүүхдүүд нь бичиг баримтыг нь манай номын санд хандивласан юм. Тэгээд үзсэн чинь маш сонирхолтой, Монголын тэр үеийн байдлыг өөрийн нүдээр харж бичсэн юм билээ. Үүнийг нь орчуулаад, ард нь английг нь оруулаад англи, монгол хэлээр гаргалаа.

Нөгөөх нь Хар Дорж гэж алдартай, Б.Ринчен гуайн хүргэн байсан Кара Диорд хэмээх эрдэмтний хууч яриа юм. Хар Дорж гэж хүндэтгэлийн нэрээрээ Монголд алдартай. Маш сонирхолтой юм ярьдаг хүн. Би Индианагийн их сургуульд зочин судлаачаар очоод Хар Дорж багштай 5 жил ажилласан юм. Маш сонин сонирхолтой ярианууд, хуучийг нь тэмдэглэж авч байсан юм. Түүнийгээ ном болгож гаргалаа. Хэрэв би үүнийг гаргахгүй бол Хар Дорж багштай хамт энэ их мэдлэг, мэдээлэл тэр чигээрээ хамт явчих гээд байсан юм. Учир нь Хар Дорж багш маань бурхан болсон.

-Таны анзаарснаар, ер нь дэлхий нийт юуг илүү сонирхох чиг хандлагатай байна вэ?

-Дэлхий нийтийн хандлага бол баримтат уран зохиол руу илүү орчихсон. Баримтат уран зохиол, тэр дундаа илүү хүнтэй холбоотой, жинхэнэ болсон явдлыг их эвтэйхнээр найруулан бичсэн тэр л зүг рүү уншигч их яваад байгаа. Өөрөө санаачилж, зохиож бичсэн уран зохиол явдгаараа явж байгаа ч хүмүүсийн уншлагын хандлага бол баримтат уран зохиолыг сонирхож байна.

-АНУ-ын Конгрессын номын санд ажилладаг монгол хүний хувьд тус номын санд монголын ямар бүтээлүүд хадгалагддаг талаар сонирхуулаач?

-Конгрессын номын сан дэлхийн бүх улсын, бүх хэлээрх, бүх чухал ном бүтээлийг авна гэсэн уриатай. Тэгэхээр Монголоос хэвлэгдэж байгаа чухал номуудыг бүгдийг нь авч байна л гэсэн үг. Монгол судлалын холбогдолтой гол номууд бүгд орж байгаа. Харамсалтай нь одоо Америкийн шинэ засаг төрийн бодлогоор гадаадаас ном худалдаж авах төсөв нь байхгүй болсон. Тэгэхдээ хүмүүс ном хандивлах сонирхолтой байдаг. Би маргаашаас МУБИС-тай гэрээ байгуулна. Конгрессын номын санд хандивлах монгол зохиолч бүтээлч нарын монгол судлалтай холбоотой номыг МУБИС албан ёсоор хүлээж авдаг санаачилга эхлүүлж байна. Ном хүнд учраас тээвэрлэхэд хүндрэлтэй. Түүнийг нь АНУ-д суугаа Элчин сайд Ө.Батбаяр хариуцаж явуулахаар ажиллаж байна. Бусад улсын ном зогсох тал руугаа болж байгаа бол манайх үргэлжлээд яваад байж чадахаар болж байна.

Төрийн албаны зөвлөлөөс тогтоосон товын дагуу Төрийн албаны энэ оны III улирлын ерөнхий шалгалтыг өнөөдөр орон даяар нэгэн зэрэг эхлүүллээ.

Шалгалтыг есдүгээр сарын 17-23-нд ажлын таван өдөр Яармаг дахь Нийслэлийн нутгийн захиргааны цогцолборт зохион байгуулж байна.  Энэ удаагийн шалгалтад 1986 иргэн бүртгүүлсэн бөгөөд өдөртөө дөрвөн ээлжээр, нэг удаадаа 100 иргэн шалгалт өгөх юм. Төрийн албаны гуравдугаар улирлын ерөнхий шалгалтад улсын хэмжээнд 4043 иргэн бүртгүүлжээ.

УИХ-ын гишүүн, Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга Ц.Сандаг-Очир “Төрийн албаны ерөнхий шалгалт цахимд шилжиж, хөндлөнгийн нөлөөлөл, хүний оролцоогүй, ил тод нээлттэй болсон. Төрийн албаны шалгалтын сорил даалгаврыг бөглөх, холбогдох дүрэм журмыг уншиж судлах, мэдлэгээ сорих, бататгах боломжтой болсноор иргэд шалгалтад тэнцэх, өндөр оноо авах нөхцөл бүрдсэн” гэлээ.

