29 дэх удаагийн Таллины “Хар шөнө” олон улсын кино наадам Эстони улсын Таллин хотноо энэ сарын 7-23-нд болж шилдгүүдээ тодрууллаа.

Энэ жил үндсэн уралдаант хэсэгт Унгар, Морокко, Испани, Филиффин, Монгол, Герман зэрэг улсын 17 кино уран бүтээл өрсөлдсөн юм.

Наадмын үндсэн уралдаант хэсэгт найруулагч Ж.Сэнгэдоржийн шинэ бүтээл болох “Сэтгэлийн зураг” /The Muralist/ уран сайхны кино шалгарч NETPAC шагнал хүртлээ.

Мөн найруулагчийн “Чимээгүй хотын жолооч” /Silent city driver/ уран бүтээл нь өнгөрсөн жилийн үндсэн өрсөлдөөнт хэсгийн Гран при /Grand Prix/ болон Шилдэг зураачийн /Best Production Design/ шагналыг хүртэж байв.

Азийн анхны мега дууны төсөл болох “Silk Way Star” шоуны хагас шигшээ шатны тоглолт Астана хотод амжилттай боллоо. Энэхүү дууны тэмцээн нь цар хүрээний хувьд урьд өмнө болж байгаагүйгээрээ онцлог бөгөөд 12 орны уран бүтээлчид оролцож, дэлхий даяар олон сая үзэгчийн анхаарлыг татаж байна. Ес дэх шат бол тэмцээний хамгийн эрч хүчтэй, сэтгэл хөдөлгөм шатны нэг байсан гэж “Казинформ” агентлаг мэдээлэв.

Азийн хамгийн хүчирхэг долоон дуу хоолой финалд шалгарсныг дурдвал, ALEM (Казахстан), Ясмин Азиз (Малайз), Автандил Абесламидзе (Гүрж), Мишээл Жозеф (Монгол), Жан Хешуан (Хятад), Саро Геворгян (Армени), Мадинабону Адилова (Узбекистан) нар юм. Олон улсын шүүгчдийн үзэж буйгаар, есдүгээр шат хамгийн хүнд шат байсан бөгөөд оролцогчид анх удаа казах дуучид болох 6eluchchi, A.Z., Маржан Арапбаева, Мона Сонгз нартай хамт дуэт дуулж, шинэ хэв маягаар өөрсдийн дуу хоолойгоо хүргэжээ.

Хагас шигшээ шатанд шалгарсан оролцогчид өөрсдийн дуу, өөрийн улсын бүтээл, алдартай хит дуунуудыг дуулж, олон улсын түвшний үзүүлбэрүүдийг толилуулсан юм. “Silk Way Star” нь Төв Азид ийм цар хүрээг хамарсан уран бүтээлчдийг нэгтгэсэн анхны дууны төсөл болж байна. Уг төсөлд Азербайжан, Армени, Гүрж, Казахстан, Хятад, Киргиз, Малайз, Монгол, Тажикистан, Туркменистан, Узбекистан, Өмнөд Солонгосын уран бүтээлчид оролцсон юм. Тэд бүгд олон улсын уралдаан тэмцээний ялагчид, алдартай дуучид, хөгжмийн сургуулиудын нэр хүндтэй төлөөллүүд ажээ.

Энэхүү төсөл нь эхний үе шатнуудаасаа эхлэн олон соёлыг хамарсан томоохон хэвлэл мэдээллийн бүтээгдэхүүн болж, бүс нутгийн орнуудын хооронд бүтээлч солилцооны өвөрмөц орон зайг бий болгожээ. Түүнчлэн “Silk Way Star” нь сүүлийн жилүүдэд хэрэгжсэн хамгийн амбицтай хөгжмийн төслүүдийн нэг болсон байна. Тодруулбал, оролцогч орнууд болон олон улсын телевизийн сувгуудын нийт үзэгчдийн тоо 1 тэрбумаас давжээ. Ийм өргөн цар хүрээг хамарсан нь уг төслийг Төв Азийн шинэ соёлын брэнд болгож байна.

Бакугаас Улаанбаатар хүртэлх үзэгчид

“Silk Way Star” нь Азербайжаны “Space TV”, Тажикистаны “TV Safina”, Киргизийн “Muzyka and Madaniyat”, Монголын “UBS” болон “AIST Global TV”, Узбекистаны “Zor TV”, Гүржийн “Georgian Times” сувгуудаар цацагдаж байна. Казахстанд шинэ ангиуд “Jibek Joly” телевизээр бямба гараг бүрийн 20:00 цагт цацагддаг. Эцсийн шат 11 дүгээр сарын 22-нд болох бөгөөд “Jibek Joly” сувгаар шууд дамжуулж, Казахстан, Азербайжан, Тажикистан, Киргиз, Монголд нэгэн зэрэг нэвтрүүлнэ.

Азийн анхны мега төслийн ялагчийг шүүгчдийн шийдвэр /50 хувь/, үзэгчдийн цахим санал хураалт /50 хувь/ гэсэн нэгдсэн системээр шалгаруулна. Үзэгчид “silkwaystar.org” цахим хуудсаар дамжуулан өөрсдийн дэмжиж буй оролцогчдоо санал өгөх боломжтой. Энэхүү шоуг Казахстаны Ерөнхийлөгчийн Телевиз, радиогийн цогцолбор болон Хятадын Хэвлэл мэдээлийн группийн хооронд байгуулсан “Silk Way Star” олон улсын төслийг бий болгох гэрээний хүрээнд зохион байгуулж байгаа юм.

Жил бүрийн 10 дугаар сарын 29-нд уламжлал болгон зохион байгуулдаг “Biyelgee Night” наадам монгол өнгө төрхтэй, оролцогчдын халуун дулаан уур амьсгалтай боллоо.

Тус наадамд 8 настай балчраас 80 настай буурлууд хүртэл нас насныхан ирснээс дийлэнх нь залуус байв. Тэднийг нэгтгэж, монгол бахархлыг төрүүлж чадсан зүйл нь “биелгээ” байлаа. Биелгээнд хамгийн тохиромжтой хувцас бол монгол дээл гэж үздэг. Тиймээс оролцогчид үндэснийхээ гоёл, зүүсгэлээр гангарч, өв соёлоо хүндэтгэн ирсэн нь харагдаж байв.

Монгол биелгээний соёлыг түгээн дэлгэрүүлж яваа, “ОгтОргүйн биелгээ”-г үүсгэн байгуулагч Ш.Номин-Эрдэнэтэй бид уулзаж, түүний уран бүтээл, зорилгын тухай хөөрөлдлөө.

-Ер нь анх биелгээтэй хэрхэн холбогдож байв?

-Миний үндсэн мэргэжил балетын жүжигчин. Сүүлд бүжиг найруулагчаар бас төгссөн. “ОгтОргүйн биелгээ” нэртэй биелгээний сургалтын төвөө байгуулаад долоон жил болж байна. Миний бүжгийн суурь нь монгол бүжиг. Аав, ээж маань намайг бага байхаас монгол бүжгээр хичээллүүлдэг байсан юм. Яг мэргэжлээ сонгох үедээ сонгодог бүжгийн ангид орсон. Гэхдээ монгол биелгээ, түүний тайллыг нь судлахын хэрээр өөрийн соёлдоо улам татагдах болсон. Хүн болгонд байгалиас заяасан өгөгдөл, хийж бүтээх даалгавар бий гэдэгт би итгэдэг. Миний тэрхүү даалгавар нь биелгээ юм болов уу гэж боддог.

-Монгол биелгээний бусад бүжгээс ялгарах онцлог юу юм бол?

-Биелгээ бол зүгээр нэг хөдөлгөөн биш. Энэ бол монгол хүний бие, сүнс, ухамсрын нэгдэл юм.

Биелгээ хийхэд иог, фитнес, бясалгал зэргээр хичээллэсэн мэт үр дүн өгдөг.

Жишээлбэл, иогт амьсгал чухал байдаг. Тэгвэл биелгээний мөрний цохилго, нухлах хөдөлгөөнүүд хүний амьсгалыг байгалийн жамаар зөв хуваарилж өгдөг. Амьсгалдаа анхаарахгүй байсан ч хөдөлгөөн өөрөө зөв хэмнэлд оруулчихдаг. Биеийн хувьд яс, булчинг төгс ажиллуулна. Дотоод энерги, гоо зүй, сүнслэг түвшинд хүртэл үйлчилдэг. Орчин үед хүмүүсийн амьдрал, ажил хөдөлмөрийн нөхцөлөөс шалтгаалан биеийн зангирал, чангарал ихэссэн. Мөн монгол хүн гал шинж нь давамгай, бадарсан, хөөрөн омогшдог зан чанартай. Харин биелгээ тэр “галыг” тулганд нь буулгаж, хүн өөрийн төвд, тэнцвэртэй байхыг заадаг. Биелгээний үндсэн суудал болох “язгуур суудал” нь газар шороотой холбогдсон, тулганы бэлгэдэлтэй.

-“ОгтОргүйн биелгээ”-г үүсгэн байгуулсан зорилго юу вэ?