Төрийн албаны зөвлөлийн гишүүн Б.Төгсцэнгэл “21 аймаг болон нийслэл дэх Төрийн албаны ерөнхий шалгалтыг 22 байршилд зохион байгуулж байна. Шалгалтад тэнцсэнээр Төрийн албаны тусгай шалгалтын сонгон шалгаруулалтад оролцон, цаашид төрийн албанд ажиллах үүд хаалга нь нээгдэх юм” гэв.

Ташрамд сонирхуулахад, нийслэлд энэ оны I, II улирлын Төрийн албаны ерөнхий шалгалтад 3515 иргэн бүртгүүлснээс 68.5 хувь буюу 2408 иргэн шалгалт өгч, 1087 иргэн тэнцэн, төрийн жинхэнэ албанд анх орох иргэний нөөцөд бүртгүүлжээ. Мөн хөгжлийн бэрхшээлтэй 34 иргэн шалгалт өгснөөс 19 нь тэнцэж, нөөцөд бүртгүүлэх болзол хангасан байна.

Манай улсад 2025-2026 хичээлийн шинэ жилд урьдчилсан тооцоогоор нэгдүгээр ангид 78 166 хүүхэд элсэн суралцах төлөвтэй байна.

 

Боловсролын яамны мэдээлснээр сургуулийн өмнөх боловсрол буюу цэцэрлэгт 256 031, ерөнхий боловсролын сургуульд нийт 826 860 сурагч сурна. Харин бүх түвшний боловсролын сургалтын 2458 байгууллагад 1 283 986 суралцагч хамрагдах төлөвтэй байгаа юм.

Монгол Улсын 2024 оны хүн амын тооллогоор 3 сая 544 мянга 835 хүн бүртгэлтэй байгаагаас 1.3 сая буюу 36.2 хувь нь 0-17 насны хүүхэд байлаа.

Боловсролын сайд П.Наранбаяр Азийн хөгжлийн банк /АХБ/-ны Монгол Улс дахь Суурин төлөөлөгч Шэннон Коулин тэргүүтэй төлөөлөгчидтэй уулзлаа.

Уулзалтаар сургууль, цэцэрлэг шинээр барих төслийн ерөнхий тойм, хэрэгцээ шаардлага болон авч хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны талаар санал солилцов.

Боловсролын хүртээмж, чанарыг нэмэгдүүлэх зорилгоор 108 сургууль, 95 цэцэрлэгийг АХБ-ны 150 сая ам.долларын нэн хөнгөлөлттэй зээлийн санхүүжилтээр барихаар төлөвлөж байгаа юм. Энэ хүрээнд Засгийн газраас 2026 оныг “Боловсролыг дэмжих жил” болгон зарлаж, сургууль, цэцэрлэгийн хүчин чадлыг тогтвортой нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн хөрөнгө оруулалтыг эрчимжүүлэхээр ажиллаж байна.

Төлөвлөсөн бүтээн байгуулалтын үр дүнд сургуулийн хүчин чадал 62880 суудлаар, цэцэрлэгийн хүчин чадал 11400 ороор нэмэгдэх юм. Талууд уг төслийг цаг алдалгүй хэрэгжүүлэхээр тохиролцлоо.

Монгол Улс Олон улсын математикийн олимпиадын тэмцээний 70 дахь удаагийн олимпиадыг 2029 онд эх орондоо зохион байгуулах эрхтэй болсныг албан ёсоор зарлалаа.

Австралийн Холбооны Улсын Күинсланд мужийн Саншайн Көүст хотноо /IMO/ Удирдах зөвлөл, 110 улсын багийн ахлагчдын хамтарсан хурлаар тус тэмцээнийг Монголд зохион байгуулахаар болсон байна.

Манай улс 1964 оноос хойш IMO-д оролцож буй ууган орны нэг юм. Энэхүү нэр хүндтэй эрх нь Монголын Математикийн Олимпиадын Хороо /ММОХ/-ны олон жилийн хүчин чармайлтын үр дүн, Монгол Улсын Засгийн газар, МУИС, Монголын Математикийн Нийгэмлэг, Монголын Банкны Холбоо болон хувийн хэвшлийн түншүүдийн дэмжлэгийн үр дүн юм.

2029 онд дэлхийн шилдэг залуу математикчид Улаанбаатарт чуулж, оюун ухаан, авьяас, шинийг эрэлхийлэх эрмэлзлээ сорихоор ирэх нь монголын шинжлэх ухааны салбарт шинэ хуудсыг нээх томоохон үйл явдал болох ажээ.

Нийслэлийн хэмжээнд сургуулийн өмнөх боловсрол буюу цэцэрлэгийн бүртгэл өнөөдрөөс эхэллээ.

Хүсэлтийг өнөөдрөөс энэ сарын 18-ны өдрийг дуустал “E-Mongolia” системээр дамжуулан хүлээн авна. Энэ хичээлийн шинэ жилд улсын хэмжээнд 278 мянга 290 хүүхэд сургуулийн өмнөх боловсролд хамрагдах төлөв гарсанаас 135 582 нь нийслэлд байна. Сургуулийн өмнөх боловсролд хамрагдах нийслэлийн хүүхдүүдийг ангилбал хоёр настай 30 304, гурван настай 31 843, дөрвөн настай 35 698, таван настай 37 837 хүүхэд байгаа аж.

 Эцэг эх, асран хамгаалагчид бүртгүүлэхдээ өөрийн болон хүүхдийнхээ хаягийн бүртгэл мэдээллийг нягталж, баталгаажуулах, хүүхэд өнгөрсөн жил цэцэрлэгт хамрагдсан бол тухайн цэцэрлэгтээ “үргэлжлүүлж явах” эсэх сонголтыг хийх хэрэгтэй. Хэрвээ шилжилт хөдөлгөөнийг энэ хугацаанд хийх бол 2025 оны наймдугаар сарын 15-ны өдрөөс өмнө баталгаажуулсан байх ёстой аж.

Өнөөдрөөс эхлэн ням гаригийг дуустал Д.Сүхбаатарын талбайд Үндэсний номын баяр болно. Үүнтэй холбогдуулан МУСГЗ, зохиолч, продюсер Б.Шүүдэрцэцэгтэй ярилцлаа.

---

-Та уран бүтээлийн сүүлийн үеийн сонин сайхнаасаа хуваалцахгүй юу?

-Би томоохон зохиол бичээгүй удаж байна. Шинэ бүтээл гэвэл өнгөрсөн онд болсон Эх дагина Дондовдулам хатны 150 насны ойд зориулан “Эх дагины түүх” зурагт номыг зураач Б.Гэрэлцэцэгтэй хамтран хийж хэвлүүллээ. Түүний хүү Маргад-Эрдэнэ хавтасны зургийг нь компьютерээр зурсан. Гараар зурсан зурагтай учир нэлээд удчихлаа. Монгол хүүхдүүдэд зориулсан монгол зохиол, тэр дундаа эх түүхээ таниулах монгол ном бараг л алга. Энэ номоос бяцхан уншигчид маань Монголын сүүлчийн эзэн хаан хэн байв, төрийн хатан нь хэн байв гэдгийг мэдэж аваасай. Ингээд уншигчдынхаа хүсэлтээр гурав дахь удаагаа зурагт түүхийн ном хийсэн нь энэ юм.

Өмнө нь “Ану хатан”, “Хотулун гүнж” гэсэн зурагт номууд хийсэн. Бас “Орфей” театртай хамтраад энэ намартаа багтаж шинэ жүжиг тавина. Аль романаараа жүжиг тавихаа зарлах хараахан болоогүй байгаа. Түүнчлэн “shuudertsetseg.b” гэх “You­tube” сувагтаа “Гайхамшигт монгол хатад” гэсэн подкаст хийж байгаа.

-Таныг ОХУ-ын Эрхүү хотын их сургууль болон МУИС-ийг сэтгүүлч мэргэжлээр төгсөж, оюутан ахуй цагаасаа тухайн үеийн төрийн төв хэвлэл “Ардын эрх” сонинд ажиллаж эхэлсэн гэдэг. Та сонины аль албанд ажиллаж байсан бэ?

-Надад бол гоё асуулт байна. Би Эрхүү хотын их сургуулиас МУИС-д шилжиж ирээд гуравдугаар дамжаанд байхдаа “Ардын эрх” сониныг Төрийн ордонд байхад уртын дадлагаа хийгээд тэндээ үлдэж байлаа.

Ажилд орж байгаа сэтгүүлчдийг гурван сар туршилтаар явуулдаг байсан мөртлөө намайг үлдээснийг бодоход их тоогдсон юм байлгүй дээ. Эдийн засгийн хэлтэст ажиллаж байхад манай хэлтсийн дарга УИХ-ын гишүүн асан Ө.Энхтүвшин байсан. Манай сонинд Э.Сонинтогос, Н.Тунгалаг, Л.Одонтуяа гээд хэдхэн эмэгтэй сэтгүүлч ажиллаж байсан. Тэр үедээ хамгийн залуу эмэгтэй сэтгүүлчид нь Цоодолын Хулан бид хоёр байлаа. Өглөөний шуурхай дээр хүн бүхэн гурван шинэ мэдээ хэлэх ётой. Ганц үсгийн алдаа гаргавал шагналаа хасуулдаг гээд л ёстой “шүүслүүлдэгсэн”. Нэг удаагийн шуурхай дээр Ц.Хулан хажуугаас нудраад баахан инээдтэй юм яриад, харин би Ц.Балдорж эрхлэгчид загнуулахаас айгаад инээж болдоггүй тэсэх гэж их л зовж билээ. Сонинд ажилласан тэр он жилүүдэд их юм сурч, хамгийн гоё дурсамж үлдсэн дээ.