-Гол зорилго нь уламжлалт соёлыг сэргээх явдал байсан гэж хэлж болно. Тухайлбал, монгол хүн “Журай Гэлдэн” дууг сонсоод өөрийн эрхгүй огшоод ирдэг ч яаж хөдлөхөө мэдэхгүй байх жишээтэй. Тэгвэл бид тэр мэдрэмжийг биелгээгээр дамжуулан тайлж, сэргээж өгдөг. Манай “ОгтОргүйн биелгээ”-ний сургалт тасралтгүй явагддаг онцлогтой. Суурийг нь заагаад өгөхөд тухайн хүн өөрөө сайхан биелээд задарчихдаг гэж ойлгож болно.

-Анх “Biyelgee Night” эвентээ хэрхэн эхэлж байв?

-Эхэндээ 50 хүн л ирээсэй гэж мөрөөддөг байлаа. Гэтэл анхны “Biyelgee Night”-д арав гаруйхан хүн ирж байсан. Гэсэн ч намайг, биелгээг гэсэн сэтгэлээр зориод ирсэн хүмүүстээ тоглолтоо хийж байсан нь саяхан мэт санагддаг. Тухайн үедээ сар бүр “Biyelgee Night” эвент хийдэг байсан. Энэ жил бид долоон жилийн ойн эвентээ фестивал болгон зохион байгуулснаараа онцлогтой. Ойролцоогоор 400 орчим хүн цугларсан нь миний, бидний олон жил тасралтгүй хөдөлмөрлөсний үр дүн юм.

-Та “биелгээг залуусын соёл болгоно” гэсэн зорилготой байсан гэж хэлсэн. Энэ санаа хэрхэн төрөв?

-Тийм ээ, анх биелгээ зааж эхлэхэд хүмүүс “чи ийм гоё мэргэжилтэй, ийм залуухан байж яагаад залуу хүний бүжиг бүжиглэдэггүй юм бэ?” гэсэн сэтгэгдэл бичдэг байсан. Тэр үед би өвөг дээдсээс ирсэн энэ сайхан соёл маань “хөгшин хүний бүжиг” гэх ойлголтоор залуу үедээ уламжлагдаж чадахгүй, устах эрсдэлд хүрч байгааг ойлгосон. Тиймээс өөрөөрөө үлгэрлэхийг хүссэн. Бид орчин үеийн хөгжимтэй хослуулж, залуусын дунд соёл болгохыг зорьсон. Одоо тэр зорилго маань биелсэн гэж боддог. Биелгээ бол хөгшин, залуу хамаагүй, хүсвэл хэн ч биелж чадна.

-Биелгээний багш байхын сайхан тал нь юу вэ?

-Миний хувьд хамгийн гоё зүйл нь монгол нэгдлийг харж чаддагт оршдог гэж боддог. Манай биелгээний ангийнхан сургалт дуусахад нэг гэр бүл шиг болдог. Жишээлбэл, хамгийн анхны биелгээний хичээлд суусан хүмүүс одоо хүртэл биелдэг, хуурай эгч, дүү шиг хүмүүс байдаг. Тэд биелгээ сурсныхаа дараа ангиараа уртын дуу, алтайн ятга зэргийг сурч, хамтдаа одоо хүртэл холбоотой байгаа нь үнэхээр сайхан санагддаг. Мөн манай “ОгтОргүйн биелгээ”-ний үзэгчдийн ихэнх хэсгийг сургуулийн хүүхдүүд эзэлдэг. Бидний дараагийн үе энэ соёлыг сурч, чөлөөтэй биелдэг болсон байна. Контент, бичлэгүүдийг маань үзэж, урлагийн үзлэгтээ ашигладаг нь бидэнд их урам хайрладаг.

-Монголын ястан бүрийн биелгээ ялгаатай гэж сонссон. Танай төвд ямар төрлүүдийг заадаг вэ?

-Одоогоор зургаан ястны биелгээ зааж байна. Үүнд хотон, дөрвөд, захчин, урианхай, торгууд, баяд биелгээ орно. Тэдгээр биелгээний хөдөлгөөн, мөргөл, намба, цацал бүгд өөрийн гэсэн өнгө, заншил, байгаль, итгэл үнэмшилтэй холбоотой. “ОгтОргүйн биелгээ” бол эдгээр уламжлалыг хадгалсан хэр нь орчин үеийн хэлбэрт оруулахыг зорьдог. Манай бүжгүүд илүү харизматай, хүчтэй, тотем, шүтлэг, амьтныг дүрслэх зан чанартай. Энэ нь манай өвөг дээдсийнхээ хүч чадлыг дүрсэлж, биелгээгээр дамжуулан илэрхийлж байгаа хэрэг юм.

-Гадаадын хүмүүс биелгээг хэр сонирхож байна вэ, гадаад хүмүүст заахад ямар ялгаа байдаг вэ?

-Гадаад хүмүүс маш их сонирхдог. Франц, Орос, Хятад зэрэг олон орны хүмүүс над дээр ирж заалгаж байсан. Гэхдээ миний ойлгосон нэг зүйл бол биелгээний “хөг” гэгч зүйл зөвхөн монгол хүний яс, цусанд шингэсэн байдаг. Гадныханд заахад сурч болно, мэдээж гоё гоё үр дүн гарна. Гэхдээ дотоодоосоо хөглөгдөх мэдрэмж нь өөр байдаг болов уу.

-Таны цаашдын зорилго юу вэ?

-Цаашдаа үйл ажиллагаагаа гадаад руу чиглүүлэхийг хүсэж байгаа. Гадаадад амьдардаг хүмүүс өв соёлын үнэ цэнийг сайн ойлгосон байдаг учраас тэдэнд монгол биелгээг хүргэхийг зорьж байна. Мөн “Biyelgee Night” наадмаа зун, задгай талбайд зохион байгуулахаар төлөвлөсөн. Тэр үед биелгээнд хайртай, биелгээний талаар сонирхсон хүн бүрийг хүрэлцэн ирээсэй гэж хүсэж байна.

Ярилцсанд баярлалаа.

Монголын сонгодог урлагт олон жил зүтгэн, дуурийн хэдэн арван гайхалтай дүр бүтээж, “Бодлын цагаан хун”, “Аргалд явсан ээж” зэрэг дуугаараа ард түмнийхээ талархлыг хүлээн, рок поп хамтлагийнхантай ч хамтран дуулж, сонгодог болон нийтийн дуу, поп урлагийг хослуулан дуулсан Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, Ардын жүжигчин, дуурийн дуучин А.Долгортой ярилцлаа.

-Та дуурийн дуучнаас гадна “Бодлын цагаан хун”, “Магнаг цэнхэр дэлхий”, “Монголын тал нутаг”, “Эр хүн” зэрэг олон сайхан дуугаараа монгол түмний зүрх сэтгэлд хайрлагдсан. Дуурийн дуучин нийтийн дуу дуулж болохгүй гэдэг хэвшмэл ойлголтыг та эвдсэн гэж хэлж болох уу?

-Дуурийн дуучин бусад дуу дуулахгүй гэх хандлага өмнөх үеийнхэнд маань байсан. Өмнөх үеийнхэн гэхээр Монгол Улсын Ардын жүжигчин, дуурийн дуучин Д.Баадайжав, Д.Жамьянжав, Х.Уртнасан, Д.Жаргалсайхан гээд олон хүнийг нэрлэж болно. Тэднээс өмнө бүр их хориглодог байсан гэдэг. Гэхдээ Д.Баадайжав, Д.Жамьянжав, Д.Жаргалсайхан нар дууриас өөр дуу дуулдаг байсан л даа.

Миний хувьд өмнө нь ганц нэг дуу дуулж байсан ч Италид 1990 онд мэргэжил дээшлүүлж байхдаа Италийн дуурийн дуучид итали дуунуудаа гоё дуулдгийг хараад улам зориг орсон. Гэхдээ юмны цаг хугацаа, тохироо бүрдэнэ гэж сонин тохиол байдаг. Бидний үеийнхэн яг дуулж эхлэх үед маш чадварлаг хөгжмийн зохиолчид гарч ирж, дуурийнхан дуулчихаар, хоолойны цар хүрээ, чадлыг гаргахуйц сайхан дуунуудыг зохиосон. Тэр үед “Морин хуур” наадмыг зохион байгуулсан нь бүх юмны эхлэлийг тавьсан л даа. Энэ уралдаанд “Бодлын цагаан хун” дуугаар 1990 онд оролцож түрүүлснээс хойш олон сайхан дуу дууллаа. Би хос жигүүртэй байя гэж бодсон, бүр гурван ч жигүүртэй байх сонирхолтой. Дуучин хүн бүх л дууг дуулах ёстой. Нийтийн дуунаас гадна поп дуучидтай олон дуу дуулсан. Хэмнэл энэ тэрийг нь алдахгүй өөрийнхөөрөө дуулж болохыг хэд хэдэн дуугаар баталсан. Олон хүн дуурийн театрт очиж үзвэр үзэхгүй. Монголын өргөн уудам нутагт тархсан, төвөөс алс аймагт амьдардаг хүмүүс А.Долгор дуучныг радиогоор сонсож мэдсэн учир хөдөө орон нутагт очиход намайг таньж, их сайхан хүлээж авдаг нь дууны минь гавьяа гэж боддог.

-”Бодлын цагаан хун” дууны аялгуу нь аргадаад байгаа мэт, үг нь гүн ухааны аястай ч юм шиг их сонин шүү дээ. Тийм дууг дуурийн хүчирхэг хоолойгоор дуулсан нь содон сайхан санагддаг. Энэ дуу яагаад үзэгчийг татдаг гэж та боддог вэ, мөн өөрийг тань яагаад татдаг вэ?