-Та яагаад ном зохиол бичье гэж шийдсэн юм бэ. Багаасаа энэ талаар боддог байв уу. Эсвэл гэнэтийн шийдвэр байв уу?

-Айхтар гэнэтийн шийдвэр биш ч гэсэн яг үнэндээ би зохиолч болно, анхны номоо өлгийдөн авахдаа нээлт хийнэ гэх мэт юм хэзээ ч мөрөөдөж байсангүй. Би жаахнаасаа л их сайн уншигч байсан. Багадаа шовгор оройт Хүүхдийн номын сан, дараа нь Сталины нэрэмжит Төв номын сангийн байнгын уншигч байлаа. “Каллистогариг”, “Геная” гэх мэт уран зөгнөлт ном уншаад, сансрын нисгэгч болохсон гэж мөрөөдөж явснаа арай том болоод “Консуэло”, “Керриэгч”, “Америкийн эмгэнэлт явдал” гэх мэтийг уншиж том эдлэн газартай байх гоё юм аа гэхчлэн байнгын номоор амьсгалсан охин байлаа. Зөвлөлтөд сэтгүүлчээр сурч байхад сэтгүүлч гэх хос мэргэжлээр сургадаг, дэлхийн уран зохиолыг эртний Египетийн хаосын домог, эртний Грекийн уран зохиолоос эхлэн заалгаж байсан нь надад бичих сайн суурь болсон. Ханьтайгаа хамт чөлөөт сонин эрхэлж байхдаа сониндоо оруулах цуврал зохиолоо өөрөө бичихээр шийдсэн нь “Хулан” тууж. Захиалагчид “Энэ зохиолоо ном болгон хэвлээч” гэж баахан хүсэлт ирүүлээд 2003 онд эргэлзээ тээнэгэлзээн дунд 1000 ширхэг номоо хэвлүүлж өдөрт нь 128 ширхэгийг зарж хэвлэлтийн зардлынхаа ихэнхийг олж байлаа. Тэр үед УИХ-ын гишүүн асан, яруу найрагч Г.Мөнхцэцэг маань хэвлэх үйлдвэрийн гүйцэтгэх захирал байсан болохоор номыг минь анх зээлээр хэвлэж өгсөн. Бас нэг мөсөн 1000 ширхэг хэвлэвэл хямд болно гэж зөвлөсөн нь тэр. Ингэж л уран зохиолд өөрийн мэдэлгүй орсон доо.

-Өнөөдрийг хүртэл хэдэн номын ард гарсан байна вэ. Бичихэд хамгийн их хугацаа шаардсан номоо нэрлэвэл?

-Тууж, өгүүллэгийн түүврүүд, сонсдог номууд, романууд гээд нэлээн олон номтой. 2010 онд хэвлүүлсэн “Домогт Ану хатан” хэмээх анхны романаасаа хойш долоон роман бичсэн байна. Хамгийн удаан бичсэн нь 2011 онд эхлээд 2018 онд хэвлүүлсэн Айлдал энэрлийн дээд, Ачлалт Ялгуусан эх дагина Дондовдулам хатны намтар роман болох “Хүйлэн огторгуйн заадас” байна даа. Долоон жил судалж, эхний 100 хуудас бичсэнээ устгаж, Дондовдулам хатны төрсөн нутгаар нь хөндлөн гулд явж байж бичсэн роман.

-Та Дондовдулам хатан гэлээ. Дондогдулам хатан гэдгээр нь хүмүүс мэддэг шүү дээ?

-Социализмын үед нэг дураараа түүхч нэрийг нь буруу бичээд тэр чигтээ хэвшсэн юм байна лээ. Соёрхол өргөмжлөлдөө Дондовдулам гэж байдаг. Дондовдулам гэдэг нь сахилын нэр нь юм. Багын нэрийг нь Дунгаамаа гэдэг.

-Та “Хагацашгүй” романаа бодит явдлаас сэдэвлэн бичсэн гэдэг. Эрхүүд сурч байх үед тань танилцсан найзын тань эмээгийн түүхээс “Сүнжидмаа”-гийн дүрийг гаргасан гэдэг. Номоо яагаад тийн нэрийдэх болов. Та тэрхүү зохиолоороо кино бүтээх тухай хэдэн жилийн өмнө ярьж байсан?

-Тийм ээ. Эрхүүд манай орос группт байсан Лена гэдэг охины эмээ нь 1937 оны хядлагаар Зөвлөлтөд ачигдсан эр нөхрөө хайж очоод тэндээ үлдэж, орос хүнтэй суусан юм гэсэн. Тэр үед би дөнгөж 19 настай байсан. Хэлмэгдэл гэж ямар аймшигтай явдал болсныг огт мэддэггүй, хожим зохиолч болно гэж зүүдлээ ч үгүй явсан болохоор Ленагаас эмээгийнх нь түүхийг цааш яриулаагүйдээ их харамсдаг. Социализмын үед үнэн түүхийг хэн ч ярьдаггүй, бичдэггүй байсан болохоор хэлмэгдэл, их хядлагын тухай ч олигтой ойлголт байсангүй. Номын нэрийг хань маань олж өгсөн. Нөхөр маань “Манай зохиолчид уянгын нэр зохиолдоо өгөх юм. Энгийн мөртлөө бүр нэг мартагдахааргүй, эсвэл ядаж ганц үгээс бүтсэн нэр олооч” гэхээр нь, би “Чи тэгвэл энэ зохиолд нэр олж өг” гэсэн юм. Тэгсэн хань маань, наадах чинь зүрхэнд мөнх хайрын түүх юм байна, “Хагацашгүй” гэвэл ямар вэ гэхээр нь шууд хэлснээр нь нэрлэчихсэн. Киноны тухайд ОХУ болон Монголд кино зураг авах асар их зардалтай. Тэр төсвийг босгож чадаагүй ээ. Кино урлагийг дэмжих санд ноднин төслөө өгсөн боловч шууд хасагдсан байсан.

-Та өөрийнхөө ном зохиолуудын бичиглэлийн хэв маяг, сэдвийн сонголтыг хэрхэн тодорхойлох вэ. Таны зохиол бүтээлүүдийг орчин үеийн монгол хүний дүр төрх, хүсэл мөрөөдлийг тусгаж байсан бол сүүлийн үеийн бүтээлүүддээ Монголын түүхэн хатдын сэдвийг хөндөх болсон гэдэг?

-Зохиол болгоноо бичихийн тулд маш их судалгаа хийдэг. Бас бичих хэл буюу хэл найруулгыг ямар байлгах вэ гэдгээ их боддог. Жишээ нь “Үүлэн хээтэй орчлон” романд 1900-гаад оны эхэн үеийн тухай өгүүлдэг учир сонгодог монгол бичгийн найруулгаар бичсэн бол, “Хүйлэн огторгуйн заадас” романыг ХХ зууны эхэн үеийн монголчуудын хууч ярианы маягаар найруулсан.

-Та ном зохиол бичихээс гадна гадаадын номуудыг эрхлэн хэвлүүлдэг. Жишээ нь “Анне Франкийн өдрийн тэмдэглэл” ном. Та хэчнээн номыг ийнхүү эрхлэн хэвлүүлсэн бэ?

-Намайг багад “Анне Франкийн өдрийн тэмдэглэл” хэвлэгдэж байсан. Энэ ном надад их сонирхолтой санагдаж байсан юм. Тэр ч утгаараа он жил өнгөрсөн ч мартагдалгүй үлдсэн номуудын нэг. Хожим тэр хэвлэлийг нь олж үзэхэд, их хүнд найруулгатай, яг “Үнэн” сонины хэл шиг санагдсан. Тиймээс том охин Б.Аминадаа хэлж англи хэлнээс орчуулуулсан юм. Охиныхоо орчуулсныг би хянан найруулж орчин цагийн нэр томьёогоор, өнөө цагийн хүүхдүүдэд уншууртай байлгах гэж хичээсэн. Сүүлд манай бага охин Б.Анхилмаа миний өөрт нь бэлэглэсэн “Virjinia Woolf”-ын өгүүллэгийн түүврийг сайн дураараа орчуулаад “Гүн ахайтан ба инжаан” гэж ном болгосныг нь хэвлүүлсэн. Бас англи хэлтний алдарт эмэгтэй зохиолчдын Английн сонгодог уран зохиолын түүхэнд тодоос тод ул мөрөө үлдээж чадсан Шарлотта Бронте, Эмили Бронте, Энн Бронте хэмээх эгч дүү гурван зохиолч бий. Тэдний зохиолуудаас сонгон Шарлотта Бронтегийн бичсэн “Жейн Эйр”-ийг эрхлэн гаргаж байлаа.

-Та орчин үеийн утга уран зохиолын чиг хандлагыг хэрхэн харж байна вэ?