-Юмны тохироо бүрдэх гэж бий. “Бодлын цагаан хун” дууны бүх тохироо бүрдсэн гэж боддог. Италид сурч байхдаа карнавалд сүйт бүсгүйн дүрд дуулах завшаан тохиосон. Гоёмсог, тансаг, хун цагаан хуримын даашинзыг надад зориулж оёж өгсөн юм. Хотын гудмаар гурван цагаан моринд хөлөглөсөн сүйх тэрэгтэй явдаг дүр л дээ. Карнавалын дараа тэр цагаан даашинзыг надад бэлэглэсэн. Сургуулиа төгсөөд ирэхэд хөгжмийн зохиолч Д.Баттөмөр надад яруу найрагч Д.Амгалангийн шүлэг, гэгээн хайрын тухай “Бодлын цагаан хун” дууг өгсөн. Хун бол гоёмсог, хосоо эндэхэд энэлэн гашуудаж, ганцаар амьдардаг, заримдаа хойноос нь үхдэг тийм үнэнч шувуу. Хун цагаан даашинзаа өмсөөд дуулсан энэ дуу ард түмэнд маш сайхан хүрсэн. Бүх юм нь цаг хугацааны хувьд тохирч, бүрдэж дуулсан гэж боддог юм. Үнэхээр шүлэг нь шууд урсгаж уншихад ойлгохгүй, далд, гүн утгатай.

“Цэцгэнд уйлсан нарны нулимс

Цэгээн талд сувдран унахад

Бодол эртний хун авхай

Богино шөнийн зүүдэнд ирэв ээ

Ай хө, зээ хө,

Өрөвч цагаан хүний санаа

Өдөн цагаан хунгийн заяатай” гээд хайрыг байгаль, хун, нар сар, навч цэцгээр төлөөлүүлсэн гүн ухааны утгатай. Маш уран, гайхалтай хэлсэн байгаа юм шүү. Энэ дуу маш их учир утгатай санагддаг даа.

-Гуч гаруй жил дуулсан энэ дуутай тань холбоотой сонин хачин зүйлс олон байдаг байх, дурсамжаасаа хуваалцаж болох уу?

-“Бодлын цагаан хун” дуугаа дуулж уралдаанд түрүүлэхэд яруу найрагч Д.Амгалан надад нэг хун дурсгал болгож өгсөн юм. Түүнээс хойш би хун цуглуулаад, бараг 160-170 ширхэг болгосон байх. “Бодлын цагаан хун”-г дуулсан 20 жилийн ойгоороо сонгодог тоглолт хийж, хунгуудаараа үзэсгэлэн хүртэл гаргасан. Цуглуулгын маань хамгийн том хун 50-60 см өндөр, жижиг нь чигчий хурууны хумсны толионы дайтай. Модон, төмөр, шавар, шилэн, зэс, мөнгө, болор, шаазан гээд янз янзаар нь цуглуулсан. Харин одоо хунгуудаа тараагаад, томыг нь хүүхдүүддээ өгчихсөн. Ямар ч байсан би өөрөө сонирхож цуглуулахаа больсон.

-Ер нь таны хувьд, ямар дууг хамгийн олон дуулсан бэ?

-“Бодлын цагаан хун” дуу шүү дээ. Энэ дууг 35 жил дуулсан атал үзэгчид одоо ч гайхалтай сайхан хүлээж авч алга ташдаг, үнэхээр хайртай дуу минь. Намайг ард түмэнд таниулж, даль жигүүрийг минь ургуулсан сайхан уран бүтээл минь юм даа.

-Та Жорж Бизегийн “Кармен” дуурьд 20 гаруй жил дуулсан. Гал цогтой, эрч хүчтэй, халуун цустай испани бүсгүйн дүрд ази хүн, тэр дундаа монгол хүн тоглоход аль хэр өөрийгөө “эвдсэн” бэ?

-Би меццо-сопран хоолойтой. Энэ ангилалд “Кармен” дуурь багтдаг. Ийм хоолойтой дуурийн дуучин бүр “Кармен” дуулах мөрөөдөлтэй байдаг. Дуурийн театр 1985 онд “Кармен”-ы сургуулилалт хийхэд, меццо-сопрано хоолойтой ахмад дуучдаас Ц.Ерөө, Д.Баадайжав, дөнгөж төгссөн Ч.Мөнхшүр бид хоёр бэлдэцгээсэн. Тайзны тавилт эхлэх үед би жирэмсэлж, найруулагчдаа нэлээн загнуулж билээ. Эмэгтэй хүний л амьдрал юм даа. Ингээд эхний тоглолтод орохгүй, оёдолд хуваарилагдаад хурууны өндгөө цоортол юм оёсон. Хүүгээ төрүүлээд 2 жилийн дараа ирсэн. Анх жүжиг тавихад бүх юм жигд ажилладаг. Харин тэр жүжигт сүүлд нэмж ороход хувь хүнээс асар их хичээл зүтгэл, хөдөлмөр шаардсан. Учир нь, найруулагч нэг хүний төлөө жүжгээ анх тавьж байгаа юм шиг хүч хөдөлмөр, цаг заруулах боломжгүй л дээ.

Кармен бол миний тэс эсрэг халуун цустай, цогтой, дөлгөөн зогсоод байдаггүй, харайж дүүлсэн, гүйж хашгирсан, хөдөлгөөн нь минийхээс 2-3 дахин хурдан эмэгтэйн дүр. Энэ дүрд дуулах гэж нэлээн хөдөлмөрлөсөн. Гавьяат жүжигчин А.Навчаагаар испани бүжгийн хөдөлгөөнүүд заалгаж, ганцаар маш их давтдаг байлаа. Барилт, поз, хурдан алхахаас өгсүүлээд дуурийн эхний хабанера хэсгийг бүр ч их бэлдсэн. Дараа нь Новосибирскийн театрт Карменыг дуулсан. Дуурийг нэг тоглолтоос нөгөөд чамбайруулж гоё болгож болдог давуу талтай. Дуулах тусам туршлагажиж, чанаржуулж болдог.

Карменыг дуулахаар тайзан дээр гарахын өмнө зүрх их түгшиж, өөртөө “Хурдан, илүү хурдан, жавхаатай байгаарай” гэж хэлдэг байлаа. Кармен сандал руу үсрээд ширээн дээр гарч бүжиглэдэг хэсэг бий. Энэ хөдөлгөөнийг нүд ирмэх зуурт л хийх ёстой гэж боддог байлаа. Найруулагч анхандаа “Удаан байна, сандал дээр гарч байгаа чинь харагдаад байна” гэдэг сэн. Би ч давтсаар байгаад гялс үсрээд л гардаг болсон доо. Дуурь үзсэн зарим хүн “Нэг мэдэхэд чи ширээн дээр байсан, хэдийдээ гарчихав аа” гэдэг байсан. Тэгэхээр их л хичээж сурсан байгаа юм. Жүжигчин хүн найруулагчийн тавилаас гадна олон зүйлийг бодож олох хэрэгтэй. Дуурийн дууны нот, үг хэллэг бүхэн адил ч хувь хүн яаж ажилласнаас шалтгаалж, дуучин бүрээс өөр зан чанартай, ялгаатай дүр гардаг. Хэн дүрээ яаж гаргах нь өөр өөр харагддаг, сонирхолтой л доо.

-Монголд тавьж буй дэлхийн сонгодог дууриудын ихэнхэд та тоглосон болов уу. Аль дүрдээ хамгийн их хайртай вэ, яагаад?

-Бүх дүрдээ хайртай. Мэдээж, Кармендаа, дуулахад олон техник, маш их хөдөлмөр шаарддаг “Севилийн үсчин” дуурийн Розинагийн дүрдээ хайртай. Монголоос гэвэл Д.Нацагдоржийн “Үүлэн заяа” дуурийн Цурхай гээд хорчин хүүхний дүр, “Чингис хаан” дуурийн Өүлүн ээж дүрдээ ч хайртай. Ганцхан удаа дуулсан, маш хайртай нэг дүр бий. Гавьяаны амралтдаа гарахын өмнө “Аида” дуурийн Амнерист дуулахыг хүсэж мөрөөдсөн. Нас ахисан гэж бодсон уу, залуусаа дэмжье гэсэн үү, энэ дуурьт эхлээд намайг хуваарилаагүй. Би удирдаач, найруулагчдаа Амнерист дуулмаар байна гэж саналаа хэлсэн. Үнэхээр хүний яс чанар, чансааг гаргах мундаг дүр л дээ.