-Уран зохиол ямар ч хайрцаг, изм-д баригдахгүй болжээ гэж харж байна. Жишээ нь, гурван жилийн өмнө Нобелийн шагнал хүртсэн зохиолч Анни Эрно зөвхөн өөрийнхөө намтрыг хэсэгчлэн бичдэг. Роман нь 100 хүрэхгүй хуудастай жижигхэн дурсамжууд. Манайхан агуу ихийн өвчтэй хүмүүс учир хэрэв Анни Эрно монгол эмэгтэй зохиолч байсан бол, “Уран зохиол хэзээ ийм байсан юм бэ”, “Анни Эрно ч гэх шиг…” гэх мэтийн шүүмжлэл бичиж бөөнөөрөө түүн рүү чулуу шидлэх байсан биз. Гэвч тэр хүний туулсан амьдралын түүх, зохиолчийн өнцөг нь сонирхолтой болж чадсан. Одоо хиймэл оюун ухаан бүтцийг нь гаргаад зохиол бичээд байгаа. Тэгэхээр хүний мэдрэмжийг л сайн хүүрнэж чадах хэрэгтэй гэж бодож байна.

-Номын дэлгүүрүүдийн долоо хоногийн бестселлер болсон номын нэрсийг харж байхад монгол ном тун цөөн харагддаг. Та энэ талаар ямар бодолтой явдаг вэ?

-Их чухал асуулт байна. Хэдхэн жилийн өмнө бестселлерт монгол номууд ядаж талаас илүү нь байдаг байлаа. Гэтэл одоо голдуу гадаад ном байх болж. Гадаад хэлээр гарч байгаа шинэ, шилдэг номуудын эрхийг дор нь аваад хэвлүүлдэг газрууд олон болж байна. Монгол зохиолчдод бас тэднээс дутахгүй сайн бичих шаардлага тулгарч байна. Их юм бодож л байна.

-Одоо бичихээр төлөвлөж буй ном бий юу?

-Социализмын үеийн талаар жижигхэн ном бичих бодолтой байгаа. Энэ зохиолоо эхэлсэн ч гэсэн гацсан. Би 18 нас хүртлээ социалист нийгэмд амьдарсан учир тэр үеийн талаарх мэдлэг зохиол бичихэд багадах юм байна гэдгээ ойлгоод гэх үү дээ. Бас реалист түүхэн зургийн өнөө үеийн мастер Б.Хонгорзул найзынхаа Хүн гүрний сэдэвт томоохон бүтээл “Хүн гүрний үйлчид” уран зургаас сэдэвлэн зохиол бичих хорхой асаад яваад л байгаа. Залуу уншигчид надаас аймшгийн зохиол нэхдэг.

-Номын баяр өнөөдөр эхэлж байна. Таныхаар энэхүү баярын ач холбогдол юу вэ?

-Би энэ баярыг хориодхон оролцогчтой анх зохиогдож байсан үеэс эхлэн тасралтгүй оролцож ирлээ. Тэр үед идэвхтэй бичдэг зохиолч цөөхөн байсан. Өөрөө номоо хэвлээд номын яармагт талбай аваад оролцдог зохиолч нь би ганцаараа байсан бол яах вэ. Одоо уламжлал ёсоор бүтэн асар аваад оролцоно. Энэ дашрамд, “Шүүдэрцэцэг” асарт уншигчдаа урьж байна. Уншигчидтайгаа биечлэн уулздаг, санал бодлыг нь сонсдог амьд харилцаа үүсгэдэг баяр учраас их ач холбогдол өгч, асраа жил бүр өөр өөрөөр чимэглэж засна. Энэ бол зүгээр л ном зардаг худалдаа биш. Ном унших соёл, үндэсний уран зохиолоо түгээдэг, сурталчилдаг гэгээлэг төдийгүй оюун санааны баяр юм. Нээрээ, номын баярын өдрүүдэд асарт маань элэг нэгт өмнөд монгол хүү Сэнгээринчингийн бүтээл “Шалтав докторын гайхамшигт үлгэр” гэдэг номыг ээж Сарнай нь сууж зарна. Үсэрсэн цус, тасарсан мах Өмнөд монгол хүүгийн бүтээлийг авч дэмжээрэй.

-Та уншигчдад ном уншихын ач тусын талаар уриалахгүй юу?

-Уншдаг хүн сэтгэдэг. Уншдаг ард түмэн урагшилдаг. Та бүхэн Монгол зохиолчдынхоо бүтээлийг бас уншаарай. Монгол үндэсний оюун санааг тээгч нь монгол уран зохиол юм шүү гэдгийг хэлье.