Хэдий би 50 гарсан ч меццо-сопраногийн хамгийн том дүрүүдийн нэг Амнерист дуулснаараа үнэхээр бахархдаг. Тухайн үед аль хэдийн багшлаад эхэлсэн байсан учир хоёр газар ажиллахад төвөгтэй санагдсан. Дээр нь үеийн жүжигчид, хамтарч дуулж байсан дуучид бүгд тэтгэвэрт гарчихсан. Урлагт “өгөлт, авалт” гэж гоё зүйл байдаг л даа. Хамтрагчаа үгүйлнэ. Залуустай дуулах сайхан байлгүй яах вэ. Гэхдээ л зарим талаар голох зүйл ч гарна, бас хэт залуу хүнтэй хайр сэтгэлийн тухай дуулаад байх нь зохимжгүй гэхчлэн олон шалтгаан давхцаад “цагаа олж тайзнаас бууна” гэдэг л болсон доо. Багш болж сурсан мэдсэнээ залуустаа өгье гэж бодсон. Гэхдээ би одоо ч дуулж, шинэ уран бүтээл туурвиж байгаа. Хоёр жилийн өмнө “Эгшиглэнт 50 жил” тоглолтоо хийсэн. Тавь гаруй жил дууллаа, цаашид ч дуулна л даа.

-Та Итали, ОХУ, БНСУ, Япон зэрэг орны дэлхийн шилдэг театруудын тайзнаа дуулсан. Хамгийн мартагдашгүй тоглолт аль нь байсан бэ, яагаад?

-Дэлхийн олон орны алдартай тайзан дээр монголынхоо соёлыг түгээж, дуулсан. ОХУ-ын Их театрт “Монголын соёлын өдрүүд”-ээр, АНУ-ын “Карнеги холл”, Австрийн Хатан хааны өргөө, БНХАУ-ын “Сувдан театр”-т дуулах завшаан тохиож байсан. Италид олон удаа очиж сайхан театруудад нь тоглосон. Япон Улсад морин хуурын чуулгатай тасралтгүй 12 жил тоглолтод оролцсон гээд олон сайхан завшаантай тохиол бий.

-Хамгийн анх тайзан дээр гарч байсан үеэ дурсахад их сонин байх, тийм үү. Өнөөдрийн “Хөдөлмөрийн баатар, Ардын жүжигчин Долгор”-ын юу нь тэр үеийн Долгорт байсан бэ?

-Сургуулиа төгсөж ирээд Дуурийн театр дуучин болсон. Жижиг дүрээс эхлээд бага багаар явсаар, нэг мэдэхэд гол дүрд дуулдаг болсон. Би 1992 оны 7 дугаар сарын 12-нд бие даасан тоглолтоо анх хийв ээ. Дуурийн театр төвийн онцгой бүсэд байрладаг учир гэрэл бараг тасардаггүй юм. Гэтэл миний тоглолт болоход гэрэл унтарчихсан. Анхны тоглолт байсныг хэлэх үү, 30-40 минут хүлээлгээд санаа зовж, сэтгэл түгшээд хэцүү байж билээ. Гол нь үзэгчид явчихвал би яана гэж их эмээсэн. Одоогийнх шиг мэдээлэл хурдан, хүртээмжтэй байгаагүй шүү дээ. Цууямбуу дээр тосон будгаар дуучин А.Долгорын “Бодлын цагаан хун” тоглолт гэж бичээд, театрын өмнө тавьсан зарыг харж ирсэн үзэгчид шүү дээ. Цагийн дараа гэрэл ирж, тоглолт эхлэхэд үзэгчид битүү сууж байсан. Маш их алга ташаад үнэхээр сайхан хүлээн авахад би, “Та нартаа маш их баярлалаа, үргэлж сайхан уран бүтээл хийж байх болно” гэж өөртөө амласан. Тиймээс дуурьт дуулахынхаа зэрэгцээ олон ч тоглолт хийсэн. Тэр бүхэнд өөртөө “Би хичээж байгаа шүү” гэж хэлдэг юм. Сэтгэл зүрхэнд минь гүн шингэсэн дурсамж болохоор үүнийгээ их ярьдаг л даа. Дараа нь билет тасалдаг үйлчлэгч бүсгүйчүүдээс “Гэрэл тасрахад миний тоглолтоос хэдэн хүн гарсан бэ” гэж асуухад нэг л хүн гарч явсан гэж билээ. Тэр үед маш том хүсэл мөрөөдөл, зорилготой А.Долгор байсан бол одоо хийсэн бүтээсэн юмтай, хүнд хэлэх үгтэй хүн сууж байна. Хүсэл, мөрөөдөлгүй бол онцгүй шүү дээ. Надад мөрөөдөл бий. Давхардсан тоогоор бие даасан 40-өөд тоглолт хийлээ. Гол нь нэг хүний дуурь тавина гэж зориод кино дуурь хийж, 6 CD гаргасан. Хийж бүтээх мөрөөдлөө биелүүлээд л явж байгаа.

-Монголын дуурийн дуучдын ур чадвар, сургалтын чанар дэлхийн түвшинд аль хэдийн хүрэхэд юу хамгийн их нөлөөлсөн бэ. Монголын дуурийн урлагийнхны онцлог, бусдаас ялгагдах чанар гэж байдаг уу?

-Монголчууд дуучин ард түмэн. Газар нутгийн онцлог байдаг юм уу, ер нь бүх л зүйл нөлөөлдөг байх. Дуучдаас гадна багш нар сайн юм. Монголын дуурийн дууны дэг сургалт бий болжээ гэж би боддог. Дуурийн ахмад дуучин Г.Хайдав багш маань 60 жилийн өмнө анх студи гэж байгуулаад арван хэдэн дуучныг сургаж эхэлсэн сургалт өргөжиж, СУИС-ийн дуурийн дуулаачийн анги 60 жилийн хугацаанд 400-500 дуучин төгсгөлөө. Дэлхийн алдартай театруудын тайзнаа дуулж буй Э.Амартүвшин, Г.Ариунбаатараас гадна олон сайхан залуу гарч ирж байна. Эндээс багш нарын ур чадвар харагдаж байгаа биз. Багш нарын ихэнх нь ОХУ, Болгарт төгссөн.

ХХ зууны манлай дуурийн дуучин Ц.Пүрэвдоржийн нэрэмжит олон улсын дуурийн уралдааны Гран при шагналыг Т.Санжаа шавь минь авлаа. Тэмцээний шүүгчээр ирсэн Италиас хоёр багшаас би, “Монголын дэг сургалт байгаа гэж болох уу, манайхан ямар дуулж байна” гэж асуусан. Тэгэхэд “Монгол дуучдын дуулахыг сонсоход итали тавилт уу гэхэд үгүй, орос юм уу гэхээр биш, дууны бүх өнгө нь наашаа, үүдэн шүдний цаана өсгөгч тавьсан мэт дуулдаг юм байна. Тэгэхээр энэ дуурийн танай тавилт монгол сонгодог дуурийн дуулаачийн тавил, сургалт бий болж гэж хэлмээр байна” гэсэн нь надад хангалттай сайхан санагдсан.

Саяхан италичууд Э.Амартүвшин, Г.Ариунбаатар нарын талаар “Маш гайхалтайгаар үзэгчид рүүгээ дуулдаг, бүх авиа нь наашаа цуурайтдаг” гэж бичсэн байсан. Манай багш нарын сургалтын дэг ийм байж магадгүй юм.

-Тайзан дээр дуулахад хэцүү үе байдаг уу, эсвэл тийм үе огт тохиолдож байгаагүй юу?

-Тайзан дээр дуулах үргэлж хэцүү. Тайз руу гарах бүрдээ эмээдэг. Ямар ч айдасгүй, шууд дуулчихъя гэдэг ойлголт байхгүй, дандаа түгшинэ. Гэхдээ залуу байхад урт хугацаанд түгшдэг бол одоо арай богиноссон байх. Насжиж, туршлага суусных байх л даа. Залуу байхад тайз руу гарахаас өмнө түгшиж, ийш тийш гүйж, ялангуяа Карменыг дуулахад “яана аа” гэж бодогдоод буцаад гүйчихмээр үе олон байсан. Тэглээ гээд яах вэ, дуулахаас өөр аргагүй. Ер нь бүтээсэн дүрээ маш сайн давтаж бэлдвэл санаа зовнил бага, муу ажиллавал их байдаг гэж боддог доо.

-Өвөө тань найр хуриманд хуурдаж, эмээ тань уртын дуу дуулдаг байсан гэсэн. Дуулах авьяас тань өвөө, эмээгээс удамшжээ дээ. Гэхдээ та яагаад дуурийн дуучин болсон юм бол?

-Урлагийн авьяас, ялангуяа зураач, сийлбэрч, бүжигчин, дуучин яах аргагүй удмаа дагадгийг ажигласан. Би дуучин удамтай. Эмээ минь радио сонсож шинэ дуу сурахаас гадна уртын дууг гайхалтай дуулдаг байсан. 85 насныхаа найран дээр уртын дууг сайхан дуулж байсан. Өвөө минь эрт бурхан болсон. Эмээ хэлэхдээ, хүүхдийн сэвлэг үргээх, хурим, гэрийн найрт уригдаж залагдаад өвөө хуурдаж, эмээ дуулдаг байсан гэсэн. Аав, ээж минь ч гоё дуулна. Миний ээж Төв аймгийн Авдарбаяны клубт “Учиртай гурван толгой” дуурийн Нансалмаад дуулж байсан. Мэргэжлийн сургууль төгсөөгүй ч хоёр эгч, хоёр дүү минь гоё дуулна. Би ганцаараа дуучин мэргэжил эзэмшсэн болохоос биш манайхан бүгд л гоё дуулдаг юм.

-Танай хүүхдүүд, ач, зээ нар бас дуулах уу?

-Хүүхдүүд сайхан дуулна аа. Охин минь маш гоё дуулдаг. Гэхдээ хүн дуртай мэргэжлээ сонгож, түүндээ дурлах ёстой юм шиг байгаа юм. Би дуучин болно гэснээс биш дуурийн дуучин болчихно гэж бодоогүй. Хөгжим бүжгийн сургуулийн дэргэд дуулаачийн ангийг анх нээхэд орсон. Нэгдүгээр курст орос багш минь намайг сургуульд явуулах гэхэд тийм ч дуртай байгаагүй. Орос багш сайн төгөлдөр хуурч байсан учир намайг шалгуулахад тэнцээд явсан хэрэг. Сайн сургуульд сурах боломж олгосон багшдаа үргэлж талархдаг. Монголчууд дуурийг нэг их ойлгож, ойшоодоггүй үе байлаа шүү дээ. Санаанаас гардаггүй нэг бяцхан дурсамж ярихад, радиогоор дуурийн дуучин А.Загдсүрэнг дуулахад аав очоод унтраасан чинь, ээж сэмхэн нударснаа “Охин чинь дуурийн дуучин болох гэж байгаа, наадахаа асаа” гэхэд аав буцаж очоод радиогоо асааж байж билээ.

-Уг нь та хөдөө аж ахуйн зоо техникч мэргэжилтэй юм билээ, тийм ээ?

-Тийм ээ. Одоо бодохнээ, аав, ээж минь их амгалан улс байж дээ. Наймдугаар анги төгсөөд есдүгээр ангид орох эсэхээ асуухад, аав “Миний охин сургуулиа төгсөөд эртхэн хоолондоо хүрэхгүй юу даа” гэж билээ. Ингээд төгсөх болж, цэцэрлэгийн багшийн сургуулийн хуваарь таарахад аав “Хүний сайхан үр хүүхэд сургаад гоё мэргэжил шүү” гэлээ. Удалгүй хуваарь минь будлиад хөдөө аж ахуйн техникум болчихов оо. Би ч дур муутай. Гэтэл аав “Мал дагасан сайхан мэргэжил шүү дээ” л гэнэ. Дөнгөж 15 настай юугаа ч мэдэхгүй байсан учир Сэлэнгийн Алтанбулагт зоо техникийн ангид 3 жил сурч төгссөн. Сурч байхдаа дуулах юм сан гэж мөрөөдөж, урлаг, уран сайханд их явна л даа. Ангийн даргадаа ч загнуулна, нэг удаа “Чамайг урлагаар хоол олж идэхийг чинь харах юм сан” гэж билээ. Сүүлд инээгээд надаас уучлал гуйсан шүү дээ. Тэр намраа Гачууртын САА-д хуваарилагдаад явсан, 14 хоноод амардаг дүрэмтэй. Амралтаар гэртээ ирээд ээждээ, “Буцаж явмааргүй байна, Соёлын ордонд шалгалт өгмөөр байна” гэж хэлж шалгуулаад, Төв аймгийн Соёлын ордонд дагалдан жүжигчнээр орж, удалгүй Хөгжим бүжгийн сургуульд нэг жил сураад гадагшаа явж байлаа. Дагалдан жүжигчин болчихоод маш их баярлаж билээ. Би одоо Гачууртад амьдардаг. Цаанаасаа л энэ газарт байх ёстой хүн шиг байгаа юм. Урлагт яах аргагүй дурласан учраас амжилтад хүрсэн байх гэж бодогддог.

-Хүн бүхэнд урамших, эрч хүч авах зүйл байдаг, та юунаас хамгийн их урам зориг авдаг вэ?

-Найруулагч, удирдаачаасаа урмын, үзэгчдээс сайхан үг сонсох гоё. Өвдөөд, ядраад хэцүү байхдаа таны дууг сонсоод сэргэлээ гэх хүн ч бий. Тэр бүхнээс үнэхээр их урам зориг орж баярладаг. Урлагийн хүмүүст алга ташилт хамгийн их урам өгдөг. Их удаан алга ташихаар уйлчих гээд байдаг юм шүү дээ. Өнгөрсөн жил “UB палас”-т болсон “Миний ээж хөөрхөн” тоглолтын тайзан дээр дуулж эхлээгүй байхад үзэгчид зогсолтгүй алга ташаад л, ташаад л байсан. Би бүр баярласандаа уйлангаа алдаад, “Бурхан минь ээ, уйлах гээд байна шүү” гэж уулга алдаж билээ. Эндээс л гайхамшигтай урам авч, улам хичээж, илүү сайн уран бүтээл хийхийг боддог. Олон жил дуулж, сонсогч түмний халуун алга ташилт, сайхан сэтгэл, дулаан дотно үгэнд урамшиж, хайрлуулж явна даа.

-Урлагийн хүнийхээ хувьд нийгэмд гүйцэтгэдэг ямар үүргээрээ та бахархдаг вэ?

-Зөвхөн дуугаа дуулж, мэргэжилдээ сайн байхаас гадна эмэгтэй хүнийхээ хувьд өөрийгөө зөв авч явж, үлгэрлэхийг хичээдэг. Жишээлбэл, хөдөө орон нутагт юм чинь үүнийг өмсөөд, түүнийг зүүгээд тайзан дээр гарчихъя гэдэг ч юм уу. Жижиг концерт, энэ найр юм чинь ингэсхийгээд дуулъя гэж би хэзээ ч боддоггүй. Аль ч тоглолтыг гоё сайхан байлгахыг хичээдэг. Гоё дуу сонсох гэж очсон хүмүүсийн өмнө дуучин нь гоё үс гэзэгтэй, сайхан хувцасласан байх ёстой гэж боддог. Залуу уран бүтээлч, шавь нартаа ч захидаг. Зөвхөн хоолойгоор дуулах бус хүн байх, хүнтэй харьцах, биеэ хэрхэн авч явах талаар үргэлж хэлж сургадаг. Түмний өмнө байдаг хүн нэг талаар айхтар хэцүү. Сул, задгай байж болдоггүй. Энүүхэн дэлгүүрт орох юм чинь гээд замбараагүй хувцаслаад, сэгсийгээд гарах боломжгүй. Ядаж уруулаа будаж, эвтэйхэн хувцас өмсөөд гардаг. Түмэн олон гоёор нь хүлээгээд авсан учир муухай, бүтэлгүй явах эрхгүй. Нэг бодлын өөрийнхөөрөө байхгүй үе байна. Сонгосон мэргэжил минь ийм учир миний үүрэг гэж боддог. Түүндээ ч дасаад сурчихсан болохоор төвөгтэй санагддаггүй л дээ. Охин минь, “Ээж ээ, би таныг хараад ядарч байна. Бүх юм эмх цэгцтэй байх албагүй шүү дээ” гэдэг юм.

-“Бодлын цагаан хун”-г дуулж гарч ирсэн үеийнхээ үзэсгэлэнг 30 жил хадгалж явна гэдэг сайхан юм аа. Гоо сайхан, эрүүл байх амьдралын энгийн зарчмаасаа хуваалцаж болох уу?

-Урлагийн хүн цэгцтэй л байх ёстой. Ажил мэргэжилдээ бүхнээ зориулсан атлаа эрүүл мэндийн нарийн ширийн дэг журам байхгүй хүн дээ. Гайгүй удам заяасан юм болов уу. Аль болох сайн чанарын гоо сайхны бүтээгдэхүүн хэрэглэхийг боддог. Миний нойр их ойрхон, сайн ч унтана. Эрүүл амьдрахын, сайхан дуулахын үндэс бол нойр. Сайн унтаж амарч байж хоолой гарна. Унтах цагаа яс баримтална. Өдөр зав гарвал дугхийчихнэ. Нойр сайн байх нь амьдралд маань эергээр нөлөөлдөг байх. Нөгөөтээгүүр тайван байхыг эрхэмлэдэг. Юмыг хүндээр тусгаж авахаас илүү гаргалгааг нь олохыг зорьдог. Аав минь “Амьдрал эрээн бараан, хар цагаантай, янз бүрийн юм тохиолдоно. Хэцүү зүйл тулгарахад илүү хэцүүг нь бод. Тэгвэл чамд тохиолдсон зүйл даваад гарах хэмжээний байдаг” гэж захисныг хэрэгжүүлж, бэрхшээлийг өөрөөсөө холдуулахыг хичээдэг. Сэтгэлийн гүндээ өөрийгөө зовоохгүй, гаргаж тайтгарахыг илүүд үздэг. Нас явах тусам санаа зовох зүйл их болдог болтой юм. Амьдралыг туулаад өнгөрсөн болохоор үр хүүхэд, залуус заримыг нь битгий үзээсэй гэсэндээ үглэх, сургах, санаа зовох маягтай болдог юм байна даа.

- Дуу дуулах нь нэг бодлын тайвшрал, тайтгарал бясалгал болдог гэж сонсож байсан юм, үүнийг та юу гэж боддог вэ?