Ө.АНХЗАЯА

News.esan.mn — Монгол Улсын сэтгүүл зүй, хэвлэлийн түүхийн 100 гаруй жилийн өвийг цахим хэлбэрт шилжүүлэн, орчин цагийн хэрэглэгчдийн хүртээл болгож буй анхны бүрэн хэмжээний цахим сонингийн платформ болж байна. Энэхүү платформ нь зөвхөн мэдээлэл түгээх шинэ хэрэгсэл бус, Монголын архив, мэдээллийн салбарын түүхэн хөгжлийн шинэ үеийг нээж, соёлын өвийг хадгалах, түгээх үндэсний хэмжээний нээлт болж байна.

Монгол Улсад сэтгүүл зүйн салбар XIX зууны сүүлчээс үндэс сууриа тавьж, XX зууны туршид улс төр, нийгмийн хөгжлийн хэмнэлээр шинэчлэгдэн, хувь хүн, олон нийт мэдээлэлтэй байх эрхийн гол хэрэгсэл болж иржээ. Тэрхүү түүхэн хөгжлийн үр дүнд бий болсон мянга мянган сонин, сэтгүүл, дугаарууд өнөөдөр архивын үнэ цэнтэй баримт болон үлдсэн төдийгүй тэдгээрийг хүртээмжтэй болгосноор өнөөдрийн иргэн, судлаач, багш, суралцагчдад бодит мэдээллийг ашиглан сурч хөгжих, ажиллах боломжийг нээж буй хэрэг юм. Энэхүү платформоос хэрэглэгчид улс төр, эдийн засаг, соёл урлаг, спорт, нийгмийн амьдралын талаар сүүлийн зууны турш бичигдсэн түүхэн мэдээлэл, баримтыг нэг дороос хайж олох, унших, судлах бүрэн боломжтой. Мөн ухаалаг хайлтын системийн тусламжтайгаар хэрэглэгчид мэдээллийг он, сар, сэдэв, эх сурвалжаар нь ангилан шүүн эрж олох боломжтой нь мэдээлэл олж авах, судалгаа хийх цаг хугацааг хэмнэж дэмжинэ.

Платформын онцлог:

• Түүхэн хэвлэлийн нэгдсэн сан: “Зууны мэдээ”, “Өнөөдөр”, “Өглөөний сонин”, “Монголын үнэн” зэрэг нэр хүндтэй сонинуудын 100 гаруй жилийн түүхэн баримтууд нэг дор төвлөрсөн.

• Ухаалаг хайлтын систем: Мэдээллийг он, сар, сэдэв, түлхүүр үг, эх сурвалжаар нарийвчлан хайх дэвшилтэт боломж.

• Цахим хүртээмж: Гар утас, таблет, компьютер зэрэг бүх төрлийн төхөөрөмжөөс хэзээ ч, хаанаас ч хандах боломж.

• Судалгааны хэрэглээ: Оюутан, судлаач, багш, сэтгүүлчдэд зориулсан ухаалаг хэрэгслүүд.

Цаг үеийн толь болсон сонины дугаар бүрийг зохиогчийн эрхийг хүндэтгэн хамгаалж, архивын стандартын дагуу цахимжуулан, судлаач, сэтгүүлч болон мэдээлэл эрж хайж буй хэн бүхэнд хаанаас ч, хэзээ ч хэрэгтэй мэдээллээ олох боломжийг бүрдүүлэх нь Esan-ийн зорилго гэдгийг мөн онцлов. News.esan.mn нь түүхэн мэдээ мэдээллийг өнөөдрийн хэрэглээнд ойртуулж, ирээдүйн мэдлэгийн санг баяжуулж буй үндэсний хэмжээний сан юм.

Боловсролын үнэлгээний төвөөс өнгөрсөн сарын 18, 19-нд орон даяар монгол хэл, бичгийн шалгалтыг зохион байгуулсан. Энэ жилийн шалгалтад 83 мянган сурагч хэл, бичгийн шалгалтаа өгсөн дүн мэдээ бий. Үүнтэй холбогдуулан БҮТ-ийн хэлтсийн дарга С.Гэндэнжамцаас зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Монгол хэл, бичгийн шалгалтад 83 мянга гаруй хүүхэд шалгуулжээ. Энэ ирцийг хангалттай гэж үзэж болох уу?

-Тэгэлгүй яах вэ. Өмнө жилүүдийн шалгалтын ирцтэй харьцуулахад өндөр тоо. Гэвч 2000 орчим шалгуулагч шалгалтаа өгөөгүй. Шалгалт өгөөгүй хүүхдүүдийн дийлэнх нь өмнөх жилийн төгсөгчид. Мөн 10, 11 дүгээр ангийн сурагчид бүртгүүлсэн хэрнээ шалгалтдаа хамрагдсангүй.

-Шалгалтын явцад ямар нэгэн хүндрэл бэрхшээл тулгарав уу?