-Тийм шүү дээ. Би биеэрээ мэдэрсэн. Гуч гаруй настай байхад аав, ээж минь бурхан болсон. Аавыгаа өнгөрөх үед жүжигтэй гээд дэргэд нь байж чадаагүй. Жилийн дараа ээж минь өөд болсон. Тэр үед би дуулаад л байсан, чанга дуулаад л байсан. Нэг удаа найруулагч маань “Долгор оо, чи аяархан дуул аа, болно шүү дээ” гэж билээ. Би улам л чанга дуулдаг байсан. Чанга дуулах тусам дотор хурсан гуниг, зовлон нимгэрдгийг мэдэрсэн. Дотроос гараад явчихдаг юм билээ. Тэгэхээр дуулна гэдэг тайвшрал, бясалгал. Хүний биед их эерэг, бас аз жаргалыг мэдрүүлдэг. Солонгос кинонд гардаг даа, бачуурахаараа тэнгисийн эрэгт очоод учиргүй орилдог шүү дээ. Сэтгэл дотор хуримтлагдсан юмсаа гаргах хэрэгцээ байгаа хэрэг шүү дээ.

Хүмүүс хэлдэг дээ, “Найр наадамд очоод жаахан дуулчихсан чинь сайхан байлаа, сэтгэл гоё болчихлоо” гэж. Дуулж байхдаа зөвхөн үг, аялгууг нь л бодно. Тэгэхээр дуулна гэдэг уйтгар гунигийг умартуулж, тархийг амрааж, сэтгэл доторх хэцүү зүйлийг гаргачихаж байгаа юм.

Залуу байхад тайзнаас үзэгчдийг онож хардаг байлаа, одоо бол хардаггүй. Олон үзэгч дунд янз бүрийн л хүн ирнэ дээ. Нээх гоё, чин сэтгэлээсээ уясаж шимтээд, дуундаа орчихсон сонсож байгаа хүн тодроод л харагддаг. Бохь зажлахаас эхлээд ярих гэж ирсэн мэт, зарим нь бүр над руу хуруугаараа заагаад ярих нь ч бий. Ийм тохиолдолд харцаа түүн рүү тусгаад, зөөлөн инээмсэглээд өөрт нь зориулж дуулахаар ярьж байснаа болиод, сайхан тайвшраад гэдрэгээ суух жишээний. Тэгэхээр дуу бас ховсдох увдистай шүү. Дууны хүч агуу их ээ.

-Түрүүн та “Аида” дуурьт дуулахыг үнэхээр хүссэн гэсэн дээ. Одоо ямар уран бүтээлд дуулахыг хүсэж байгаа вэ?

-Одоо болсоон. Гэхдээ ганц хоёр сайхан дуу байгаа ч зав болохгүй юм. Дуунуудаараа CD, эсвэл цомог гаргах уу гэсэн бодол байна. Дуурийн дуучдаас хамгийн анх CD гаргаж байлаа. Миний хамгийн том мөрөөдөл одоогоор сайхан шавь нараа хөтлөөд, тайзан дээр ард түмний өмнө гаргах юм уу даа. Дуурийн театрын дуучин Г.Энхнаран шавьтайгаа “Бодлын цагаан хун”-г, дуучин Л.Нарангэрэлтэйгээ “Магнаг цэнхэр дэлхий” дууг хамт дуулахад ард түмэн үнэхээр сайхан хүлээж авсан. Би зөндөө сайхан дуулсаан. Одоо би гэхээс илүү шавь нарыгаа түлхүү дуулуулж, гоё дуучин болгож, замыг нь гэрэлтүүлж, бүр болохгүй бол цугтаа дуулж олонд таниулах хүсэл их байна даа.

-Яруу найрагч, зохиолч Д.Маам гуай “Магнаг цэнхэр дэлхий” хэмээх гайхамшигтай гоё дууг танд зориулж зохиосон тухай түүхийг хуваалцах уу?

-Олон түмний сэтгэлд хүрсэн энэ дуу үнэхээр гайхалтай, үг нь биширмээр гоё. Манайх Д.Маам гуайнхтай хөрш байлаа. Эрдэмтэй, яриад суухад ном уншиж байгаа юм шиг гоё хүн байсан даа. Бие нь тааруу, эмнэлэгт хэвтэж байхдаа радиогоор миний дуунуудыг их сонссон шиг байгаа юм. “Магнаг цэнхэр дэлхий” шүлгээ биччихээд “Чи ер нь радиогор их дуулдаг юм байна шүү. Би чамд нэг дууны үг өгнө өө” гээд утсаар уншиж өгч байсан. Хэнээр ая хийлгэвэл зүгээр вэ гэхэд нь би “Төрийн шагналт, хөгжмийн зохиолч Х.Билэгжаргал, Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Б.Шарав, Н.Жанцанноров”-ыг санал болгосон. Яруу найрагч маань шүлгээ Н.Жанцанноровт өгсөн. Хөгжмийн зохиолч маань ая хийгээд өөрөө дуулж кассет дээр бичсэнийгээ сонсгосон юм билээ. Бие нь муудаад гэрээсээ эмнэлэг явахаар гарахдаа, эхнэртээ “Та нар байж бай л даа, үүнийг нэг сонсчихъё. Долгорт зориулсан юм, мөн ч гоё дуулна даа” гэсэн гэдэг. Харамсалтай нь миний дуулахыг сонсож чадаагүй л дээ. Энэ дууг сүүлд шавьтайгаа шинээр дуулсныг ард түмэн сайхан хүлээж авсан. Сайн уран бүтээл гэдэг дахин дуулах тусам шинээр төрөөд л байдаг юм шүү дээ.

-“Магнаг цэнхэр дэлхий”, “Бодлын цагаан хун” шиг зөвхөн танд л зориулсан юм гээд сайхан дууны санал тавибал та дуулах уу?

-Өө, одоо бол энэ миний сайхан шавь байна гээд л санал болгоно доо. Үгүй ээ гээд байхад ийм нэг дууг танаар л дуулуулах гэсэн юм гэх нь бий. Ганц нэг дуу байгаа ч азнаад, бодоод л явна. Дуугаа сонгохдоо үг, аяыг нь их хардаг. Үгийг нь цээжилж дуулахад маш амар, дорхноо дуулагддаг дуу байдаг. Уншихад сайхан үгтэй атлаа цээжлэгддэггүй дуу ч бий. Дууг маш сайхан, бүр санасан чинээндээ хүрч дуулах хэрэгтэй. Заримдаа ч өөрийгөө голох л юм даа.

"Silk way star" олон улсын дууны уралдааны тавдугаар үе шат Астана хотноо амжилттай болж өнгөрлөө.

Энэ удаагийн шалгаруулалтад оролцогчид эх орныхоо соёл, ардын урлагийг харуулж, сэтгэл хөдөлгөм балладаас эхлээд эрч хүч дүүрэн үндэсний аялгуугаа төрөлх хэлээрээ дуулсан юм. Олон оролцогч үндэснийхээ бэлгэдлийг агуулсан хувцас өмссөн байсан нь үзүүлбэрүүдийг олон өнгө төрхтэй, тайзны бяцхан жүжиг мэт болгосон юм.

Ингээд Арменийн дуучин Саро Геворгян тав дахь үе шатны шилдэг оролцогчоор тодорлоо.

Харин Өмнөд Солонгосын “Kandis” хамтлаг хамгийн бага оноог авч, сүүл мушгиснаар төслөөс хасагдах болсон хэдий ч Казахстаны шүүгч, дуучин Жанар Дугалова гайхалтай шийдвэрийг гаргаснаар тус хамтлаг уралдаанаа үргэлжлүүлэхээр боллоо.

“Kandis үзүүлбэрийнхээ үеэр өөрсдийнхөө нуугдмал авьяас чадварыг бүрэн илэрхийлж чадаагүй мэт санагдсан. Гэхдээ бид тэднээс акапелла дуулж өгөхийг хүсэхэд тэд үнэхээр чадвартай болохыг олж харлаа. Тэд оролцогчдын дунд цорын ганц хамтлаг тул шийдвэр гаргахад амаргүй байлаа. Долоо хоног бүр тэд жинхэнэ шоу үзүүлж, Казахстанд аль хэдийн шүтэн бишрэгчдээ олж авсан. Silk Way Star бол зөвхөн дууны уралдаан биш, уран бүтээлчдийн олон талын авьяас чадвар, боломжийг харуулдаг онцгой төсөл юм. Тиймээс зохион байгуулагч орны эрхээ ашиглан “Kandis”-ыг уралдаанд үлдээхийг хүсэж байна” гэж Жанар Дугалова хэлжээ.

Ийнхүү бүх оролцогч уралдаанд үлдэж, ирэх долоо хоногт үзэгчдийг шинэ үзүүлбэрээрээ гайхшруулахаар тайзнаа эргэн ирнэ.

Тавдугаар үе шатны дараах байдлаар Монгол, Казахстаны дуучид 572 оноогоор уралдааныг тэргүүлж байгаа бол Армени, Малайзын дуучид 570 оноогоор удаалж байна.

• Монгол — 572 оноо
• Казахстан — 572 оноо
• Армени — 570 оноо
• Малайз — 570 оноо
• Узбекистан — 562 оноо
• Гүрж — 560 оноо
• Хятад — 558 оноо
• Тажикстан — 552 оноо
• Киргиз — 538 оноо
• Өмнөд Солонгос — 508 оноо

"Silk Way Star" тэмцээнийг бямба гараг бүрийн 20:00 цагаас "Jibek Joly" сувгаар, 20:30 цагаас "Silk Way TV" сувгаар дамжуулж байна.

“Silk Way Star” бол Азийн тивд болж буй ийм төрлийн анхны олон улсын дууны тэмцээн бөгөөд Азербайжан, Армени, Гүрж, Казахстан, Хятад, Киргиз, Малайз, Монгол, Тажикистан, Туркменистан, Узбекистан, Өмнөд Солонгос гэсэн 12 орны уран бүтээлчид өрсөлдөж байна.

Олон улсын энэхүү төсөл нь тус бүр нь 100 гаруй минут үргэлжлэх 10 дугаараас бүрдэх бөгөөд казах, хятад, англи хэлээр цацагдаж байгаа юм.

Финалын шоу  ирэх 11 дүгээр сарын 22-нд болох ба Казахстаны “Jibek Joly” сувгаар болон оролцогч орнуудын гол телевизүүдээр шууд дамжуулна. Ялагчийг шүүгчийн оноо ба үзэгчдийн цахим саналыг 50/50 хувиар тусган тодруулна. Тус шоу дэлхий даяар 1 тэрбум гаруй үзэгчдэд хүрэх төлөвтэй байна.

Энэхүү шоуг Казахстаны Ерөнхийлөгчийн Телевиз, радиогийг цогцолбор болон "China Media Group" хооронд байгуулсан "Silk Way Star" олон улсын төслийг бий болгох гэрээний дагуу зохион байгуулж байна.

Оскарын шагнал гардуулах ёслолын “Олон улсын шилдэг бүрэн хэмжээний кино”-ны урьдчилсан шалгаруулалтад Монгол Улсыг төлөөлж “Чимээгүй хотын жолооч” кино оролцоно.

“Академи Авардс”-ын “Олон улсын шилдэг бүрэн хэмжээний кино” төрөлд нэр дэвшүүлэх бүтээлийг сонгон шалгаруулах “Үнндэсний сонгон шалгаруулах хороо” 2025 оны есдүгээр сарын 29-ний өдөр хуралдаж, 98 дахь удаагийн “Академи Авардс” буюу Оскарын шагнал гардуулах ёслолын “Олон улсын шилдэг бүрэн хэмжээний кино” төрлийн урьдчилсан шалгаруулалтад Монгол Улсыг төлөөлөн оролцох кино бүтээлээр найруулагч Ж.Сэнгэдоржийн “Чимээгүй хотын жолооч” (Silent City Driver) уран сайхны киног шалгаруулсан байна.

Телевизийн салбарын шилдэг шоу, уран бүтээлүүдийг шалгаруулдаг “Эмми” наадмын 77 дахь удаагийн шагнал гардуулах ёслол АНУ-ын Лос-Анжелес хотын “Peacock” театрт амжилттай болж өндөрлөлөө. Энэ удаагийн ёслолын үеэр “Adolescence”, “The Pitt”, “The Studio” гэсэн гурван цуврал бүтээл гол шагналуудыг хүртжээ.

Тодруулбал, “Adolescence” нь “Шилдэг богино хэмжээний цуврал” тэргүүтэй зургаан шагнал, “The Pitt” цуврал нь “Шилдэг драмын цуврал” зэрэг таван төрөлд шалгарсан бол “The Studio” цуврал 13 шагнал хүртсэнээр инээдмийн цувралын хувьд “Эмми”-гийн шинэ дээд амжилтыг тогтоосон байна. Ингээд энэ удаагийн шагнал гардуулах ёслолын шилдгүүдийг танилцуулъя.

Шилдэг драмын цуврал

“The Pitt”

Шилдэг инээдмийн цуврал 

“The Studio”

Шилдэг богино хэмжээний цуврал

“Adolescence”

Драмын цувралын гол дүрийн шилдэг эрэгтэй жүжигчин

Ноа Уайли, “The Pitt”

Драмын цувралын гол дүрийн шилдэг эмэгтэй жүжигчин

Бритт Лауэр, “Severance“

Драмын цувралын туслах дүрийн шилдэг эрэгтэй жүжигчин

Трэмелл Тиллман, “Severance”

Драмын цувралын туслах дүрийн шилдэг эмэгтэй жүжигчин

Кэтрин Ланаса, “The Pitt”

Инээдмийн цувралын гол дүрийн шилдэг эмэгтэй жүжигчин

Жин Смарт, “Hacks”

Инээдмийн цувралын гол дүрийн шилдэг эрэгтэй жүжигчин

Сет Роген, “The Studio”

Инээдмийн цувралын туслах дүрийн шилдэг эмэгтэй жүжигчин

Ханна Эйнбиндер, “Hacks”

Инээдмийн цувралын туслах дүрийн шилдэг эрэгтэй жүжигчин

Жефф Хиллер, “Somebody Somewhere”

Богино хэмжээний цуврал/телевизийн киноны гол дүрийн шилдэг эрэгтэй жүжигчин

Стивен Грэм, “Adolescence”

Богино хэмжээний цуврал/телевизийн киноны туслах дүрийн шилдэг эмэгтэй жүжигчин

Кристин Милиоти, “The Penguin”

Богино хэмжээний цуврал/телевизийн киноны туслах дүрийн шилдэг эрэгтэй жүжигчин

Оуэн Купер, “Adolescence”

Богино хэмжээний цуврал/телевизийн киноны туслах дүрийн шилдэг эмэгтэй жүжигчин

Эрин Доэрти, “Adolescence”

Шилдэг реалити/өрсөлдөөнт цуврал

“The Traitors”

Шилдэг ярилцлагын цуврал

“The Late Show with Stephen Colbert”

АНУ-ын дуучин, жүжигчин Женнифер Лопес хоёр улсын гурван хотод аялан тоглолт хийсэн нь Ташкент, Астана, Алматы хотын төсөвт ашигтай байсан талаар төв азийн хэвлэлүүд мэдээлжээ. Тухайлбал, Узбекийн нийслэл Ташкентад болсон тоглолт 31 мянга гаруй үзэгчтэй байсны 67 хувийг гадаадын жуулчид эзэлжээ.

Тоглолтууд зөвхөн соёлын арга хэмжээ байгаад зогсохгүй, тухайн хотын аялал жуулчлал, үйлчилгээний салбар, худалдааны эргэлтэд томоохон эерэг нөлөө үзүүлсэн гэдгийг хэвлэлүүд онцолжээ.

Дашрамд санал болгоход, Архангай аймагт байгуулагдсан АРА цогцолборыг үүсгэн байгуулагч Г.Хонгорзулаас “Зууны мэдээ” сонин ярилцлага авсан ба тэрээр дэлхийн хэмжээний тоглолтуудыг Монголд хийх талаар юу гэж ярьсныг http://polit.mn/a/108194 ^[1] эндээс унших боломжтой.

“Нүүдэлчин” дэлхийн соёлын фестивалийг наймдугаар сарын 22-24-нд Налайх дүүрэг, “Тайж” хайрхан уулын бэлд зохион байгуулна.

Энэхүү фестивалийг ЮНЕСКО-гийн “Соёлын биет бус өвийг хамгаалах тухай” 2003 оны конвенц, Соёлын өвийг хамгаалах тухай хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 39.2 дахь заалт, Монгол Улсын Засгийн газрын 2024 оны нэгдүгээр сарын 25-ны өдрийн 41 дүгээр тогтоолыг хэрэгжүүлэх зорилгоор жил бүр уламжлал болгон зохион байгуулж буй.

Энэ жилийн “Нүүдэлчин” дэлхийн соёлын фестивалийг Монгол Улсын соёлын биет бус өвийн олон төрөл зүйл, угсаатны бүлгийн онцлогийг таниулан сурталчлах зорилгоор бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлалын дагуу отог хэлбэрээр зохион байгуулах юм. Энэ үеэр соёлын биет бус өвийн 780 хөтөлбөрт үйл ажиллагаа, үндэсний спортын 10 төрлөөр уралдаан, тэмцээнийг зохион байгуулахаас гадна наадмыг зорин очсон хүмүүст соёлын биет бус өвийн баялаг уламжлалтай танилцах, оролцон суралцах, мэдлэг, ур чадвар олж авах боломжийг бүрдүүлж байна.

Дөрөв дэх удаагийн “Нүүдэлчин” дэлхийн соёлын фестивалийн үеэр аймаг, нийслэлийн отог, “Соёлын өвийн өртөө”, “Нүүдэлчдийн ертөнц: "Өнгөрсөн ба ирээдүй” олон улсын эрдэм шинжилгээний хурал, “Жуулчны хоолны гудамж”, “Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн” үзэсгэлэн худалдааг зохион байгуулахын зэрэгцээ соёлын биет бус өвийн оршин тогтнох чадварыг тодорхойлох үзлэгийг үргэлжлүүлэн фестивальд оролцогч өвлөн уламжлагчдаас өвийн оршихуйд хамаарах мэдээллийг цуглуулж, дүн шинжилгээ хийх ажлыг зохион байгуулах юм.

Мөн түүнчлэн фестивалийн үеэр зохион байгуулах “Морьт харваа”-ны 17 дахь удаагийн Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд 30 гаруй улсын 120 гаруй шилдэг харваач, Монгол Улсаас 15 шилдэг харваач, олон улсын зэрэглэлтэй шүүгчид, ЮНЕСКО болон Дэлхийн морьт харвааны холбооны удирдлагууд оролцох ажээ.

/МОНЦАМЭ/. Балетын урлагийг дэлхийн тайзнаа таниулж яваа монгол бүжигчин Э.Анда зуны амралтаараа эх орондоо ирэх үед нь бид цөөн хором ярилцлаа.