-Энэ жил 10 болон 11 дүгээр ангийнхан нэмэгдсэнээр зохион байгуулалтын хувьд нүсэр боллоо. Өмнөх жилүүдэд 40 мянга орчим төгсөгч шалгалт өгдөг байсан нь энэ удаа хоёр дахин нэмэгдсэн. Үүнээс үзэхэд ямар их ачаалалтай байсан нь мэдэгдэж байна. Хүн хүч, материаллаг бааз гэх мэтээр бүх зардал нэмэгдэж, тооцоолсноос илүү байлаа. Товчхондоо бол энэ жилийн шалгалт маш өргөн хүрээнд боллоо.

-Шалгалтын материалыг хэрхэн оноожуулж байна вэ?

-Монгол, хэл бичгийн шалгалтын материалыг 80 орчим шалгагч багш үнэлгээжүүлж, оноожуулах ажлыг хийж байна. Хамгийн их цаг авч байгаа нь задгай буюу эсээ  оноожуулахад тодорхой хугацаа орж байгаа юм.

Шалгалтын хариуг хэзээ зарлах вэ?

-Шалгалт зохион байгуулснаас хойш ажлын 14 хоногт багтааж мэдээлэх ёстой. Бид дүнг шалгуулагчийн бүртгэлийн системд энэ сарын 9-нд байршуулна. Бүртгэлийн системээ шалгаад хариугаа харах боломжтой.

-Сурагчид цаашид юуг анхаарвал зохих бол?

-Хэл, бичгийн шалгалтыг давснаар их, дээд сургуульд элсэн орох эрх нээгддэг. Энэ шалгалтыг тогтмолжуулах, хугацааны хувь уян хатах байх, шалгуулагчид бэлтгэлээ сайн хангах хэрэгтэй байна.

Энэ удаагийн Монгол хэл бичгийн элсэлтийн шалгалтад нийт 85 мянган шалгуулагч бүртгүүлсэн бөгөөд шалгалт энэ сарын 18-ний өдөр орон даяар эхэлнэ.

Шалгалтад 12-р ангийн 39164, 11-р ангийн 30824, 10-р ангийн 12909 сурагч мөн өмнөх оны төгсөгч 2108 гаруй шалгуулагч бүртгүүлсэн байна.

Шалгуулагч нь бүртгэлээ баталгаажуулсны дараа БҮТ-өөс зарласан хугацаанд өөрийн бүртгэлийн дугаар болон нууц үгийг ашиглан ”суудлын хуваарь”-аа, www.eyesh.eec.mn ^[1] цахим хуудасны “шалгуулагчийн булан”-аас хэвлэн авна.

МХБШ-ын үргэлжлэх хугацаа 100 минут байна. Шалгалтын дүн оноог ажлын 15 хүртэлх хоногийн дотор нийтэд зарлана.

Олон улсын шалгалтын дүн, оноо дүйцүүлэхдээ гадаадын их, дээд сургуулиуд нийтлэг хүлээн зөвшөөрдөг Кембрижийн АS /advanced subsidiary/, A /advanced/, болон IB /international baccalaureate/ түвшний хөтөлбөр, мөн IELTS /International English Language Testing System/, TOEFL /Test of English as a Foreign Language/, SAT /Scholastic Aptitude Test/ зэрэг шалгалтын үнэлгээг элсэлтийн шалгалтын үнэлгээтэй дүйцүүлнэ.

Үнэлгээ дүйцүүлэх хүсэлтийг 2025 оны 03 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн 05 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуустал хүлээн авна.

Одоогийн байдлаар 300 гаруй шалгуулагч дүйцүүлэх хүсэлт ирүүлснээс 200 гаруй шалгуулагчийн дүн оноо дүйцэгдээд байна. Шалгуулагчдын ихэнхи нь IELTS, SAT шалгалтын дүн оноогоо дүйцүүлэх хүсэлт илгээжээ.

ЖИЧ: ЭШ-ын холбоотой асуудлаар БҮТ-ийн www.eec.mn ^[2], facebook/eec.mn, mobile APP, myfuture.mn ^[3], help.eec.mn ^[4], stat.eec.mn ^[5] гэсэн мэдээллийн эх сурвалжид хандаж болох ба шалгуулагчид шалгалтын айдас, түгшүүрээ дарах зорилгоор сэтгэл зүйчтэй холбогдон зөвлөгөө мэдээлэл авах боломжтой. Мөн 70119498, 75779498 гэсэн утас руу холбогдож болно. Бүртгэлийн дугаар, нууц үгээ мартсан бол 133233 гэсэн тусгай дугаар луу регистрийн дугаарын 8 оронтой тоогоо илгээн авах боломжтой.