АНУ-ын Колорадо мужид төрж өссөн тэрбээр таван наснаасаа балетаар хичээллэж, өнөөг хүртэл тууштай хөдөлмөрлөж байна. Мөн тэрбээр олон улсын томоохон тэмцээн уралдаанд амжилттай оролцож, гадаадын балетын компани хүлээн зөвшөөрсөн монголын цөөн бүжигчдийн нэг юм.

-Сонгодог балетын урлагт анх хэрхэн хөл тавьж байв. Энэхүү амжилтад хүрэхэд гэр бүлийн дэмжлэг, оролцоо нөлөөлсөн байх?

-Би таван наснаасаа балетаар хичээллэж эхэлсэн. Үүнээс өмнө дуу, зураг, гольф, усанд сэлэлт гээд олон зүйлд сонирхолтой байсан ч биеийн хөдөлгөөнөөр сэтгэлээ илэрхийлэх балетын урлаг онцгой таалагдсан. Эхэндээ орос багштай байлаа. Дэлхийн бүжгийн сургууль, Колорадогийн сонгодог балет, Денверийн урлагийн сургуульд суралцсаны дараа Сан Францискогийн балетын сургуульд элсэж, 2021 онд төгссөн. Тэгээд Чикагогийн “Жоффри балет” компанид дадлагажигчаар хоёр жил ажиллаад одоо мэргэжлийн балетчин болсон.

Балетын урлагийг хэцүү, өртөг ихтэй гэдгийг мэдэлгүй анх хичээллэж байлаа. Гутал гэхэд л 24 цагийн дараа өмсөх аргагүй болчихдог, нэг хос нь 100 долларын үнэтэй. Аав ээж минь миний төлөө илүү их хөдөлмөрлөж, өндөр цалинтай ажил хийхийг зорьж байсныг хараад, би ч бас шантралгүй тууштай байхаар шийдсэн. Миний амжилт бүрийн ард хайртай гэр бүл минь байдаг. Аав ээж хоёр анх 1998 онд Америк оронд цагаачилж ирсэн. Маш ажилсаг хүмүүс учраас намайг багаас минь аз жаргалтай өсгөсөн. Аав ээж хоёр минь дэмжиж үргэлж хамт байсан нь намайг амжилт гаргахад нөлөөлсөн. Манай гэр бүл нийгмийн идэвх сайтай, одоо ч хэвээрээ.

-Балетчин хүн гоо үзэмж, авьяас чадвар, өв тэгш бие цогцлоож байж үзэгчдэд хамгаас их таашаал төрүүлдэг. Таны сонгосон балетын мэргэжлийн онцлог юу вэ?

-Балет бол дуугүй жүжиг. Биеийн хэл, нүүрний хувирал, хөдөлгөөнөөр бүхнийг илэрхийлдэг. Харин контемпорари бүжиг надад илүү эрх чөлөө олгодог. Балетчин тайзнаа гараад хамгийн сайнаараа бүжиглэдэг, алдвал засаж болдоггүй. Балетчин хүний өөрийгөө шахаж байгаа мэдрэмж, хүсэл эрмэлзэл нь гоё санагддаг. Балетад оргил гэж үгүй, насан туршдаа суралцдаг учраас өөрийгөө байнга сорих хүчтэй мэдрэмжийг төрүүлдэг. Сонгодог балетыг сонгосон шалтгаан гэвэл энэхүү урлагт “би одоо төгс боллоо” гэсэн хязгаар байхгүй. Хамгийн шилдэг гоцлол бүжигчин ч насан туршдаа өөрийгөө хөгжүүлдэг. Тиймээс балет бол суралцахын гоо сайхныг агуулсан урлаг юм. Мөн сурч мэдсэн зүйлсээ бусадтай хуваалцаж, өөр шигээ урлагт дуртай залууст урам өгөхийг хүсдэг. Цаашдаа энэ урлагийг Монголдоо хөгжүүлэхэд өөрийн хэмжээнд хувь нэмрээ оруулна гэж боддог. Миний хувьд гадаад оронд төрж, өссөн хэдий ч монгол хүн гэдгээрээ үргэлж бахархаж явдаг. Анхны монгол бүжгээ дэглэхдээ үндэснийхээ соёлыг шингээж өгсөн маань гадны үзэгчид их таалагдсан. Түүнээсээ туршлага хуримтлуулж байгаа. Монголд ирэхээсээ өмнө “The HU” хамтлагийн ая, монгол бүжгийн аянд үндэсний болон контемпорари бүжгийг хослуулж бүжиг дэглэсэн. Тайзны ард хэсэг монголын үзэсгэлэнт байгалийн сайхныг харуулсан нь гадны үзэгчид ихэд таалагдаж, "монгол явж үзмээр байна" гэж хэлж байсан.

-Балетчид амьдралынхаа ихэнх цаг хугацааг тайзнаа өнгөрүүлдэг. Бэлтгэл сургуулилтын хажуугаар чөлөөт цагаараа юуг сонирхдог вэ?

-Би ихэнх цагаа балетдаа зориулдаг ч зураг авах, аялах, ууланд алхах, иог хийх гээд олон хоббитой. Балетын урлагийн 60 хувийг тархи, оюун санаа, 40 хувийг биеийн хөдөлгөөн эзэлдэг. Тиймээс тархиа амраах гэж байгальд гарч, уул ус ширтэх дуртай. Колорадо мужид 4200 метрээс дээш өндөртэй 58 оргил байдгаас Америкт 70 хүрэхгүй хайрхан бий. Хүмүүс энэ ууландаа авирах дуртай байдаг. Би 58 оргилоос 12-т нь алхсанаараа бахархдаг. Монголдоо ирээд байгалийн гоо үзэсгэлэнгээс маш их эрч хүч авч байна.

-Монголын нэрийг дэлхийд дуурсгаж яваа залуу балетчин хүний хувьд ирээдүйн зорилго, төлөвлөгөөгөө хуваалцаач?

-Бүжигчин хүний хувьд удаан хугацаанд бүжиглэхийг мөрөөддөг. Гэхдээ урьдчилан хэлж мэдэхгүй байна. Олон жил энэ урлагаараа ажиллах сонирхол бий. Багаасаа нөхөрлөсөн авьяаслаг гадаад найзуудтайгаа хамтран “Анда ба найзууд” нэртэй гала тоглолтоо эх орондоо хийж, монголын тайзнаа гоцлол бүжгээр уран бүтээлээ толилуулах мөрөөдөлтэй. Мөн бүжиг дэглэх, Монголын балетын урлагт хувь нэмрээ оруулахыг зорьж байна. Европын орнуудад сонгодог урлагийг их дэмждэг. Тэнд бүжигчин хүнийг үнэлдэг нь намайг урамшуулж, улам сайн болох эрмэлзэл төрүүлдэг.

-Балетын урлаг хүнээс маш тэсвэр тэвчээр шаарддаг. Олон цагийн турш хөлийн өлмий дээрээ бүжиглэнэ гэдэг амаргүй ч балетын урлагийг сонирхож, балетчин болохыг хүсэж буй залуустаа хандаж юу гэж хэлэх вэ?

-Би Сан Францискогийн балетын сургуулийг төгссөн анхны монгол хүн. Энэ бол хэн ч хичээвэл бүх хаалга нээлттэй гэдгийн жишээ. Мөн Нидерландын бүжгийн театрт орохын тулд таван жилийн турш тууштай хичээсэн. Би хэзээ ч бууж өгөөгүй. Хэдийгээр балет хэцүү урлаг ч гэлээ хэзээ ч битгий бууж өгөөрэй гэж хэлмээр байна.

Балетын бүжигчин Э.Андагийн амжилтаас дурдвал:

• 2018 оны Украин Улсын Киев хотод болсон Олон улсын балетын бүжигчдийн Гранд Прикс уралдаан  (Kiev Grand Prix International Ballet Dancers Competition) Шилдэг 10 бүжигчин
• 2016 оны Дэнвэр хотын Балетын нийгэмлэгээс (Denver Ballet Guild) зохион байгуулдаг Залуу бүжигчдийн уралдаанд шилдэг 10 бүжигчдээс 4 дүгээр байр
• 2016 оны Залуу Америкчуудын Гранд Прикс (Youth American Grand Prix) уралдааны шилдэг 10 бүжигчин
• 2015 оны Дэнвэр хотын Балетын нийгэмлэгээс (Denver Ballet Guild) зохион байгуулдаг Залуу бүжигчдийн уралдаанд шилдэг 10 бүжигчдээс 5-дугаар байр, Давид Парвины Нэрэмжит шилдэг уран сайханч бүжигчин
• 2015 оны Залуу Америкчуудын Гранд Прикс (Youth American Grand Prix) уралдааны шилдэг 10 бүжигчин
• 2012 онд Монголын Хүүхдийн байгууллагын "Авьяас" хүрэл медаль
• 2012 онд Дэнвэр Хотод болсон "Оросын Соёлын өдрүүд" фестивалийн алтан медаль
• 2010 онд Колорадо мужийн Монгол хүүхдийн "Алтан намар" урлагийн наадмын тэргүүн шагнал "Авьяас" цом, алтан медаль
• ХБНГУ-ын Заарланд мужийн Сонгодог урлагийн театрын балетын бүжигчин